Ali Canip Yöntem
Ali Canip Yöntem (1887 İstanbul - 26 Ekim 1967), Türk şair, yazar, edebiyat tarihi araştırmacısı ve siyasetçi.
Ali Canip Yöntem | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1887 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 26 Ekim 1967 (80 yaşında) |
| Defin yeri | Sahrayıcedid Mezarlığı, İstanbul |
| Eğitim | İstanbul Hukuk Mektebi Selanik Hukuk Mektebi |
| Meslek | Siyasetçi · Öğretmen · Yazar |
Selanik Hukuk Mektebi mezunudur. İttihat ve Terakki Mektebi ve Ziraat Mekteb-i Âlisi Öğretmenliği, Çanakkale Sultânîsi Edebiyat ve Felsefe Öğretmenliği, İstanbul Gelenbevi Sultânîsi Öğretmenliği, Dâru'l-Muallimîni Âliye Öğretmenliği, Trabzon Sultânîsi Müdürlüğü, Giresun Maârif Müdürlüğü, Maârif Müfettişliği, Daru'l-Fünûn Edebiyat Şubesi Türk Edebiyat Tarihi Hocalığı, İstanbul Erkek Öğretmen Okulu, Kabataş Lisesi Öğretmenliği, İstanbul Kütüphaneleri Tasnif Heyeti Başkanlığı, Tarih Encümeni Üyeliği, Maârif Vekâleti Umûmî Müfettişliği, Bağçe, Kadın, Yeni Kalemler, Hayat Mecmuası, Yeni Mecmua, Türkiyat Enstitüsü ve Yakın Tarihimiz Mecmuaları Yazarlığı, Türk Tarih Kurumu Üyeliği, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi 17. yy. Türk Edebiyatı Profesörlüğü, Yazarlık, TBMM IV. Dönem (Ara Seçim), V. ve VI. Dönem Ordu, IX. Dönem Bursa Milletvekilliği yapmıştır. Evli ve bir çocuk babasıdır.[1]
Türk edebiyatının batılılaşma sürecindeki önemli edebiyat hareketlerine katılarak bu gelişmelerin de tanığı olmuş bir edebiyat adamıdır. Ömer Seyfettin ve Ziya Gökalp ile birlikte Yeni Lisan Hareketinin kurulmasına öncülük etmiş; Millî Edebiyat akımının teorisyenleri arasında yer almıştır.[2] Şiirleri ve teorik yazılarıyla dilin sadeleşmesi, Türk şiirinin millileşmesi için çalışmıştır.
Hayatı
değiştirAilesi ve gençliği
değiştir1887 yılına İstanbul'da dünyaya geldi. Babası Evkaf Nezareti Cihat Kalemi mensuplarından Halil Saip Bey, annesi Anapa müftüsü İslâm Efendi'nin kızı Hafize Nuriye Hanım'dır.[3] Dedelerinin çoğu Kanlıcalı ve evkaf memurluklarında çalışmış kimselerdi.
İstanbul'da önce Üsküdar Gülfem Mektebi'nde, sonra Toptaşı Askeri Rüştiyesi'nde ve iki yıl da Selamsız’daki Fransız okulunda öğrenim gördü.[3] Babasının Selanik'e sürgün edilmesi[4] üzerine öğrenimine Selanik Mülkiye İdadisi'nde devam etti. Bu okulda Cudi Efendi'den aldığı Türkçe ve edebiyat dersleri edebiyata ilgi duymasını sağladı.[4] Lise döneminde en çok okuduğu şair Muallim Naci idi. 1906’da idadinin son sınıfında iken imtihanla İstanbul Hukuk Mektebi'ne kaydoldu ancak daha sonra kaydını Selanik Hukuk Mektebi'ne aldırdı.
1908 yılında edebiyat dünyasına girdi; Bahçe, Aşiyan, Kadın mecmualarına şiirler ve makaleler yazmaya başladı. İstanbul’da kurulan Fecri Âti Topluluğu’nun daveti üzerine bu topluluğa katıldı ve Selanik muhabirliğini yaptı. 1910 yılından itibaren Hüsün ve Şiir mecmuasında şiirler, mensur şiirler ve başmakaleler neşretmeye başladı. Genç Kalemler dergisi adını alan dergide 1911’de başyazar oldu. Ömer Seyfettin ile birlikte Yeni Lisan adlı dil hareketinin ve Millî Edebiyat akımının kuruluşuna öncülük etti. Dönemin önemli edebiyatçılarından olan ve yeni lisan hareketine cephe alan Cenap Şahabettin'le ciddi bir tartışmaya girdi.
Selanik Hukuk Mektebi'nin son sınıfında okurken öğretmenliğe başladı; İttihâd ve Terakkî Mektebi ve Ziraat Mekteb-i Âlisi'nde dersler verdi. Balkan Savaşı'nın başlaması üzerine eğitimini yarıda bırakarak İstanbul’a döndü.
İstanbul'da Türk Yurdu dergisinde yazı hayatını devam ettirdi. Geçimini sağlamak için 1912'de öğretmenliğe başladı. 1912-1914 arasında Çanakkale Sultanisi edebiyat ve felsefe öğretmeni olarak görev yaptı. 1914'te İstanbul'da Gelenbevi Sultanisi'nde ve İstanbul Darülmuallimi'nde öğretmenlik yapmaya başladı.
Millî Mücadele yılları
değiştirI. Dünya Savaşı'dan sonra İstanbul'un işgali üzerine Anadolu’ya geçerek Millî Mücadele'ye katıldı. Millî Mücadele yıllarında Trabzon Sultânîsi müdürlüğü, Giresun Maârif Müdürlüğü yaptı. Giresun’da hastalanınca İstanbul'un kurtuluşundan sonra Mustafa Kemal'in “şahsi” emri ile İstanbul Maârif Umum Müfettişliği görevlerinde bulundu.[2]
Millî mücadele sonrası
değiştir1924'te Maarif Umum Müfettişiği'nden ayrılarak Kabataş Erkek Lisesi ve İstanbul Erkek Muallim Mektebi'nde öğretmenliğe geçti. 1926'da, İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde Yahya Kemal’den boşalan kürsüde vekaleten edebiyat dersleri verdi. Lise edebiyat programlarının düzenlenmesi için çeşitli çalışmalara katıldı. Yazdığı “Edebiyat” adlı ders kitabı, uzun yıllar liselerde okutuldu.[2]
İstanbul Kütüphaneleri Tasnif Heyeti Başkanlığı, Tarih Encümeni Üyeliği görevlerinde bulunan Ali Canip Bey, 1927'de tekrar Maârif Vekâleti Umûmî Müfettişliği ile görevlendirildi. Bu yıl içinde "Epope ve Edebî Nevilerle Mesleklere Dâir Ma'lûmât" adlı kitabı basıldı.
29 Ağustos 1928’de toplanan ve yeni Türk alfabesinin kabul edildiği “Dolmabahçe Kurultayı"'na katıldı. 1932'de Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nin kurucuları arasında yer aldı. 1934'te cemiyetin merkez heyet üyesi oldu, büyük bir Türk lügatı hazırlama çalışmalarına katıldı.[2]
Milletvekilliği
değiştir1934 ara seçiminde IV. dönem Ordu milletvekili olarak TBMM'ye girdi. V. ve VI. dönemlerde de Ordu milletvekili olarak seçildi.[5] 1943 yılında mebusluktan ayrıldı ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde 18. Asır Türk Edebiyatı profesörü olarak atandı.
1950 seçimlerinde Demokrat Parti'den aday olarak yeniden meclise girdi; IX. dönem Bursa milletvekilliği yaptı.
Son yılları
değiştir1954 yılında milletvekilliğinden ayrıldı. Münzevi bir emeklilik hayatı yaşadı.[2] 26 Ekim 1967'de felç geçirerek hayatını kaybetti. Sahray-ı Cedid Mezarlığı'na defnedildi.
Edebî hayatı
değiştirEdebiyata şiirle başlayan Ali Canip Bey, hece ölçüsüyle ve yalın bir dille yazdığı şiirlerini 1917-1918'de Yeni Mecmua'da yayımladı. Tek şiir kitabı Geçtiğim Yol (1918) adını taşır.
Şiirleriyle olduğu kadar Genç Kalemler dergisindeki teorik ve polemik yazıları ile Millî Edebiyat'a hizmet etti.[2] Bir süre sonra şiiri bıraksa da teorik yazılarını ömrünün sonuna kadar sürdürdü. Bağçe, Kadın, Yeni Kalemler, Hayat, Mecmuası, Yeni Mecmua, Türkiyat Enstitüsü ve Yakın Tarihimiz mecmuaları eserlerini yayımladığı yerlerdendir. Makalelerini Millî Edebiyat Meselesi ve Cenap Beyle Münakaşalarım (1918) adlı kitapta toplamıştır.
Epope (1927, 1963) ile Ömer Seyfettin; Hayatı ve Eserleri (1935), diğer önemli iki kitabıdır.
Dış bağlantılar
değiştir- Hakan Sazyek, Ali Canib (Yöntem)'in Şiirleri-I, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt 35, Sayı 1 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Rıza Filizok, Ali Canip Yöntem'in Kronolojik Bibliyografyası21 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
değiştir- ^ "TBMM Albümü". tbmm.gov.tr. 29 Ekim 2012. 7 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2014.
- ^ a b c d e f "Abdullah Harmancı, Ali Canip Yöntem'in Sanata ve Edebiyata Bakışı, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/3, Summer 2013, p1449-1457, Ankara" (PDF). 7 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ocak 2014.
- ^ a b "Ali Canip Yöntem (1887-1967) Hayatı, Edebi Kişiliği, Edebiyatvesanatakademisi.com Erişim tarihi:06.01.2013". 7 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2014.
- ^ a b "Rıza Filizok, Ali Canip, Ege-edebiyat.org Sitesi Erişim tarihi:07.01.2013" (PDF). 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ocak 2014.
- ^ "TBMM Albümü". tbmm.gov.tr. 31 Ekim 2012. 7 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2012.