Albastı

Albastı (Tatarca, Kırgızca, Kazakça: Албасты, Çuvaşça: Алпастă, Azerice: Albasdı, Rusça: Албасты́) - Türk ve Altay mitolojilerinde bir çeşit kötü ruh ve onun neden olduğu ruh çarpması. Albıs’ın (veya Alkarısı’nın) neden olduğu ruh hastalığı.

Özellikleri

Albastı bir varlığın adından daha ziyade, neden olduğu hastalığı ifade eder. Alvastı veya Alpastı da denir. Sibiryada Albasta olarak da bilinir. Albasmak (bazı Türk dillerinde Alvasmak, Alpasmak) fiili ile de kullanılır. Bu fiil Albastı olmak anlamına gelir. Albastı olan kişiye Albıstar adı verilir. Boğucu sıkıntı. Sara hastalığı. Lohusahumması denilen ve yüksek ateşle ortaya çıkan, temizliğe dikkat edilmediği için meydana gelen hastalık. Bunlara bağlı baygınlık. Bir çeşit korku halidir. Gebe kadın kan kaybetmeye başladığında değişik varlıklar görmeye başlar. En çok korktuğu şey gözünün önüne gelir. Bunun sonucunda bazen bayılır. Alkarısı o esnada göğsüne dizleriyle çökerek soluğunu keser. Hatta ölüme bile neden olabilir.^[1] Gebe kadın yiyemez, içemez, nefesi daralır. Bu durumdan kurtulması için “Al Ocağı”na götürülür. Bu yer genelde kutlu bir mekandır ve bir evliya mezarıdır. “Kulbastı” biçimiyle de Adıge diline geçmiştir. Albastı ve Kulbastı ayrıca isimleri farsça kökenli olan Aleybanı (Alyabani) ve Kuleybanı (Gulyabani) adlı varlıkları da akla getirmektedir. Aleybanı, Albastı'nın Fars kültürüyle etkileşiminin bir ürünüdür. Aynı şekilde Gulyabani de, Kulbastı (Gulbastı)'nın bir yansımasıdır. Ayrıca Udmurt ve Mari dillerinde de Alvasta ve Alvastı olarak yer almaktadır.^[2] Al Ana ile de bağlantılı görünmektedir.^[3]

Diğer dillerde

Başkurtça: Албаҫты
Özbekçe: Албасты́
Altayca: Алвасти́
Türkmence: Албассы
Kırgızca: Албарсты́
Nogayca: Албаслы́
Kumukça: Албаслы́
Balkarca: Алмасты́
Tacikçe: Албасти
Lezgice: Алпаб
Çeçence: Алмазы
Yagnobice: Албасты
Çuvaşça: Алпастă
Sogdça: Олбасты
Rusça: Албасты́

Albanlar

Alban - Türk ve Yakut mitolojisinde kötü ruhlardan bir gruptur. Albastı ile bağlantılı varlıklardır. Çok kötü isimleri ve çok kötü yüzleri vardır. İntihar etmiş insanların ruhlarından meydana gelirler.^[4] Türk kültüründe intiharın hoş görülmediğinin en açık örneğidirler. Ters dönmüş gözleri, yukarıya kalkık olarak uzayan saçları vardır.

Turna ve Gayda adlı kitabında Dr. Berat Demirci 10 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Sivas yöresinde Rakı'ya "Albızsuyu" denildiğini yazmaktadır.^[5]

Kaynakça

Pertev Naili Boratav, Türk Mitolojisi, Oğuz-Anadolu-Azeri-Türkmen, Bilgesu Yayınları, 2012, Çeviri: Recep Özbay
Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dipnotlar

^ Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Cilt-1, Sayfa 300)
^ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa - 38)
^ Özhan Öztürk, Karadeniz Ansiklopedik Sözlük, Heyamola Yayınevi (Cilt-2, Sayfa-55)
^ Sibirya Türklerinde Mitoloji, Naciye Yıldız 13 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Turna ve Gayda, Berat Demirci, Sütun Yayınları, 2006, Çağlayan Matbaası, İzmir, ISBN 975-9089-19-X (Sayfa: 8'de metin içinde ve Sayfa: 16'da dipnot)

Dış bağlantılar

Türk Mitoloji Sözlüğü, Pınar Karaca PDF
Şamanizm^{[ölü/kırık bağlantı]}
Türklerde Tabiatüstü Varlıklar, Ayşe Duvarcı
Tatar Mitolojisinde Varlıklar, Çulpan Zaripova 13 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Albastı
Eski Türklerde Albastı

Ayrıca bakınız

Türk mitolojisi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Cilt-1, Sayfa 300)

[2] Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa - 38)

[3] Özhan Öztürk, Karadeniz Ansiklopedik Sözlük, Heyamola Yayınevi (Cilt-2, Sayfa-55)

[4] Sibirya Türklerinde Mitoloji, Naciye Yıldız 13 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[5] Turna ve Gayda, Berat Demirci, Sütun Yayınları, 2006, Çağlayan Matbaası, İzmir, ISBN 975-9089-19-X (Sayfa: 8'de metin içinde ve Sayfa: 16'da dipnot)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]