Andranik Ozanyan
Andranik Toros Ozanyan veya Antranig Paşa veya Voyvoda Antranik (Ermenice: Անդրանիկ Թորոսի Օզանեան, 25 Şubat 1865 - 31 Ağustos 1927), Osmanlı Ermenisi gerilla lideri, Rus Ordusunda Ermeni gönüllülerinden oluşan birliklerden birinin komutanı.
| Andranik Ozanyan | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 25 Şubat 1865 Şebinkarahisar, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 31 Ağustos 1927 (62 yaşında) Richardson Springs, Kaliforniya, ABD |
| Defin yeri | Ararat Mezarlığı (1927-28) Père Lachaise (1928-2000) Yerablur (2000–günümüz) |
| Bağlılığı |  Daşnaksütyun (1892-1907) Bulgaristan (1912-13) Rusya (1914-16)Ermeni paramiliterler (1917-19) |
| Hizmet yılları | 1888-1904 (Fedayi) 1912-13 (Bulgaristan) 1914-16 (IDS) 1917-19 (Ermenistan) |
| Rütbesi | Fedayi (1899-1904)[1].png){kind=small} Üsteğmen (Bulgaristan) Tümgeneral (Rusya)Ermeni Kolordusu Batı Ermeni Tümeni Komutanı (1918) Özel Çarpışma Tümeni Komutanı (1919) |
| Çatışma/savaşları | |
| İmza | |
 | |
Yaşamı
değiştir1865'te Şebinkarahisar'da doğdu. 1890'da Kostantiniyye'ye (günümüzdeki İstanbul’a) yerleşti. Bir süre marangoz kalfası olarak çalıştığı Kostantiniye'de Sosyal Demokrat Hınçak Partisine katıldı. Bir polis şefinin öldürülmesi cinayetini üzerine alarak Batum'a kaçtı. Burada sosyalist eğilimli Hınçak grubundan uzaklaşarak, daha etkili bir örgütlenme modeli sunan Ermeni Devrimci Federasyonuna (Taşnak Partisi) katıldı.
1898 Taşnaksütyun Kongresinde Sasun (Sason'un) faaliyet merkezi seçilmesi ve orada ayaklanma başlatarak batı ülkelerinin dikkatini Ermeni sorununa çekmeyi planlayan örgütün isteği doğrultusunda Sason'a gitti. İkinci Sason İsyanı'nda ayaklanmaya katıldı. Kısa sürede isyanın önderliğine yükseldi. 1901 yılı Kasım ayında Osmanlı güçleri müdahale edince, Muş'un Kutsal Havariler Manastırı'na 30 adamıyla sığındı. Bu sırada kar fırtınasından yararlanarak buradan kaçtı.[2]
1904 yılında Batılı ülke konsoloslarının ara buluculuğu üzerine Sason'dan ayrılarak önce Kafkasya'ya[3] daha sonra Bulgaristan'a gitti. Taşnaklar tarafından kurulan parti okulunun kuruluşunda çalıştı. 22 Şubat – 4 Mayıs 1907 tarihlerinde Ermeni Devrimci Federasyonu'nun Viyana’da toplanan Dördüncü Dünya Kongresi’ne delege olarak katıldı.[4]
Birinci Balkan Savaşı sırasında 1912'de Bulgar Ordusu'nun Makedon-Edirne Gönüllüleri birliğine başkaca Ermenilerle gönüllü olarak katıldı. Garegin Njdeh ile birlikte Ermeni bölüklerini yönetti Balkan Töresi Muharebesi, Merhamlı Muharebesi ve Şarköy Çıkarması'nda Türklere karşı savaştı. Bölüğü Makedon-Edirne Gönüllüleri ile birlikte üstün başarıları yanında [5][6] yaptığı katliamlarla anıldı. Lev Troçki, Balkan Savaşları adlı kitabında Makedon-Edirne Gönüllüleri ile bu birliğe bağlı Ermeni bölüklerine atfen “Batı ve Doğu Trakya'da geçtikleri yerde başıyla gövdesi bir tek Müslüman bırakmadılar!” diyerek Türk, Müslüman ve Pomak halka yaptığı katliamları özetlemekte ve yaptığı röportajlarını gördüklerini anlatmaktadır.[7] Başarıları nedeniyle Bulgarlarca 1913'te kendisine vatandaşlık ve üstün hizmet madalyası verildi.[5]
I. Dünya Savaşı başlamadan önce Ermeniler Ruslara destek amacıyla Kafkasya'da çalışmalara başladılar. Ararat ana kilisesi büyük kürsünün patriği, Eçmiyazin Katogikos'u Kevork tüm ruhani dairelere yazdığı mektupta Ermenileri "Büyük Rusya'ya" yardıma çağırmıştır.[8] Her taraftan Ermeni gönüllüleri Rus ordusuna Türkiye'ye karşı savaşmak üzere Tiflis'e gelmeye başladılar. Antranik de Bulgaristan'dan ayrılıp Rus saflarında Osmanlı'ya karşı savaşmak üzere Tiflis'e geçti. Osmanlı meclisinde Erzurum Milletvekili olan Karekin Pastırmacıyan da teşkilat için Kafkasya'ya gitti. 12 Ağustos 1914 tarihinde Rus Kafkasya Ordusu başkomutanı Mişlayevski ile görüştü ve ilk Ermeni gönüllü birliğini örgütlemek ve başına geçmek ile görevlendirildi.
1917 Rus Devriminden sonra Kafkasya'daki Rus ordusu cepheden ayrılarak evlerine dönmeye başladı. Bölgeden Rus ordusu çekilince buraları Ermeniler işgal etti. 1917 sonlarında Erzurum'u zapt etmek için Rus Generali üniformasıyla Antranik ve Ruslar tarafından vali yardımcılığına tayin edilmiş olan doktor Zavriyef buraya geldi. Erzurum'u işgale devam etmek için buraya Ermeni çeteleri geldiyse de cephede savaşmak istemediler[9] ve sonunda buradan çekilmek zorunda kaldılar.
Ermeni gönüllü alayları
değiştirMart 1915'te Van'da başlatılan isyanı destekledi. 18 Nisan 1915 tarihinde Dilman'da Halil Paşa yönetimindeki Osmanlı kuvvetlerini yenilgiye uğrattı.
Ocak 1916'da Rus ordusuyla birlikte Bitlis'e girdi. Önceki yazın Van olayları'na misilleme olarak kenti yaktı ve sivil halktan çok sayıda kişiyi öldürttü. Bu nedenle Rus Divan-ı Harbi'nde yargılanıp tutuklandı ise de daha sonra rütbesi iade edildi.
1917'de Rus İmparatorluğu yıkılmış, Anadolu'daki düzenli Rus birlikleri dağılmaya başlamıştı. Kafkasya Cephesi komutanı Tuğgeneral Lebedenski Anadolu'da Ermeni birliklerinden savaşan başka silahlı birliklerin kalmaması üzerine Ocak 1918'de Antranik'i Tuğgeneral ilan etti ve onu Erzurum'u Osmanlı kuvvetlerine karşı savunmak ile görevlendirildi.
2 Mart 1918 tarihinde Erzurum Merkez Komutanlığını üzerine aldı. İlk günler ordusunda düzen yaratmaya gayret etti, ancak Osmanlı birlikleri Erzurum'a yaklaştıkça askerleri katliamlara başladı. 12 Mart 1918 tarihinde Osmanlı orduları Erzurum'a girerken kaçan Ermeni askerleri arkalarında harap olmuş bir şehir, kadın, çocuk, ihtiyar çok sayda ölü bırakmışlardır.[10]
İlerleyen Kafkas İslam Ordusu karşısında İngiliz orduları ile birleşmek için İran Azerbaycanı'na çekildi, fakat Hoy şehri yakınlarında Ali İhsan Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu karşısında 9 Haziran 1918 tarihinde yenilerek Nahcivan'a çekildi.[11]
28 Mayıs 1918'de kurulan Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti, Osmanlı İmparatorluğu ile Batum Antlaşması'nı imzalayınca Ermenistan Cumhuriyeti yönetimiyle bağlarını kopardı. Ermenistan Cumhuriyeti'nin bu şartlar altında varlığını ve kuvvetlerini dağıtmayı reddeden Antranik, Culfa[12] ve Nahcivan[13] bölgesinde Türk milislerine karşı düzensiz savaşı sürdürdü.
Türk ordularının Nahcivan'a ilerlemesi üzerine Zengezur Dağlarına çekilerek gerilla hareketi başlattı.[14] İngilizlerin müdahalesi üzerine Ermeni hükûmetiyle barışmaya razı oldu. Ancak Nisan 1919'da yeniden isyan edip ordusuyla Erivan üzerine yürüdü. İkna edilerek yurt dışına çıkarıldı. Amerika Birleşik Devletleri'ne giderek Fresno'ya yerleşti.
Müttefiklere savaş boyunca yaptığı yardımlardan dolayı Fransız Cumhurbaşkanı Raymond Poincaré tarafından Légion d'Honneur madalyasıyla ödüllendirildi.[15]
1927'de öldü. Naaşı Paris'e getirilerek Père Lachaise Mezarlığına gömüldü.
Sovyetler Birliği döneminde adı Sovyet Ermenistan'ında siyasi açıdan sakıncalı idi. 1990'da Ermenistan'ın bağımsızlığından sonra yeniden ulusal kahraman ilan edildi. Naaşı Erivan'a getirildi. Erivan'ın ana meydanına Antranik heykeli dikildi.
Kaynakça
değiştir- ^ {{Kitap kaynağı|soyadı=Holding|ad=Nicholas|başlık=Armenia, with Nagorno Karabagh|yıl=2008|yayıncı=Bradt Travel Guides|yer=Chalfont St. Peter|isbn=978-1-84162-163-0|sayfa=93|basım=2.2
- ^ Van ve Bitlis İstatistiği, General Mayevsky'den nakleden Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yay., 1976, s. 522
- ^ K. Küdülyan, Beyrut 1929 (Ermenice)'den nakleden Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yay., 1976, s. 523
- ^ Dasnabedian, History of the ARF, s. 86.
- ^ a b İbrahim KAMİL, I.Balkan Savaşı ve Bulgar Ordusunda Ermeni Bölüğü,Karadeniz Araştırmaları,Güz 2016, Sayı 51, (s.1-18),s.5
- ^ Suzan Ertürk,I. Balkan Savaşı’nda Bulgar Ordusundaki Anadolu Ermenileri,Türk Dünyası Đncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XII/2 (Kış 2012), s.121-140
- ^ Lev Troçki, Balkan Savaşları (Çeviren:Tansel Güney), İşbankası Kültür Yayınları,2009
- ^ Eçmiyazi Katogikosluğu resmi dergisi Ararat'ın Ağustos 1914'ten nakleden Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yay., 1976, s.592.
- ^ Khlebof: Erzurum 2. Topçu alayı Savaş Broşürü, 12 Mart 1918'den nakleden Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yay., 1976, s.646.
- ^ "Turks, Armenians and Erzurum, 1916-1918". 28 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2009.
- ^ Birinci Dünya Harbi Türk Harbi Kafkas Cephesi, 3. Ordu Harekatı, C. II, 2. Kitap, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1993, s. 537.
- ^ Birinci Dünya Harbi Kafkas Cephesi, 3. Ordu Harekatı, C. II, Birinci Kitap, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1993, s. 533-537.
- ^ Cafer Guli Mirzayev, “Nahcivan Kendlerinde Antranik’in Türeddiği Vahşilikler ve Ona Karşı Mübarezenin Teşkili”, a.g.e., s. 128.
- ^ Mehmet Fatih Öztarsu, Osmanlıdan Kopan Daşnakların Büyük Çözülüşü, Beyaz Tarih 9 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 2015
- ^ H. Pasdermadjian, Histoire de L’ Armenie, Paris, 1949, s. 465.; Lang, The Armenians, s. 114