Asetik asit
Asetik asit veya etanoik asit CH3COOH formüllü bir organik asittir, sirkeye ekşi tadını ve keskin kokusunu vermesiyle bilinir. Bu yüzden halk arasında sirke ruhu veya sirke asidi şeklinde de adlandırılır. Karboksilik asitlerin en küçüklerindendir (en küçük olan formik asittir). Doğada karbonhidratların yükseltgenmesiyle oluşur. Sanayide asetik asit hem biyolojik yolla hem de sentetik yolla imal edilir. Tuz ve esterine asetat denir. Suda tamamen çözünür.
| |||
| |||
| |||
| Adlandırmalar | |||
|---|---|---|---|
Etanoik asit | |||
| Tanımlayıcılar | |||
3D model (JSmol)
|
|||
| 3DMet | |||
| Kısaltmalar | AcOH | ||
| 506007 | |||
| ChEBI | |||
| ChemSpider | |||
| DrugBank | |||
| ECHA InfoCard | 100.000.528 | ||
| EC Numarası |
| ||
| E numaraları | E260 (koruyucular) | ||
| 1380 | |||
| KEGG | |||
| MeSH | Acetic+acid | ||
PubChem CID
|
|||
| RTECS numarası |
| ||
| UN numarası | 2789 | ||
CompTox Bilgi Panosu (EPA)
|
|||
| |||
| Özellikler | |||
| Kimyasal formül | C2H4O2 | ||
| Molekül kütlesi | 60,05 g mol−1 | ||
| Görünüm | Renksiz sıvı | ||
| Koku | Keskin, sirke gibi | ||
| Yoğunluk | 1.049 g cm−3 | ||
| Erime noktası | 16-17 °C; 61-62 °F; 289-290 K | ||
| Kaynama noktası | 118-119 °C; 244-246 °F; 391-392 K | ||
| Çözünürlük (su içinde) | Karışabilir. | ||
| log P | -0.322 | ||
| Asitlik (pKa) | 4.76[5] | ||
| Baziklik (pKb) | 9.24 (Asetat iyonunun bazikliği) | ||
| Tehlikeler | |||
| NFPA 704 (yangın karosu) |
|||
| Parlama noktası | 40 °C (104 °F; 313 K) | ||
| 427 °C (801 °F; 700 K) | |||
| Patlama sınırları | 4–16% | ||
| Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC): | |||
LD50 (medyan doz)
|
3.31 g kg−1, oral (sıçan) | ||
| NIOSH ABD maruz kalma limitleri: | |||
| PEL (izin verilen) | TWA 10 ppm (25 mg/m³) | ||
| AB sınıflandırması | Hazchem C | ||
| Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
| |||
| Bilgi kutusu kaynakları | |||
Kullanımı
değiştirSirke
değiştirSirke genelde %4-5 oranında asetik asit içerir ama turşu kurmak için kullanılan sirkelerde bu oran %18'e varır. Sirkenin oluşturduğu asitli ortam gıdaların bozulmasına neden olacak çoğu mikroorganizmanın büyümesini engeller. Bu yüzden sebzelerin ömrünü uzatmak için turşu yapımında sirke tercih edilir.
Sanayi
değiştir
Sanayide asetik asidin geniş bir kullanım alanı vardır, çoğu kimyasalın üretiminde hammadde olarak kullanılır. En önemli kullanımı vinil asetat üretimidir ve bundan elde edilen polivinil asetat tahta tutkalı olarak kullanılır. Bunu asetik anhidrit ve asetik ester üretimi izler. Sirke üretiminde kullanımı nispeten önemsizdir. Asetik asidin bir diğer önemli yanı çözücü olarak kullanılmasıdır. PET plastiklerin üretiminde kullanılan tereftalik asit üretiminde asetik asit çözücü olarak kullanılır, bu kullanım asetik asidin tüm kullanımının %5-10'unu oluşturur. Asetik asit gıda sanayisinden tampon özelliğinden dolayı E260 adıyla bir katkı maddesi olarak kullanılır.
Asetik asit türevlerinin de çeşitli kullanım alanları vardır. Örneğin, Sodyum asetat dokuma sanayinde ve gıda katkı maddesi olarak (E262) kullanılır. Selüloz asetat fotoğraf filmi üretiminde kullanılır.
Asetik asidin zayıf bir asit olması onun özellikle ev içinde temizleme amacıyla kullanılmasının nedenidir. Seyreltik asetik asit (sirke) çaydanlıkların kireçten arındırılmasında, cam ve diğer parlak yüzeylerdeki madenî birikmelerin temizlenmesinde kullanılabilir.
Etkileri
değiştir
Yoğun asetik asit cildi yakar, göze kalıcı zarar verir ve ciltte kabarcıklar oluşmasına neden olur. Etkileri birkaç saat sonra hissedilir. Bu etkilerden korunmak için nitril koruma eldivenleri giyilir. Asetik asit 39 °C üzerinde tutuşabilir, havayla patlayıcı karışımlar oluşturabilir.
%25'ten daha yoğun asetik asit laboratuvarlarda çekerocak altında kullanılmalıdır. Seyreltik asetik asit zararsızdır ama, daha kuvvetli çözeltileri insan ve hayvanlar için zararlıdır. Sindirim sistemine ciddi hasar verebilir ve kan asitliğini ölümcül oranda değiştirebilir.
Asetik asit yanlışlıkla yutulduğunda kusmaya izin verilmemeli, kişi bayılmış ise hiçbir şey verilmemeli, ayık ise yumurta ve süt karışımı bir içecek verilmeli, ağız bol su ile yıkanmalı ve içmesi için bol su verilmelidir.
Asetik asit cilde temas ettiğinde bol su ile yıkanmalı, asit bulaşan elbise çıkarılmalı, asidin temas ettiği yere karbonat veya sodyum karbonat (hamur kabartma tozu) uygulanmalıdır (ki, bu yöntem asidin etkisini azaltacaktır).
Asetik asit eğer göze temas ettiyse ılık suyla 15 dakika boyunca göz yıkanmalıdır.
Kaynakça
değiştir- ^ IUPAC, Commission on Nomenclature of Organic Chemistry (1993). "Table 28(a) Carboxylic acids and related groups. Unsubstituted parent structures". A Guide to IUPAC Nomenclature of Organic Compounds (Recommendations 1993). Blackwell Scientific publications. ISBN 0-632-03488-2. 25 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2016.
- ^ "Acetic Acid – PubChem Public Chemical Database". The PubChem Project. ABD: National Center for Biotechnology Information. 14 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2016.
- ^ Scientific literature reviews on generally recognised as safe (GRAS) food ingredients. National Technical Information Service. 1974. s. 1.
- ^ "Chemistry", volume 5, Encyclopedia Britannica, 1961, page 374
- ^ Ripin, D. H.; Evans, D. A. (4 Kasım 2005). "pKa Table" (PDF). 22 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2015.
- ^ "Kimyaevi: İlk Yardım". www.kimyaevi.org. 27 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023.