Atça, Sultanhisar
Atça, Türkiye'nin Ege Bölgesi'nde bulunan Aydın ilinin Sultanhisar ilçesine bağlı bir mahalledir. 12 Kasım 2012'de TBMM'de kabul edilen 6360 sayılı kanun öncesinde belde statüsündeydi.[3] Mahallenin planı, Paris'teki Charles de Gaulle Meydanı'na benzemektedir.[4] Yunan İşgali'nde yanan şehrin bu meydana benzetilerek tekrar imar edilmesinden dolayı kamuoyunda Türkiye'nin Paris'i, Türkiye'nin Modern İmarlı İlk Şehri gibi isimler ile anılmaktadır.[5][6] Türkiye'de ışınsal kent formu[7] ile tasarlanmış ilk[8] ve tek[8] yerleşim birimidir.
| Atça | |
|---|---|
 | |
 Mahallenin haritadaki yeri | |
 | |
  Atça Atça'nın Aydın'daki konumu | |
Koordinatlar: 37°53′09″N 28°12′56″E / 37.8858°K 28.2156°D | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Aydın |
| İlçe | Sultanhisar |
| Coğrafi bölge | Ege Bölgesi |
| Sınır komşuları | Sultanhisar, Nazilli, Yenipazar, Beydağ, Ödemiş  |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[1] İhtiyar heyeti[1] |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 34,5 km² |
| Rakım | 84 m |
| Nüfus (2023)[2] | 7.672 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0-256 |
| Posta kodu | 09650 |
Köken bilimi
değiştirAdı ile ilgili bazı görüşler bulunmaktadır. Şimdiki Atça'nın yerinde bulunan, atların otladığı bir at çayırı, at çayırlığı yerel söyleyişte değişerek Atça haline gelmiş olabileceği düşünülmektedir. Diğer görüşler ise atlara nal çakılan yer, atçak ya da bölgede yaşayan insanların ata meraklı olmasından dolayı adı atçı kelimelerinden gelebileceği düşünülmektedir.
Tarihçe
değiştir
Bölgedeki bulunan kalıntılar Atça'nın Antik Romalılar döneminde kurulduğunu göstermektedir. Karya kentlerinden Nysa, Orthasia ve Mastaura'nın tam ortasında yer alır. Ayrıca Atça'da bulunmuş olan, Helenistik dönemde yapılmış bir Pan heykeli Aydın Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmektedir.
1864'te yayımlanan Teşkil-i Vilâyet Nizamnâmesi ile Osmanlı'nın taşra yönetiminde değişiklikler yapılmıştır. Bu nizâmnameye paralel olarak 1867'de Aydın Sancağı'nın Nazilli kazasına bağlı bir nahiye olarak kurulmuştur. Atça Belediyesi ise bölgedeki ilk belediye teşkilatlarından birisi olarak 1879'da kurulmuştur. 1929 yılında 5 Mayıs 1929'da Resmî Gazete'de yayınlanan 1426 sayılı Vilâyet İdaresi Kanunu gereği Kılavuzlar adıyla Nazilli'ye bağlı bir nahiye olur ve mülki olarak teşkilatlanır. Yağdere, Kılavuzlar, Uzunlar, İncealan, Demirhan ve Çobanlar köyleri Atça'ya bağlanır. 27 Haziran 1957'de Resmî Gazete'de yayınlanan 7033 sayılı kanunla Nazilli'nin diğer nahiyelerinden Sultanhisar'ın ilçe olmasıyla Atça, Sultanhisar'a bağlı bir nahiyedir. Çobanlar da Atça'dan ayrılarak Nazilli'ye bağlanır. Sonraki yıllarda nahiye teşkilatı kaldırılarak sadece kasaba belediyesi olarak idari olarak yönetilmiştir. 2 kez[9][10] ilçe olması için TBMM'de kanun teklifi verilmiş, kabul edilmemiştir. 12 Kasım 2012'de TBMM'de kabul edilen 6360 sayılı "On dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Karanamelerde Değişiklik Yapılmasına dair Kanun" ile belde statüsü mahalleye dönüştürülmüştür.[3] Bu kanunun bir sonucu olarak 30 Mart 2014 Mahalli İdareler Genel Seçimleri ile belediye teşkilatı fiilen kapatılmıştır. 1935 yılında yapılan belediye binası ilçe belediyesinin hizmet binası olarak hizmet vermeye devam etmektedir.
İmar Planı
değiştirAtça, 27 Mayıs 1919'da uğradığı Yunan işgali'nden 5 Eylül 1922'de kurtulmuştur. Yenilen Yunan Ordusu kaçarken yakıp yıktığı virane bir görünümde iken Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanıyla tekrar büyümeye başlamıştır. Uzun zaman Avrupa'da kalan ve Fransa'da şehir planlamacılığı konusunda eğitim alan Abdi Bey hayran olduğu Paris'in Şanzelize gibi ünlü caddelerinin birleştiği, ismi daha sonra Charles de Gaulle Meydanı olacak olan Etoile Meydanı'nı ve çevresinin ışınsal kent formunu örnek alarak Atça'yı yeniden imar etmek üzere, Osmanlı'nın son döneminde ve cumhuriyetin ilk yıllarında belediye başkanlığı yapan Maşacızade Hafız Mehmet Efendi'nin[11] talebi üzerine görevlendirilmiştir. Abdi Bey de bu doğrultuda 1924 yılında Atça'yı tekrar planladı. Aynı meydanda bulunan Zafer Takı'nın bulunduğu yere de Atça Parkı'nı yerleştirdi. Etoile Meydanı'na bağlanan 12 caddeye karşılık Atça'ya da 45° açı ile 8 simetrik ana cadde ve bunları dik kesen yüzlerce düzenli sokaklar yerleştirdi. Beş yüzer metrelik sekiz ana caddenin kent merkezindeki Atça Parkı'nda birleştiği; çok katlı yapılaşmaya izin verilmeyen Atça, daha çok bahçe içindeki müstakil evlerle donatıldı. Bu plan günümüzde de hâlâ[8] korunmaktadır.
Coğrafya
değiştir
Atça, Aydın Dağları ile Büyük Menderes Nehri arasında, Büyük Menderes Havzası'nın kuzeyinde konumlanmıştır. Kuzeyinde Beydağ, doğusunda Nazilli, güneyinde Yenipazar ve batısında da Sultanhisar yer alır. Yüzölçümü 34,5 km²'dir. Ortalama deniz seviyesi 84 metre olan yerleşim verimli tarımsal alanlara ev sahipliği yapmaktadır.
İklimi
değiştirYazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçen Akdeniz iklimi (Köppen: Csa) etkilidir.
 Atça iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 11 | 12 | 16 | 21 | 26 | 31 | 34 | 34 | 30 | 24 | 18 | 13 | |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 8,2 | 9,3 | 11,8 | 15,8 | 20,9 | 25,9 | 28,4 | 27,6 | 23,5 | 18,4 | 13,3 | 9,6 | |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | 4 | 5 | 7 | 10 | 15 | 19 | 23 | 23 | 19 | 14 | 10 | 6 | |
| Ortalama yağış (mm) | 56 | 62 | 65 | 60 | 59 | 36 | 9 | 12 | 27 | 50 | 63 | 68 | |
Altyapı
değiştirUlaşım
değiştir
Günümüzde Atça'nın ulaşım altyapısı karayolu ve demiryolundan oluşmaktadır.
Karayolu
değiştirAtça, D 320 (D.320) Devlet Yolu ve Avrupa E-yolu E87 (
) üzerinde yer almaktadır. Bu karayolu ile Efeler'e 30 km, Nazilli'ye ise 8 km uzaklıktadır. Karayolunda toplu ulaşım minibüsler ve Aydın Büyükşehir Belediyesi'nin halk otobüsleri ile sağlanmaktadır.
Demiryolu
değiştirAtça, Osmanlı İmparatorluğu döneminde, İngiliz Ottoman Railway Company tarafından 1856'da kurulan Anadolu'nun ilk demiryolu hattı olan İzmir - Aydın Demiryolu hattı üzerinde yer alır. 1882'de Aydın - Kuyucak arasındaki kısmın açılmasıyla birlikte Atça demiryolu ile tanışmış oldu. Günümüzde bir istasyonu ile TCDD tarafından işletilen hatta karşılıklı seferler devam etmektedir.
Ana Hatlar
- Göller Ekspresi (Basmane - Isparta)
Bölgesel Hatlar
- Basmane-Denizli Bölgesel Treni (B38)
- Basmane-Nazilli Bölgesel Treni (B310)
- Söke-Nazilli Bölgesel Treni (B311)
- Söke-Denizli Bölgesel Treni (B312)
Sağlık
değiştirSağlık Bakanlığı'na bağlı 1 adet aile sağlığı merkezi[12] ve 3 adet eczane bulunmaktadır.
Demografi
değiştir
|
1908 yılındaki nüfus sayımına göre 5.493 kişi Müslüman, 470 kişi Rum, 10 kişi Yahudi ve 5 kişi Ermeni[16] olarak kayıtlara geçmiştir. Gayrimüslim azınlıklardan Rum halkı, 1923 yılından sonra Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi ile göç etmiştir. Karşılığında da Yunanistan'dan Türkler Atça'ya yerleştirilmiştir. Günümüzde Yörük, Çerkes, Muhacir ve Kürtlerden oluşan topluluklar bir arada yaşamaktadır. 2023 yılı itibarıyla Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi'ne göre mahallenin nüfusu 7.672'dir.
Ekonomi
değiştirŞehrin ekonomisinin temelini tarım ve hayvancılık oluşturur. Bunun yanında sanayi sitesi ve diğer fabrikalar ekonomiye katkı sağlamaya ve istihdam yaratmaya çalışmaktadır.
Tarım ve Hayvancılık
değiştirAtça'da halkın büyük bölümü çilek, karpuz, kavun, zeytin, incir, üzüm, narenciye, şeftali, mısır ve sebzecilik işleriyle süt ve besi hayvancılığı yaparak geçimini sağlamaktadır. Hayvancılık temel olarak büyükbaş hayvancılık şeklinde yapılmaktadır.
Sanayi
değiştirAtça Sanayi Sitesi'nde 107 adet dükkân bulunmaktadır. Bunun yanında 1 adet dişli fabrikası,[17] 3 adet zeytinyağı fabrikası, 1 adet kasa fabrikası, 1 adet su dolum tesisi[18] ve 2 adet beton santrali faaliyet göstermektedir.
Kültür
değiştirHalk, Anadolu ağızlarının Batı Grubu içinde yer alan Aydın ağzı konuşmaktadır.
1990'lı yılların başından itibaren çilek üretimi şehrin ana geçim kaynaklarından biri haline gelmiştir. Atça'da her yıl mayıs ayında çilek festivali de düzenlenmektedir.[19] Ayrıca kış aylarında deve[20] ve boğa güreşi[21] festivalleri düzenlenmektedir.
Yönetim
değiştir| Yıl | Belediye başkanı[22] |
|---|---|
| 2009 | Mustafa Çınar (MHP) |
| 2004 | Osman Yıldırımkaya (DYP) |
| 1999 | Osman Yıldırımkaya (DYP) |
| 1994 | Sabahattin Koçar (SHP) |
| 1989 | Sabahattin Koçar (SHP) |
| 1984 | Muhsin Aksay (SODEP) |
| 1977 | Muhsin Aksay (CHP) |
| 1973 | Muhsin Aksay (CHP) |
| 1968 | Muhsin Aksay (CHP) |
| 1963 | Şükrü Demirayak |
Eğitim
değiştirAtça'da okuma yazma oranı %97'dir. Bölgedeki ilk eğitim kurumu Yağdere köyünde 1923 yılında açılmıştır.[23] 2007 yılında Adnan Menderes Üniversitesi'ne bağlı Atça Meslek Yüksekokulu'nun kurulması için protokol imzalanmış,[24][25] inşaat tamamlanıp 2008-2009 eğitim-öğretim yılında açılmıştır.[26] Yükseköğretim öğrencileri için de erkek yurdu ve kız yurdu olmak üzere 2 adet yurt tahsis edilmiştir.
Eğitim kurumları
değiştirAtça'da 1 adet anaokulu, 3 adet ilkokul, 2 adet ortaokul 1 adet mesleki ve teknik anadolu lisesi, 1 adet anadolu lisesi[27] ve 1 adet meslek yüksekokulu[26] bulunmaktadır. Atça'daki ilk ve orta dereceli okullarda yaklaşık olarak 100 adet öğretmen bulunmaktadır. Ayrıca 1 adet Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'na, 1 adet özel sektöre ait toplam 2 adet rehabilitasyon merkezi bulunmaktadır.
Okulöncesi
değiştirİlkokul
değiştirOrtaokul
değiştirLise
değiştir- Atça Şehit Mutlu Uçar Anadolu Lisesi[27]
- Atça Şehit Ufuk Demirkıran Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi[27]
Yükseköğretim
değiştirKardeş kentleri
değiştir
Ayrıca bakınız
değiştir
Kaynakça
değiştir- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ a b c d e "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2020.
- ^ a b "Kanun No. 6360". 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2014.
- ^ Donat, Yavuz (11 Nisan 2005). "Türkiye'deki Paris". Sabah. 15 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2010.
- ^ "Türkiye'nin Parisi". Milliyet. 14 Kasım 2011. 30 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.
- ^ "Aydın'ın Paris'i". Hürriyet. 30 Mayıs 2006. 30 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.
- ^ Çelikyay, Selma; Yurtkulu, Tuğçe (31 Temmuz 2018). "Atça'daki Peyzajı Biçimlendiren Planlı Kentsel Gelişim Üzerine İrdelemeler". Bartın University International Journal of Natural and Applied Sciences. 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2023.
- ^ a b c Büşra Gizem Yılmaz (2 Mart 2021). "Atça: Türkiye'nin Minik Paris'i". 26 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2023.
- ^ "Aydın Milletvekilleri Bekir Ongun ve Ali Uzunırmak'ın, Bir İlçe Kurulmasına İlişkin Kanun Teklifi ve İçtüzüğün 37 nci Maddesine Göre Doğrudan Gündeme Alınmasına İlişkin Önergesi (2/285)". Türkiye Büyük Millet Meclisi. 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2020.
- ^ "Aydın İlinde Atça Adıyla Bir İlçe Kurulması Hakkında Kanun Teklifi" (PDF). Türkiye Büyük Millet Meclisi. 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2020.
- ^ "Atça Belediye Başkanları". Atça Belediyesi. 8 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2013.
- ^ "Sultanhisar İlçesi Aile Sağlığı Merkezlerimiz" (PDF). Aydın İl Sağlık Müdürlüğü. 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1981). "1980 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2023.
- ^ "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sakarya.edu.tr. 1986. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2023.
- ^ a b c "Atça Belediyesi". YerelNet. 18 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023.
- ^ Cavid, İbrahim. Aydın Vilayet Salnamesi. 1. baskı. Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018. s. 1034
- ^ "Maksan Dişli". 10 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.
- ^ "Kızılcık Madran". 19 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "'Çilek yurdu' Atça 10. festivale hazır". Yeni Asır. 9 Mayıs 2010. 15 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2010.
- ^ "27. Geleneksel Atça Deve Güreşi Festivali (2022)". Sultanhisar Belediyesi. 13 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023.
- ^ "Boğalar, Atça'da güreşecek". Ses Gazetesi. 26 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023.
- ^ "Belediye başkanları". 31 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2023.
- ^ "Eğitim ve Kültür Durumu". Sultanhisar Kaymakamlığı. 16 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2009.
- ^ "ADÜ Aydın'da iki yeni meslek yüksekokulu kuruyor". Haberler. 4 Ekim 2007. 30 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2018.
- ^ "ADÜ bünyesinde iki yeni Meslek Yüksek Okulu kuruluyor". 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c "Adnan Menderes Üniversitesi Atça Meslek Yüksekokulu Tarihçe". 30 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2018.
- ^ a b c d e f g h i "Okullar/Kurumlar". Sultanhisar İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü. 26 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2018.
- ^ "Külkapcsolatok". mako.hu (Macarca). 8 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023.
- ^ "Atça'dan Kardeş Şehir Mako'ya Ziyaret". haberler.com. 5 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023.
Dış bağlantılar
değiştir- http://www.aydinatca.com/ 8 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.