Güney Azerbaycan
Azerbaycan (Farsça: آذربایجان Āzarbāijān), Güney Azerbaycan[3] (Azerice: Güney Azərbaycan گۆنئی آزربایجان, Cənubi Azərbaycan جنوبی آذربایجان) veya İran Azerbaycanı, İran'ın kuzeybatısında yer alan tarihi bölge. Günümüzde İran'ın Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan, Erdebil və Zencan Eyaletlerini Kapsar.
| Azerbaycan آذربایجان | |
|---|---|
 İran üzerinde Güney Azerbaycan | |
| Ülke | İran |
| Yüzölçümü 100,887,35 km² 122,620,47 km²[1] (Zencan eyaleti ile) Dahil olduğu eyaletler: Doğu Azerbaycan (eyalet)، Batı Azerbaycan (eyalet)، Erdebil (eyalet) ve Zencan (eyalet) | |
| • Toplam | 122,620,47 km² |
| Nüfus (2020) | |
| • Toplam | 8.874,000[2] 9,991,000[2] (Zencan eyaleti ile) |
| Etnikler | |
| • Çoğunluk | Azeriler |
| • Azınlık | Kürtler، Talışlar، Tatlar، Ermeniler، Süryaniler |
| Diller | Çoğunluk: Azerice Azınlık: Kürt dilleri، Talışça، Tatca، Ermenice، Suret language |
Siyasi coğrafya
değiştirGüney Azerbaycan Bölgesi 170.000 - 220.000 km²lik[4] bir sahayı kapsar ve kuzeyde Aras Nehri, güneyde Hamse, doğuda Gilan ve Hazar Denizi, batıda Türkiye ve Irak ile çevirilir.[4]
Doğal coğrafya
değiştirAzerbaycan, İran'ın kuzeybatısında ve Alborz, Zagros ve Kafkas sıradağlarının kesiştiği noktada yer alır ve ağırlıklı olarak dağlık bir ülkedir. Azerbaycan nehirleri çoğunlukla Urmiye Gölü ve Hazar Gölü'nün su toplama alanında akar. Azerbaycan'ın batı ve kuzeybatı bölgelerinin çoğunun iklimi nemli Akdeniz, güney bölgelerinde ise yazları sıcak olan Akdeniz iklimidir.[5] Avrupa rotası üzerinde olması bu bölgeye özel bir stratejik konum kazandırmıştır.
Güney Azerbaycan Bayrağı
değiştir
Demografi
değiştirGüney Azerbaycan Bölgesinde çoğunlukta olan İran Azerileri[6][7] dışında Kürtler (%7) ve Ermeniler (%0,1) gibi çeşitli etnik gruplar yaşamaktadır.[kaynak belirtilmeli]
Güney Azerbaycan Türkleri 15-17 milyon olarak tahmin edilmektedir.[8][9][10][11][12][13][14][15][16][17][18][19][20]
Bölgede yaşayan Türk boyları
değiştirAfşar boyu, Kaşkaylar, Şahseven, Kaçarlar, Karapapaklar, Hamse Türkmenleri, Mişkinler, Delikanlu aşireti, Kelişanlu aşireti, Şabsanlı, Mukriler, Kapanaklar, Çardovlu, Mukaddem boyu, Küresünniler, Darilu, Beybağlu, Çeğini, İmarluları, Kasımluları, Kiresunlu, Karakoyunlu, Akkoyunlu, İlhanlı, Kızılayak, Başoğuz, Uğurlu, Kovanlı, Karasanlı, Karadolaklı, Tahtakapılı, Karababalı, Kalaçlı, Muganlı, Hıtaylı, Avkanlı, Kızılkeçili, Karaenikli, Karaçaylı, Osanlı, Umanlı, Kıyamandili, Çarıklı, Porsunlu, Develi
Etimoloji
değiştirGüney Azerbaycan'ın adı konusunda değişik görüşler bulunmaktadır.
- Medya döneminde bugün İran'ın Doğu ve Batı Azerbaycan eyaletlerinin bulunduğu bölgede Atropates (Yunanca: Ατροπατης/Atropatēs) adlı savaşçı isyan çıkardıktan sonra Aturpatene (Ατροπατηνη/Atropatēnē) olarak hitap edildiği söylenmektedir. Pehlevice ve Partça'da Atropatenes, "Ādur (Ateş, Alev) koruyucusu" anlamına gelen "Ādur-pād", "Aturpatene" ise "Āturpādakān" ya da "Ādurbādagān" olarak telaffuz edilmiştir.[kaynak belirtilmeli]
- Sasani döneminde bölgede ateşgahlar bulunmuş ve Şiz ve "Ādur Gushāsp"ın Taht-ı Süleyman arkeolojik sitesi olduğu düşünülmektedir. İslam dininin bölgeye girişinden sonra Farsça "آذربيجان Ādharbayjān" ve Pehlevice "آذرباذكان Ādhurbādhakān" olmak üzere iki ad kullanılmıştır.[kaynak belirtilmeli]
Tarih
değiştirAzerbaycan Millî Hükûmeti
değiştir1941'de İran Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği tarafından işgal edilip bölünmüştür. 1946'da İran'ın Azerbaycan Bölgesinde Sovyetler Birliği Azerbaycan Millî Hükûmetini kurdurmuştur. Devletin başkanı olarak da büyük Azeri düşünürü Seyit Cafer Pişeveri olmuştur.Ünlü Azeri Türk şairi Muhammed Biriya devletin eğitim bakanı olmuştur. Başkent olarak Tebriz şehri seçilmiştir. Fakat Sovyetler'in Doğu Avrupa'daki çıkarları karşılığında bölgeden geri çekilmesiyle Azerbaycan Millî Hükûmeti Batı Bloku ve İran devletine teslim etmiştir. Sovyetler'in desteği kesilince İran'ın düzenli ordusu karşısında aciz kalan Azeri Türk'ü vatanseverler yine de çatışmış ancak yaptıkları savaşlarında kayıp etmiş ve Seyit Cafer Pişeveri Kuzey Azerbaycan'a gelmiştir ancak 1947 yılında geçirdiği trafik kazası sonucunda ölmüştür. Pehleviler Azerice eğitim veren okulları kapatmıştır.[kaynak belirtilmeli]
İran İslam Devrimi
değiştirİran İslam Devrimi de bu topraklardan başlayıp[kaynak belirtilmeli] İran'ın diğer bölgelerine sıçradı. Ancak Devrim sonrasında da beklentileri karşılanmayan İran Azerileri bir daha ayaklanmaya başladılar.[kaynak belirtilmeli]
Kültür
değiştirEdebiyat
değiştirŞehriyar, Nebati gibi şairler bu bölgede doğmuştur.
Din
değiştirKaynakça
değiştir- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Masahatisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Jamiyatisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Brown, Cameron S. 2002 (Dec.). "Observations from Azerbaijan." Middle East Review of International Affairs: v. 6, no. 4, (LINK 4 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
- ^ a b Ahmet Caferoğlu, Türk Kavimleri, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1988, s. 64 - 72.
- ^ Peel, M. C., Finlayson, B. L., and McMahon, T. A. : Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification, Hydrol. Earth Syst. Sci., 11, 1633-1644, doi:10.5194/hess-11-1633-2007, 2007.
- ^ Britanika ansiklopediyası 6 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Özet: The population consists mainly of Azeri-speaking Turks...
- ^ Nesib Nesibzade,Meseleye-Azerbaycan-der iran,№ 3,tehran 1381,s 73
- ^ "Peoples of Iran" 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in Looklex Encyclopedia of the Orient. Retrieved on 22 January 2009.
- ^ "Iran: People" 19 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., CIA: The World Factbook: 24% of Iran's total population. Retrieved on 22 January 2009.
- ^ G. Riaux, "The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran" 14 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Central Asian Survey, 27(1): 45-58, March 2008: 25% of Iran's total population (p. 46). Retrieved on 22 January 2009.
- ^ "Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity" in The Azerbaijani Population by Brenda Shaffer, pp. 221–225. The MIT Press (2003), ISBN 0-262-19477-5.
- ^ Swietochowski, Tadeusz; Collins, Brian C. (1999). Historical dictionary of Azerbaijan. Lanham, Maryland: Scarecrow Press, Inc. ISBN 0-8108-3550-9. pg 28: "15 million (1999)"
- ^ The Continuum political encyclopedia of the Middle East 12 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Avraham Sela Publisher: Continuum International Publishing Group; Rev Upd edition (October 2002) ISBN 0-8264-1413-3 ISBN 978-0-8264-1413-7"
- ^ The security of the Caspian Sea Region 12 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. By Gennadiĭ Illarionovich Chufrin, Stockholm International Peace Research Institute"
- ^ "UNPO: Southern Azerbaijan". unpo.org. 6 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2020.
- ^ "BABEK, NATIONAL HERO OF SOUTHERN AZERBAIJAN, DISTURBS IRAN". 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2011.
- ^ "AZERBAIJAN AND THE CHALLENGE OF MULTIPLE IDENTITIES: IN SEARCH OF A GLOBAL SOUL 5". 6 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2011.
- ^ "AZERBAIJANI PUBLIC OUTRAGED BY SLAUGHTER OF AZERIS IN IRAN". Jamestown. 3 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2020.
- ^ "The 50 Most Widely Spoken Languages in the World". www.photius.com. 18 Kasım 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2011.