Cüzzam
Cüzzam veya lepra, Hansen basili (Mycobacterium leprae) adı verilen bir mikroorganizmanın yol açtığı, çevresel sinir sistemi ve deri başta olmak üzere birçok sistem ve organı etkileyebilen, bulaşıcı bir hastalıktır. Ancak bulaşma ihtimali yok denecek kadar azdır, bu nedenle uzun yıllar bulaşıcı bir hastalık olarak kabul edilmemiş ancak halk arasında en az veba kadar bulaşmasından korkulan bir hastalık olmuştur. İnsandan insana bulaştığı düşüncesi temelde bir varsayımdır, zira henüz nasıl bulaştığı kanıtlanamamıştır. Hastalık eski dönemlerde miskin hastalığı olarak da adlandırılmıştır. Çağlar boyu çok korkulan bir hastalık olan cüzzam, birçok yazıya ve sinema yapıtına da konu olmuştur.
| Cüzzam | |
|---|---|
 | |
| 24 yaşındaki cüzzamlı bir hasta | |
| Uzmanlık | Enfeksiyon hastalıkları  |
| Nedenleri | Hansen basili (Mycobacterium leprae) |
| Tedavi | Antibiyotik |
Tanı
değiştirHastalık nedeni olan basil 1873 yılında Gerhard Armauer Hansen tarafından tanımlanmıştır. Hansen basili bazı özellikleri bakımından verem hastalığının nedeni olan Koch basiline benzemektedir. Doğada sadece insan vücudunda bulunabilen Hansen basilinin yapay ortamlarda kültürlenebilmesi mümkün olmamıştır. Basil, insan dışında yalnızca Güney Amerika'da yaşayan Armadillo ve bazı fare türlerinde hastalığa yol açabilmektedir. Hastalık etkeni bakteri vücuda girdikten sonra belirtilerin ortaya çıkması, bağışıklık sisteminin direncine göre 2 ile 20 yıl arası zaman alabilmektedir.
Cüzzamın bulaşma kaynağı sadece insandır. Basil hasta vücudundan dışarıya çeşitli yara salgıları ve özellikle burun salgısı ile çıkar ve etrafa yayılır. İnsanlar arasındaki bulaşmanın nasıl olduğu kesin olarak bilinmemekle beraber bunun daha çok sıkı temasla olduğu ve bu temasın uzun süre devamının gerekli bulunduğu düşünülmektedir. Çocuklara anne sütü ile geçebilmektedir. Hastalığa duyarlılık 3-5 yaşlarında daha fazladır.[1]
Hastalığın tanısı yalnızca mikroskobik incelemelere dayanır. Çünkü kültür besiyerlerinde üreyememektedir. Mikroskobik inceleme için burun mukozası kazınarak alınan madde Ehrlich Ziehl Neelsen yöntemi ile boyanarak incelenir. Küme ve demet halinde toplu kısmen serbest ya da hücre içinde olan basiller görülür. Ayrıca deri lezyonlarından biyopsi ile parça alınıp boyanarak incelenebilir. Alınan bu örneklerin bir kısmının üzerine; bir damla DOPA = (3-4 dihydroxphenylalanine) karıştırılır ve bakteriler Mycobacterium leprae ise siyahlaşma olur. Tanı için diğer bir işlem Histamin testidir. Sağlam ve hasta deriye iğne ile çizgi çizilerek histamin eriği damlatıldığı zaman sağlam deri reaksiyon verirken cüzzamlı deri tepki veremez.[1]
Lepra (cüzzam) türleri
değiştirLepra hastalığı, vücudun direncine bağlı olarak birbirinden ayrılan iki ana tip ve iki ara tip olarak sınıflandırılır. Ana tipler Lepramatöz ve Tüberküloid tip, ara tipler ise Borderline ve İndetermine tiplerdir.[2]
Lepramatöz Lepra (LL)
değiştirCüzzamın en kötü tipidir. Vücut direnci tamamen hasarlıdır. Hastalık etkeni basiller çok sayıda ve etkindirler. Küçük, çok sayıda ve gövdede simetrik olarak yayılmış, sınırları keskin olmayan, parlak bakır kırmızısı renginde lekeler söz konusudur. Bu lekelerin olduğu deri bölgeleri zamanla duyu kayıplarına uğrarlar. Yüz, ense, memebaşı ve üreme organlarında yerleşen, "leprom" adı verilen sert açık kahverengi lekeler belirir. Yüze yerleştiklerinde arslan yüzü denilen yüz görünümünü ortaya çıkarırlar. Lepromlar ayrıca semer burun denilen burun çöküntüsüne, damak delinmesine, göz kapaklarının düşmesine, ses kısıklığına, parmakların kendiliğinden kopmasına da yol açarlar. Lepromlar iyileşecek olurlarsa mutlaka yerlerinde iz bırakırlar.[2]
Bu tip cüzzamda sinirler görece daha az etkilenirler. Fakat iç organlardaki rahatsızlıklar daha sık görülür. Karaciğer tahrip olabilir, testisler etkilenerek kısırlık ortaya çıkabilir, kemikler etkilenerek derin kemik yıkımı gelişebilir, göz etkilenerek körlük ortaya çıkabilir.[2]
Tüberküloid Lepra (TL)
değiştirBu tür cüzzam çoğunlukla çevresel sinir sistemini etkiler. Yüz felci meydana gelebilir. El kaslarına gelen bazı sinirlerin felci sonucu pençe el görünümü ortaya çıkar. Duyu sinirlerinin felci sonucu ısı temas ve ağrı hislerinin ortadan kalkması söz konusudur. Terbezleri de çalışamadığından deride kuruluk giderek artar ve deri dökülmeye başlar. Bu sinirlerle ilgili belirtilerden başka deride dağınık olarak birkaç tane küçük leke bulunabilir.
Borderline Lepra (TB)
değiştirLepramatöz ve Tüberküloit tipler arasında bir tiptir. Gelişim olarak iki tipten birisine daha yakın olur. Hangi tipe doğru gidiyorsa o tipin özellikleri daha belirgin olmaktadır.[2]
İndetermine Lepra
değiştirGenellikle bir tek leke şeklinde kendisini gösterir. His bozukluğu da gösteren bu leke etrafa doğru yayılabilir veya ortası iyileşebilir.[2]
Ağız boşluğu lezyonları (Leprotik stomatit)
değiştirLepralı hastanın hücresel bağışıklık düzeyine göre beliren farklı tipleri arasında ağız boşluğunda en etkin olanı Lepromatöz lepra (LL)'dır.[3][4][5][6] Burun boşluğunda kolonileşen basillerin etkisiyle burun kıkırdağı yıkımı, üstçene kesici dişlerde pembeleşme ve zamanla bu dişlerin kaybı ile hastalığa özgü granülomları içeren "Leprotik stomatit" en önemli bulgulardır. Ağız mukozasına özgü lezyonların çoğu üstçene ön bölge dişetlerindedir. Burun mukozasındaki etken üstçene orta keisici dişlerin periodonsiyumu aracılığıyla, önce dişetine sonra da ağız boşluğuna ulaşır. Dişetinde oluşan tablo, kronik hiperplastik gingivitis niteliklerini taşır ve "leprotik gingivitis" olarak tanımlanır. Bu bölgedeki infiltrasyon ortadaki kesici dişlerin sallanmasına ve dökülmesine neden olur. Üstçene ön bölgeden başlayan dişeti infiltrasyonu sert damağa doğru yayılabilir. Sert damakta oluşan granülomlar engebeler oluşturur (leprom), yumuşak damağa ve küçük dile (uvula) dek genişleyebilir. Yanak ve dil lezyonları seyrektir. Bu alanlardan alınan bir doku örneğinin mikroskopik incelemesinde, sitoplazmaları basillerle dolu makrofaj kümeleri saptanır.[3][4][5][6]
Korunma ve tedavi
değiştirGünümüzde cüzzam korkulacak bir hastalık olmaktan çıkmıştır. Tanı koyulduğunda tedavisi kesin olarak yapılabilmektedir. Birçok hastalıkta olduğu gibi erken tanı önemlidir. Erken tanı yapıldığı durumlarda hiçbir kalıcı sakatlık oluşmadan tedavi mümkündür.
Tedavi bakterinin duyarlı olduğu antibiyotikler ile yapılır. Dapsone (diaminodipheynlsulfone, DSS), sulfonlar, rifampisin ve ethionamid gibi ilaçlar kullanılabilir.[1]
Hastalık yetişkinlere bulaşmaz. Ancak hastalara yakın çevredeki çocukların hastalıktan korunması düşünülebilir. Bunun için BCG aşılamaları ve 2 yaşından küçüklere haftada 5 mg ve 2 yaştan büyüklere de haftada 10 mg Dapsone adlı ilaç verilebilir. Çocukların hastalık olan çevreden uzaklaştırılmaları en uygun tedbirdir.
Cüzzam, ihbarı zorunlu bir hastalık olup, tedavi devlet eliyle ve ücret alınmadan yapılmaktadır. Cüzzamın tıbbi tedavisi kadar cerrahi tedavisi, fizik ve psikiyatrik tedavisi de çok önemlidir.
Türkiye'de 2002 yılı rakamlarına göre 2500 lepralı hasta bulunmaktadır. Hastalığa Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde daha sık rastlanmaktadır.[7]
Dış bağlantılar
değiştir- Cüzzam hastalığı ile ilgili detaylı bigiler.2 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Cüzzam nedir,Cüzzama iyi gelen şifalı bitkiler23 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
değiştir- ^ a b c "Mikrobiyoloji.org". 13 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2006.
- ^ a b c d e "Rehber Ansiklopedisi". 5 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2020.
- ^ a b Taheri JB, Mortazavi H, Moshfeghi M, et al. Oro-facial manifestations of 100 leprosy patients. Medicina oral, Patologia oral y Cirugia bucal, 17(5):e728-e732, 2012
- ^ a b Çöloğlu AS. Leprada ağız boşluğu lezyonları, Dişh.Fak.Derg. (Istanbul), 14: 303-312, 1980
- ^ a b Costa A, Nery J, Oliveira M, Cuzzi T, Silva M. Oral lesions in leprosy. Indian Journal of Dermatology, Venereology and Leprology, 69(6):381-385, 2003
- ^ a b Scheepers A, Lemmer J, Lownie JF. Oral manifestations of leprosy Leprosy Review, 64:37-43, 1993
- ^ İstanbul Lepra Hastahanesi Başhekimi Prof. Dr. Türkan Saylan - 2002 Dünya Cüzzam Günü Etkinlikleri / Van
Wikimedia Commons'ta Cüzzam ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
| Sınıflandırma | |
|---|---|
| Dış kaynaklar |