Vikipedi

Cumhuriyetçilik

Siyasi ideoloji

Cumhuriyetçilik, cumhuriyetle yönetilen bir devletin vatandaşlığı etrafında şekillenen bir siyasi ideolojidir. Tarihte, temsili bir azınlığın ya da bir oligarşinin hükûmetinden, halk egemenliğine çeşitli biçimlerde uygulanmıştır. Tarihsel bağlama ve yöntemsel yaklaşıma göre farklı biçimlerde tanımlanır.

Türkçe "cumhuriyet" kelimesi Arapça halk anlamına gelen cumhurdan türemiştir.[1] Diğer birçok ülkede kullanılan "republic" kelimesi halka ait olan anlamındaki Latince tümce res publicadan gelir. "Republic" kelimesinin ilk kullanımı MÖ 6. yüzyılda Roma kralının Lucius Junius Brutus ve Collatinus tarafından kovulmasıyla ortaya çıkmıştır.[2]

Cumhuriyetçilik, politika ve yönetim bilimine ideolojik olmayan bilimsel bir yaklaşımı da ifade edebilir. Cumhuriyetçi düşünür ve Amerika Birleşik Devletleri'nin ikinci başkanı olan John Adams, ünlü A Defense of the Constitutions of Government of the United States of America adlı eserinin girişinde, "politika bilimi toplumsal mutluluğun bilimidir" ve bir cumhuriyet, politika biliminin uygun bir şekilde uygulanmasıyla rasyonel bir şekilde tasarlanmış bir hükûmetin yaratılmasına odaklanır. Bu yaklaşım, ideolojik olmak yerine yönetim sorunlarına bilimsel bir metodolojinin uygulanmasına odaklanır, yalnızca geçmiş deneyimlerin ve yönetimde deneylerin dikkatli bir şekilde incelenmesi ve uygulanmasıyla. Bu yaklaşım, Niccolò Machiavelli (Livy Üzerine Söylevler eserinde açıkça görüldüğü gibi), John Adams ve James Madison gibi cumhuriyetçi düşünürlere en iyi uyan yaklaşım olarak tanımlanabilir.[3]

Bu yönetim biçimi Roma Cumhuriyeti'nde MÖ 1. yüzyılın ikinci yarısına kadar sürdü. Tarihte cumhuriyetler kendini tekrar gösterdi: örneğin Floransa Cumhuriyeti ve İngiltere Topluluğu. Cumhuriyet kavramı Britanya'nın Kuzey Amerika'daki kolonilerinde güç kazanmış ve Amerikan Devrimine katkı sağlamıştır. Avrupa'da, Fransız ihtilali ve Birinci Fransız Cumhuriyeti aracılığıyla büyük bir etki yaratmıştır.

Teori

değiştir

Neo-cumhuriyetçilik

değiştir

Neo-cumhuriyetçilik, çağdaş amaçlar için tasarlanmış cazip bir kamusal felsefe geliştirmekte güncel akademisyenlerin klasik bir cumhuriyet geleneğinden yararlanma çabasıdır. Neo-cumhuriyetçilik, solun postsosyalist eleştirisinin bir alternatifi olarak piyasa toplumuna yönelik bir eleştiri olarak ortaya çıkar.[4][5]

Bu akımın önde gelen teorisyenleri, cumhuriyetçiliği tanımlayan ve liberalizmden nasıl farklı olduğunu açıklayan birçok eser yazan Philip Pettit ve Cass Sunstein'dir. Cumhuriyetçilikten komüniteryenizme geçiş yapan Michael Sandel, kamu felsefesi arayışındaki Amerika'yı ele alan Democracy's Discontent: America in Search of a Public Philosophy adlı eserinde, liberalizmi cumhuriyetçilikle değiştirme veya tamamlama fikrini savunmaktadır.

Neo-cumhuriyetçi akımından gelen çağdaş çalışmalardan biri, hukukçu K. Sabeel Rahman'ın Democracy Against Domination adlı kitabıdır. Bu kitap, ekonomik düzenlemeler için Louis Brandeis ve John Dewey düşüncesine dayalı bir neo-cumhuriyetçiliğe çerçeve oluşturmayı amaçlamakta ve popüler denetimi vurgulamaktadır, aynı zamanda New Deal tarzı yönetimcilik ve neoliberal düzenlemelerin karşısına bir alternatif sunmaktadır. Filozof Elizabeth Anderson'ın Private Government adlı eseri, özel gücün cumhuriyetçi eleştirilerinin tarihini izlemekte olup, 18. ve 19. yüzyıl klasik serbest piyasa politikalarının sadece işçilere yardım etmek yerine işverenlerin egemenliğine yol açtığını savunmaktadır. Siyaset bilimci Alex Gourevitch ise From Slavery to the Cooperative Commonwealth adlı eserinde, Knights of Labor adı verilen üretici işçi sendikası gibi 19. yüzyıl Amerikan cumhuriyetçilik akımını incelemekte ve işçi haklarını destekleme amacı güttüğü gibi bu sendikanın Çinli Göçmenleri Men etme Yasası'nı destekleme rolüne de eleştirel bir bakış sunmaktadır.[6][7][8][9][10][11]

Demokrasi

değiştir
 
1848 Devrimleri sırasındaki Stokholm ayaklanmalarından kalma, el yazısıyla yazılmış devrimci bir cumhuriyetçi yasa tasarısı: "Oscar'ı tahttan indir, kral olmaya uygun değil; daha çok Cumhuriyet! Reform! Kahrolsun Kraliyet ailesi - yaşasın İsveççe: Aftonbladet! Krala ölüm! - Cumhuriyet'e! Cumhuriyet'e! - halka! Brunkeberg'e bu akşam." Yazarın kimliği bilinmiyor.

18. yüzyılın sonlarında demokrasi ile cumhuriyetçilik birleşti. Cumhuriyetçilik, devralınmış yönetimi değiştiren veya yanında bulunduran bir sistemdir. Özgürlüğe vurgu yapar ve yolsuzluğu reddeder. 1770'lerde Amerikan Devrimi ve 1790'larda Fransız Devrimi üzerinde güçlü bir etkisi oldu. Bu iki örnekte de, cumhuriyetçiler genellikle devralınmış elitleri ve aristokratları reddederken, bir cumhuriyetin denetimsiz çoğunluk yönetimini sınırlamak için seçilmemiş bir üst meclise sahip olup olmaması gerektiği ve anayasal bir monarşiye sahip olup olmaması gerektiği gibi iki soruyu açık bıraktılar.[12][13]

Kavramsal olarak demokrasiden ayrı olmasına rağmen, cumhuriyetçilik halkın onayıyla yönetim ve halkın egemenliği gibi temel prensipleri içeriyordu. Etki olarak, cumhuriyetçilik kral ve aristokratların gerçek yöneticiler olmadığını, asıl yöneticilerin halkın tümü olduğunu savunuyordu. Halkın nasıl yöneteceği, demokrasinin bir meselesiydi: cumhuriyetçilik kendisi bir yöntem belirlemedi. ABD'de çözüm, halkın oylarını yansıtan ve hükûmeti kontrol eden siyasi partilerin oluşturulmasıydı (Bkz: Amerika Birleşik Devletleri'nde Cumhuriyetçilik). Federalist No. 10'da, James Madison demokrasiyi reddederek cumhuriyetçiliği tercih etti. Birçok demokratikleşen ülkede benzer tartışmalar yaşandı.[14][15][16]

Günümüzde, "demokrasi" terimi genellikle halk tarafından seçilen bir hükûmeti ifade eder, bu hükûmet ya doğrudan ya da temsilci yoluyla seçilmiş olabilir. Bugün "cumhuriyet" terimi genellikle sınırlı bir süre için görev yapan, başkan gibi bir seçilmiş devlet başkanı ile temsilci demokrasiyi ifade eder; bu, başkan gibi bir seçilmiş devlet başkanına sahip olan, hatta bu devletlerin seçimle veya atama ile belirlenmiş bir hükûmet başkanına sahip olmasına rağmen, başkanın kalıtsal olduğu devletlerden farklıdır.[17][18]

Amerika Birleşik Devletleri'nin Kurucu Babaları, demokrasiyi nadiren övmüş ve genellikle onu ayak takımının hükûmeti olarak eleştirmişlerdir; James Madison, demokrasiyi bir cumhuriyetten ayıran şeyin, birincisinin büyüdükçe zayıfladığı ve grupların etkilerinden daha fazla şiddet gördüğü, ikincisinin ise büyüdükçe daha da güçlendiği ve yapıları gereği gruplarla mücadele ettiği yönünde olduğunu savunmuştur. John Adams'ın vurguladığı Amerikan değerleri, hükûmetin "halk tarafından oluşturulmasında bir sesi ve savunma hakkı bulunan sabit yasalarla bağlanması" gerektiğiydi. Thomas Jefferson, "seçimle belirlenen bir zorba yönetimi, uğruna savaştığımız hükümet değildir" demiştir. Willamette Üniversitesi'nden Richard Ellis ve Rhodes Koleji'nden Michael Nelson, Madison'dan Lincoln ve sonrasına kadar olan birçok anayasa düşüncesinin "çoğunluk tiranlığı sorunu"na odaklandığını savunurlar. Sonuç olarak, "Anayasa'ya gömülü olan cumhuriyet hükümetinin prensipleri, kurucuların yaşam, özgürlük ve mutluluğun vazgeçilmez haklarının çoğunluklar tarafından ayaklar altına alınmamasını sağlama çabası temsil eder."[19][20][21][22]

Anayasal hükümdarlık

değiştir

Bazı ülkeler (örneğin Birleşik Krallık, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, İskandinav ülkeleri ve Japonya), güçlü hükümdarları sınırlı veya sonunda yalnızca sembolik yetkilere sahip olan anayasal hükümdarlar haline getirdi. Monarşi genellikle asiller sistemi ile birlikte kaldırıldı, demokratik kurumlarla değiştirilsinler ya da olmasınlar (örneğin Fransa, Çin, İran, Rusya, Almanya, Avusturya, Macaristan, İtalya, Yunanistan, Türkiye ve Mısır). Avustralya, Yeni Zelanda, Kanada, Papua Yeni Gine ve diğer bazı ülkelerde hükümdar veya onun temsilcisi en yüksek yürütme yetkisine sahip olmasına rağmen, gelenek gereği yalnızca bakanlarının tavsiyelerine uygun hareket eder. Birçok milletin yasama organlarının seçkin üst meclisleri vardı ve bu meclislerin üyeleri genellikle ömür boyu görev yaparlardı, ancak sonunda bu meclisler büyük güç kaybettiler (örneğin Birleşik Krallık Lordlar Kamarası) ya da seçimle iş başında kalarak güçlü kaldılar.[23][24]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "cumhuriyet". Nişanyan Sözlük. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020. 
  2. ^ Mortimer N. S. Sellers. American Republicanism: Roman Ideology in the United States Constitution. (New York University Press, 1994. p. 71.)
  3. ^ "The Works of John Adams, 10 vols". oll.libertyfund.org – Online Library of Liberty. 14 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2019. 
  4. ^ Gerald F. Gaus, "Backwards into the future: Neorepublicanism as a postsocialist critique of market society." Social Philosophy and Policy 20/1 (2003): 59–91.
  5. ^ Frank Lovett and Philip Pettit. "Neorepublicanism: a normative and institutional research program." Political Science 12.1 (2009): 11ff. (online 14 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.).
  6. ^ Gourevitch, Alex (2014). From Slavery to the Cooperative Commonwealth: Labor and Republican Liberty in the Nineteenth Century. Cambridge University Press. ISBN 978-1139519434. 
  7. ^ Stanley, Amy Dru. "Republic of Labor". Dissent Magazine. 6 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2018. 
  8. ^ Rahman, K. Sabeel (2016). Democracy Against Domination. Oxford University Press. ISBN 978-0190468538. 23 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023. 
  9. ^ Shenk, Timothy. "Booked: The End of Managerial Liberalism, with K. Sabeel Rahman". Dissent Magazine. 6 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2018. 
  10. ^ Anderson, Elizabeth (2017). Private Government: How Employers Rule Our Lives (and Why We Don't Talk about It). Princeton University Press. ISBN 978-1400887781. 12 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023. 
  11. ^ Rothman, Joshua (12 Eylül 2017). "Are Bosses Dictators?". The New Yorker. 6 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2018. 
  12. ^ Gordon S. Wood, The Creation of the American Republic 1776–1787 (1969)
  13. ^ "Republicanism (Stanford Encyclopedia of Philosophy)". Plato.stanford.edu. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2013. 
  14. ^ Robert E. Shalhope, "Republicanism and Early American Historiography," William and Mary Quarterly, 39 (Apr. 1982), pp. 334–356
  15. ^ R. R. Palmer, The Age of the Democratic Revolution: Political History of Europe and America, 1760–1800 (1959)
  16. ^ "The Federalist Papers : No. 10". Avalon Project. 29 Aralık 1998. 22 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2022. 
  17. ^ "republic – Definition from the Merriam-Webster Online Dictionary". M-w.com. 31 Ağustos 2012. 15 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2013. 
  18. ^ "democracy – Definition from the Merriam-Webster Online Dictionary". M-w.com. 6 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2013. 
  19. ^ Richard J. Ellis and Michael Nelson, Debating the presidency (2009) p. 211
  20. ^ See, e.g., The Federalist No. 10
  21. ^ David Tucker, Enlightened republicanism: a study of Jefferson's Notes on the State of Virginia (2008) p. 109
  22. ^ Novanglus, no. 7, 6 Mar. 1775
  23. ^ Mark McKenna, The Traditions of Australian Republicanism (1996) online version
  24. ^ John W. Maynor, Republicanism in the Modern World. (2003).
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Cumhuriyetçilik&oldid=32752348" sayfasından alınmıştır