Eksplosofor

Eksplosoforlar organik kimyada organik bileşiklere patlayıcı özellikler kazandıran fonksiyonel gruplardır.

Tarihçe

İlk olarak 1935’de Rus kimyager V. Pletz tarafından kullanılan terim, başlangıçta bazı makalelerde "plosofor" olarak yanlış tercüme edilmiştir. Ayrıca, molekülün patlayıcı kapasitesini değiştiren bir grup olan bir oksoeksplos kavramıda (kromofor ve oksokrom kavramına benzer) dikkat çekmektedir. Eksplosofor terimi, J. Agrawal and R. Hodgson (2007) tarafından Organic Chemistry of Explosives gibi kitaplarda kullanıldıktan sonra daha sık kullanılmıştır.

Özellikleri

Azot içeren eksplosoforlar (aşağıdaki I, II ve IV grupları) özellikle güçlüdür. Çünkü oksijenin yanı sıra çok kararlı bir molekül olan moleküler azot oluşturmak üzere reaksiyona girerler ve bu nedenle toplam reaksiyon son derece ekzotermiktir. Oluşan gaz da genişleyerek gözlemlenen şok dalgasına neden olur.

Sınıflandırma

Pletz eksplosoforları sekiz farklı kategoriye ayırdı.

I. −NO₂, −ON=O ve −ONO₂

Bunlar,

• bir azot atomunun bir organik moleküle bağlandığı nitro grubu,
• oksijenin organik moleküle bağlandığı, nitrit grubu ve
• bir azot atomunun, organik moleküle bağlanmış bir oksijen ile diğer iki oksijen atomu arasında bulunduğu nitrat esterleri şeklinde temsil edilirler.

Ticari olarak en çok kullanılan patlayıcılar nitrat ve nitrit esaslıdır.

II. −N=N− ve −N⁻=N⁺=N⁻−

Organik / inorganik bileşiklere bağlı sırasıyla Azo ve azotür grupları (örnk. AgN₃, Pb(N₃)₂, NH₄N₃)

III. −R_nNX_m

Halojenlenmiş azot grubu X:halojen (örneğin NI₃ ve NCl₃)

IV. −C=N−O−

Fülminat grubu (örnek HONC ve Hg(ONC)₂)

V. −OClO₂ ve −OClO₃

Organik / inorganiklere bağlı sırasıyla Klorat ve perklorat grupları (örnk. KClO₃, FOClO₃)

VI. −O−O− ve −O₃−

Organikler / inorganiklere bağlı, sırasıyla peroksit ve ozonit grupları, (örnk. aseton peroksit, metil etil keton peroksit)

VII. −C≡C⁻ M⁺

Metal türevleri ile asetilenür grubu (örnk. Ag₂C₂, Cu₂C₂)

VIII. Belirli organik radikallerin karbonuna dengesiz bir bağ ile bağlanan bir metal atomu

Bu sınıf örneğin cıva, talyum ve kurşun organik bileşiklerini içerir.

Diğer

Pletz tarafından tanımlanan sekiz sınıfın dışındaki diğer maddeler de eksplosofor olarak tanımlanmıştır.