Terapsit

yaşayan tek sinapsidler olan memelileri ve soyu tükenmiş akrabalarını içeren sinapsid kladı
(Eutherapsida sayfasından yönlendirildi)

Terapsitler (Therapsida),[a] memelileri ve soyu tükenmiş akrabalarını içeren, gelişmiş bir sinapsit kladıdır.[2] Başka bir deyişle terapsitler, Sinapsida'nın hayatta kalan tek sınıfı olan memelilerin tümünü ve onların soyu tükenmiş akrabalarını içeren sphenacodont grubudur. Ancak bu isim, daha çok memeli olmayan terapsitler için kullanılır.[b]

Therapsida
Yaşadığı dönem aralığı: 272,95-0 myö
Guadalupiyen-Günümüz[1] 
Soyu tükenmiş terapsitlerin fosilleri ve iskelet rekonstrüksiyonları.
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Klad: Sphenacodontoidea
Klad: Therapsida
Gregory, 1910
Alt gruplar

Günümüzde memelilere özgü olarak bilinen çoğu özelliklerin kökeni (laktasyon, kıl, dik duruş) terapsitlere dayanır. Therapsida'ya atfedilen en eski fosil, Tetraceratops insignis'tir (orta Permiyen döneminden).[3][4] Terapsitler, 275 milyon yıl önce yaşamış pelikozorlardan (özellikle sphenacodontlardan) evrimleşmiş ve eski egemen kara omurgalıları olan pelikozorların yerini almışlardır. Permiyen-Triyas yok oluşundan hemen önce (260 myö) ortaya çıkan sinodontlardan (gelişmiş bir terapsit grubu) erken memeliler (Mammaliaformes, 220 myö) türemiştir. Memeliler dışındaki hayatta kalmış en son terapsit grubu olan Haramiyida'nın nesli Kretase-Tersiyer yok oluşunda tükenmiştir.

Karakteristik özellikleri

değiştir

Terapsitlerin şakak kemiğindeki fenestra penceresi, pelikozorlara oranla daha büyüktür. Terapsitlerin çeneleri daha karmaşık ve güçlü olup öndeki kesici dişler kesme işlemine dair farklılaşma gösterir. Yanlarda yer alan köpek dişleri ise delme ve parçalama işlemleri için kullanılırken besinleri kesme ve çiğnemek için azı dişleri bulunur. Ayakları vücutlarının altında, sürüngenler ve pelikozorların –sürüngen benzeri– yayılan bacaklarında olduğundan daha dikey olarak konumlandırılmıştır.

Keşfedilişleri

değiştir

İlk terapsit fosilleri 1838 yılında Rusya'da ve 1845 yılında (Dicynodon) Güney Afrika'da bulunmuştur. İlk araştırmacılar arasında Richard Owen (1804-1892) yer alır. 1876 yılında Owen, erken mezozoik dönem kara sürüngenlerinin hem amfibilere hem de memelilere benzerlik gösterenlerinu, British Museum, Güney Afrika sürüngenler kataloğunda Anomodontia (memeli benzeri sürüngenler, Therapsida) olarak tanımlamıştır.[5]

Sınıflandırma

değiştir
 
Biarmosuchus, bir biarmosuchian
 
Estemmenosuchus, bir dinocephalian
 
Anteosaurus, bir anteosaur
 
Inostrancevia, bir gorgonopsid
 
Bauria, bir therocephalian
 
Oligokyphus, bir cynodont

Filogeni

değiştir
Synapsida 
 Sphenacodontia 

Sphenacodontidae

 Therapsida 

Tetraceratops

 †Biarmosuchia 

Eotitanosuchidae

Phthinosuchidae

 Eutherapsida 
 †Dinocephalia 

Anteosauria

Tapinocephalia

 Neotherapsida 
 †Anomodontia 

Dromasauria

Dicynodontia

 Theriodontia 
 †Gorgonopsia 

Lycaenops

Inostrancevia

 Eutheriodontia 
 †Therocephalia 
 †Eutherocephalia 

Bauria

 Cynodontia 

Mammalia

Ayrıca bakınız

değiştir

Açıklayıcı notlar

değiştir
  1. ^ Therapsid, Yunancada 'canavar kemer' anlamına gelir.
  2. ^ Eski geleneksel sınıflandırmalarda memelileri içermeyen bir takım olarak kabul edilirdi.

Dipnotlar

değiştir
  1. ^ "Therapsida". paleobiodb.org. Erişim tarihi: 8 Eylül 2021. 
  2. ^ Romer, A.S. (1933). Vertebrate Paleontology. University of Chicago Press. , 3rd ed., 1966.
  3. ^ M.Laurin & R.R. Reisz. 1996. The osteology and relationships of Tetraceratops insignis, the oldest known therapsid. Journal of Vertebrate Paleontology 16(1): 95-102.
  4. ^ J. Liu, B. Rubidge & J. Li, New basal synapsid supports Laurasian origin for therapsids, 2009, Acta Palaeontol. Pol., 54 (3): 393-400
  5. ^ The Origin of The Idea of the Mammal-like Reptile Richard P. Aulie, The American Biology Teacher > Vol. 37, No. 1, Jan., 1975, National Association of Biology Teachers
  • Benton, M.J. (2004). Vertebrate Paleontology. 3rd ed. Blackwell Science Ltd
  • Carroll, R.L. (1988). Vertebrate Paleontology & Evolution. W.H. Freeman & Company, NY
  • Kemp, T.S. (2005). The origin and evolution of mammals. Oxford University Press
  • Romer, A.S. (1966). Vertebrate Paleontology. University of Chicago Press, 1933; 3rd ed.

Dış bağlantılar

değiştir