Feyzi Bey Alizoti
Feyzi Bey Alizoti (d. 22 Eylül 1874, Ergiri, Yanya Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu – ö. 14 Nisan 1945, Tiran, Arnavutluk)[1] Osmanlı daha sonraları Arnavut siyasetçi. 22 Ocak ile 7 Mart 1914 tarihleri arasında kısa bir süre Arnavutluk başbakanlığı yapmıştır.
| Feyzi Bey Alizoti | |
|---|---|
.jpg)
| |
| Arnavutluk Başbakanı | |
| Görev süresi 22 Ocak 1914 - 7 Mart 1914 | |
| Yerine geldiği | İsmail Kemali |
| Yerine gelen | Turhan Paşa |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 22 Eylül 1874 Ergiri, Yanya Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 14 Nisan 1945 (70 yaşında) Tiran, Arnavutluk |
| Evlilik(ler) | İsmihan Koka Alizoti |
| Çocuk(lar) | Hasan Alizoti (oğlu) Fitret Alizoti Paşalları (kızı) Belkız Alizoti Mborja (kızı) Safet Alizoti (kızı) Riza Alizoti (oğlu) |
| Bitirdiği okul | Mekteb-i Mülkiye-i Fünun-u Şahane, Mekteb-i Mülkiye (1936'dan sonra Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi) |
| Mesleği | Siyasetçi, ekonomist, idari memur |
| Dini | İslam |
| İmzası | .svg){kind=small}
|
Hayatı
değiştirİlk yılları
değiştirAlizoti, o dönem Osmanlı İmparatorluğu'nun Yanya Vilayeti içinde yer alan, günümüzde Arnavutluk'un güney illerinden biri olan Ergiri'de, güçlü bir ailede doğdu. Büyük büyükbabası Kurt Ahmed Paşa'nın ölümünden sonra çok kısa bir süre için Yanya Vilayeti'ni yöneten Alizot Paşa'dır. (1787) Babası Hasan Bey Alizoti yerel bir beydi. Alizoti henüz 8 yaşındayken, çalışmak için (bugün Yunanistan sınırları içinde bulunan) Yanya'ya gönderildi. Bundan sonra 1890 yılında Selanik'teki Klasik Spor Okulu'nu bitirdi ve Ergiri'ye geri döndü.
Osmanlı dönemi
değiştir1859'da Sultan Abdülaziz İstanbul'da açılıp daha sonra 1936'da Ankara'ya taşınacak olan Mekteb-i Mülkiye-i Fünun-u Şahane'de Ekonomi ve sivil yönetim alanında eğitim gördü.[2] Mezun olduktan sonra, o dönem Osmanlı yönetiminde olan Suriye'ye gönderildi ve 3 yıl burada görev yaptı. İlk görevini tamamladıktan sonra yine Suriye'nin Trablusşam Eyaleti'ndeki Humus şehrine vali olarak atandı. Ardından Bilecik şehrinde de valilik görevinde bulundu. 1906 yılında Bâb-ı Âli'ye Arnavutluk bölgelerinde bir görev yerine tayin edilmek istediğini yazdı. Başkentteki bazı arkadaşlarının müdahalesiyle Görice Valisi olarak tayin edildi. Temmuz 1908'deki Jön Türk Devrimi ve yeni anayasanın ilanından sonra, 1910 Arnavut İsyanı sonrasında Arnavutluk vilayetlerindeki huzursuzluğun artacağı Mart 1910'a kadar Kosova Vilayeti'nin Prizren şehrinde vali olarak görev yaptı. Alizoti, İstanbul'a geri çağrıldı ve bir uzmanlık kursu için Romanya Krallığı'na gönderildi. 6 ay sonra geri dönünce Anadolu'da görevlendirildi ve Urfa Yöneticisi oldu. Ardından Batı Libya'da El-Khums Valisi olarak atandı.[3]
El-Khums valiliği görevindeyken Trablusgarp Savaşı başladı. Araştırmacı yazar Robert Elsie'ye göre, İtalyanlar savaş sırasında Alizoti'yi tutukladı ve İtalya'daki bir kampta tuttu. Kampta bulunduğu dönemde, Arnavutluk tarihinin İtalyan çıkarlarının sadık bir destekçisi olarak en büyük İtalyan taraftarlarından biri olacaktı.[3][4] Arnavutluk kaynaklarına göre ise, Osmanlı makamları tarafından geri çağrıldı ve On İki Adalarda yönetici olarak görevlendirildi.
Arnavutluk'un bağımsızlığını kazanması
değiştir1912 Arnavut İsyanı'nın başlangıcında, Osmanlı makamları onu Abdül Üpi ile birlikte Ergiri yakınlarındaki Cepo beldesinde bir Meclis toplayan Labëria bölgesinin Arnavut isyancılarını sakinleştirmek için en uygun arabulucu olarak gönderdi. Onların taleplerini kuzeydeki isyancılarla aynı paydaya getirdi.[2] Üpi ve Alizoti 18 Ağustos'ta Tepedelen'de isyancı liderlerle bir toplantı düzenlemeyi başarsalar da girişimleri başarısız oldu.[5] Arnavutluk devletinin kurucusu Avlonyalı İsmail Kemal Bey, Alizoti'ye mektup yazdı ve Bağımsızlık Bildirgesi'nin ilanından sonra Avlonya'da kendisine katılmasını istedi.
Alizoti, 1918 ile 1920 yılları arasında Arnavutluk Maliye Bakanlığı görevini üstlendi. 25-27 Aralık 1918 tarihlerindeki Dıraç Kongresi'ne katılan Arnavut liderlerden biriydi. 28-31 Ocak 1920 tarihlerindeki Loşna Kongresi'ne ise karşı bir tavır alacaktı. 1920'de daha sonra İtalyan yanlısı Dıraç hükûmetini yenisiyle değiştiren ve Arnavutluk'un toprak egemenliğini kuran Lushnjë Seyfi Vlamasi'nin (1883-1975) anılarına göre, Alizoti, Mustafa Merlika-Kruja, Müfit Libohova ve Sami Bey Vrioni ile birlikte delegelerin Loşna Kongresi'ne katılmalarını yasaklamaya çalışacaktı.[6] Ahmet Zogoğlu ona bunun için "hain" derdi. Girişimler başarısız olduktan sonra Alizoti, kongre destekçilerinin herhangi bir tepki göstermemesi için kısa süre içinde Korfu'ya kaçtı.[7]
1924 Haziran Devrimi sırasında İtalyanlarla olan iyi ilişkileri nedeniyle kendisine ihtiyaç duyan Ahmet Zogoğlu'yu destekledi. Zogoğlu'nun iktidardaki yükselişinden sonra Alizoti Arnavutluk ve İtalya arasındaki çeşitli müzakerelerde yer aldı,[4] her zaman İtalyan ve Arnavut çıkarlarının arasında gidip geldi,[8] İtalyanların kâhinleri olarak adlandırıldı. Şubat-Ekim 1927 arasında kısa süreliğine, müttefiki ve arkadaşı İlyas Bey Viryoni'nin yerine geçerek Maliye Bakanı oldu. 1928 yılında Arnavut Monarşisi'nin ilan edilmesinde önemli bir rol oynadı. Alizoti, Zogoğlu'nun sadece "Arnavutluk Kralı" değil, sınırların dışındaki Arnavut nüfusu da dahil "Arnavutların Kralı" olarak adlandırılmasını önerdi.[9] İtalyan işgali altında 12 Nisan 1939'dan 1940'a kadar süren Şevket Vërlaci hükûmetinde yine Maliye Bakanı olarak görev yaptı.
Komünizm dönemi ve idam edilmesi
değiştir14 Nisan 1945 tarihinde komünist yetkililerce tarafından tutuklanmış, özel kurulan bir mahkemede yargılanıp kurşuna dizilerek idam edilmiştir.[10] Oğlu Rıza Alizoti de (1915-1947) bir grup mühendisle birlikte tutuklanmış, casusluk ve Kuçova petrol sahalarını sabote etmekle suçlanmış olup, 10 Ekim 1947 tarihinde asılarak idam edilmiştir.[11]
Komünist dönemde, Alizoti'nin yüksek öğrenimle ilgili ünlü bir sözüne çok atıfta bulunulurdu: "... Arnavutluk'ta aşırı entelektüel üretimi var." (Oysa bu söz söylendiğinde Arnavutların %80-85'i okuma yazma dahi bilmiyordu.)[12][13]
Kaynakça
değiştir- ^ Oliverta Lila (2 Aralık 2012), Fejzi Alizoti, Dorëzohen kujtimet e ministrit të Ismail Qemalit [Fejzi Alizoti, the momeories of Ismail Qemali's minister were handed over] (Arnavutça), Gazeta Shqip, 16 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 29 Ocak 2014
- ^ a b Eugen Şehu (8 Eylül 2013). "Fejzi Alizoti, komisar i tokave te lirueme shqiptare" [Özgür Arnavut topraklarının komiseri Feyzi Alizoti]. Dielli (Arnavutça). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
- ^ a b Robert Elsie (19 Mart 2010). Historical Dictionary of Albania (İngilizce). Scarecrow Press. ss. 10-11. ISBN 978-0-81086-188-6. 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
- ^ a b Massimo Borgogni (1 Ocak 2007). Tra continuità e incertezza. Italia e Albania (1914-1939). La strategia politico-militare dell'Italia in Albania fino all'Operazione "Oltre Mare Tirana" (İtalyanca). Franco Angeli. s. 135. ISBN 978-8-84648-788-9. 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
...si intrattenne con Fejzi bey Alizoti, notoriamente filo-italiano,...
- ^ Gazmend Shpuza (1999). Në prag të pavarësisë [Bağımsızlığın şafağında] (Arnavutça). Eagle Press. ss. 146-147. ISBN 978-1-89165-404-6. 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
- ^ Seyfi Vlamasi (1995). "Ballafaqime politike në Shqipëri (1897-1942): kujtime dhe vlerësime historike" [Arnavutluk'taki siyasi çatışmalar (1897-1942): Anılar ve politik değerlendirmeler] (Arnavutça). Shtëpia Botuese "Marin Barleti". OCLC 37228559. 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
Feyzi Alizoti, në telegramin që i bëri Rexhep Shalës, prefekt i Shkodrës në Lezhë, i shkruante që të merrte masat e nevojëshme për moskalimin e delegatëve të Veriut për Lushnjë, dhe shtonte duke thënë se edhe Abdyl Ypi u vra…
Mustafa Kruja në Durrës e bindi Hysni Currin, i cili ka patur një karakter të lëkundshëm, që të shkojë në Krujë në vend që të shkonte në Lushnjë, ku ish deleguar...
Mustafa Kruja shkon në Krujë dhe urdhëron H. Berberin të mos shkojë ne Lushnjë mbasi Italia, simbas mendimit të tij, qenka e vetmja fuqi që e ndihmon Shqipërinë. Hysni Berberi e kundërshton dhe niset për Lushnjë, por Mustafa Kruja ia pret rrugën dhe me forcën e armëve e ndalon të shkojë...
Myfit Libohova shkoi në Vlorë dhe, në bazë të marrëveshjes së fshehtë të Qeverisë së Durrësit me Komandën e Përgjithëshme Italiane në Shqipëri, mundohet ta bindë gjeneral Piaçentinin të merrte masa ushtarake kundër Kongresit të Lushnjës... - ^ Muin Çami (1976). Lufta e popullit shqiptar per çlirimin kombetar, 1918-1920: përmbledhje dokumentesh (Arnavutça). II. Akademia e Shkencave e RPSH, Instituti i Historisë. s. 58. LCCN 85161305. OCLC 16130971. 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
- ^ Giovanni Zamboni (1970). Mussolinis Expansionspolitik auf dem Balkan Italiens Albanienpolitik vom 1. bis z. 2. Tiranapakt im Rahmen d. italien.-jugoslaw. Interessenkonflikts u.d. italien. imperialen Bestrebungen in Südosteuropa. Hamburger historische Studien (Almanca). 2. s. 111. OCLC 560782883. 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
- ^ Aurela Anastasi (1 Ocak 1998). Institucionet politike dhe e drejta kushtetuese në Shqipëri (1912-1939) [Arnavutluk'ta siyasi kurumlar ve anayasa hukuku] (Arnavutça). Luarasi. s. 128. ISBN 978-9-99276-062-8. 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
- ^ Aliko, Tomor (2007). Genocide on the intellectual elite of the Albanian nation under the communist terror (PDF) (İngilizce). Tiran: Shtypshkronja "MALUKA". s. 130. 30 Aralık 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2013.
- ^ Owen Pearson (Centre for Albanian Studies) (2006). Albania in the Twentieth Century, A History (İngilizce). III: Albania as Dictatorship and Democracy, 1945-99. Londra: I. B. Tauris. ss. 221, 228. ISBN 978-1-84511-105-2. 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2015.
- ^ Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë (Akademia e Shkencave e RPSH); Universiteti Shtetëror i Tiranës. Instituti i Historisë dhe i Gjuhësisë (1987). Studime filologjike [Filolojik çalışmalar] (Arnavutça). 41. Akademia e Shkencave e RPSSH; Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë (RPSSH Bilimler Akademisi, Tarihî Edebiyat Enstitüsü). s. 9. ISSN 0563-5780. OCLC 2268583. 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
- ^ Enver Hoca (1979). Për arsimin dhe edukatën: përmbledhje veprash [Eğitim ve öğretim için: Çalışmaların özeti] (Arnavutça). Shtëpia Botuese "8 Nëntori". s. 181. OCLC 12776728. 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
Ayrıca bakınız
değiştir| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: İsmail Kemali |
Arnavutluk Başbakanı 1914 |
Sonra gelen: Turhan Paşa |