Halit Akmansu
Halit Akmansu ya da bilinen adıyla Dadaylı Halit Bey (1884 – 10 Şubat 1953), Türk asker (Topçu subayı) ve siyasetçi.
| Halit Akmansu 1322-Top. 2[1] | |
|---|---|
 Halit Akmansu | |
| Doğum | 1883 Daday, Kastamonu |
| Ölüm | 10 Şubat 1953 (69 yaşında) İstanbul |
| Bağlılığı |  Osmanlı (1906-1920) Türkiye (1920-1929) |
| Hizmet yılları | 1906-1929 |
| Rütbesi | Miralay |
| Komutası | Irak Bölge Komutanlığı Kurmayı, 52. Tümen Kurmayı, 6. Ordu 1. bölümü, 18. Kolordu Kurmay Başkanı, 24. Kolordu Kurmay Başkanı Maraş Bölge Komutanlığı, Millî Savunma Ulaştırma Bölümü, 3. Kafkas Tümeni, 5. Kafkas Tümeni |
| Çatışma/savaşları | Balkan Savaşları I. Dünya Savaşı Kurtuluş Savaşı |
| Ödülleri |      |
| Sonraki işi | TBMM Kastamonu Milletvekili |
Sivas Kongresi'ni engellemek isteyen Elazığ Valisi Ali Galib'i durdurması onun Millî Mücadele'ye önemli katkılarından birisidir. Türk Kurtuluş Savaşı sırasında Kurmay Albay rütbesiyle önemli askerî harekâtlar yönetti. Dumlupınar Meydan Muharebesi'nden sonra Yunan başkomutanı Trikupis'i İbrahim Bayram Bayazit Çavuş ve Afyonlu Ahmet Çavuş ile birlikte esir aldı.
Yaşamı
değiştir1884 yılında Kastamonu'nun Daday ilçesinin Kelebek köyünde doğdu. Kastamonu Askerî Rüştiyesi ve Bursa Işıklar Askeri İdadîsi'nden sonra 1903-1906 Mekteb-i Harbiye'yi başarı ile bitirdi.
Askeri yaşamı
değiştir1906'da sınıfının ikincisi mülâzım olarak orduya katıldı Erkân-ı Harbiye Mektebini bitirerek kurmay yüzbaşı oldu. I. Dünya Savaşı'nda Irak Cephesi çarpışmalarına katıldı. 14 Haziran 1915 ile 15 Kasım 1918 tarihleri arasında İngiliz ve Arap aşiretleri ile yapılan bütün savaşlarda birinci yetkili Türk komutanı idi. 15 Kasım'da Musul'u terk ederken savaşlardan arta kalan silah ve malzemeleri güvenle Diyarbakır'a nakletti (Bu malzemeler daha sonra Türk Kurtuluş Savaşı'nda kullanılmıştır). Mondros Mütarekesi imzalandığında Diyarbakır'daki 13. Kolordu'nun kurmay başkanıydı.
İstanbul Hükümeti tarafından Sivas Kongresi’ni dağıtmakla görevlendirilen Ali Galip'in engellenmesinde büyük rol oynadı.
1921 yılında Sakarya Meydan Muharebesi'nde 3. Kafkas Tümeni'nin, 30 Ağustos 1922 tarihinde Dumlupınar Meydan Muharebesi'nde 5. Kafkas Tümeni'nin komutanlığını yaptı. 2 Eylül 1922'de Yunan Küçük Asya Ordusu Başkomutanı General Nikolaos Trikupis'i ve 2. Kolordu Komutanı General Kimon Digenis ile 13. Tümen Komutanı Albay Vandelis'le 391 subay, 4385 eri Karacahisar köyü yakınlarında teslim aldı. Bu subaylar arasında İzmir'in işgali sırasında şehre ilk giren Evzon Alayı’nın komutanı da vardı. Esirleri ordu karargâhına götürmeden Trikupis'e, İsteseydiniz İzmir'e ulaşır, oradan da gemilerle Yunanistan'a geçebilirdiniz. Bunu yapmayarak niye bize teslim oldunuz? diye soran Albay Halit Bey, şu cevabı aldı; Evet, biz bunu yapabilirdik. Subaylarımızla bir toplantı yaptık. Saatlerce ne yapacağımızı tartıştık ve kaçıp Yunanistan'a dönmektense, Türk askerine teslim olmayı yeğledik. Çünkü Atina'ya vardığımızda bizi derhal idam ederlerdi. Oysa biz, Türk askerinin bize iyi davranacağından emindik!
Siyasi yaşamı
değiştirTürk Kurtuluş Savaşı’ndan sonra Mustafa Kemal’in isteğiyle askerliği bırakıp siyasete girdi. 1923'te TBMM 2. Dönem Kastamonu milletvekili seçildi.
Halk Fırkası'nın ilan ettiği 9 umdeyi benimsemişti.[2] 3 Mart 1924 tarihinde Hilafetin Lağvı Kanunu Meclis gündemine geldiğinde genel kurulda söz alarak itirazını dile getirdi.[2] Hilafetin kaldırılmasının daha önce açıklanan 9 umdenin ikinci maddesine aykırı olduğu gerekçesi ile bu teklife karşı çıkıyordu. Hilafetin kaldırılışına neden itiraz ettiğini daha sonra şu şekilde anlatır: "Ben hilafetin kaldırılmasına karşı değildim. Hilafetin gereksiz bir uygulama olduğunun ben de farkındaydım. Fakat bunun, bu şekilde kaldırılmasının çok aşırı tepkiye yol açacağını, meclis iradesi altına alınması gerektiğini savunuyordum." Yani Hilafet makamını TBMM temsil etsin istemiştir.[3] Yapılan oylamada kanun aynen kabul edilince Halk Fırkası'ndan istifa etti. Bu, partinin tarihindeki ilk milletvekili istifası idi.[2]
İstifadan sonra mecliste bağımsız çizgide kaldı. 17 Kasım 1924 tarihinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TCF) kurulunca bu yeni fırkaya geçti.[2] TCF mensupları İzmir Suikastı sebebiyle tutuklanarak İzmir'e sevk edildiklerinde bu karardan istisna tutulan tek Terakkiperverli oldu. Terakkiperver Fırka'nın kapatılmasından sonra siyaset yaşamına bağımsız milletvekili olarak devam etti.
Mebusluk görevi 1927 yılında sonra erdikten sonra emekli oldu. Hayatını İstanbul'da sürdürdü ve ekonomik sıkıntılar çekti. Kendisine yapılan mebusluk tekliflerini de kabul etmedi.[2] 10 Şubat 1953'te İstanbul'da öldü. Karacaahmet Mezarlığı'na defnedilen naaşı, 1988'de Ankara'daki Devlet Mezarlığı'na nakledildi.[4]
Kaynakça
değiştir- ^ T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Başkanlığı Basımevi, Ankara, 1972, s. 227.
- ^ a b c d e "Ahmet Turan Alkan, CHP'den istifa eden ilk milletvekili: Halit Akmansü, Aksiyon Dergisi, Sayı 495". 3 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2013.
- ^ "Dadaylı Halit (Akmansü) kimdir? / Dr. Selim Erdoğan ile Bilim Ekstra". 14 Mart 2024. 18 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Miralay Halit Akmansü', MEB Kastamaonu Daday İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü web sitesi, Erişim tarihi: 02.01.2014". 15 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2014.
