Vikipedi

Károly Grósz

Macar siyasetçi
Maddede ad soyadı sırasıyla yazılmaktadır. Macar geleneğine göre Grósz Károly olarak yazılır.

Károly Grósz Macarca telaffuz: [ˈkaːroj ˈɡroːs] (1 Ağustos 1930 - 7 Ocak 1996) Macar komünist siyasetçi. 1988 ila 1989 yılları arasında Macar Sosyalist İşçi Partisi'nin Genel Sekreterliğini yapmıştır.

Károly Grósz
Macar Sosyalist İşçi Partisi Genel Sekreteri
Görev süresi
22 Mayıs 1988 - 7 Ekim 1989
(1 yıl, 138 gün)
Yerine geldiği János Kádár
Yerine gelen Komünist Yönetimin Sonu
Macaristan Halk Cumhuriyeti
Bakanlar Konseyi Başkanı
Görev süresi
25 Haziran 1987 - 24 Kasım 1988
(1 yıl, 152 gün)
Yerine geldiği György Lázár
Yerine gelen Miklós Németh
Kişisel bilgiler
Doğum 1 Ağustos 1930(1930-08-01)
Miskolc, Macaristan Krallığı
Ölüm 7 Ocak 1996 (65 yaşında)
Gödöllő, Macaristan
Partisi Macar Komünist Partisi,
Macar Çalışanlar Partisi,
Macar Sosyalist İşçi Partisi,
Emek Partisi

Biyografisi

değiştir

Károly Grósz 1 Ağustos 1930'da Macaristan'ın kuzeydoğusunda bir sanayi şehri olan Miskolc'de işçi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Resmî biyografisine göre yalnızca babası değil dedesi de komünist direnişçilerdendir ve Grósz'a ilk siyasi eğitimini ailesi vermiştir.[1] 1945 yılında Miskolc Sovyet birlikleri tarafından Nazilerden kurtarıldıktan sonra 15 yaşında iken dizgici çırağı olarak matbaada çalışmaya başlayan Grósz, 1948 yılında adı Macar Çalışanlar Partisi olarak değişecek olan Macar Komünist Partisi'ne girdi. 1946 yılından itibaren de Borsod-Abaúj-Zemplén ili matbaasında çalışmaya başladı.[2]

Parti propagandacısı (1948-1956)

değiştir

1948 yılında Grósz 18 yaşında iken Macar Çalışanlar Partisi Gençlik kolunun Borsod-Abaúj-Zemplén bölge sekreterliğine seçildi. 1949 yılında Partinin Bölge Komitesine aılındıktan sonra Merkez Komite ile çalışmaya gitti.[2] 1950 yılında Parti tarafından Macaristan'ın ulusal şairi sayılan Sándor Petőfi'nin adının verildiği askerî okula gönderildi. Okuldan sonra Macar Ordusu'nda siyasi subaylık yaptı.[2] 1954 yılında ordudan ayrıldıktan sonra Borsod-Abaúj-Zemplén bölgesel parti komitesinde Ajitasyon ve Propaganda Bölümünün başına geçti.[2] Daha sonradan Grósz tarafından kabul edildiği üzere, bu dönemde Mátyás Rákosi'nin liderliğindeki komünist idareden ötürü oluşan genel memnuniyetsizliği gördüğünde partiden ayrılmayı düşünmüştür. Ama 1956'da Sovyetler Birliği'nde Stalin'in putlaştırılmasının eleştirilmeye başlanması ile bağlantılı değişiklikler olması partide kalmasına neden olmuştur. Grósz partide kalmasına babasının "Rákosi ve çevresini de etkileyemeyeceği düşünülemeyecek bir şeyler başladı ve bunu sürdürmeliyiz" sözlerinin etkili olduğunu hatırlar.[1]

1956 Olayları ve yükselen kariyeri (1956-1973)

değiştir

Ekim 1956 Macar Devrimi sırasında Borsod-Abaúj-Zemplén parti örgütü hemen hemen başsız kalmıştı ve Grósz bölgesel komitede kalan en yüksek düzeyde görevli olaeak Birinci Sekreter görevini üstlenmiştir. "Hiçbir bilgiye ulaşamadan, her yerden baskı altında kalarak dokuna dokuna ilerleyip harekete geçtim. Hayatımı tekrar gözden geçirmek zorunda kaldım. 1956 olaylarının etkisi siyasi görüşlerimi şekillendirdi. Bazen soruna yol açma tehlikesi olsa da hâlâ bu görüşlere sadık kalıyorum." demiştir.[3] Ekim ve Kasım 1956 olayları sonrasında Macar Çalışanlar Partisi çökerek dağıldı ve Grósz, János Kádár tarafından kurulan Macar Sosyalist İşçi Partisi'ne üye oldu. 1958 yılında bölgesel Észak-Magyarország gazetesinin editörü oldu. 1959 yılında Macar Sosyalist İşçi Partisi Merkez Komitesinin Yüksek Siyaset Okulu'nda mektupla öğretime başladı.[4] 1961 yılında gazetedeki görevinden ayrıldıktan sonra 1962'de partinin Merkez Komitesi Yüksek Siyaset Okulunu bitirmesinin ardında Macar Radyo Televizyonunun Parti Komitesinin sekreteri oldu ve 1968'de de Merkez Komitenin Ajitasyon ve Propaganda bölüm başkanlığına getirildi.[1] Bu görevi sırasında Budapeşte'de Eötvös Loránd Üniversitesine devam etti.[4]

Parti'nin zirvesine doğru (1973-1984)

değiştir

1973 yılında Grósz Macar Sosyalist İşçi Partisi'nin Fejér bölge komitesinde birinci sekreterlik görevine geçtikten bir yıl sonra 1974'te Budapeşte'ye geri dönerek Merkez Komite'nin Ajitasyon ve Propaganda bölümünün başına geçti.[1] Macaristan'da János Kádár rejimi o dönem için Doğu Avrupa ülkeleri arasında en liberal rejimlerdn biriydi ve Grósz bu görevi sırasında diğer sosyalist ülkelerde gazetecilerin karşılaştığı sansürlerin farkına vardı. O yıllarda Macaristan'da gazeteci olarak çalışan Sovyet Boris Shestakov 1977 yılında resmî bir toplantıda Grósz'un sosyalist ülkelerin gazetecilerinin olayları ne kadar açık bir şekilde ve dürüstçe haber hâline getirmeleri konusundaki görüşlerini paylaştığını aktarır. Sovyet basının liderlerinden biri Sovyetler Birliği'nde ancak 10 yıl kadar sonra uygulanacak ve adına "glasnost" denecek olan bu kavram karşısında şaşakalmıştır.[5] 1979 yılında Grósz başkentten ayrılarak ülkenin en büyük sanayi bölgesi olan Borsod-Abaúj-Zemplén bölge komitesinin başına birinci sekreter olarak geçer. Bu görevde iken 1980 yılında Macar Sosyalist İşçi Partisi'nin XII. Kongresinde partinin Merkez Komitesi'nde seçilir. 1984 Aralık ayında Miskolc'den tekrar başkente dönerek ülkenin en büyük metropoliten parti örgütü olan Budapeşte Belediye Komitesi'nin başına birinci sekreter olarak geçer.[5]

Reform girişimcisi (1984-1987)

değiştir

Başkentte parti çalışanları ile yaptığı ilk toplantıda kendini tanıtırken reformist görüşlerini, parti tarihi hakkındaki vizyonunu ve 1956 olaylarını açıkladı: "Sık sık insanlar kim sorumlu diye soruyorlar. Etrafa bakınmayın, biz sorumluyuz, bizim neslimiz, ama bu hataları yaparken samimiydik ve düzeltmek için tüm gücümüzü verdik." yeni liderlerinin dosdoğru yapılan açıklamasından şaşıran salon alkışla cevap verdi. Grósz birkaç ay boyunca gidişatı incelerken uzun yıllardır ilk defa olarak bilim ve teknoloji çevrelerinin işbirliğini sağladı ve Budapeşte'nin idaresi ile sanayisi üzerine detaylı bir plan hazırladı. Grósz'un reform girişimleri Kádár tarafından da destekleniyordu ve Budapeşte'nin parti lideri olarak Mart 1985'te Macar Sosyalist İşçi Partisinin XIII. Kongresinde yaptığı konuşmada ekonomik ve siyasi reformlara gereksinimden söz etti. Ancak Grósz'un girişimleri reform üzerine olan tek girişim olarak kalmıştı.[6] János Kádár 1986 yılında Károly Grósz'un planını 1968 yılından sonra ekonomik ve sosyal gelişim için hükûmetin ekonomik reform ve stabilizasyon programı olarak devreye soktu. Ateşli tartışmalarla geçen planın geliştirilmesi tüm yaz boyunca sürdü. Grósz o günleri "1986 yazı korkunçtu, başka kelime bulamıyorum. Gece gündüz çalıştık." diye anlatır. 1986 Eylül'ünde Ulusal Meclis programı onayladı. Programın ana hedefleri Batı bankalarına olan 18 milyarlık borcun azaltılması, ekonomide dengenin yeniden sağlanması ve yaşam standartlarındaki kötüleşmenin durdurulmasıydı. Programın aynı zamanda toplumun demokratikleştirilmesine de hizmet edeceğini sürekli olarak belirten Grósz partinin kemikleşmiş kadrosunu daha gençlerle değiştirmeye başladı.

Grósz "Her renkten bireylere ihtiyacımız olduğuna kaniyim. Herkes özellikle de lider, bilgisini, inançlarını, deneyimlerini masaya koymalı ve üstlerinin fikrini tahmin ederek davranmaya çalışmamalı. İnsanın aklı oturduğu koltukla ölçülmez." diye belirtmiştir.[7]

Grósz, 28 Mart 1985'te XIII. Parti Kongresinden sonra Macar Sosyalist İşçi Partisi Politbürosuna seçilmiştir.[2]

Hükûmetin başında (1987-1988)

değiştir

Károly Grósz, hükûmet programının yaratıcısı olarak, programı hayata geçirmek için hükûmetin başına atandı. Aynı zamanda yılbaşından beri ekonomik durum dramatik olarak kötüleşmeye başladı. 25 Haziran 1987'de Macar Ulusal Meclisi tarafından Macaristan Halk Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu Başkanı olarak seçildi. Partinin Merkez Komitesi'nden Ekonomiden sorumlu sekreter olan Ferenc Havasi'nın istifasıyla birlikte Grósz Macaristan'ın ekonomik idaresini Merkez Komite'den Bakanlar Kuruluna kaydırmayı başardı.

17 Temmuz'da iki günlük bir Sovyetler Birliği gezisi sırasında Grósz Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri Mihail Gorbaçov ile görüştü. Gorbaçov'un anılarında yazdığı üzere konuşmaları genel olarak siyaset üzerineydi. Grósz, Sovyet liderine Macaristan'ındaki durum hakkında bilgi verirken Macar Sosyalist İşçi Partisi'nin personel politikasını vurguladı. Parti'nin liderlik kadrosunda yetersiz kişilerin değiştirildiğinden ve birçok komünistin bu değişimin yeteri kadar hızlı olmamasından duyduğu rahatsızlıktan bahsetti. Macar ekonomisinin düştüğü zor durumdan çıkma umutlarını paylaşırken ülke liderliğinin yaşam standartlarını düşürmek zorunda kaldığını ve bunu da halk ile açıkça paylaştıklarını belirtti. Gorbaçov "Grósz'un ilk girişken adımlarının ona işçiler ve parti üyeleri arasında prestij kazandırdığını ve liderliğin üst katmanlarına karşı eleştirel bakış açısını artırdığını" hatırlamaktadır.[8]

13-14 Ekim tarihlerinde Károly Grósz Macar heyetinin başında tekrar Moskova'ya geldi ve Karşılıklı Ekonomik Yardımlaşma Konseyi (COMECON) Devlet Başkanlarının 43. Olağanüstü Toplantısında katıldı.

1987 yılının sonunda Grósz hükûmeti bütçe açığını 43 milyar forintten 35 milyar forinte düşürür ve 1986 yılında GSMH'nin %0,6 büyümesine ve plana %2,1'lik büyüme hedefi konmasına karşın hedefi aşarak %3,2'lik bir büyüme sağlamıştır. O yıl 19 milyon yabancı turist tarafından ziyaret edilen Macaristan turizm gelirinde de rekor kırmıştır. Hükûmet gayri safi millî hasılayı, Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası'ndan aldığı kredileri ve yabancı sermayeyi kullanarak yarattığı ve sayıları yıl sonunda 59'a ulaşan karma şirketlerle yatırım kaynaklarını genişletti. Serbest çalışmayı teşvik eden Grósz hükûmeti bu sayede kamu sektöründen 36.000 çalışanı azalttı. Ancak büyük şirketler ile Batı ülkelerinin pazarlarına girme ve ihracatı artırma girişimi forintin üç kat devalüasyonu nedeniyle başarılı olamadı ve ana ticaret ortakları yine yalnızca COMECON ülkeleri oldu. Macaristan'ın net dış borcu 10,9 milyar dolara yükseldi. Hükûmet tarafından gıda fiyatlarına yapılan zamlar halkın alım gücünü düşürdü.

Aralık 1987'de Grósz Bakanlar Kurulunda bulunan üç farklı Ekonomi Komisyonunu kaldırarak yerine birleştirilmiş tek bir Planlama ve Ekonomi Komisyonu kurdu. İç Ticaret ve Dış Ticaret Bakanlıkları Macaristan Ticaret Bakanlığı olarak birleştirildi. Macar Ulusal Bankası'nın gözetiminde otofinansman yöntemiyle çalışan beş yeni ticari banka kuruldu. Hükûmetin bazı ilerlemelerine rağmen Aralık 1987'de Macar Sosyalist İşçi Partisi Merkez Komitesi ekonominin modernleşme hızını yetersiz bularak hükûmetin stabilizasyon programında geride kaldığı noktaları vurguladı.[9]

1988'de hükûmet dolar ile ihracatı artırarak ve Sovyetler Birliği'ne gıda transferini dünya pazarı fiyatları ile yaparak ülkenin dış borcunu önemli ölçüde azaltabildi. Karma şirketlerin sayısını 59'dan 220'ye çıkararak yaklaşık 200 milyon dolarlık yatırım çekmeyi başarmıştır. 1 Ocak 1988'de yeni vergilendirme sistemi getirilmiştir. Hükûmet yeni büyük sanayi tesislerinin yapımını durdurdu, bir dizi ürün için devlet subvansiyonları azalttı ya da tamamen kaldırdı ve sonucunda ürün fiyatlarında artış gözlendi. Yaşam standartlarında keskin bir düşüş yaşanmasını istemeyen Grósz hükûmetinin halk için kullandığı telâfi sistemi bütçe açığını artırdı. Ağustos 1988'de uzun süren pazarlıklar sonrasında Macaristan Avrupa Topluluğu ile karşılıklı ilişkiler kurmaya başlamış ve Eylül ayında Avrupa Topluluğu ile geniş ölçekli ticari ve ekonomik anlaşma imzalayan ilk COMECON ülkesi olmuştur. Ancak Batı pazarlarına girme planının karşısına Macar sosyalist ekonomisinin rekâbet edebilme yeteneğinin olmaması sorunu çıkmıştır. Haziran 1988'de Ulusal Meclisin bir oturumunda Macar şirketlerinin yalnızca %3'ünün dünya standartlarında üretim yapabildiği ve Macar ürünlerinin yalnızca %12'sinin uluslararası pazarlarda rekâbet edebileceği tanınmıştır.[10]

Nisan 1988'de János Kádár Macar Sosyalist İşçi Partisinin başına Károly Grósz'un geçmesini önerdi. Grósz ise Kádár'ın resmî olarak partinin başında kalmasını ama Politbüro'dan 5-6 üyeyi göndermesini önerdi. Nisan ayının sonlarında ise Grósz verdiği röportajlardan birinde adını vermeden Kádár'ı kastederek her politikacının yalnızca istifa etmesinin gerektiğini söyledi.[8]

Macar Sosyalist İşçi Partisi Genel Sekreteri (1988-1989)

değiştir

Ulusal Parti Konferansının ardından 22 Mayıs 1988'de Macar Sosyalist İşçi Partisi Merkez Komitesi Károly Grósz'u Parti Genel Sekreteri olarak seçti. Bakanlar Kurulu başkanlığına da devam etti. János Kádár'da ilk olarak kurulan ve daha çok sembolik önem taşıyan Parti Başkanlığı görevine getirildi. Parti Konferansı'nda Merkez Komitenin üçte biri ile 12 üyeden 7'sinin değişmesi ile Politbüro'nun da yarısından fazlası yenilendi. Konferans ayrıca XIII. Kongrede onaylanan planların gerçekçi olmadığını tanıdı ve Kongre'de bu planların lehinde oy kullandığını söyleyen Grósz kişisel sorumluluğu olduğunu kabul etti. Parti lideri olarak çalışmalarını daha şeffaf hâle getiren Grósz detaylı raporlar yayımlamaya başlamasının yanı sıra Macar Sosyalist İşçi Partisi Merkez Komitesinin iki toplantısının da canlı yayınla yayımlanmasını sağladı.

Grósz Parti Genel Sekreteri seçildikten sonra ilk yurtdışı seyahatini 4-5 Temmuz 1988'de yaptı. Moskova'ya giderek tekrar Mihail Gorbaçov'la buluştu ve üç saati aşkın görüştüler. Gorbaçov, Kádár hakkında alınan karar için Grósz'u takdir etti. Grósz, bunun geçmişin kesin reddi olduğunu ancak Kádár muhafaza edilmeseydi parti otoritesinin kalmayacağını belirtti. Macar Sosyalist İşçi Partisi'nin Politbürosu'nda 1985'ten önceden beri bulunan kimse olmadığını ve artık farklı kuvvetlerin temsil edildiğini söyledi. Grósz bu durumun parti birliğini tehlikeye düşürdüğünü kabul etse de başka bir çıkış yolu olmadığını belirtti.[8]

12 Temmuz 1988'de televizyon röportajına evet diyen Grósz bu röportaj sırasında öngördüğü reform programının tamamlanmasının 10 yıl alacağını ve bu program tamamlandığında çoktan emekli olmuş olacağını çünkü seçilmiş liderlerin görev sürelerini iki dönem ile sınırlandırmaya çalıştığını söyledi.

Kısa bir süre sonra Grósz 26-28 Temmuz 1988'de Amerika Birleşik Devletleri'ne resmî bir ziyarette bulundu. Haziran 1946'da Macar başbakanı Ferenc Nagy'nin ziyaretinden beri 42 yıldır ABD'yi ziyaret eden ilk Macar lideri oldu. Aynı zamanda Grósz Washington'u ziyaret eden ilk Macar komünist lider idi. ABD Başkanı Ronald Reagan'ın yanı sıra ABD hükûmet üyeleri ve iş adamları ile görüştü. Grósz'un bu ziyareti ABD ile olan ekonomik ilişkilere hemen ivme verdi ve ABD şirketleri Macaristan ile ilgilenmeye başladı.

Grósz 1989 yılında ayrıca Polonya, Doğu Almanya, Kanada, Birleşik Krallık, Avusturya, İspanya ve Fransa'yı da ziyaret etti. 28 Ağustos'ta Rumen lider Nikolay Çavuşesku ile Arad şehrinde görüştü.[11] Çavuşesku ile Romanya'ya kaçmış olan çok sayıda etnik Macar ile ne yapılacağını tartışması partide sorun yarattı. Parti içinde Grósz'un Çavuşesku'ya çok güvendiği düşünülmeye başlandı. Bunun sonucunda büyük bir otorite kaybına uğradı ve bu kaybı sonradan telafi edemedi.[12]

10 Kasım 1988'de Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi üyesi Aleksander Yakovlev Macaristan'a gelerek Grósz ve Macar Sosyalist İşçi Partisi'nin diğer liderleriyle partiler arası işbirliğinin daha da ilerletilmesi konularını görüştü.[13]

23 Kasım 1988'de Károly Grósz Macaristan başbakanlığı görevini Miklós Németh'e verdi. "Görevden ayrılırken hoşnutsuzum, sonuçlar iyi olsaydı da aynı şekilde hissederdim. Tüm sorumluluğumun bilincinde olarak hükûmet programının gerçek olduğunu ve üç olmadı dört yıl içinde tatbiki mümkün olduğu iddia ediyorum ve hedeflenen amacı değiştirmeye gerek yoktur." dedi.[14]

İç çekişme

değiştir

Károly Grósz partinin ana amacının Macaristan'ın modernleştirilmesi ve reform olduğunu düşünmekteydi ve parti liderliğinden vazgeçmeye niyeti yoktu. Macar Sosyalist İşçi Partisindeki dönüşümün partinin iktidarda kalmasına ve ülkeyi yeni başarılara götüreceğini ümit etmekteydi:

"Yakın geçmişteki örnekler partinin nerede felce uğradığını göstermektedir ve bu felç toplumun tamamına sirayet etmiştir. Partinin kendini güncellemesi yalnızca komünistleri değil ülkenin her yurttaşını da ilgilendirmektedir." "Partiyi daha canlı daha siyasi kılmak için çabalıyordu çünkü yalnızca böyle bir parti toplumu harekete geçirmeye önderlik edebilir." "Partinin liderlik rolü çalışan insanların hizmeti içindir...". "Hatası olmayan partidir, insanlar değil. Önemli olan hata yapmamak değil hatasını kabul etme cesareti ve hatasını düzeltmektir. Sınıf yararına hizmet etmek bir bütün olarak insanlara, topluma hizmet etmektir."[15]

Liderliğini garantileme ve Macar Sosyalist İşçi Partisi'ni sosyalizm yolunda tutma için Grósz, 1956 Macar Devrimi'nde başbakan olan ve idam edilen Imre Nagy'nin itibarının geri verilmesine karşı çıkmıştır. Bunu sağlamak için 1 Eylül 1989'da Merkez Komite toplantısında Nagy'nin NKVD ile sözde bağlantısı hakkında bilgi veren bir konuşma yapmıştır ancak komite suçlamada bulunmama kararı vermiştir.[16]

Macar Sosyalist İşçiler Partisinin 11-12 Şubat 1989 tarihindeki Merkez Komite toplantısında reformların siyaset alanına transfer edilmesine karar verilmiş ve 20 Şubat'ta partinin bu konudaki liderlik rolü kaldırılmıştır. Grósz konuşmasında "Merkez Komitesi'nin çok partili sisteme yalnız destek vermekle kalmayıp onu teşvik ettiğini" belirtmiş ve "Kurulacak partilerde antikomünist ve antisosyalist eğilimlere izin verilmeyeceğini" söylemiştir.[17]

23 Mart'ta Moskova'ya giden Grósz, 24 Mart'ta Mihail Gorbaçov ile buluşarak parti içindeki durum ve "sosyalizmi mükemmelleştirme" yolu hakkında görüşlerini paylaştı.[18]

Parti içi şiddetli tartışmalar sonucu 12 Nisan'da Merkez Komite toplantısında Grósz liderliğindeki tüm Politbüro üyeleri istifa etti. İdeoloji sekreteri János Berecz ile İdareden sorumlu sekreter János Lukács görevlerini kaybederken Grósz tekrar Genel Sekreter seçildi ancak parti içindeki rakipleri Rezső Nyers, Imre Pozsgay ve Miklós Németh konumlarını güçlendirdi. Grósz'un duruşu değişmedi:

"Macar sosyalizminin güncel sosyalist dünyada yeri olup olmadığı sorusunun, dünya ekonomisinin dinamik süreçlerine uyum sağlamak için tam sorulması gereken zamandır... Eğer olumlu sürece engel olduğum hissediliyorsa her an ayrılmaya hazırım"[19]

Grósz'un ekonomide büyük bir değişiklik yapma arzusunun da bir sınırı vardı. Macar madenlerinin yeniden yapılandırılması ve bazılarının kapatılmasının gündeme gelmesi madencilerin protestolarına neden oldu. Grev dalgasının gelmesinden korkan Grósz sanayi reformu sürecini tamamen durdurdu.[20]

Mayıs başında Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi Üyesi Tarım sekreteri Viktor Petroviç Nikonov Macaristan'a geldi ve 4 Mayıs'ta iki ülke arasında ekonomik işbirliği konusunda Grósz ile görüştü.[21]

10 Mayıs'ta Merkez Komite toplantısında János Kádár yokluğunda görevinden alındı. 17 Haziran'da Grósz'un muhalefetine karşın Imre Nagy ve dört yoldaşının naaşları görkemli bir törenle Budapeşte'de yeniden gömüldü.

24 Haziran 1989'da Macar Sosyalist İşçi Partisi Merkez Komitesinin kararıyla Politbüro'nun yerine 4 üyeden oluşan Prezidyum kuruldu ve Grósz'un rakibi eski sosyal demokrat Rezső Nyers Parti başkanlığına seçilerek partinin de facto lideri oldu. Prezidyum'un diğer üyeleri genel sekreterlik görevinde kalan Grósz, başbakan Miklós Németh ve devlet bakanı Imre Pozsgay oldu.[22]

Temmuz ayında Nyers, Macaristan'ın yeni lideri olarak ülkesini Bükreş'te Varşova Paktı üyesi ülkelerin Siyasi Danışma Komitesi toplantısında temsil ediyordu.[23]

25 Temmuz 1989'da Rezső Nyers ve Károly Grósz birlikte Moskova'da Mihail Gorbaçov ve Aleksander Yakovlev ile görüştü. Bu ziyaret Grósz'un Macaristan'ın liderlerinden biri olarak SSCB'ye yaptığı son yolculuktu.[24]

Bu sırada güvenilirliğini kaybeden Macar Sosyalist İşçi Partisi üye sayısı azalmaya başladı. Macaristan'dan Sovyet birliklerinin çekilmesi ve otoritenin muhalefet ile doğrudan diyaloğa girmesi de aynı dönemde başlamıştır. Macar yurttaşlarına yurtdışına çıkış serbestisi getirilmesiyle Avusturya ve diğer Batı ülkelerine seyahat yaygınlaştı ve başkentten dışarı büyük bir çıkış başladı. Grósz hükûmetinin başlattığı sermaye çekme çabaları sıfırlandı ve 1989 yazında ülke iflasın eşiğine geldi. Aynı zamanda sendikaların maaş artışı karşısında grev korkusu nedeniyle yönetimin karşı çıkamamasının sonucu da enflasyondu.[20]

Macar Sosyalist İşçi Partisinin Marksist-Leninist ideolojiyi takip etmeye devam etmesi mi gerektiği yoksa Sosyal Demokrasi zeminine mi geçmesi gerektiği konusundaki parti içi tartışmada Marksizm-Leninizm'i destekleyen Grósz azınlıkta kalmıştı. Grósz düşüncelerini şöyle ifade etmiştir:

"Yanılan Marksizm değildir, bu küçük düşünmektir, asıl özel durumu alıp ona uyum sağlama konusunda isteklilik sınavını veremeyen bizleriz".[25]

Onun karşısında yer alan Gyula Horn, Miklós Németh ve Imre Pozsgay ise partinin tümden çöküşünün ancak ideoloji değiştirerek parlamenter demokrasinin kabul edilmesiyle olacağını düşünüyordu. Macar Sosyalist İşçi Partisi artık Marksist-Leninist bir parti değildi.

Siyasi arenadan çekilişi

değiştir

7 Ekim 1989'da Macar Sosyalist İşçi Partisi'nin XIV. ve son kongresinde Grósz'un rakipleri başarılı oldu ve partinin adı Macar Sosyalist Partisi olarak değiştirildi. 1202 delegenin evet oyu verdiği oylamada 159 delege karşı oy kullanırken 38 delege de çekimser kalmıştır. For this decision voted 1202 deputies, against - 159, 38 deputies abstained. Rezső Nyers parti başkanlığında kalırken Károly Grósz hem partide hem de ülkede gücünü kaybetti.[22]

Gorbaçov, Grósz'un yenilgisinin nedenlerini şöyle açıklamıştır:

"Partinin ve toplumun reform eğilimli geniş kanadıyla uyum sağlayıp etkileşime giremedi. Bu onun en önemli siyasi mücadelesiydi. Belki de otoriter yöntemlere olan eğilimi yüzündendir. Deneyim eksikliğinden Grósz cömertçe davrandı ancak partiyi reform etme görevinin karşısında Kádár'ın ustası olduğu uzlaşma ve yönetim becerisinin eksikliğini yaşadı.[8]"

18 Aralık 1989'da XIV. Kongre'de Grósz'u destekleyenler bir araya gelerek şimdi Emek Partisi olan Macar Sosyalist İşçi Partisini yeniden kurdu. Grósz parti lideri oldu ve eski seçilmiş yardımcı genel sekreter Gyula Thürmer'ü parti başkanı yaptı.[22]

25 Mart ve 8 Nisan 1990'da yapılan ilk serbest seçimlerde yeni parti tamamen yenilgiye uğrayarak parlamentoya girememiştir.[22]

22 Nisan 1991'de Károly Grósz Sovyetler Birliği ile yapılmış olan gizli bir anlaşma sonucu Macaristan'ın nükleer silahlar barındırdığını söylemiştir.[26][27]

Károly Grósz, 7 Ocak 1996'da Budapeşte'nin 15 km. yakınındaki Gödöllő'de 65 yaşında iken böbrek kanserinden ölmüştür.[28]

Özel hayatı

değiştir

Evli olan Károly Grósz'un iki oğlu vardır. Parti lideri seçildiğinde 4 torunu vardı. 1984 yılında Budapeşte'ye taşındıktan sonra oğullarından birinin ailesiyle birlikte normal beş odalı apartman dairelerinden birinde oturmuştur. İkinci oğlu Miskolc'da kalmıştır. Başbakan olduktan sonra yıllık izin almayı reddetmiştir. Sıklıkla günde 18 saat çalıştığı söylenir. 1988 yılında parti başkanı olarak Moskova'ya yaptığı ilk gezide Malév Hungarian Airlines'da normal kabinde oturmuş ve diğer yolcularla neşeli konuşmalar yapmıştır. ABD'ye ise sıradan bir gemi yolculuğu ile gitmiştir. Grósz avlanmaktan ve balık tutmaktan hoşlanırdı.[29]

Ödülleri

değiştir

Macar Ordusu hizmeti sırasında "İşçi ve köylü hükûmeti" madalyası verilmiştir.[30]

Eserleri

değiştir
  • Károly Grósz: Szocializmus és korszerűség. Nemzeti és történelmi felelősség, Kossuth, Budapeşte 1987 (386 s.)
  • Károly Grósz: Eleven, mozgalmi pártot! Interjú Grósz Károllyal, az MSZMP főtitkárával, Kossuth, Budapeşte, 1988 (29 s.)
  • Károly Grósz: Kiállni a politikáért, tenni az országért! Grósz Károly beszéde a budapesti pártaktíván, 1988. november 29., Kossuth, Budapeşte, 1988 (33 s.)
  • Károly Grósz: Nemzeti összefogással a reformok sikeréért! Beszéd a Csongrád megyei pártértekezleten, 1988. december 10. Beszéd a Borsod megyei pártaktíván, 1988. december 16. Beszéd az MTESZ jubileumi ülésén, 1988. december 16., Kossuth, Budapeşte, 1989 (57 s.)

Kaynakça

değiştir
Genel
  • Bykov, O.N. (1988). Международный ежегодник: политика и экономика (Rusça). Politizdat. 
  • Bykov, O.N. (1989). "Грос Карой (краткая биография)". Международный ежегодник: политика и экономика (Rusça). Politizdat. 
  • Bykov, O.N. (1990). Международный ежегодник: политика и экономика (Rusça). Politizdat. 
  • Kravchenko, L.P. (1990). Кто есть кто в мировой политике (Rusça). Politizdat. 
  • Shestakov, Boris; Krasikov, A.; Volovets, S. (1989). "Уметь слушать и убеждать. Карой Грос (Венгрия)". О них говорят: (20 политических портретов) (Rusça). Politizdat. 
Özel
  1. ^ a b c d Shestakov, Krasikov & Volovets 1989, s. 54.
  2. ^ a b c d e Kravchenko 1990, s. 125.
  3. ^ Shestakov, Krasikov & Volovets 1989, s. 55.
  4. ^ a b Bykov 1989, s. 279.
  5. ^ a b Shestakov, Krasikov & Volovets 1989, s. 56.
  6. ^ Shestakov, Krasikov & Volovets 1989, s. 57.
  7. ^ Shestakov, Krasikov & Volovets 1989, s. 58-59.
  8. ^ a b c d http://www.gorby.ru/imgrubrs.asp?img=file&art_id=24338[ölü/kırık bağlantı]
  9. ^ Bykov 1988, s. 64-65.
  10. ^ Bykov 1989, s. 69.
  11. ^ Bykov 1989, s. 71.
  12. ^ Sebetsyen, Victor (2009). Revolution 1989: The Fall of the Soviet Empire. New York City: Pantheon Books. ISBN 0-375-42532-2. 
  13. ^ Известия ЦК КПСС. — 1989. — № 1. — s.152
  14. ^ Shestakov, Krasikov & Volovets 1989, s. 69.
  15. ^ Shestakov, Krasikov & Volovets 1989, s. 60-61.
  16. ^ Johanna Granville, Imre Nagy aka 'Volodya' – A Dent in the Martyr's Halo? 14 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Cold War International History Project Bulletin, Spring, 1995.
  17. ^ "4 Şubat 1989". Ayın Tarihi. Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü. 29 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2016. 
  18. ^ Известия ЦК КПСС — 1989 — № 4 — s.112
  19. ^ Shestakov, Krasikov & Volovets 1989, s. 70.
  20. ^ a b "Тravin D., Маrgаniya О. European modernisation". 29 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2016. 
  21. ^ Известия ЦК КПСС — 1989 — № 6 — s.136
  22. ^ a b c d Bykov 1990, s. 158.
  23. ^ Известия ЦК КПСС — 1989 — № 8 — s.124
  24. ^ Известия ЦК КПСС — 1989 — № 8 — s.126
  25. ^ Shestakov, Krasikov & Volovets 1989, s. 66.
  26. ^ "День в истории". Nezavisimaya Gazeta. 21 Nisan 2001. 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010. 
  27. ^ www.electionresources.org/hu 26 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; ipu.org 15 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Inter-Parliamentary Union)
  28. ^ "Karoly Grosz, 65, Is Dead; Began Hungarian Reforms". The New York Times. Reuters. 9 Ocak 1996. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2014. 
  29. ^ Shestakov, Krasikov & Volovets 1989, s. 59.
  30. ^ Shestakov, Krasikov & Volovets 1989, s. 53.
Siyasi görevi
Önce gelen:
György Lázár 		Macaristan Başbakanı
1987–1988 		Sonra gelen:
Miklós Németh
Parti siyasi görevi
Önce gelen:
János Kádár 		Macar Sosyalist İşçi Partisi Genel Sekreteri
1988–1989 		Sonra gelen:
Parti kapatıldı


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Károly_Grósz&oldid=33333837" sayfasından alınmıştır