Vikipedi

Hizbullah (Türkiye)

Türkiye'deki aşırı sağcı Kürt milliyetçisi ve İslamcı grup
(Kürt Hizbullahı sayfasından yönlendirildi)
Başlığın diğer anlamları için Hizbullah sayfasına bakınız.

Hizbullah (Türkçe: Allah'ın Partisi), diğer adlarıyla Türkiye Hizbullahı,[10] Kürt Hizbullahı[2][11] (Kürtçe: Hizbullahî Kurdî) veya Hizbullah Cemaati;[12] Kürt, Sünni İslamcı ve çoğu faaliyetini Türkiye'de gerçekleştiren militan örgüttür.[13][14] Geçmişte şiddet eylemleri gerçekleştiren örgüt, 2000'ler ve sonrasında şiddet içerikli olmayan faaliyetlere odaklanmıştır.[15] İsim benzerliğinin aksine Türkiye'deki Hizbullah ile Lübnan'daki Hizbullah arasında hiçbir ilişki bulunamamıştır.[16][17]

Hizbullah
Hizbullahî Kurdî
Kuruluş1979 (45 yıl önce) (1979)[1]
Lider(ler)Hüseyin Velioğlu (ölü)
İsa Altsoy[2]
Edip Gümüş[3]
Etkin bölgelerTürkiye
İdeolojiİslami köktendincilik
İslamcılık
Kürt-İslam sentezi
Antikomünizm
Antisiyonizm
Sünni-Şii birliği[4]
Siyasi yelpazeAşırı sağ
Müttefikler Hür Dava Partisi[5][6][7][8]
 İran (Türkiye tarafından iddia edildi)
Rakip(ler) Türkiye
PKK
Terör örgütü olarak tanımlayanlar Türkiye[9]

Tarihi

değiştir

Örgüt, 1979-1980 yıllarında Diyarbakır'daki Vahdet kitapçısındaki toplantılarla oluşmaya başladı. Abdulvahap Ekinci'nin sahip olduğu bu kitapçıdaki toplantılar, Fidan Güngör ve Hüseyin Velioğlu tarafından düzenlenmekteydi. 1981 yılında Fidan Güngör, Menzil kitapçısını kurarken, 1982 yılında Hüseyin Velioğlu ise İlim kitapçısını kurdu. 1979'da kurulan örgüt,[18][19] 1987'ye kadar bu kitapçılarda toplanarak faaliyetlerini sürdürdü.[20][21] 1987'de Hüseyin Velioğlu İlim kitapçısını Batman'a taşıdığında, liderlik ve militan faaliyetler üzerindeki farklı fikirler sonucu örgüt, iki kola ayrıldı.[21] Velioğlu'nun liderliğindeki İlim kolu, hemen silahlı faaliyetlere başlama kanaatindeydi. Anlaşmazlıklar, iki grup arasında geçen kanlı çatışmalarla sonuçlandı.[22]

Örgüt, Batman dışında en çok Diyarbakır'ın Silvan ilçesinde etkiliydi, ayrıca uzun bir süre boyunca Yolaç köyünü merkez üssü olarak kullanmıştır.[21] Bununla birlikte örgütün yetkili isimleri ve örgüt üyeleri bazı temaslarda bulunmak ve destek elde edebilmek için Kuzey Irak'a ve İran'a gitmiştir.[23][24][25]

Faaliyetleri

değiştir

Zekât ve fitre adı altında esnaftan ve halktan zorla para topladığı iddia edilen örgüt,[26] 1990'ların başında, halihazırda yükselişe geçen Kürt ayrılıkçı hareketine doğrudan bir tehdit oluşturmuştur. Kürt[27] Sünni İslamcı örgüt; şiddet ve cinayet gibi eylemlerini PKK üzerine yoğunlaştırsa da emniyet birimlerini ve ahlaksız olarak kabul ettikleri kişileri de (alkol içenler, mini etek giyenler vs.) hedef almışlardır.[26][28][29] 1992'de, 2000'e Doğru dergisinin Diyarbakır temsilcisi Halit Güngen Hizbullahçılar tarafından öldürüldü.[30] Öldürülmesinden iki gün önce 2000'e Doğru, "Hizbullah Çevik Kuvvet Merkezinde Eğitiliyor" manşetli bir kapakla çıkmıştı. Hizbullah üyeleri ise örgütün devlet desteği aldığına dair iddiaları yalanlamış ve bu iddiaları "gülünç" bulduklarını söylemişlerdir.[31]

Hizbullah, Gülen Cemaati gibi Nurcu bir gelenekten gelmesine rağmen Fetullahçılara karşı daima mesafeli ve onlarla münakaşa halindeydi. Hizbullah'a yönelik operasyonlarda yer alan polislerin Gülen Cemaati'ne yakın olduğu yönündeki güçlü kanılar Hizbullah'ın bu harekete kuşkuyla yaklaşmasında belirleyici olmuştur. Gülen Cemaati'nin yayın organları Hizbullah aleyhinde yayınlar yapmakta, Hizbullah ise Gülen Cemaati'ni "rejime yaranma çabası" iddiasıyla eleştirmekteydi.[32]

Derin devlet ile ilişkileri ve devlet desteği

değiştir

Eski bakan Fikri Sağlar, Siyah-Beyaz gazetesiyle yaptığı bir röportajda, ordunun Hizbullah'ı sadece kullanmakla kalmadığını, aynı zamanda bu örgütü kurup sponsorluğunu da yaptığını söylemiştir. Bu kararın 1985 yılında alındığından da söz eder. Fakat konuyla ilgili devlet kayıtlarında geçerli hiçbir bilgi ve belge göstermemiştir.[33]

Yine de güvenlik güçleri, Hizbullah'a devrim sonrası İran tarafından para yardımı yapıldığını ve eğitim verildiğini; ayrıca İran'ın, Orta Doğu boyunca terör örgütleri vasıtasıyla İslami hükûmetler kurmak istediğini iddia etmiştir.[34][35][36]

Doğu Perinçek'in sahibi olduğu Haftalık 2000'e Doğru dergisi, 16 Şubat 1992'de görgü tanıklarının ve Hizbullah sempatizanlarının verdiği bilgiler doğrultusunda, örgüt üyelerinin Diyarbakır'daki çevik kuvvet merkezinde eğitim gördüklerini bildirmiştir. Sözü edilen Hizbullah sempatizanlarının kim olduğu ise belirtilmemiştir. Bu konuyla ilgili makalenin yayımlanmasından iki gün sonra bu makalenin yazarı Halit Güngen, faili meçhul bir cinayete kurban gitmiştir.[22] Bir önceki sayısında devlet ve Hizbullah ilişkilerinden bahseden haftalık Gerçek dergisinin Diyarbakır temsilcisi Namık Tarancı, 20 Kasım 1992'de iş yerine giderken vurularak öldürülmüştür. Özgür Gündem muhabiri Hafız Akdemir; Silvan'da Hizbullah tarzı çifte cinayet işledikten sonra kaçan suikastçılara yardım ve yataklık eden bir kişinin, altı hafta gözaltında tutulduktan sonra mahkemeye bile çıkmadan serbest bırakıldığını iddia eder ama cezaevine gönderilen binlerce Hizbullah hükümlüsü olduğu bilinmektedir. Kendi dilinden Hizbullah kitabında bütün bu cinayetlerin Hizbullah'ın çatışma halinde bulunduğu örgüt ya da gruplar tarafından psikolojik savaş amaçlı üretildiğini dile getirmiştir

Türkiye'deki Meclis Araştırma Komisyonu'nun 1993 raporunda; Hizbullah'ın, Batman ilinde güvenlik güçleri tarafından siyasi ve askerî eğitim, ayrıca destek aldıkları anlatılmaktadır.[37][38]

JİTEM'in kurucusu olduğunu iddia eden Jandarma Genel Komutanlığı'ndan emekli albay Arif Doğan, 17 Ocak 2011'de Ergenekon davaları kapsamında mahkemede ifade verirken; Hizbullah'ın camii manipülasyonlarına karşı fikirsel olarak savaşması için, Hizbul-Kontr ("Kontralar Partisi") isimli bir oluşum kurduğunu beyan etmiştir. Ancak Arif Doğan'ın akli dengesini kaybettiğinin anlaşılması nedeniyle bu iddia gerçekçi bulunmamıştır.[39]

İnsan kaynakları

değiştir

Corry Görgü, 1990'ların başında örgütün militan sayısını 20.000'e kadar ulaştığını belirtirken[14] Center for Defense Information'ndaki 2003 tarihli bir makalede de aynı sayı tekrarlanır.[40] 2002 Küresel Terörizmin Motifi raporunu temel alan, Amerikan Bilim Adamları Federasyonu'nun İstihbarat Kaynağı Programı tarafından sağlanan bilgilere göre örgütün birkaç yüz üyesi ve binlerce destekçisi vardır. Ufuk Hiçyılmaz ise, Ocak 2005'te Aksiyon'da yayımlanan makalesinde örgütün yaklaşık 1.000 kişilik silahlı üyesi bulunduğundan bahseder.[41]

İran'la ilişkiler

değiştir
 
Kaynağı İran'daki İslam Devrimi'ne ait bir poster olan bu görsel, az bir değişiklikle Kürt Hizbullahı ve ilgili gruplar tarafından da bayrak ve albüm kapağı olarak kullanılmıştır.[42][43]

Emniyet güçleri örgüt mensuplarının İran'da siyasi ve askeri eğitim aldığını, örgütün İran modeli bir İslam devleti kurmayı amaçladığını iddia etti.[44][45] Örgütün itirafçısı Aziz Tunç ise örgüt içinde İran'a yoğun bir sempati olduğunu ve örgüt üyelerinin İran'a gidip geldiğini söyledi.[46] Hüseyin Velioğlu'nun yeğeni Abdülhakim Velioğlu cemaatin İran'la bir dönem iş birliği içinde olduğunu ancak bunun siyasi bir iş birliği olduğunu ve Hüseyin Velioğlu'nun hiçbir zaman İran'ın adamı olmadığını söyledi.[47] Hizbullah ise İran'la bağlarının olduğunu reddetmedi ve mevcut ilişkilerin "İslami sorumluluklar ve cemaatin maslahatı doğrultusunda" olduğunu, tüm İslami oluşumlarla münasebet içinde olmayı dilediklerini ancak cemaatin bağımsız bir hareket olduğunu ve İran'ın vekil birimi olmadığını söyledi.[48] Örgüt İran'da gerçekleşen İslam Devrimi'nin yaratmış olduğu motivasyonla eyleme geçse de İhvan'a yakınlığı da vardı.[49][50]

PKK ile ilişkiler

değiştir

Hizbullah ilk başlarda PKK ile çatışmaktan kaçındı ve Türk hükümetine karşı PKK ile birleşik bir cephe kurmayı denedi. Ancak PKK'nın isteksizliği ve bölgedeki tek otorite olma arzusu nedeniyle bu deneme başarısızlıkla sonuçlandı.[51][52][53][54][55][56] PKK'nın Hizbullah'a yönelik tehdit ve tahriklerinin ardından Hizbullah ile PKK arasında çatışmalar başladı.[57] Derin devletin bu çatışmalarda Hizbullah'a yardım ettiğine yönelik iddialar PKK'nın Hizbullah'ı aşağılama amaçlı "Hizbulkontra" olarak isimlendirmesine yol açtı.[58][59] Hizbullah ise PKK'nın Kürt ayrılıkçılığına hizmet etmediğini iddia etti ve PKK'yı Ermeni çıkarlarına hizmet etmekle suçladı.[60] Hizbullah ile PKK arasındaki çatışmalar 1995 yılında sonra erdi ve ateşkes sağlandı.[61] İran'ın, Hizbullah ve PKK'nın barışmasında arabulucu rol oynadığı iddia edildi.[62]

Ceza davası

değiştir

İstanbul'da birkaç iş adamının kaçırılması ve arkasından gelen Beykoz'daki bir ev baskınından sonra yurt genelinde Hizbullah taraftarlarına karşı aramalar ve operasyonlar başladı. 17 Ocak 2000'de Beykoz'daki bir operasyon sırasında Hüseyin Velioğlu öldürüldü ve Edip Gümüş ile Cemal Tutar gözaltına alındı. Cemal Tutar'ın, Hizbullah'ın askerî kanat sorumlusu olduğu öne sürülürken, Edip Gümüş’ün de örgütün üst düzey yöneticilerinden biri olmakla itham edildi.[63]

Bunu takip eden zaman içerisinde başlıca Diyarbakır'da, Hizbullah üyesi olduğu ileri sürülen pek çok kişi mahkemeye sevkedildi. Birkaç defa zanlılardan bazıları işkence gördüklerini iddia etti. Bu tür iddialar Uluslararası Af Örgütü tarafından Acil Eylem planı kategorisinde belgelendi.[64] Edip Gümüş ve Cemal Tutar'ın itham edildiği duruşmada; zanlı Fahrettin Özdemir, 10 Temmuz 2000'de 59 gün boyunca gözaltında tutulduğunu ve işkence gördüğünü söyledi. Cemal Tutar ise, 11 Eylül 2000'de 180 gün boyunca gözaltında tutulduğunu söyledi.[63]

Hizbullah mahkemesi Aralık 2009'da sonuçlandı. Zanlılar çeşitli sürelerde hapis cezalarına çarptırıldı, Cemal Tutar ile Edip Gümüş’ün de aralarında bulunduğu 16 kişiye müebbet hapis cezası verildi.[65]

Militan faaliyetler yaptıkları öne sürülerek tutuklanan Hizbullah'ın 23 üyesi, Türk Ceza Kanunu'nda yapılan, mahkeme kararı olmaksızın tutuklu kalma süresini 10 yıl ile sınırlayan tasarı değişikliği doğrultusunda, 4 Ocak 2011'de tahliye edildi.[66] Ancak adli kontrol kapsamında karakola dönmeyen Hizbullah üyeleri kayıplara karıştı.[67]

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Huseyni Sevda - Makaleler: HİZBULLAH CEMAATİ'NİN MANİFESTOSU". www.huseynisevda.biz. 19 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2024. 
  2. ^ a b Uslu, Emrullah. "The Kurdish Ḥizbullāh in Turkey" (İngilizce). Oxford Islamic Studies Online. 5 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2012. 
  3. ^ "Hizbullah lideri Edip Gümüş konuştu". Timeturk. 7 Ağustos 2013. 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  4. ^ "Hüseyin Velioğlu'nun Hayatı ve Mücadelesi -27". hurseda.net (İngilizce). 3 Haziran 2024. 23 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2024. 
  5. ^ "Hizbullah'ın liderini rehber sayıyorlar". www.sozcu.com.tr. 23 Mayıs 2023. 9 Ekim 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2024. 
  6. ^ "'Hizbullah' parti kuruyor". www.ntv.com.tr. 2 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2024. 
  7. ^ "Hizbullah Cemaati Rehberi Gümüş'ten Yavuz için taziye mesajı". 10 Ağustos 2019. Erişim tarihi: 9 Ekim 2024. 
  8. ^ "Hizbullah Cemaati Rehberi Gümüş: Sacid kardeşim, seni şehit edenler rezil olacaklar!". Erişim tarihi: 9 Ekim 2024. 
  9. ^ Türkiye'de Halen Faalıyetlerıne Devam Eden Başlica Terör Örgütlerı 14 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Emniyet Genel Müdürlüğü.
  10. ^ "Murder on the Bosporus". Middle East Quarterly (İngilizce). Haziran 2000. ss. 15-22. 19 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2012. 
  11. ^ "The real challenge to secular Turkey" (İngilizce). Diyarbakır: The Economist. 31 Ağustos 2006. 25 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2012. 
  12. ^ "Hizbullah Cemaati Rehberi Gümüş'ten 17 Ocak mesajı". hurseda.net (İngilizce). 18 Ekim 2024. Erişim tarihi: 19 Ekim 2024. 
  13. ^ Gareth Jenkins Tales from the crypt 15 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Al-Ahram Weekly, 3–9 February 2000, Issue No. 467
  14. ^ a b "Die Anschläge auf die Synagogen in Istanbul und die Rolle von Staat und Hizbullah". www.hagalil.com. 6 Haziran 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2024. 
  15. ^ "A New Front in the PKK Insurgency". ETH Zurich (İngilizce). 31 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2024. 
  16. ^ "İsmine bakıp aynı sanmayınız... Hizbullah... Türkiye ve Lübnan farkı". Odatv. 15 Mart 2023. Erişim tarihi: 28 Eylül 2024. 
  17. ^ "Arada dağlar kadar fark var Bu 'Hizbullah' o Hizbullah değil". Halk TV. 15 Mart 2023. 15 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2024. 
  18. ^ "Growing Influence of the Hezbollah" (İngilizce). Qantara.de. 29 Aralık 2006. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  19. ^ Akyol, Fuat (22 Ocak 2000). "Hangi Hizbullah?". Aksiyon. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  20. ^ Radin, Charles A. (26 Aralık 2003). "Turkish sympathy for militants grows" (İngilizce). Konya: The Boston Globe. 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  21. ^ a b c Faraç, Mehmet (19 Ocak 2000). "Hizbullah'ın kanlı yolculuğu". Cumhuriyet. 31 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  22. ^ a b "What is Turkey's Hizbullah?" (İngilizce). İnsan Hakları İzleme Örgütü. 16 Şubat 2000. 4 Mart 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  23. ^ "Velioğlu'nu İran Gizli Servisi eğitti". www.hurriyet.com.tr. 21 Ocak 2000. 21 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2024. 
  24. ^ "Hizbullah Irak'ta eğitildi". Milliyet. 3 Nisan 1999. 7 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2024. 
  25. ^ "Hüseyin Velioğlu kimdir? - Yeni Akit". m-yeniakit-com-tr.cdn.ampproject.org. Erişim tarihi: 4 Kasım 2024. 
  26. ^ a b Cebe, Özgür (21 Mart 2007). "Hizbullah davasında 9 yıl sonra karar". Milliyet. Diyarbakır: Doğan Haber Ajansı. 7 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2012. 
  27. ^ "Appendix C Background Information on Other Terrorist Groups" (PDF). Dışişleri Bakanlığı (Amerika Birleşik Devletleri). s. 158. 10 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2024. 
  28. ^ "Gaffar Okkan: Diyarbakırlıların 23 yıldır unutmadığı, öldürülen eski emniyet müdürü". BBC News Türkçe. 24 Ocak 2023. 24 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2024. 
  29. ^ "T.C.CUMHURBAŞKANLIĞI : Terör örgütü Hizbullah'a karşı Erzurum'da gerçekleştirilen operasyonda şehit düşen polis memurumuz ile yaralı polislerimiz hk." www.tccb.gov.tr. 13 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2024. 
  30. ^ Saymaz, İsmail (13 Ocak 2011). "'Abimin katilini affediyorum'". Radikal. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  31. ^ Cemaate Yönelik İftiralar. Hizbullah Ana Davası - Savunmalar. Dua Yayıncılık. s. 298-304. 
  32. ^ Bir Dönüm Noktası: Kendi Dilinden Hizbullah, Hizbullah-Gülen Cemaati İlişkisi. Ruşen Çakır - Derin Hizbullah. s. 239, 270. 
  33. ^ "What is Turkey's Hizbullah?". Human Rights Watch (İngilizce). 16 Şubat 2000. 
  34. ^ The Turkish Counter-Terrorism Experience, Suleyman Ozeren, Organizational and Psychological Aspects of Terrorism, Ed. Centre of Excellence Defence against Terrorism, (IOS Press, 2008), 159.
  35. ^ Turkish Hezbollah, Encyclopedia of Terrorism, Ed. Harry W. Kushner, (Sage Publications Inc., 1993), 368-369.
  36. ^ The Kurdish Question and Turkish Foreign Policy, Kemal Kirisci, The future of Turkish foreign policy, Ed. Lenore G. Martin, Dimitris Keridis, (MIT Press, 2004), 295.
  37. ^ Akkoç v. Turkey, Application Nos. 22947/93, 22948/93, Judgement of 10 October 2000 2 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., European Court of Human Rights judgment concerning Akkoç v. Turkey case, section II, C (İngilizce)
  38. ^ Nazlı, Ilıcak (25 Ocak 2011). "TBMM üzerine gitsin". Sabah. 11 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2012. 
  39. ^ Harvey, Benjamin (18 Ocak 2011). "Turkey Officer Says He Created Local Hezbollah Group, Star Says" (İngilizce). Bloomberg News. 3 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2012. 
  40. ^ Levitsky, Olga (10 Aralık 2003). "In the Spotlight: Turkish Hezbollah" (İngilizce). Center for Defense Information. 14 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2020. 
  41. ^ Hiçyılmaz, Ufuk (31 Ocak 2005). "Maskeli Hizbullah'ın hedefi cemaatler". Aksiyon. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  42. ^ "Gericilik Laik devlete meydan okuyor: Sokaklarda Yaşasın Şeriat pankartları". 24 Şubat 2024. 24 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2024. 
  43. ^ "لا إله إلا الله". کانون هنر شیعی (Farsça). 20 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2024. 
  44. ^ "İran ajanı çıktı". www.hurriyet.com.tr. 3 Mart 2000. 22 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2024. 
  45. ^ "'Ne sen sormuş ol, ne de ben duymuş olayım'". www.ntv.com.tr. Erişim tarihi: 19 Ekim 2024. 
  46. ^ "Itirafci Abdulaziz Tunc Iran a buyuk sempatisi oldugunu belirtiyor - Ruşen Çakır". rusencakir.com. 24 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024. 
  47. ^ ""Zahiren Şafî, Kalben Şiî" HÜDA-PAR/Hizbullah'a: Kendini Apaçık Göster Bakalım!". seriyyedergisi.org. 24 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024. 
  48. ^ "Hizbullah Lideri Edip Gümüş'le özel söyleşi - Ruşen Çakır". İlke Haber. 1 Ocak 1970. 24 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024. 
  49. ^ "İhvan ve Kürtler". Doğruhaber Gazetesi. 8 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2024. 
  50. ^ "Orgutlenme seyhlerden basladi - Ruşen Çakır". rusencakir.com. 14 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2024. 
  51. ^ Gürkan, Mertcan (11 Nisan 2023). "Dünden Bugüne Kürt Hizbullahı ve HÜDA-PAR". Yetkin Report. 11 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2024. 
  52. ^ "Hizbullah'tan PKK'ya çağrı". web.archive.org. 23 Mart 2024. 23 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2024. 
  53. ^ "Hizbullah da açılmak istiyor". T24. Erişim tarihi: 29 Eylül 2024. 
  54. ^ "Hüseyin Velioğlu'nun Hayatı ve Mücadelesi - 10". hurseda.net. 14 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2024. 
  55. ^ "Hüseyin Velioğlu`nun Hayatı ve Mücadelesi -9". dogruhaber.com.tr. Erişim tarihi: 19 Ekim 2024. 
  56. ^ Çakır, Ruşen (18 Mart 2023). "HÜDA PAR ile Hizbullah ilişkisi üzerine doğru ve yanlış bilinenler". Medyascope. 20 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2024. 
  57. ^ "Tarihten ders çıkarma ve Hizbullah-Pkk çatışması". Çınarın Sesi. 8 Kasım 2013. Erişim tarihi: 29 Eylül 2024. 
  58. ^ Karadeniz, İrfan (13 Eylül 2024). "Bir devlet aparatı olarak Hizbul-Kontra ve Kürt sorunu". Kılavuz. 13 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2024. 
  59. ^ Kanal, Ulusal (13 Mart 2023). "Türkiye'de Hizbul-Kontra'yı kim, neden kurdu?". Ulusal Kanal. Erişim tarihi: 29 Eylül 2024. 
  60. ^ "İki gerçeklik çarpışıyor". 1+1 Express. 24 Haziran 2023. 24 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2024. 
  61. ^ Şafak, Yeni. "Hizbullah-PKK ateşkesi | Gündem Haberleri". Yeni Şafak. Erişim tarihi: 29 Eylül 2024. 
  62. ^ BERBEROĞLU, Enis (31 Mayıs 1999). "Enis Berberoğlu: İran, Hizbullah ve PKK'ya arabulucu". www.hurriyet.com.tr. 24 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2024. 
  63. ^ a b An online edition of the Annual Report 2000 of the Human Rights Foundation of Turkey 26 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. is available on the website of the Democratic Turkey Forum
  64. ^ See: EXTRA 64/01 of 14 September 2001 (Hacı Bayancık), UA 218/01 of 4 September 2001 (Hacı Elhunisuni), UA 209/01 of 22 August 2001 (Yasın Karadağ), UA 194/10 of 31 July 2001 (Edip Balık), UA 317/00 of 17 October 2000 (Fesih und Hatice Güler)
  65. ^ "Hizbullah'a 10 yıl sonra 16 müebbet". Radikal. 31 Aralık 2009. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  66. ^ Arsu, Şebnem (4 Ocak 2011). "After a Court Ruling, Turkey Frees 23 Suspected Militants" (İngilizce). İstanbul: The New York Times. 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  67. ^ Benli, Mesut Hasan (12 Ocak 2011). "Hizbullahçılar kayıplara karıştı". Radikal. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 

Konuyla ilgili yayınlar

değiştir

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Hizbullah_(Türkiye)&oldid=34215812" sayfasından alınmıştır