Kafkas Dağları

Kafkas Dağları, Kafkas Sıradağları Kafkasya'da Karadeniz ve Azak Denizi ile Hazar Denizi arasında, kuzeybatı ve güneydoğu doğrultusunda uzanan sıradağlar ve dağ sistemi. Bu dağlar kuzeybatıda Taman Yarımadası yakınlarında başlar ve güneydoğuda Apşeron Yarımadasına değin uzanır. Kafkas Dağları, Kuzey ve Güney Kafkaslar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Kuzeyde kalan sıra dağlara Büyük Kafkas Dağları, Güney Kafkas Dağlarına ise Küçük Kafkas Dağları denir.

Kafkas Dağları
Büyük (Kuzey) ve Küçük (Güney) Kafkas Dağları
Yükseklik	5.642, 2.009 metre (18.510, 6.591 ft)
Coğrafya
Konum	Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, Rusya

Büyük (Kuzey) Kafkas Sıradağları 1300 km kadar bir uzunluğa sahip olmakla birlikte, yüksekliği 2000 m'nin altına hiç düşmemektedir.

Küçük (Güney) Kafkas Sıradağları birçok küçük parçadan meydana gelmiş olup, dağlar üzerindeki tepelerin ortalama yüksekliği 3720 m civarındadır.

Güneyi dik yamaçlar biçiminde olan Kafkas Dağlarının kuzeyi, ana sıraya koşut ve gittikçe alçalan sıralarla düzlüklere kavuşarak son bulur. En yüksek doruk Kafkasya'nın Olimposu da sayılan Elbruz'dur (5642 m); Adigece: Oşhamafe, Kabartayca: Oşhamah'o/1уашъхьэмахуэ; Karaçay-Balkarca: Mingi Tav). Dikhtau (5.204 m), Koştantau (5.151), Şhara (5.068) ve Kazbek'tir (5.033 m). Başlıca geçitler Mamison ve Daryal'dır. Rusların ilk kez 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nda bir yol da inşa ederek geçtiği Daryal Boğazı, Kuzey Osetya-Alaniya Cumhuriyeti başkenti Vladikavkaz'ı Gürcistan'ın başkenti Tiflis'e bağlar. Bu yola Gürcü Askeri Yolu da denir.

Kafkas Dağları üzerinde toplam 1.424 km karelik bir alan kaplayan 2.200 kadar dağ buzulu bulunur. Bu buzullar Karadeniz ve Hazar Denizi'ne dökülen çok sayıda akarsuyun beslendiği ana kaynaklardır, bu akarsuların başlıcaları Karadeniz'e dökülen Kuban, İngur ve Rioni ırmakları ile Hazar Denizi'ne dökülen Kuma, Terek ve Sulak ırmaklarıdır. Ayrıca Türkiye'de doğup gelen Kura Irmağı da Alazani gibi birçok kolunu Kafkas Dağlarından alır.

Kafkas Dağlarının en yüksek yerleri çıplak kayalar, daha aşağılarda kalıcı karlar ve buzullar, sonra sırasıyla Alp tipi çayırlar, iğne yapraklı, karışık yapraklı ve yaprak döken ormanlarla kaplıdır. Yamaçlarda çam, meşe, kayın, kestane, kızılağaç ve ıhlamur ağaçları yayılmıştır. Dağlarda yabanöküzü, elik, geyik, vaşak, gibi hayvanlar yaşar. Akarsularında bol miktarda alabalık bulunur. Alp (dağ) çayırları yazın hayvanların ve arı kovanlarının yayıldığı alanlardır. Buralarda dağ turizmi geliştirilmektedir. Maden kaynakları (kömür, demir cevheri, kurşun, çinko, bakır, molibden, manganez ve volfram vb.) zengindir. Krasnodar Kray, Stavropol Kray, Adigey Cumhuriyeti, Çeçenya ve Azerbaycan'da zengin petrol ve doğal gaz yatakları vardır, işletilir. Ayrıca zengin mineral su kaynakları da vardır.

Jeoloji

Kafkas Dağları jeolojik olarak Avrasya ve Afrika-Arap levhaları arasındaki kavşakta yer alır ve dünyanın en sıra dışı dağ sıralarından birini oluşturur. Kafkas dağları Büyük Kafkas dağları ve Küçük Kafkas dağlarından oluşur, kuzeyde büyük sıra, güneyde küçük sıradağlar yer alır. Kafkas Kıvrım Kuşağı, temel olarak Arap levhasının Avrasya levhasına göre kuzey yönlemiş hareketi sonucu oluşur. Bu dağ oluşumu bir kıtaiçi tektonik sistemidir ve bu sistemin tektonik ifadesi Paleozoyik-Mezozoyik-Erken Senozoyik yay ardı havzasının Geç Senozoyik'te terslenmesiyle oluşmasıdır. Bu dağ sırası güneyde Transkafkasya masifiyle ve kuzeyde İskit platformuyla sınırlanır. Büyük Kafkas dağ sırası denizel paleontolojik kalıntılara dayanarak en erken Devoniyen devrinde gelişmeye başlamıştır ve Paleozoyik'ten Erken Senozoyik'e oluşumu sürmüştür. Bölge Geç Paleozoyik'te metamorfik ve magmatik olaylar, kıvrımlanma ve yükselme göstermez. Büyük kafkasya sıradağlarının kabuk kısmı kıtasaldır ve 55–60 km kalınlığa sahiptirler. Büyük Kafkasların granit tabakası onun ana sıradağ bölgesinde yüzlek vermiştir ve bu ana dağ sırası bölgesi kıvrım ve bindirme dağ kuşağının kristal çekirdeğini oluşturur. Büyük kafkasya dağ sırasının çökel örtüsü hem ana sıradağ bölgesinde hem de güney yamaçlarda (ki karasal kökenli deniz çökelleri ve hemipelajik çökellerle domine edilmiştir) yer almıştır. Ayrıca Kafkas dağlarını oluşturan yay ardı dizisinin en yaşlı çökelleri Devoniyen-Triyas dizisidir ve güney yamaçlarda yüzlek vermişlerdir.

Ekoloji

Dünya üzerindeki en önemli biyoçeşitlilik noktalarından birisi de Kafkas sıradağlarıdır ve pek çok kuruluş tarafından sıcak nokta olarak belirlenmiştir. Sayısız bitki ve hayvan türüne ev sahipliği yapar ve bazıları bölgeye özgü yani endemiktir. Hazar Denizi ve Karadeniz arasında bir ekolojik koridor oluşturan bölge yaklaşık 500.000 km^2 alana sahiptir ve Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan, Rusya, Türkiye ve İran'ı kapsar. Farklı iklim tiplerini gösteren bölgede önemli bir bitki çeşitliliği görülür. Toplamda 1650 bitki ve hayvan grubu bu canlı bölgede farklı iklim kuşaklarında yaşamaktadır; ancak artık bu biyoçeşitlilik alarm vermektedir, zira insan aktiviteleri büyük oranda bölgede etkide bulunmaya başlamışlardır. Yetişmiş doğal ormanlar; tarım, inşaat ve ticari aktiviteleri dolayısıyla ormanlık alanların sadece çeyreği kaldı ve bunların da ancak yüzde 12'si saflığını korumuş durumdadır. Bölgenin biyolojik çeşitliliğine en büyük darbe kaçak ağaç kesimi, aşırı otlatma, kaçak balık avı ve su kirliliğidir. Panthera pardus saxicolor (kafkas leoparı), Kafkasya dağ keçisi, Kafkasya kızıl geyiği, Acem ceylanı, boz ayı ve Avrupa bizonu geniş Kafkas dağlarının faunasının yalnızca birkaç örneğidir. Özellikle Kafkas panteri ve Kafkas kızıl geyiğinin nesli büyük tehlike altındadır. Bugün sıradağ kuşağında 100'den az Kafkas leoparı kalmışken; binden az sayıda kızıl geyik bulunmaktadır ve kızıl geyiklerin yaklaşır yarısı sıradağların Azerbaycan kısmında yaşamaktadır.

Mitoloji'de

Kafkas Dağı, Yunan ve Kafkas-Adige mitolojilerinde adı geçen dağ. Grek trajedi yazarı Aiskhylos'un "Zincire Vurulmuş Prometheus" adlı oyununda, Kafkas Dağı'nın Meot suyu (Adigece: Хы Мыут1; Azak Denizi) başında bulunduğu yazılmaktadır. Bu yer, buna göre Karadeniz kıyısında uzanan Kafkas Sıradağları üzerinde olmalıdır. Adige mitolojisine ve Nart destanlarına göre, bu yerin Kafkasya'nın en yüksek dağı Elbruz tepesi (1ошъхьамафэ; 5.642 m) ya da başka bir adla Haramoşha (Хьарам1уашъхьэ; Yasak Dağ) tepesi olduğu anlatılır. Ateşi ölümlülere yasaklayan tanrılara karşı geldikleri için Grek Prometheus ile Adige Nesren-jak'e'i (Несрэн-жак1э) Kafkas Dağına zincirlenmişlerdir. Prometheus'u Herakles, Nesren-jak'e'yi de Nart Peterez kurtarmıştır.

Ayrıca bakınız

• Adigey
• Nart destanları