Kalkedon
Kalkedon (/ˈkælsɪˌdɒn, kælˈsiːdən/,[1] Antik Yunanca: Χαλκηδών, romanize: Khalkēdṓn, bazen Khalqedon olarak translitere edilir), antik çağda Anadolu’nun Bitinya bölgesinde deniz kıyısında yer alan bir yerleşimidir. Bizantion’un hemen karşısında, Scutari’nin (günümüz Üsküdar) güneyinde konumlanır ve bugün İstanbul’un Kadıköy ilçesine denk gelmektedir. Kalkedon ismi, kentin tüm sikkelerinde ve Herodot’un Tarih, Ksenofon’un Hellenika, Arrian’ın Anabasis eserlerinde Calchedon biçiminde geçmektedir. Kız Kulesi haricinde bu antik yerleşime ait Kadıköy'de bir kalıntı bulunmamaktadır. Altıyol ve diğer kazı alanlarında ele geçen eserler İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir.
| Kalkedon | |
|---|---|
 Kadıköy Ayia Efimia Rum Ortodoks Kilisesi | |
.svg) Roma İmparatorluğu eyaleti Bitinya ve Pontus içerisindeki Bitinya, MS 125 | |
Koordinatlar: 40°59′04″K 29°01′38″D / 40.98444°K 29.02722°D |
Kalkedon kenti, Marmara Denizi’nin kuzey kıyısındaki küçük bir yarımada üzerinde, Boğaz'ın ağzına yakın bir noktada yer almaktadır. Antik kaynaklarda Khalkis veya Kalkedon adıyla anılan günümüzdeki Kurbağalıdere, Fenerbahçe Körfezi’ne dökülmektedir.[2] M.Ö. 685’te Attika’daki Megara’dan gelen Yunan kolonistler buraya yerleşerek Byzantion’dan on yedi yıl önce Kalkedon yerleşimini kurmuşlardır.
Antik kentin Yunanca ismi Fenikece qart-ħadašt (“Yeni Kent”) isminden türemiş, buradan Kartaca ismiyle de benzerlik gösteren Karkhēd(ōn) biçimine evrilmiştir.[3] Kalsedon mineralinin adı da bu kente atfen verilmiştir.[4]
Tarih öncesi
değiştirFikirtepe höyüğünde bulunan ve Kalkolitik döneme (M.Ö. 5500–3500) tarihlenen kalıntılar, bölgede tarih öncesinden bu yana sürekli yerleşimin var olduğunu göstermektedir. Fenikeliler de bu bölgede aktif olarak ticaret yapmışlardır.
Plinius’a göre, Kalkedon ilk olarak muhtemelen yakındaki bir burundan türetilen Procerastis adını taşımış, daha sonra limana atfen Colpusa, nihayetinde ise “körlerin kenti” anlamındaki Caecorum Oppidum isimleriyle anılmıştır.[5]
Megara kolonisi
değiştir
Kalkedon, MÖ 685’te bir Megara koloni olarak kurulmuştur. Megaralı kolonistler antik dönemde Boğaziçi’nin karşı kıyısında (Sarayburnu’nda Lygos ve Semistra yerleşimleri) bulunan bölgeye kıyasla belirgin biçimde elverişsiz sayılan bir alanı yerleşim yeri seçmişlerdir. Bu durum sebebiyle 6. yüzyılda Pers generali Megabazos’un, Kalkedon’un kurucularının “kör” olması gerektiğini söylediği rivayet edilmektedir.[6] Strabon ve Plinius ise, Apollon kâhininin MÖ 657’de Bizantion'u kuran Atinalılar ve Megaralılara “körlerin karşısına” şehirlerini inşa etmelerini buyurduğunu, bunun da "Körler Şehri" anlamına gelen Kalkedon’u işaret ettiğini aktarmaktadır.[7][8]
Buna karşın Kalkedon’da ticaret hızla gelişmiş, kent hem zenginleşmiş hem de çok sayıda tapınak inşa ederek önemli bir merkez haline gelmiştir. Bunların en ünlüsü, bünyesinde bir kahin barındıran Apollon tapınağıdır. “Kalkedonya” adıyla anılan bölge,[9] Anadolu kıyısında günümüzde Yoros Kalesi’nin bulunduğu Zeus Urius Tapınağı’na kadar uzanmakla kalmamış, Astakos Körfezi’nin kuzey kıyısını da kapsayacak biçimde genişlemiş olabileceği düşünülmektedir. Bölgedeki önemli yerleşimler arasında Chrysopolis[10] (günümüz Üsküdar) ile Panteicheion (günümüz Pendik) sayılabilir. Strabon ayrıca, Kalkedonya'da “denizden biraz yukarıda” yer alan "Azaritia Çeşmesi’nde küçük timsahların yaşadığını" belirtmektedir.[11]
Kalkedon, kuruluşunun ilk dönemlerinde Bizantion ile benzer bir kaderi paylaşmıştır. 6. yüzyılda Pers satrabı Otanis tarafından ele geçirilmiş, daha sonra uzun süre Sparta ve Atina arasında el değiştirmiştir. İskit Seferi için Darius tarafından MÖ 512’de inşa edilen yüzen köprü, Kalkedon’dan Trakya’ya kadar uzanmıştır. Kent, daha sonra Bitinya Krallığı’nın bir parçası haline gelmiş, kral Nikomidis’in MÖ 74’te Bitinya’yı Romalılara bırakma vasiyetiyle Kalkedon da Roma egemenliğine dâhil olmuştur.
Roma kenti
değiştirKent, Mithridates tarafından kısmen tahrip edilmiştir. Bithynia valisi Cotta, binlerce diğer Romalıyla birlikte güvenlik amacıyla Kalkedon’a sığınmıştır. Mithridates'in şehri saldırısı sırasında üç bin kişi öldürülmüş, altmış gemi ele geçirilmiş ve dört gemi imha edilmiştir.[12]
İmparatorluk döneminde Kalkedon toparlanmış ve özgür şehir statüsü kazanmıştır. Bununla birlikte, Bizantion’u tahrip ettikten sonra bölgeye akın eden barbar ordularının—3. yüzyıl ortalarında Valerianus ve Gallienus döneminde saldıran “İskitler” olarak anılan gruplar dahil—tekrarlanan baskınlarına maruz kalmıştır.[13]
Bizans ve Osmanlı dönemleri
değiştir
Kalkedon, yeni imparatorluk başkenti Konstantinopolis’e olan yakınlığı nedeniyle bir ölçüde zarar görmüştür. Önce Bizanslılar, daha sonra Osmanlı Türkleri, kenti Konstantinopolis’in anıtsal yapılarında kullanılmak üzere taş ocağı olarak kullanmıştır.[14] Ayrıca Kalkedon, doğudan Konstantinopolis’e yönelik düzenlenen birçok saldırının hedefi olmuştur.
M.S. 361 yılında, Julian Apostata’nın muhaliflerini yargılattığı Kalkedon mahkemesi burada kurulmuştur.
M.S. 451 yılında, Hristiyan liderlerin ekümenik konsili (Kalkedon Konsili) burada toplanmıştır.
General Belisarius’un emeklilik yıllarını Kalkedonya’daki Rufinianae mülkünde geçirdiği kabul edilmektedir.
M.S. 616’dan başlayarak en az on yıl boyunca, Pers İmparatorluğu’nun hükümdarı II. Hüsrev komutasındaki birlikler Kalkedon’da kamp kurmuştur (bkz. Konstantinopolis Kuşatması (626)). Ardından bir süre Yezid komutasındaki Arap orduları tarafından ele geçirilmiştir (bkz. Konstantinopolis Kuşatması (674)).
1204’teki Dördüncü Haçlı Seferi sırasında Kalkedon büyük ölçüde tahrip edilmiştir. Osmanlı Beyliği’nin kurucusu Orhan Gazi döneminde, Konstantinopolis’in fethinden bir asır önce kesin olarak Osmanlı egemenliğine girmiştir.
Kilise tarihi
değiştir
Kalkedon, erken dönemlerde bir piskoposluk merkeziydi ve birçok Hristiyan şehit Kalkedon ile ilişkilendirilmiştir:
Kalkedon, erken dönemde bir episkopos makamı olarak önem kazanmış ve birkaç Hristiyan şehit bu kentle ilişkilendirilmiştir:
- M.S. 4. yüzyıl başlarında bakire Azize Eufemia ve arkadaşları; daha sonra Kalkedon'da inşa edilen edilen bir kilise kendisine adanmıştır.
- Persli Aziz Sabel ve yoldaşları.
Kent, ayrıca çeşitli kilise konsillerine ev sahipliği yapmıştır. “Kalkedon Konsili” olarak da anılan Dördüncü Ekümenik Konsil, 451 yılında burada toplanmış, İsa’nın insanî ve ilahî doğasını tanımlayarak Oryantal Ortodoksluğu oluşturan kiliselerinin bölünmesine yol açmıştır.
Konsil sonrasında Kalkedon, metropolitlik merkezi konumuna yükselmiş, ancak metropolitine bağlı sufragan piskoposluklar atanmamıştır. Le Quien’in kaydettiği episkopos listesi,[15] Anthimus Alexoudes tarafından tamamlanmış,[16] Pargoire tarafından erken dönem başlıkları için gözden geçirilmiştir.[17] Aralarında yer alan isimler şunlardır:[18]
- Aziz Adrian, şehit,
- İkonaklastik dönem piskoposları Aziz Yuhanna ile Aziz Kosmas ve Aziz Niketas,
- Ariusçu Maris;
- Maniheistlere ve Monofizitlere karşı yazılar kaleme alan Heraklianos;
- I. Aleksios Komnenos tarafından zulme uğrayan Leo.
Yunan ve Katolik halefiyetleri
değiştirKalkedon Rum Ortodoks Metropoliti, İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin patriklik sinodunda üst düzey rütbeye sahiptir (günümüzde üçüncü sıradadır). Mevcut metropolit Athanasios Papas’tır. Katedrali Kadıköy'deki Ayia Efimia Rum Ortodoks Kilisesi'dir.
Skizma’nın ardından Latin Kilisesi, Kalkedon’u ünvan piskoposluğu olarak korumuş ve başpiskoposluk rütbesi vermiştir.[19] 1356’dan itibaren bilinen ünvan piskoposları arasında, 1623–1624 tarihlerinde İngiltere’de Katolik diyosez piskoposluğu bulunmayan dönemde Katoliklerin pastoral bakımından sorumlu apostolik vikariyat olarak atanan William Bishop ile 1624–1632 arasında görev yapan Richard Smith sayılabilir. İkinci Vatikan Konsili’nden sonra bu tür atamalar son bulmuş ve 1967’den beri ünvan piskoposluğu atanmamıştır.[20]
Kalkedon, ayrıca iki Doğu Katolik kilisesi diyosezinin ünvan piskoposluğu olarak da belirlenmiştir:
- Suriye Katolik (Antakya Riti, 1922’de kurulmuştur, 1958’den beri boştur);
- Ermeni Katolik (Ermeni Riti, 1951’de kurulmuştur, iki ünvan piskoposu görev yapmıştır, 1956’da kaldırılmıştır).
Önemli kişiler
değiştir- Euphemia (MS 3. yüzyıl), Hristiyan azizi ve şehit, Kalkedon'un koruyucu azizi
- Kalkedonlu Boethus (MÖ 2. yüzyıl), Yunan heykeltıraş
- Herophilos (MÖ 2. yüzyıl), Yunan hekim
- Kalkedonlu Phaleas (MÖ 4. yüzyıl), Yunan devlet adamı
- Thrasimahos (MÖ 5. yüzyıl), Yunan sofist
- Ksenkrates (MÖ 4. yüzyıl), Yunan filozofu
Ayrıca bakınız
değiştir- Antik Yunan şehirlerinin listesi
- Geleneksel Yunan yer adlarının listesi
- Yaylacık, Yunanistan
Kaynakça
değiştir- ^ Şablon:Cite Dictionary.com
- ^ William Smith, LLD, ed. (1854). Dictionary of Greek and Roman Geography. "Chalcedon".
- ^ Harper, Douglas. "Chalcedony". Online Etymology Dictionary.
- ^ Erika Zwierlein-Diehl: Antike Gemmen und ihr Nachleben. Berlin (Verlag Walter de Gruyter) 2007, S. 307 (online)
- ^ Pliny. Nat. 5.43
- ^ Herodotus. Histories. 4.144.
- ^ Strabo (p. 320).
- ^ Pliny. Nat. 9.15
- ^ Herodotus. Histories. 4.85.)
- ^ Xenophon, Xen. Anab. 6.6, 38-Z1.
- ^ Strabo 1.597.
- ^ Appian. Mithrid. 71; Plut. Luc. 8.
- ^ Zosimus 1.34.
- ^ Ammian. 31.1, and the notes of Valesius.
- ^ Michel Le Quien, Oriens christianus, I, 599.
- ^ In Anatolikos Aster XXX, 108.
- ^ In Échos d'Orient III, 85, 204; IV, 21, 104.
- ^ "Sophrone Pétridès, "Chalcedon" in Catholic Encyclopedia (New York 1908)". 26 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2025.
- ^ Annuario Pontificio 2013 (Libreria Editrice Vaticana, 2013, 978-88-209-9070-1), p. 855
- ^ "Chalcedon (Titular See)". 4 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2025.
Bu madde şu anda kamu malı olan Yunan ve Roma Coğrafya Sözlüğü'nden metin içermektedir. Smith, William, (Ed.) (1854–1857). "Chalcedon". Yunan ve Roma Coğrafya Sözlüğü (İngilizce). Londra: John Murray.
