Vikipedi

Kamboçya Soykırımı

Kamboçya'da 1975 ve 1979 yılları arasında Pol Pot liderliğindeki Kızıl Kmerler tarafından gerçekleştirilmiş soykırım

Kamboçya Soykırımı (Kmerce: របប្រល័យពូជសាសន៍នៅកម្ពុជា), Kampuçya Komünist Partisi Genel Sekreteri Pol Pot liderliğindeki Kızıl Kmerler tarafından Kamboçya vatandaşlarına sistematik olarak zulmedilmesi ve öldürülmesidir. Pol Pot, Kamboçya'yı radikal bir şekilde tamamen kendine yeterli tarımsal sosyalist bir topluma doğru itti. Bu, 1975'ten 1979'a kadar 1,5 ila 2 milyon insanın ölümüyle sonuçlandı ki bu rakam Kamboçya'nın 1975'teki nüfusunun (yaklaşık 7,8 milyon) neredeyse dörtte biri kadardı.[1][2][3][4]

Kamboçya Soykırımı
Asya'da Soğuk Savaş
Kamboçya'daki Choeung Ek anıtındaki kafatasları
BölgeDemokratik Kampuçya
Tarih17 Nisan 1975 - 7 Ocak 1979 (3 yıl, 8 ay ve 20 gün)
HedefKamboçya'nın önceki askerî ve siyasi liderleri, iş dünyası liderleri, gazeteciler, öğrenciler, doktorlar, avukatlar, Budistler, Çamlar, Taylar, Müslümanlar, Çinli Kamboçyalılar, Hristiyan Kamboçyalılar, entelektüeller, Vietnamlı Kamboçyalılar
Saldırı türü
Soykırım, sınıfkırım, politikırım, etnik temizlik, yargısız infaz, işkence, kıtlık, zorla çalıştırma, insan deneyleri, zorla kaybolma, tehcir, insanlığa karşı suçlar, komünist terörizm
Ölü1,5 - 2 milyon[1]
İşleyenKızıl Kmerler
SebepKmer aşırı milliyetçiliği, komünizm, tarım sosyalizmi, devlet ateizmi, antientelektüalizm, ırkçılık, zenofobi, Sıfır Yılı

Pol Pot ve Kızıl Kmerler uzun zamandır Çin Komünist Partisi (ÇKP) ve onun başkanı Mao Zedong tarafından desteklenmekteydi;[a] Kızıl Kmerlerin aldığı dış yardımın en az %90'ının Çin'den geldiği tahmin edilmektedir, buna sadece 1975 yılında faizsiz ekonomik ve askeri yardım olarak en az 1 milyar ABD doları dahildir.[10][11][12] Nisan 1975'te iktidarı ele geçirdikten sonra Kızıl Kmerler ülkeyi ultra-Maoizm politikaları üzerine kurulu ve Kültür Devrimi'nden etkilenmiş bir tarımsal sosyalist cumhuriyete dönüştürmek istediler.[b] Pol Pot ve diğer Kızıl Kmer yetkilileri Haziran 1975'te Pekin'de Mao ile görüşerek onay ve tavsiye alırken, Politbüro Daimi Komitesi üyesi Zhang Chunqiao gibi üst düzey ÇKP yetkilileri de daha sonra yardım teklif etmek üzere Kamboçya'yı ziyaret ettiler.[c] Kızıl Kmerler hedeflerine ulaşmak için şehirleri boşalttı ve Kamboçyalıları toplu infazların, zorla çalıştırmanın, fiziksel istismarın, yetersiz beslenmenin ve hastalıkların yaygın olduğu kırsal kesimdeki çalışma kamplarına taşınmaya zorladılar.[17][18] 1976 yılında Kızıl Kmerler ülkenin adını Demokratik Kampuçya olarak değiştirdiler.

Katliamlar, 1978 yılında Vietnam Ordusunun istilası ve Kızıl Kmer rejiminin devrilmesiyle sona erdi.[19] Ocak 1979'a kadar Kızıl Kmerlerin politikaları nedeniyle 200.000-300.000 Çinli Kamboçyalı, 90.000-500.000 Kamboçyalı Çam (çoğunluğu Müslüman)[20][21][21] ve 20.000 Vietnamlı Kamboçyalı olmak üzere 1,5 ila 2 milyon insan ölmüştü.[22][22] Kızıl Kmerlerin işlettiği 196 hapishaneden biri olan 21 numaralı Güvenlik Hapishanesinden 20.000 kişi geçti[3][23] ve sadece yedi yetişkin hayatta kaldı.[24] Mahkûmlar Ölüm Tarlaları'na götürüldü ve burada infaz edilerek (genellikle mermiden tasarruf etmek için kazmalarla)[25] toplu mezarlara gömüldü. Çocukların kaçırılması ve indokrine edilmesi yaygındı ve birçoğu zulüm yapmaya ikna edildi ya da zorlandı.[26] 2009 yılı itibarıyla Kamboçya Dokümantasyon Merkezi yaklaşık 1,3 milyon şüpheli infaz kurbanını içeren 23.745 toplu mezarın haritasını çıkarmıştır. Doğrudan infazın soykırımda ölenlerin %60'ını oluşturduğuna,[27] diğer kurbanların ise açlık, yorgunluk ya da hastalıktan öldüğüne inanılmaktadır.

Soykırım, birçoğu komşu Tayland'a ve daha az ölçüde Vietnam'a kaçan ikinci bir mülteci akınını tetikledi.[28] 2001 yılında Kamboçya hükûmeti, Kamboçya Soykırımı'ndan sorumlu Kızıl Kmer liderliğinin üyelerini yargılamak üzere Kızıl Kmer Mahkemesini kurdu. Yargılamalar 2009 yılında başladı[29] ve 2014 yılında Nuon Chea ve Khieu Samphan soykırım sırasında işlenen insanlığa karşı suçlar nedeniyle suçlu bulunarak ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı.[30]

Tarihsel arka plan

değiştir
Ana madde: Kamboçya tarihi

Kızıl Kmerlerin yükselişi

değiştir
Ana madde: Kızıl Kmerler

Kamboçya İç Savaşı

değiştir
Ana madde: Kamboçya İç Savaşı

1968 yılında Kızıl Kmerler Kamboçya'da ülke çapında bir isyanı resmen başlattı. Kuzey Vietnam hükûmeti Kızıl Kmerler'in kararından haberdar edilmemiş olsa da isyan başladıktan sonra Kuzey Vietnam güçleri Kızıl Kmerler'e barınak ve silah sağladı. Kuzey Vietnam'ın Kızıl Kmerler'in isyanına verdiği destek Kamboçya Ordusunun isyana etkili bir şekilde karşı koymasını imkansız hale getirdi. Sonraki iki yıl boyunca isyan büyüdü çünkü Norodom Sihanuk isyanı durdurmak için çok az şey yaptı. İsyanın gücü arttıkça parti kendisini açıkça Kampuchea Komünist Partisi olarak ilan etti.[31]

Sihanuk 1970 yılında Başbakan Lon Nol tarafından Ulusal Meclisin de desteğiyle görevden alındı ve Amerika Birleşik Devletleri yanlısı Kmer Cumhuriyeti kuruldu. Pekin'de sürgünde bulunan Sihanuk, Çin Komünist Partisinin (ÇKP) tavsiyesi üzerine Kızıl Kmerler ile bir ittifak kurdu ve Çin tarafından desteklenen Kızıl Kmerlerin hakimiyetindeki sürgündeki hükûmetin (Fransızca kısaltması GRUNK olarak bilinir) nominal başkanı oldu. Lon Nol'un güçlerinin zayıflığının tamamen farkında olmasına ve Amerikan askerî gücünü hava gücü dışında herhangi bir şekilde yeni çatışmaya dahil etmekten çekinmesine rağmen, Nixon yönetimi yeni Kmer Cumhuriyetini desteklediğini açıkladı.[32]

29 Mart 1970'te Kuzey Vietnam Kamboçya ordusuna karşı bir saldırı başlattı. Sovyetler Birliği arşivlerinden çıkarılan belgeler, Nuon Chea ile yapılan görüşmelerin ardından Kızıl Kmerler'in açık talebi üzerine istilanın başlatıldığını ortaya koymaktadır.[33] Bir Kuzey Vietnam kuvveti Kamboçya'nın doğusunun büyük bölümünü hızla ele geçirdi ve geri püskürtülmeden önce Punom Pen'in 24 km yakınına kadar ulaştı. Haziran ayına gelindiğinde, Sihanuk'un görevden alınmasından üç ay sonra, hükûmet güçlerini ülkenin kuzeydoğu üçte birlik bölümünün tamamından süpürmüşlerdi. Vietnamlılar bu güçleri yenilgiye uğrattıktan sonra yeni kazanılan bölgeleri yerel isyancılara devrettiler. Kızıl Kmerler ayrıca ülkenin güney ve güneybatı kesimlerinde Vietnamlılardan bağımsız olarak faaliyet gösterdikleri "kurtarılmış" bölgeler kurdular.[34]

Sihanuk'un Kızıl Kmerleri sahada ziyaret ederek onlara verdiği desteği göstermesinin ardından, Kızıl Kmerlerin safları 6000'den 50.000 savaşçıya yükseldi. Kızıl Kmerler'in yeni askerlerinin çoğu, çok az bilgiye sahip oldukları komünizm için değil, kralı desteklemek için savaşan apolitik köylülerdi.[35]

1975 yılına gelindiğinde, Lon Nol hükûmetinin ABD desteğini kaybetmesi nedeniyle cephanesi tükenirken, çöküşünün yakın olduğu açıktı. Kızıl Kmerler 17 Nisan 1975'te Punom Pen'i ele geçirdi ve iç savaşı sona erdirdi. Kamboçya İç Savaşı için ölüm oranı tahminleri büyük farklılıklar göstermektedir. Sihanuk 600.000 iç savaş ölümü rakamını kullanırken,[36] Elizabeth Becker askeri ve sivil olmak üzere bir milyondan fazla iç savaş ölümü bildirmiştir.[37] Diğer araştırmacılar bu kadar yüksek tahminleri doğrulayamamışlardır.[38] Marek Sliwinski, ölü sayısına ilişkin birçok tahminin sorgulanmaya açık olduğunu ve propaganda amacıyla kullanılmış olabileceğini belirterek, gerçek sayının 240.000 ila 310.000 arasında olduğunu öne sürmektedir.[39] Judith Banister ve E. Paige Johnson 275.000 savaş ölümünü "haklı çıkarabileceğimiz en yüksek ölüm oranı" olarak tanımlamıştır.[40] Patrick Heuveline "demografik verilerin daha sonra yeniden değerlendirilmesiyle [iç savaş] için ölü sayısının 300.000 ya da daha az olduğunu" belirtmektedir.[1]

Amerika Birleşik Devletleri bombalama kampanyası

değiştir

1970'ten 1973'e kadar, Kızıl Kmerlere karşı yürütülen büyük bir Birleşik Devletler bombardıman kampanyası Kamboçya kırsalını harap etti.[41][42] ABD'nin Kamboçya'ya yönelik daha önceki bir bombalama kampanyası 18 Mart 1969'da Menü Operasyonu ile başlamıştı, ancak ABD'nin Kamboçya'yı bombalaması bundan yıllar önce başlamıştı.[38]

ABD bombardımanının neden olduğu Kamboçyalı sivil ve Kızıl Kmer ölümlerinin sayısı tartışmalıdır ve daha geniş kapsamlı Kamboçya İç Savaşı'ndan ayrıştırılması zordur.[39] Tahminler 30.000 ila 500.000 arasında değişmektedir.[43][44][45][46] Sliwinski, toplam iç savaş ölümlerinin yaklaşık %17'sinin ABD bombardımanına atfedilebileceğini tahmin etmekte ve ABD bombardımanının nüfusun az olduğu sınır bölgelerinde yoğunlaşması nedeniyle bunun önde gelen ölüm nedenlerinin çok gerisinde kaldığını belirtmektedir.[39] Ben Kiernan 50.000 ila 150.000 kişinin ölümünü ABD bombardımanına bağlamaktadır.[47]

Amerika Birleşik Devletleri'nin Kamboçya'yı yoğun bir şekilde bombalaması ile Kızıl Kmerler'in eleman kazanması ve halk desteğinin artması arasındaki ilişki tarihçilerin ilgisini çeken bir konu olmuştur. Aralarında Michael Ignatieff, Adam Jones[48] ve Greg Grandin'in[49] de bulunduğu bazı akademisyenler, 1965'ten 1973'e kadar süren ABD müdahalesi ve bombalama kampanyasını, Kamboçya köylüleri arasında Kızıl Kmerler'e verilen desteğin artmasına yol açan önemli bir faktör olarak göstermiştir.[50] Ben Kiernan'a göre Kızıl Kmerler, "ABD'nin Kamboçya'yı ekonomik ve askeri olarak istikrarsızlaştırması olmasaydı iktidarı kazanamazdı. ... Bombardımanın yol açtığı yıkımı ve sivil katliamını askere alım propagandası ve acımasız, radikal politikaları ile ılımlı komünistleri ve Sihanukçuları tasfiye etmek için bir bahane olarak kullandılar."[51]

Pol Pot biyografisi yazarı David P. Chandler bombardımanın "Amerikalıların istediği etkiyi yarattığını - Punom Pen'in Komünist kuşatmasını kırdığını" ancak aynı zamanda kırsal toplumun çöküşünü hızlandırdığını ve toplumsal kutuplaşmayı arttırdığını yazmaktadır.[52][53] Craig Etcheson, ABD müdahalesinin Kızıl Kmerler'e katılımı arttırdığını kabul etmekle birlikte, bunun Kızıl Kmerler'in zaferinin birincil nedeni olduğuna itiraz etmektedir.[54] William Shawcross'a göre, ABD'nin bombardımanı ve kara harekâtı Kamboçya'yı Sihanuk'un yıllarca kaçınmaya çalıştığı kaosa sürükledi.[55]

Kızıl Kmerler'in uluslararası destekçileri

değiştir

Çin

değiştir
Ana madde: Kamboçya-Çin ilişkileri
Mao dönemi
değiştir
Ayrıca bakınız: Kültür Devrimi, Büyük İleri Atılım ve Maoculuk
 
1978 yılında Pol Pot

Pol Pot 1950'lerden beri Çin Halk Cumhuriyeti'ne sık sık ziyaretlerde bulunmuş ve burada ÇKP personelinden siyasi ve askeri eğitim - özellikle de proletarya diktatörlüğü teorisi - almıştır.[5][7][56][57] Kasım 1965'ten Şubat 1966'ya kadar Çen Boda ve Zhang Chunqiao gibi üst düzey ÇKP yetkilileri onu Çin'deki komünist devrim, sınıf çatışmaları, Komünist Enternasyonal gibi konularda eğittiler.[57] Pol Pot ayrıca Deng Şiaoping ve Peng Zhen de dahil olmak üzere diğer yetkililerle de görüştü.[56] Özellikle Kang Sheng'in siyasi bir tasfiyenin nasıl yapılacağı konusundaki dersinden çok etkilenmiştir.[5][57]

 
Mao Zedong, Peng Zhen, Norodom Sihanuk ve Liu Şaoçi (1965).

1970 yılında Lon Nol, Pol Pot'un da ziyaret etmekte olduğu Pekin'e kaçan Sihanuk'u devirdi. ÇKP'nin tavsiyesi üzerine Kızıl Kmerler tutumunu değiştirdi ve Sihanuk'u desteklemek için Kampuçya Ulusal Birleşik Cephesini kurdu. Çinlilerin sadece 1970 yılında Birleşik Cepheye 400 ton askerî yardım yaptığı bildirildi.[58] Nisan 1974'te Sihanuk ve Kızıl Kmer liderleri Ieng Sary ve Khieu Samphan Pekin'de Mao ile bir araya geldiler. Mao, Kızıl Kmerler tarafından önerilen politikaların çoğunu destekledi, ancak Kızıl Kmerlerin iç savaşı kazanıp yeni bir Kamboçya kurduktan sonra Sihanuk'u marjinalleştirmesini istemedi.[56][59]

Haziran 1975'te Pol Pot ve diğer Kızıl Kmer yetkilileri Pekin'de Mao Zedong ile bir araya geldi ve Mao burada Pol Pot'a "Proletarya Diktatörlüğü Altında Sürekli Devrim Teorisi" üzerine ders verdi, Yao Wenyuan tarafından yazılan iki makaleyi tavsiye etmiş ve Karl Marx, Friedrich Engels, Vladimir Lenin ve Joseph Stalin tarafından yazılan 30'dan fazla kitabı Pol Pot'a hediye olarak göndermiştir.[7][9][56][57] Bu görüşme sırasında Mao, Pol Pot'a şöyle dedi:[9][10][60]

Size katılıyoruz! Deneyimlerinizin çoğu bizimkilerden daha iyi. Çin sizi eleştirecek nitelikte değil. Biz elli yılda on kez siyasi hatalar yaptık -bazıları ulusal, bazıları yerel... Bu nedenle Çin'in sizi eleştirmeye değil, alkışlamaya hakkı olduğunu söylüyorum. Temelde haklısınız... Demokratik devrimden sosyalist bir yola geçiş sırasında iki olasılık vardır: biri sosyalizm, diğeri kapitalizm. Şu anki durumumuz bu şekildedir. Bundan elli yıl sonra da, yüz yıl sonra da iki çizgi arasındaki mücadele var olacaktır. Bundan on bin yıl sonra bile iki çizgi arasındaki mücadele devam edecektir. Komünizm gerçekleştiğinde, iki çizgi arasındaki mücadele yine var olacaktır. Aksi takdirde Marksist değilsiniz demektir. Bu, karşıtlar arasında var olan birliktir. Eğer iki taraftan sadece birinden bahsediliyorsa, bu metafiziktir. Marx ve Lenin'in söylediklerine inanıyorum, bu yol [ilerleme] dolambaçlı olacaktır ... Şu anda devletimiz, Lenin'in dediği gibi, kapitalistleri olmayan kapitalist bir devlettir. Bu devlet kapitalistlerin haklarını koruyor ve ücretler eşit değil. Eşitlik sloganı altında bir eşitsizlik sistemi getirilmiştir. Komünizm gerçekleştiğinde bile iki çizgi arasında bir mücadele, ileri ve geri arasındaki mücadele var olacaktır. Bugün bunu tam olarak açıklayamıyoruz.

Pol Pot cevap verdi: "Başkan Mao tarafından gündeme getirilen mücadele hatları konusu önemli bir stratejik meseledir. Gelecekte sözlerinizi takip edeceğiz. Gençliğimden beri Başkan Mao'nun çeşitli eserlerini, özellikle de halk savaşı teorisini okudum ve öğrendim. Çalışmalarınız tüm partimize rehberlik etmiştir."[56] Öte yandan, Ağustos 1975'teki bir başka toplantıda Çin Başbakanı Çu Enlay, Sihanuk'un yanı sıra Khieu Samphan ve Ieng Sary gibi Kızıl Kmer liderlerini, Çin'in kendi Büyük İleri Atılımı'ndaki hatalara atıfta bulunarak komünizme doğru radikal hareket tehlikesi konusunda uyardı.[61][62][63] Çu onları yıkıma neden olan hataları tekrarlamamaya çağırdı.[61][63] Sihanuk daha sonra Khieu Samphan ve Ieng Thirith'in sadece "kuşkulu ve üstün bir gülümsemeyle" karşılık verdiğini hatırladı.[63]

Soykırım sırasında Çin, Kızıl Kmerlerin en büyük askeri ve ekonomik destekçisi olmuş, "15.000'den fazla askeri danışman" ve dış yardımların çoğunu sağlamıştır.[6][64][65] Kızıl Kmerlere yapılan dış yardımın en az %90'ının Çin'den geldiği tahmin edilmektedir; sadece 1975 yılında 1 milyar ABD doları tutarında faizsiz ekonomik ve askeri yardım yapılmıştır ki bu "Çin'in herhangi bir ülkeye yaptığı en büyük yardımdır".[10][11][12] 1976'da yaşanan bir dizi iç kriz Pekin'in Kızıl Kmer politikaları üzerinde önemli bir etki yaratmasını engelledi.[62]

Geçiş dönemi
değiştir

Mao'nun Eylül 1976'da ölümünden sonra Çin, Aralık 1978'de Deng Şiaoping'in yeni ulu lider olarak atanmasıyla sona eren iki yıllık bir geçiş döneminden geçti. Geçiş dönemi sırasında Pol Pot Temmuz 1977'de Çin'e resmi bir ziyarette bulundu ve başkan Hua Guofeng ve diğer üst düzey ÇKP yetkilileri tarafından karşılandı, Halkın Günlüğü onu "Kamboçyalı Yoldaş" (柬埔寨战友) olarak adlandırdı.[66] Pot ayrıca Mao döneminin bir ürünü olan Dazhai'nin tarımsal üretim modelini de gezdi. Çin Başbakan Yardımcısı ve Dazhai'nin lideri Çen Yonggui, Aralık 1977'de Kamboçya'yı ziyaret ederek komünizme doğru hareketin başarısını övdü.[67]

1978 yılında Kızıl Kmer lideri ve Demokratik Kampuçya Millî Savunma Bakanı Son Sen Çin'i ziyaret etti ve askeri yardım için onay aldı.[68] Aynı yıl Wang Dongxing ve Deng Yingchao gibi üst düzey ÇKP yetkilileri destek sunmak üzere Kamboçya'yı ziyaret ettiler.[68][69]

Deng dönemi
değiştir
Ayrıca bakınız: Çin-Vietnam Savaşı

Deng'in Çin'in Ulu Lideri olmasından kısa bir süre sonra Vietnam Kamboçya'yı istila etti ve Ocak 1979'da Kızıl Kmerleri yenerek soykırımı sona erdirdi.[19] Ardından Kampuçya Halk Cumhuriyeti kuruldu. Sovyetler Birliği ve Vietnam'ın Güneydoğu Asya'daki gücüne karşı koymak amacıyla Çin, Vietnam istilasını resmen kınadı ve Kızıl Kmerlere maddi desteğini sürdürdü. 1979 yılının başlarında Çin, Vietnam'ın Kamboçya'yı istilasına misilleme olarak Vietnam'a bir saldırı başlattı.[70]

Deng, Singapur Başbakanı Lee Kuan Yew ile yaptığı bir görüşme sonucunda savaşın boyutunu ve süresini sınırlandırmaya ikna oldu. Bir ay süren savaşın ardından Singapur, Kamboçya meselesinde Vietnam ve Çin arasında arabuluculuk yapmaya çalıştı.[70]

Diğer destekçiler

değiştir

Çin ve Batı'nın 1978 ve 1979'daki Vietnam istilasına karşı çıkmasının bir sonucu olarak Kızıl Kmerler 1982'ye kadar Kamboçya'nın Birleşmiş Milletler (BM) koltuğunu elinde tutmaya devam etti ve bu tarihten sonra koltuk Demokratik Kampuçya Koalisyon Hükûmeti (CGDK) olarak bilinen Kızıl Kmerlerin hakimiyetindeki bir koalisyon tarafından dolduruldu.[3][71][72] Çin, Tayland, diğer Güney Doğu Asya ülkeleri, ABD ve bazı Batılı ülkelerin desteği sayesinde CGDK, Soğuk Savaş sona erdikten çok sonra 1993 yılına kadar Kamboçya'nın BM koltuğunu elinde tuttu.[38]

Çin, Kızıl Kmer askerlerini 1979'dan en az 1986'ya kadar kendi topraklarında eğitmiş, "1990'ın sonlarına kadar Kızıl Kmer birliklerine askeri danışmanlar yerleştirmiş"[71] ve 1980'ler boyunca "en az 1 milyar dolarlık askeri yardım sağlamıştır".[73] Vietnam'ın Güneydoğu Asya'daki etkisini zayıflatmak isteyen Amerika Birleşik Devletleri'nin Kızıl Kmerleri desteklediğine dair iddialar vardır.[3][74][75][76][77] İngiltere de SAS'ın 1985'ten 1989'a kadar Tayland'da CGDK koalisyonunun Kızıl Kmer olmayan askerlerini eğitmesi nedeniyle gruba yardım etmekle suçlanmaktadır.[78] 1991 Paris Barış Anlaşması'ndan sonra Tayland, Kızıl Kmerlerin "faaliyetlerini sürdürebilmeleri için Tayland sınırı üzerinden ticaret yapmalarına ve hareket etmelerine izin vermeye devam etti... ancak özellikle ABD ve Avustralya'dan gelen uluslararası eleştiriler ... doğrudan askeri destek vermekten vazgeçmesine neden oldu."[79]

İdeoloji

değiştir

İdeoloji soykırımda önemli bir rol oynamıştır. Pol Pot, Marksizm-Leninizm'den etkilenmişti ve Kamboçya'yı yabancı etkilerden arınmış, tamamen kendi kendine yeten tarımsal sosyalist bir topluma dönüştürmek istiyordu. Stalin'in çalışmaları onun düşünceleri üzerinde "çok önemli bir biçimlendirici etki" olarak tanımlanmıştır. Ayrıca Mao'nun özellikle Yeni Demokrasi Üzerine adlı eseri de büyük ölçüde etkili olmuştur. Tarihçi David Chandler'a göre Jean-Jacques Rousseau en sevdiği yazarlardan biriydi (1992, s. 32). 1960'ların ortalarında Pol Pot, Kamboçya'yı güçlü Kmer İmparatorluğu'nun sözde efsanevi geçmişine geri getirmek, dış yardım ve Batı kültürü gibi yozlaştırıcı etkileri ortadan kaldırmak ve Kamboçya'nın tarım toplumunu restore etmek gibi hedeflerle Marksizm-Leninizm hakkındaki fikirlerini Kamboçya'nın durumuna uyacak şekilde yeniden formüle etti.[80]

Pol Pot'un Kamboçya'nın bir tarım ütopyasına dönüştürülmesi gerektiğine dair güçlü inancı, Kızıl Kmerler iktidarı ele geçirirken Kamboçya'nın kırsal kuzeydoğusundaki deneyimlerinden - bölgenin izole kabilelerinin tarımsal kendi kendine yeterliliğine karşı bir yakınlık - kaynaklanıyordu.[80] Küçük, kırsal komünlerin gözlemleri üzerine şekillenen bu hedefleri daha geniş bir topluma uygulama girişimleri, ardından gelen soykırımda kilit faktörlerdi.[81][82] Bir Kızıl Kmer lideri, cinayetlerin "halkın arındırılması" amacını taşıdığını söyledi.[83] Kızıl Kmerler Kamboçya'nın tüm nüfusunu mobil çalışma ekiplerine bölünmeye zorladı.[84] Michael Hunt bunun "yirminci yüzyıl devrimlerinde eşi benzeri olmayan bir sosyal seferberlik deneyi" olduğunu yazmıştır.[84] Kızıl Kmerler halkı hizada tutmak için insanlık dışı bir zorla çalıştırma rejimi, açlık, zorunlu iskan, toprak kolektifleştirme ve devlet terörünü kullandılar.[84] Kızıl Kmerlerin ekonomik planına, Çin'in on milyonlarca insanın ölümüne neden olan Büyük Çin Kıtlığı'ndaki "Büyük İleri Atılım"ına doğrudan bir gönderme olan "Maha Lout Ploh" adı verilmiştir.[5][85][86]

Kenneth M. Quinn tarafından "radikal Pol Pot rejiminin kökenleri" hakkında yazılan doktora tezi,[87] "Pol Pot ve Kızıl Kmerlerin soykırım politikaları hakkındaverilen ilk rapor olarak kabul edilmektedir."[88][89] Quinn, Güneydoğu Asya'da ABD Dışişleri Bakanlığı için Dış Hizmet Görevlisi olarak çalışırken, 1973-1974 yılları arasında dokuz ay boyunca Güney Vietnam sınırında görev yapmıştır.[90] Quinn oradayken "Kızıl Kmerlerin acımasız pençelerinden kaçan sayısız Kamboçyalı mülteciyle görüştü."[90] Quinn, derlediği mülakatlara ve ilk elden tanık olduğu vahşete dayanarak "bu konuda ABD hükûmetine sunulan 40 sayfalık bir rapor" yazdı.[88] Raporda Kızıl Kmerlerin "Nazi Almanyası ve Sovyetler Birliği'ndeki totaliter rejimlerle pek çok ortak noktası" olduğunu yazdı.[91] Quinn, Kızıl Kmerler hakkında şunları yazmıştır:

1970'lerde Kamboçya'yı kasıp kavuran terör ve şiddetin açıklaması olarak ortaya çıkan şey, tamamen yozlaşmış bir toplum algısıyla öfkelenen ve mümkün olan en kısa sürede saf bir sosyalist düzen yaratmak için Maoist bir planla aşılanmış küçük bir grup yabancılaşmış entelektüeldir. Son derece genç, yoksul ve kıskanç kadroları işe aldı, onlara Stalinist akıl hocalarından öğrendikleri sert ve acımasız yöntemleri öğretti ve onları Kmer medeniyetinin kültürel temellerini fiziksel olarak yok etmek ve tasfiyeler, infazlar ve şiddet yoluyla yeni bir toplum dayatmak için kullandı.[92]

Ben Kiernan Kamboçya Soykırımı'nı Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu tarafından gerçekleştirilen Ermeni Kırımı ve İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası tarafından gerçekleştirilen Holokost ile karşılaştırmıştır. Her bir soykırım kendine özgü olsa da bazı ortak özellikleri paylaşıyordu ve ırkçılık her üç rejimin de ideolojisinin önemli bir parçasıydı. Her üç rejim de dini azınlıkları hedef almış ve aynı zamanda yönetimlerini tarihi kalpgahları olduğuna inandıkları topraklara (sırasıyla Kmer İmparatorluğu, Türkistan ve Lebensraum) genişletmek için güç kullanmaya çalışmışlardır ve her üç rejim de "etnik köylülerini gerçek 'ulusal' sınıf, yeni devletin büyüdüğü etnik toprak olarak idealize etmiştir."[93]

Katliamlar

değiştir

Sınıfkırım

değiştir
Ana madde: Sınıfkırım

Kızıl Kmer rejimi, eski Kamboçya hükûmetiyle bağlantısı olduğundan şüphelendiği kişilerin yanı sıra yabancı hükûmetlerle bağlantısı olduğundan şüphelendiği kişileri, profesyonelleri, entelektüelleri, Budist rahipleri ve etnik azınlıkları da sık sık tutuklayıp idam etmiştir. Gözlük takmak ya da birden fazla dil konuşmak gibi klişeleşmiş entelektüel özelliklere sahip olduğu düşünülen insanlar bile Kızıl Kmerlere karşı isyan edecekleri korkusuyla idam edildi.[94] Sonuç olarak Pol Pot, William Branigin gibi gazeteciler ve tarihçiler tarafından "soykırımcı bir tiran" olarak tanımlanmıştır.[95] İngiliz sosyolog Martin Shaw Kamboçya Soykırımı'nı "Soğuk Savaş döneminin en saf soykırımı" olarak tanımlamıştır.[96] Kamboçya toplumunu ırksal, sosyal ve siyasi çizgilerden arındırma girişimi, Kamboçya'nın önceki askeri ve siyasi liderliğinin yanı sıra iş dünyası liderleri, gazeteciler, öğrenciler, doktorlar ve avukatların da tasfiye edilmesine yol açtı.[97] Toplu katliamın faillerinin ve kurbanlarının büyük ölçüde aynı etnik grubun üyeleri olması nedeniyle, soykırımın benzersiz karakterini tanımlamak için otosoykırım terimi ortaya atıldı.[98][99][100] Samuel Totten'e göre, Kızıl Kmerlerin yönetimi altında kentsel Kmer nüfusunun %25'i ya da 500.000 kişi, kırsal Kmer nüfusunun %16'sı ya da 825.000 kişi ölmüş olup,[101] bu katliam Çingenelere yönelik soykırım (Avrupa'daki Çingene nüfusunun %25'i ya da 130.000 ila 500 bin kişi ölmüştür)[102] ve Holokost sırasında Sırplara yönelik soykırım (300 ila 500 bin Sırp) ile karşılaştırılabilecek bir boyuta ulaşmıştır.[103]

Etnik kurbanlar

değiştir
 
Tuol Sleng Soykırım Müzesi'nin odalarında Kızıl Kmerler tarafından çekilmiş, kurbanlarının binlerce fotoğrafı yer alıyor.

Etnik Vietnamlılar, etnik Taylar, etnik Çinliler, etnik Çamlar, Kamboçyalı Hristiyanlar ve diğer azınlıklar da zulüm ve soykırımın hedefi oldu. Kızıl Kmerler azınlık gruplarını zorla yerlerinden etti ve dillerini yasakladı. Kızıl Kmerler bir kararname ile Kamboçya nüfusunun %15'ini oluşturan 20'den fazla azınlık grubunun varlığını yasakladı.[104] Genel olarak Kamboçyalılar Kızıl Kmer rejiminin kurbanı olsa da etnik ve dini azınlıklar Pol Pot ve rejimi tarafından sistematik olarak hedef alındığı için Kızıl Kmerler tarafından işlenen zulüm, işkence ve cinayetler Birleşmiş Milletlere göre soykırım eylemi olarak kabul edilmektedir.[105][106]

Akademisyenler ve tarihçiler, Kızıl Kmerlerin yönetimi sırasında meydana gelen zulüm ve cinayetlerin soykırım olarak kabul edilip edilmeyeceği konusunda farklı görüşlere sahiptir. Bu çelişkili görüşler, Kızıl Kmer rejiminin 1979'da yıkılmasından hemen sonra Kamboçya'da araştırma yapan akademisyenlerin, kurbanların içinde bulundukları koşullar nedeniyle öldürülmüş olabileceklerini iddia etmelerinden kaynaklanmaktadır. Örneğin Michael Vickery, cinayetlerin "büyük ölçüde intikamcı, disiplinsiz bir köylü ordusunun kendiliğinden taşkınlıklarının sonucu" olduğu görüşündedir.[107]

Bu bakış açısı, Pol Pot ve Kızıl Kmerlerin iktidara gelmesinden önce eski Viet Minh ajanları olduğu bilinen kişileri öldüren Lon Nol'un askerleri tarafından işlenen vahşetin intikamının alındığını iddia eden eski bir Kızıl Kmer kadrosunun anlattıklarına atıfta bulunan Alexander Hinton tarafından da desteklenmiştir.[108] Vickery - hatalı bir şekilde, Ben Kiernan tarafından daha yakın zamanda yapılan araştırmayla da kanıtlandığı üzere - Kızıl Kmerlerin Kamboçya'yı yönettiği dönemde öldürülen Çam kurbanlarının sayısının 20.000 civarında olduğunu[109] ve bunun da Pol Pot ve Kızıl Kmerler açısından soykırım suçunu ortadan kaldıracağını ileri sürmüştür. Yakın zamanda Kamboçya Dokümantasyon Merkezi (DC-Cam) tarafından Kamboçya genelinde öldürme talimatları veren Kızıl Kmer iç güvenlik belgelerinin ortaya çıkarılması sonucunda yayınlanan belgelere göre, öldürmeler Kızıl Kmer rejimi tarafından üstlenilen merkezi ve bürokratik bir çabaydı.[110] Bununla birlikte, "toplu katliamlarda disiplinsizlik ve kendiliğindenlik" örnekleri de vardı.[111] Bunun da ötesinde Etcheson, siyasi bağlantılar, etnik köken, din ve vatandaşlığa dayalı sistematik ve toplu katliamlar sonucunda Kamboçya nüfusunun üçte birinin öldüğünü, dolayısıyla Kızıl Kmerlerin soykırım işlemekten suçlu olduğunu da kanıtlamıştır.[112]

David Chandler, etnik azınlıkların Kızıl Kmer rejiminin kurbanı olmalarına rağmen, etnik kökenleri nedeniyle özel olarak hedef alınmadıklarını, bunun yerine rejimin düşmanı olarak görüldükleri için hedef alındıklarını savunmuştur.[113] Chandler ayrıca, Hitler ile olası paralelliklerden kaçınmak için "şovenizm" ve "soykırım" terimlerinin kullanılmasını da reddetmektedir. Bu da Chandler'ın Kızıl Kmer rejiminin soykırım suçuyla itham edilmesi argümanına inanmadığını göstermektedir. Benzer şekilde, Michael Vickery de Chandler'ınkine benzer bir tutum sergilemekte ve Kızıl Kmer rejiminin zulmünü soykırım olarak kabul etmeyi reddetmektedir. Vickery, Kızıl Kmerleri Vietnam ve din karşıtı politikaları nedeniyle "şovenist" bir rejim olarak görmektedir.[114] Stephen Heder da Kızıl Kmerlerin soykırımdan suçlu olmadığına inanmakta ve rejimin zulmünün ırkçılıktan kaynaklanmadığını belirtmektedir.[115]

Ben Kiernan, bunun gerçekten bir soykırım olduğunu savunmakta ve Kamboçya'daki Çam halkının tarihinden örnekler vererek bu üç akademisyene katılmmamaktadır; tıpkı uluslararası bir mahkemenin Nuon Chea ve Khieu Samphan'ı sırasıyla 92 ve 87 kez söz konusu suçtan suçlu bulması gibi.[116]

Vietnamlılar

değiştir

Kızıl Kmerler ülkenin kötü gidişatından resmi olarak azınlık gruplarını, özellikle de Çam ve Vietnamlıları sorumlu tuttular.[117] Rejim başlangıçta etnik Vietnamlıların Kamboçya'dan sürülmesini emretti ancak daha sonra Kamboçya dışına sürülen çok sayıda Vietnamlı sivili büyük çaplı katliamlardan geçirdi.[118] Rejim daha sonra geriye kalan 20.000 etnik Vietnamlının kaçmasını engelledi ve bu grubun çoğu da idam edildi.[22] Kızıl Kmerler soykırım hedeflerini desteklemek için medyayı da kullandı. Punom Pen Radyosu Kamboçyalıları "50 milyon Vietnamlıyı yok etmeye" çağırdı.[119]

Ayrıca Kızıl Kmerler Vietnam'a çok sayıda sınır ötesi baskın düzenleyerek tahminen 30.000 Vietnamlı sivili katletmiştir.[120][121] En önemlisi, Nisan 1978'deki Ba Chúc Katliamı sırasında Kızıl Kmer ordusu sınırı geçerek Ba Chúc köyüne girdi ve 3157 Vietnamlı sivili katletti. Bu durum Vietnam hükûmetinin acil tepkisine yol açarak Kızıl Kmerlerin nihai olarak yenilgiye uğratıldığı Kamboçya-Vietnam Savaşı'nın başlamasına neden oldu.[122][123]

Çinliler

değiştir

Kızıl Kmer rejiminin yönetimi sırasında Çinli Kamboçyalıların durumunun "Güneydoğu Asya'daki herhangi bir etnik Çinli topluluğun başına gelen en kötü felaket" olduğu iddia edildi.[104] Çin kökenli Kamboçyalılar, Kızıl Kmerler tarafından "Kamboçya halkını sömürdükleri" gerekçesiyle katledildiler.[124] Çinliler, kapitalizmle ilişkili tüccarlar ve tefeciler olarak klişeleştirilirken, tarihsel olarak grup daha açık ten rengi ve kültürel farklılıkları nedeniyle nefret çekmiştir.[125] Yüzlerce Çam, Çinli ve Kmer aile 1978 yılında toplandı ve yeniden yerleştirilecekleri söylendi, ancak aslında idam edildiler.[124]

1975'te Kızıl Kmer rejiminin iktidarının başlangıcında Kamboçya'da 425.000 etnik Çinli vardı. Bu sayı 1979'un sonunda 200.000'e düşmüştü ve bunların çoğu Tayland'daki mülteci kamplarında, geri kalanı ise Kamboçya'da sıkışıp kalmıştı. 170.000 Çinli, Kamboçya'dan kaçarak Vietnam'a yerleşti ve diğerleri de ülkelerine geri gönderildi.[126] Çinliler ağırlıklı olarak şehirlerde yaşıyordu ve bu da onları Kızıl Kmerlerin devrimci kırsalcılığına ve şehir sakinlerini çiftliklere sürmesine karşı savunmasız hale getiriyordu.[104] Çin Halk Cumhuriyeti hükûmeti, yaşanan zulmün farkında olmasına ve Vietnam hükûmetinin Vietnam'da yaşayan etnik Çinlilere yönelik kötü muamelesini eş zamanlı olarak kınamasına rağmen Kamboçya'daki etnik Çinlilerin öldürülmesini protesto etmedi.[127][128]

Çam Müslümanları

değiştir

Ben Kiernan'a göre, "en şiddetli imha kampanyası Kamboçya'nın Müslüman azınlığı olan etnik Çamlara yönelikti."[129] İslam, yeni komünist sisteme ait olmayan "yabancı" bir kültür olarak görülüyordu. Başlangıçta Kızıl Kmerler, nüfusun dağıtılması yoluyla Çamların "zorla asimilasyonunu" hedefledi. Pol Pot daha sonra Çamlara karşı köyün ileri gelenlerinin öldürülmesini de içeren sindirme çabalarına girişmiş, ancak en sonunda Çam halkının toplu olarak öldürülmesini emretmiştir. Amerikalı profesör Samuel Totten ve Avustralyalı profesör Paul R. Bartrop, 1979'da Kızıl Kmerler devrilmeseydi Çam nüfusunun tamamen ortadan kaldıracağını tahmin etmektedir.[130]

Çamlar, 1950'lerin başlarında komünistlere katıldıklarında öne çıkmaya başladılar. Çam yaşlılarından Sos Man, Çinhindi Komünist Partisine katıldı ve Parti güçlerinde binbaşı olmak için rütbesini yükseltti. Daha sonra 1970 yılında Doğu Bölgesi'ndeki evine dönerek Kampuçya Komünist Partisine (CPK) katıldı ve oğlu Mat Ly ile birlikte Doğu Bölgesi İslami Hareketini kurdu. Birlikte Kızıl Kmerlerin sözcüsü oldular ve Çam halkını devrime katılmaya teşvik ettiler. Sos Man'ın İslami Hareketi de 1970-1975 yılları arasında Kızıl Kmerler tarafından hoşgörüyle karşılandı. Çamlar, 1972 gibi erken bir tarihte güneybatıda başlatılan bir kampanya ile kademeli olarak inançlarını ve kendilerine özgü uygulamalarını terk etmeye zorlandılar.[131]

On Çam köyü 1972-1973 yıllarında Kızıl Kmerler tarafından ele geçirilmiş, buralara yeni Çam liderleri yerleştirilmiş ve köylüler memleketlerinden uzakta bulunan tarlalarda çalışmaya zorlanmışlardır. Kiernan'ın görüştüğü bir tanık, o dönemde Kızıl Kmerler tarafından iyi muamele gördüklerini ve 1974 yılında evlerine dönmelerine izin verildiğini ileri sürmektedir.[132] Dahası, Çamlar "emanetçi temel halk" olarak sınıflandırılmış ve bu da onları zulme karşı savunmasız hale getirmiştir.[kaynak belirtilmeli] İçinde bulundukları kötü duruma rağmen Çamlar ve yerel halk birçok bölgede yan yana yaşamakta, Kmer dilini konuşmakta ve hatta çoğunluktaki Kmerlerin yanı sıra azınlıktaki Çinli ve Vietnamlılarla da evlenmektedirler.[133] Kamboçyalıların farklı etnik ve kültürel uygulamaları 1972'de Kızıl Kmerler'in yükselişi sırasında bozulmaya başladı ve Çamların inanç ve kültürlerini uygulamaları yasaklandı. Çam kadınlarından saçlarını Kmerler gibi kısa tutmaları istenmiş, Çam erkeklerinin sarong giymelerine izin verilmemiş, çiftçiler koyu renk ya da siyah giysiler giymeye zorlanmış, namaz gibi dini faaliyetler yasaklanmıştır.[131] Vickery, Kamboçyalı Çamların savaş başlamadan önce "bazı bölgelerde" Kmerler tarafından ayrımcılığa uğradığını, bunun sebebinin de kısmen Çamların kara büyü uygulayıcıları olarak kalıplaştırılması olduğunu belirtiyor.[134][135] Diğer bölgelerde ise Çamlar ev sahibi topluluklar içinde iyi bir şekilde asimile olmuş, Kmer dilini konuşmuş ve Kmerler, Vietnamlılar ve Çinlilerle evlenmişlerdir.[kaynak belirtilmeli]

1972 ve 1974 yılları arasında Kızıl Kmerler, Çamların kendilerine özgü dilleri, kültürleri, inançları ve bağımsız komünal sistemlerinin varlığı nedeniyle komünist gündemleri için bir tehdit oluşturduklarına inandıkları için Çamlara uyguladıkları kısıtlamaları yoğunlaştırdılar. Buna ek olarak, Çamları atalarının mirasından ve etnik kökenlerinden koparmak ve onları daha büyük ve Kmer egemenliğindeki Demokratik Kampuçya'ya asimile olmaya zorlamak amacıyla "İslami Kmerler" olarak yeniden adlandırıldılar. Kızıl Kmerler, Çamların herkesin kolayca izlenebileceği birbirine sıkı sıkıya bağlı topluluklar kurma girişimlerini tehlikeye atacağına inanıyordu. Sonuç olarak rejim, Çamları kendi bölgelerinden sürerek ve Kamboçya genelinde köylü olarak çalışmaya zorlayarak dağıtmaya karar verdi, böylece onları yeni Kamboçya ekonomisinin yaratılmasına ve sürdürülmesine doğrudan katkıda bulunmaya zorladı. Bu hamle, rejimin merkezi ekonomik kooperatifler kurma planını baltalayacak olan Çamların yeniden kendi topluluklarını oluşturmak için bir araya gelmemelerini sağlamak amacıyla yapıldı. Kızıl Kmerlerin kendilerine dayattığı kısıtlamalara karşı çıkan Çamlar yavaş yavaş rejim tarafından tutuklandılar. Bu nedenle, Ekim 1973'te Doğu Bölgesi'ndeki Çam Müslümanları Kızıl Kmerlerin kısıtlamalarından duydukları hoşnutsuzluğu yerel camilerde davul çalarak gösterdiler - geleneksel olarak namaz zamanının geldiğini yerel halka bildirmek için davul çalarlar. Bu toplumsal meydan okuma eylemi, birçok Çam Müslüman liderinin ve din öğretmeninin toplu olarak tutuklanmasına yol açtı.[136]

Şubat 1974'te Batı Bölgesi'nde yer alan 31. Bölge'de yaşayan Çamlar, Kızıl Kmerlerin balıkçıların günlük avladıkları balıkları yerel kooperatife kaydettirmelerini ve kooperatife düşük fiyattan satmalarını zorunlu kılan politikasını protesto ettiler. Aynı zamanda yerel halk da bu balıkları kooperatiften daha yüksek bir fiyata satın almak zorunda bırakılıyordu. Bu politika, yerel halkın hoşnutsuzluklarını dile getirmek için kooperatifle karşı karşıya gelmesine neden oldu, yerel halka ateş açıldı ve 100'den fazla kişi öldü ve yaralandı. Aralık 1974'e gelindiğinde, topluluk liderlerinin tutuklanmasının ardından Doğu Bölgesi'nin 21. Bölgesi'nde Kızıl Kmerlere karşı Çamlar tarafından bir isyan başlatıldı. İsyan, rejim tarafından zorla bastırıldı ve herhangi bir kayıp kaydı belgelenmedi.[136]

Bu kısıtlamalar, direniş ve baskılara dair kayıtlar olduğu kadar; Çam topluluğu üyelerinin 1970 ile 1975'in başları arasında rejim tarafından maruz bırakıldıkları baskıyı reddeden anlatıları da mevcuttur. Bu dönemde ticaret ve seyahat gibi bazı faaliyetlere kısıtlamalar getirilmiş olsa da bunların devam eden iç savaşın yan ürünleri olduğu anlaşılmıştır. Dahası, bazı Çamlar da Kızıl Kmerlerin askerleri ve üyeleri olarak devrime katılmıştı. Bazı yerel anlatılara göre, Kızıl Kmerler köy topluluklarına ilk geldiklerinde insanlar onlara güven duymuş, yiyecek ve erzak sağlayarak yerel halka yardımcı olmuş, yerel kültürlere veya dinlere yönelik herhangi bir yasak getirilmemiş; kısıtlamalar getirilse bile bunların sonuçları ağır olmamıştır.[137] Birçok kişi Kızıl Kmerleri kahraman olarak görüyordu çünkü Kızıl Kmerlerin Amerika Birleşik Devletleri destekli hükûmete karşı savaşında köylülüğü desteklediğine inanıyorlardı.[125] Çam toplulukları Kamboçya'nın dört bir yanında bulunabildiğinden, farklı Çam toplulukları Kızıl Kmerlerin 1975 öncesi yönetiminin etkilerini farklı şekillerde deneyimlemiş olabilirler. Bazı topluluklar baskı ve kısıtlamalara maruz kalırken diğer topluluklar bunu yaşamamıştır. Pol Pot 1975'in sonunda gücünü pekiştirdiğinde, zulüm daha şiddetli hale geldi ve ayrım gözetmeksizin tüm Çam halkını etkiledi. Kamboçya hükûmetinin ve Kamboçya Mahkemelerindeki Olağanüstü Dairelerin (ECCC) 1975 öncesi dönemde, yani Pol Pot'un iktidarını pekiştirmesinden önceki dönemde zulüm yapan Kızıl Kmer üyelerini yargılamamasının en basit nedenlerinden biri bu olabilir. Sonuç olarak, 1975 öncesi baskılara maruz kalan Çamların anlattıkları soykırımın bir parçası olarak değerlendirilmedi çünkü bir halkın etnik veya dini profillemeye dayalı olarak sistematik bir şekilde yok edilmesine ilişkin dava yeterince somut değildi.[kaynak belirtilmeli]

1975 yılında Kızıl Kmerlerin Kmer Cumhuriyeti güçlerine karşı kazandığı zaferin ardından, Kızıl Kmerlere asker olarak katılan Çam kökenli iki kardeş, en büyük Çam Müslüman topluluğunun bulunduğu Kampong Çam ilindeki 21. Bölgeye, evlerine döndüler. Kardeşler daha sonra, babalarını komünist davaya katılmaya ikna edebilecekleri umuduyla, devrime katılanlar olarak yaşadıkları maceraları, Kmerlerin öldürülmesi ve domuz eti tüketimini de içeren maceraları babalarına anlattılar. Sessiz kalan babanın, oğullarının anlattıklarından etkilenmediği açıktı. Bunun yerine eline bir satır almış, oğullarını öldürmüş ve köylülere düşmanı öldürdüğünü söylemiştir. Köylüler kendi oğullarını öldürdüğüne dikkat çekince, Kızıl Kmerlerin İslam'a ve Çam halkına olan nefretinden bahsederek oğullarının daha önce kendisine anlattığı hikâyeleri tekrarladı. Bu olay üzerine köylüler o gece bölgede bulunan tüm Kızıl Kmer askerlerini öldürmek üzere oybirliğiyle anlaştılar. Ertesi sabah, daha fazla Kızıl Kmer askeri ağır silahlarla bölgeye geldi ve köyü kuşatarak içindeki her bir köylüyü öldürdüler.[138]

Benzer şekilde, Haziran veya Temmuz 1975'te Doğu Bölgesi 21. Bölge'deki Kızıl Kmer yetkilileri halkın elindeki tüm Kuran nüshalarına el koymaya ve aynı zamanda Çam kadınlarına zorunlu kısa saç kesimi dayatmaya çalışmıştır. Yetkililer, rejim askerleri tarafından ateş açılan yerel Çam topluluğu üyeleri tarafından düzenlenen kitlesel bir gösteriyle karşılaştı. Çamlar kılıç ve bıçaklarla karşılık vererek birkaç askeri öldürdüler, ancak rejimin askeri takviyeleri tarafından misilleme yapılarak köylüler ve malları yok edildi.[139] Malezya'daki Çam mültecileri tarafından anlatılan bir başka olaya göre, Haziran 1975'te Müslüman Çam topluluğunun önde gelen on üç ismi rejim tarafından öldürüldü. Öldürülmelerinin sözde nedeni, bazılarının "CPK toplantısına katılmak yerine namaz kıldırmaları", diğerlerinin ise "evlilik törenlerine izin verilmesi için dilekçe vermeleri" idi.[140]

İsyan nedeniyle 1976 yılının ortalarında olaylar daha da kötüye gitmiş, etnik azınlıkların sadece Kmer milliyetine ve dinine bağlılık yemini etmelerine izin verilmiştir: Kmer kimliği dışında başka bir kimlik olmayacaktı. Sonuç olarak, Çamca konuşulmadı, herkesin aynı yemeği yemesi zorunlu hale geldi ve Çam Müslümanları domuz yetiştirerek ve domuz eti tüketerek dini inançlarını ihlal etmeye zorlandılar.[141] İsyanların ortaya çıkmasının yerel halk tarafından öne sürülen bir nedeni, Kızıl Kmerlere asker olarak katılan bazı Çamların, Pol Pot'un iktidarını sağlamlaştırmasının ardından güçlü pozisyonlar elde etmeyi beklemesidir. Bu askerler 1975 yılında Kızıl Kmer güçlerinden atılmış, İslami pratiklerinden mahrum bırakılmış ve etnik kimlikleri ellerinden alınmıştır.[142]

Çam halkına yönelik cinayetler boyunca tutarlı olan kalıplar şunlardı: Birincisi; müftüler, imamlar ve diğer nüfuzlu kişiler de dahil olmak üzere Çam Müslüman liderlerinin öldürülmesi sonucunda toplumsal yapılar dağıtıldı. İkinci olarak; Çamları, Kmerlerden ayıran uygulamalar kısıtlandığında Çamların hem İslami hem de etnik kimlikleri ortadan kaldırıldı. Üçüncüsü; Çamlar topluluklarından dağıtıldı, ya tarlalarda çalışmaya zorlandılar ya da Kızıl Kmerlere karşı direniş veya isyan eylemlerini kışkırtmakla suçlanıp tutuklandılar.[kaynak belirtilmeli] Kızıl Kmerlerin Kamboçya'yı yönettiği dönemde Budizm, Hristiyanlık ve İslam da dahil olmak üzere tüm dinler yasaklanmış ve bu dinlerin mensuplarına zulmedilmiştir. Çam kaynaklarına göre, Kızıl Kmerler döneminde 132 cami yıkıldı, diğer birçok camiye saygısızlık edildi ve Müslümanların inançlarını uygulamalarına izin verilmedi. Müslümanlar domuz eti yemeye zorlanmış ve bunu reddettiklerinde öldürülmüşlerdir. Bütün Çam köyleri yok edildi. Çamların kendi dillerini konuşmalarına izin verilmedi. Çam çocukları ailelerinden koparıldı ve Kmer olarak yetiştirildi.[kaynak belirtilmeli] Kızıl Kmer hükûmeti tarafından 1979 yılında verilen emirlerde şöyle deniyordu: "Çam ulusu artık Kmerlere ait olan Kampuçya topraklarında yaşamıyor. Buna göre, Çam milliyeti, dili, gelenekleri ve dini inançları derhal ortadan kaldırılmalıdır. Bu emre itaat etmeyenler Angkar'a muhalefet eylemlerinin tüm sonuçlarına katlanacaklardır."[143]

Kızıl Kmerlerin yönetiminin sona ermesinin ardından tüm dinler yeniden tesis edildi. Vickery 1980'lerin ortalarında Kamboçya'da yaklaşık 185.000 Çam'ın yaşadığına ve cami sayısının 1975'ten önce olduğu gibi o zaman da yaklaşık aynı olduğuna inanıyor. 1988'in başlarında Punom Pen bölgesinde altı cami vardı ve taşrada da "iyi sayıda" cami bulunuyordu, ancak Müslüman ileri gelenler çok azdı; Kamboçya'da daha önce önde gelen 113 Çam din adamından sadece 20'si Kızıl Kmerler döneminden sağ çıkabilmişti.[144]

Ben Kiernan'a göre, sömürge ve sömürge sonrası dönemlerde Çamların ırksallaştırılması, Kızıl Kmerlerin Çam halkına yönelik nefretinin arkasındaki ana neden olabilir. Yanlış bilgiler ve ırksal stereotipler, sömürgeci akademisyenler tarafından ortaya atılan Çam yok oluş teorisi de dahil olmak üzere, Çamları atalarının topraklarından koparmak için kullanıldı. Bu teoriye göre "gerçek" Çamların soyu tükenmişti. Kiernan şöyle yazıyor:

Yirminci yüzyılda Çamlar iki efsaneden muzdarip oldu: "imparatorluklarının" ihtişamı abartıldı ve bugünkü kötü durumları da öyle. Romantikleştirilmiş bir Çam kıyameti görüşü, 1975-79'da haklarından mahrum bırakılmalarına yardımcı oldu. Fransızlar tarafından "Malaylar" olarak adlandırıldılar ve Kamboçya'nın bağımsızlığından sonra, aynı derecede yanlış olan yeni bir etiket aldılar: "İslami Kmerler". Bir kez daha etnik kökenleri inkar edildi, ters bir şekilde Çamlar tarihin kurbanları oldular.[145]

Akademisyenler ayrıca Kızıl Kmerlerin Çamlara yönelik soykırımının ırkçı motivasyonunun inkârını Holokost'un inkârına benzetmektedir; her iki soykırım inkâr biçimi de soykırım faillerinin eylemlerini haklı çıkarmak için kurbanların dinlerini kullanmaya çalışan benzer anlatısal uydurmalardır, daha geniş ırk ve etnik nefretleri ve ayrımcı geçmişleri göz ardı etmektedirler.[kaynak belirtilmeli]

Dini gruplar

değiştir

Ateşli bir Marksist ateist olan Pol Pot[146] liderliğindeki Kızıl Kmerler, devlet ateizmi politikası uygulamışlardır. Catherine Wessinger'e göre, "Demokratik Kampuçya resmi olarak ateist bir devletti ve Kızıl Kmerler tarafından dine yapılan zulüm, ancak komünist Arnavutluk (bkz. Komünist Arnavutluk'ta din) ve Kuzey Kore (bkz. Kuzey Kore'de din özgürlüğü) devletlerinde dine yapılan zulümle eşdeğerdi."[147] Tüm dinler yasaklanmıştı ve İslam,[148] Hristiyanlık[149] ve Budizm taraftarlarına yönelik baskılar çok geniş çaplıydı. Kızıl Kmerler tarafından 50.000 kadar Budist rahibin katledildiği tahmin edilmektedir.[150][151]

Dahili tasfiyeler

değiştir
Ana madde: Doğu Bölgesi katliamları

1978 yılında Pol Pot, Doğu Askerî Bölgesi'ni Vietnamlılar tarafından kirletildiğini düşündüğü kişilerden temizlemek için Güneybatı Bölgesi'nden askerî birliklere doğu Kampuçya'ya geçmeleri ve "gizli hainleri" ortadan kaldırmaları emrini verdi. Kampuçya Hükûmetinin saldırısına dayanamayan So Phim intihar etti, yardımcısı Heng Samrin ise Vietnam'a iltica etti. Doğu Bölgesi'ndeki katliamlar dizisi, Pol Pot rejiminin soykırımı sırasında gerçekleşen katliamlar arasında en ciddi olanıydı.[152] "Parti, ordu ve halkın kitlesel ve ayrım gözetmeksizin tasfiyesi" olarak tanımlanmıştır.[kaynak belirtilmeli]

Çocukların kullanımı

değiştir
Daha fazla bilgi: Çocukların ordulardaki tarihi

Kızıl Kmerler, soykırım sırasında ve sonrasında toplu katliam ve diğer zulümleri işlemek için binlerce duyarsızlaştırılmış, onlu yaşlarının başında askere alınmış çocuğu kullandılar. Endoktrine edilen çocuklara her türlü emri tereddüt etmeden yerine getirmeleri öğretildi.[26]

Örgüt en azından 1998 yılına kadar çocukları yoğun bir şekilde kullanmaya devam etmiş ve çoğu zaman onları zorla silah altına almıştır. Bu dönemde çocuklar çoğunlukla mühimmat taşıyıcıları gibi ücretsiz destek rollerinde ve ayrıca savaşçı olarak görevlendirildiler. Pek çok çocuk Kızıl Kmerlerden karınlarını doyuracak bir şey bulamadan kaçmış ve hükûmet güçlerine katılmanın hayatta kalmalarını sağlayacağına inanmıştılar, ancak yerel komutanlar sık sık onlara herhangi bir ödeme yapmayı reddediyorlardı.[153]

İşkence ve tıbbi deneyler

değiştir
Ana madde: Tuol Sleng Soykırım Müzesi

Kızıl Kmer rejimi aynı zamanda mahkûmlar üzerinde işkenceli tıbbi deneyler uygulamasıyla da tanınmaktadır. İnsanlar sadece rejime karşı oldukları şüphesiyle ya da diğer mahkûmlar işkence altında isimlerini verdikleri için hapsedilmiş ve işkence görmüşlerdir. Bütün aileler (kadınlar ve çocuklar da dahil olmak üzere) hapse atıldı ve işkence gördü çünkü Kızıl Kmerler bunu yapmazlarsa kurbanlarının akrabalarının intikam alacağından korkuyorlardı. Pol Pot, "eğer otları öldürmek istiyorsanız, köklerini de öldürmek zorundasınız" demişti.[154] Mahkûmların çoğu, neden hapsedildiklerini bile bilmiyordu ve gardiyanlara sormaya cesaret ettiklerinde gardiyanlar sadece Angkar'ın (Kampuçya Komünist Partisi) asla hata yapmadığını söyleyerek cevap veriyordu, bu da yasa dışı bir şey yapmış olmaları gerektiği anlamına geliyordu.[155]

Hem S-21 kayıtlarında hem de mahkeme belgelerinde çok sayıda işkence anlatısı bulunmaktadır; hayatta kalan Bou Meng'in kitabında (Huy Vannak tarafından yazılmıştır) anlattığı gibi, işkenceler o kadar korkunç ve iğrençti ki, mahkûmlar kaşıkla bile olsa intihar etmek için her yolu deniyorlardı ve intihar etmelerini veya kaçmaya çalışmalarını önlemek için elleri sürekli arkadan bağlıydı. Daha fazla yararlı bilgi veremeyeceklerine inanıldığında, gözleri bağlanarak Ölüm Tarlaları'na gönderiliyorlardı; buralar, mahkûmların geceleri tırpan ya da çivi ve çekiç gibi metal aletlerle öldürüldüğü toplu mezarlardı (çünkü mermiler çok pahalıydı). Çoğu zaman çığlıkları, Demokratik Kampuçya'nın propaganda müziğini çalan hoparlörler ve jeneratör setlerinin gürültüsüyle örtülüyordu.[kaynak belirtilmeli]

 
Bir Çankiri Ağacı. Tabelada "Cellatların çocukları dövdüğü Çankiri Ağacı" yazıyor

S-21'in içinde bebeklere ve çocuklara özel bir muamele yapılıyordu. Annelerinden ve akrabalarından koparılıp Ölüm Tarlaları'na gönderiliyor ve burada Çankiri Ağacı denilen ağaca çarptırılıyorlardı. S-21 gibi Demokratik Kampuçya'nın dört bir yanına yayılmış diğer hapishanelerdeki bebeklere de benzer bir muamele yapıldığı sanılmaktadır. S-21'de rejim tarafından yakalanan birkaç Batılı da vardı. Bunlardan biri, bir yattayken Kızıl Kmerler tarafından yakalanan İngiliz öğretmen John Dawson Dewhirst idi. S-21'in gardiyanlarından Cheam Soeu, Batılılardan birinin diri diri yakıldığını söyledi ama Kang Kek Iew ("Yoldaş Duch") bunu yalanladı. Pol Pot'un kendisinden (öldükten sonra) cesetlerini yakmasını istediğini ve "kimsenin emrimi ihlal etmeye cesaret edemeyeceği"ni söyledi.[156] İşkenceler sadece mahkumları itirafa zorlamak için değil, gardiyanları eğlendirmek için de yapılıyordu. Mahkumlara iyi davranırlarsa kendilerinin de mahkum olacağından korkuyorlardı.[157]

Kızıl Kmerler döneminde önceki doktorlar öldürüldü ya da çiftçi olarak çalışmak üzere kırsal bölgelere gönderildi ve Punom Pen'deki Tıp Fakültesi kütüphanesi ateşe verildi. Rejim daha sonra hiç eğitim almamış ya da çok az eğitim almış ergenlik çağındaki çocuk doktorları işe aldı. Batı tıbbı hakkında hiçbir bilgileri yoktu (kapitalist bir icat olarak görüldüğü için yasaklanmıştı) ve kendi tıbbi deneylerini yapmak ve kendi başlarına ilerleme kaydetmek zorundaydılar. Batılı ilaçlara sahip değillerdi (çünkü Kızıl Kmerlere göre Kamboçya'nın kendi kendine yetmesi gerekiyordu) ve tüm tıbbi deneyler sistematik olarak uygun anestezikler olmadan yapılıyordu.[158] S-21'de çalışan bir sağlık görevlisi, 17 yaşındaki bir kızın dövülmeden önce boğazının kesildiğini ve karnının delindiğini ve bütün bir gece boyunca suya sokulduğunu anlattı. Bu işlem birçok kez tekrarlanmış ve anestezi yapılmadan gerçekleştirilmiştir.[159]

Kampong Çam ilindeki bir hastanede, çocuk sağlık görevlileri rızası olmayan canlı bir kişinin bağırsaklarını keserek çıkardı ve iyileşme sürecini incelemek için uçlarını birleştirdi. Hasta "operasyon" nedeniyle üç gün sonra öldü.[158] Aynı hastanede, Kızıl Kmerler tarafından eğitilen diğer "doktorlar" sadece kalp atışını görmek için yaşayan bir kişinin göğsünü açtılar.[158] Operasyon hastanın ani ölümüyle sonuçlandı.[158] Diğer tanıklıklar ve Kızıl Kmerlerin politikası bunların münferit vakalar olmadığını göstermektedir.[160][161][162] Ayrıca, örneğin canlı bir insanın vücuduna hindistan cevizi suyu enjekte ederek ve etkilerini inceleyerek uyuşturucu testi de yaptılar. Hindistan cevizi suyu enjeksiyonu genellikle ölümcüldür.[158] Mahkeme duruşmasındaki bir tanık da Tbong Khmum ilinde, hastanedeki bir sağlık personelinin gece sessizliğinde tutuklanan kadroların eşleri üzerinde deneyler yaptığını gördüğünü açıkladı. Kurbanların vücutları kesilerek açılmış ve bazı sıvılar enjekte edilmiştir ki diğer raporlarda bu enjeksiyonun bir çeşit hindistan cevizi sıvısı olabileceği belirtilmiştir.[163]

Ölü sayısı

değiştir
 
Soykırımın ülkenin ortalama yaşam süresi üzerindeki etkisi

Ben Kiernan, Kızıl Kmerlerin politikaları sonucunda 1,671 milyon ila 1,871 milyon Kamboçyalının ya da Kamboçya'nın 1975 nüfusunun %21'i ila %24'ünün öldüğünü tahmin etmektedir.[2] Fransız nüfus bilimci Marek Sliwinski tarafından yapılan bir çalışmada, 1975 yılında 7,8 milyon olan Kamboçya nüfusunun 2 milyondan biraz daha azının Kızıl Kmerler döneminde doğal olmayan yollardan öldüğü hesaplanmıştır. Kamboçyalı erkeklerin %33,5'i Kızıl Kmerler döneminde ölürken, bu oran Kamboçyalı kadınlar için %15,7'dir.[3] 2001 tarihli bir akademik kaynağa göre, Kızıl Kmerler dönemindeki aşırı ölümlere ilişkin en yaygın kabul gören tahminler 1,5 milyon ila 2 milyon arasında değişmektedir, ancak 1 milyon kadar düşük ve 3 milyon kadar yüksek rakamlar da belirtilmiştir. Kızıl Kmerlerin infazlarından kaynaklanan ölümlere ilişkin geleneksel olarak kabul edilen tahminler 500.000 ila 1 milyon arasında değişmektedir, bu da "dönemdeki aşırı ölümlerin üçte biri ila yarısı" anlamına gelmektedir.[1] Ancak 2013 tarihli bir akademik kaynak (2009 tarihli bir araştırmaya atıfta bulunarak) infazların toplam ölümlerin %60'ını oluşturmuş olabileceğini ve 23.745 toplu mezarın yaklaşık 1,3 milyon şüpheli infaz kurbanı içerdiğini belirtmektedir.[27] Kamboçya Dokümantasyon Merkezinden (DC-Cam) Craig Etcheson, Kızıl Kmerlerin infazlarına ilişkin daha önceki ve daha yaygın kabul gören tahminlerden oldukça yüksek olsa da bir milyondan fazla infaz tahminini "toplu mezarın doğası ve DC-Cam'in aşırı bir tahminden ziyade eksik ceset sayımı üretme olasılığı daha yüksek olan yöntemleri göz önüne alındığında makul olduğunu" savunmuştur.[36][38] Nüfusbilimci Patrick Heuveline 1970 ile 1979 yılları arasında 1,17 milyon ile 3,42 milyon arasında Kamboçyalının doğal olmayan yollardan öldüğünü ve bu ölümlerin 150.000 ile 300.000'inin iç savaş sırasında meydana geldiğini tahmin etmektedir. Heuveline'in merkezi tahmini 2,52 milyon fazla ölümdür ve bunun 1,4 milyonu doğrudan şiddetin sonucudur.[1][38] Kamboçyalılarla ev ev yapılan bir ankete dayanmasına rağmen, Kızıl Kmerlerin halef rejimi Kampuçya Halk Cumhuriyeti (KHC) tarafından ilan edilen 3,3 milyon ölüm tahmini genellikle abartılı olarak kabul edilir;[3] diğer metodolojik hataların yanı sıra, KHC yetkilileri kısmen gömülmüş toplu mezarlarda bulunan tahmini kurban sayısını ham anket sonuçlarına eklemiştir, bu da bazı kurbanların iki kez sayıldığı anlamına gelir.[38]

Demokratik Kampuçya sonrası

değiştir

Anma

değiştir

Eski rejimin kamu görevlilerinin infazları Punom Pen düştükten sonra gerçekleşmiş olsa da 20 Mayıs 1975 Kamboçya'da Kızıl Kmerlerin özel vatandaşlara yönelik kampanyasının başladığı tarih olarak anılmaktadır[164] ve 20 Mayıs "Ulusal Anma Günü"dür ve ulusal bir bayramdır.[165]

Savaş suçları davaları

değiştir
Ana madde: Kızıl Kmer Mahkemesi
 
Mahkeme salonunun bulunduğu mahkeme ana binası

Vietnam'ın Kamboçya'yı istilası, Ocak 1979'da Kızıl Kmer rejimini yenerek ve devirerek soykırımı sona erdirdi. 15 Temmuz 1979'da Vietnam tarafından kurulan yeni Kamboçya hükûmeti "1 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname"yi kabul etti. Bu, Pol Pot ve Ieng Sary'nin soykırım suçundan yargılanmasına izin verdi. Kendilerine Amerikalı savunma avukatı Hope Stevens verildi[166] ve gıyabında yargılanarak soykırım suçundan mahkum edildiler.[167]

Savaş 1989 yılına kadar Kızıl Kmerler ve diğer bazı gruplar tarafından Vietnam işgaline karşı bir isyan olarak devam etti. Vietnamlıların çekilmesinin ardından 1991 Paris Barış Anlaşmaları imzalanarak savaş resmen sona erdi.[19] Kızıl Kmerleri de anlaşmaya dahil edebilmek için büyük güçler 1975 ve 1979 yılları arasındaki eylemlerini tanımlamak için "soykırım" kelimesini kullanmaktan kaçınmayı kabul ettiler.[168] 1991'de Kamboçya'daki neredeyse her büyük lider bir noktada Pol Pot'un Kızıl Kmerleri ile ittifak kurmuştu, bu nedenle onu yargılamayı savunmak konusunda isteksizdiler. Amerika Birleşik Devletleri 1989 yılına kadar Kızıl Kmerlerin zulmünü soykırım olarak tanımlamaktan kaçınmış, bunun "barışın sağlanmasına ters etki yapacağını" iddia etmiş ve Pol Pot'un yakalanıp yargılanmasını ancak 1997 yılında onaylamıştı. Mahkemenin Vietnam Savaşı sırasında ABD'nin Kamboçya'yı bombalamasını da inceleyebileceği yönünde spekülasyonlar vardı.[169]

1997 yılında Kamboçya'nın iki eş başbakanı Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine bir mektup yazarak Kızıl Kmerlerin üst düzey liderlerinin yargılanması için yardım talebinde bulundu. Ocak 2001'de Kamboçya Ulusal Meclisi, Kızıl Kmer rejiminin diğer üyelerini yargılamak üzere bir mahkeme kurulmasını öngören yasayı kabul etti.[170] Uzun müzakerelerin ardından Kamboçya Kraliyet Hükûmeti ile Birleşmiş Milletler arasında bir anlaşmaya varıldı ve 6 Haziran 2003 tarihinde imzalandı. Anlaşma daha sonra Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından onaylandı.[171]

1999 yılında Nic Dunlop ve Nate Thayer tarafından röportaj yapılan Duch, 17.000 kadar siyasi mahkûmun idam edildiği Tuol Sleng Hapishanesinde işlenen suçlardan dolayı suçlu olduğunu kabul etti. Yaptıklarından duyduğu üzüntüyü dile getirerek yargılanmaya ve eski yoldaşları aleyhinde ifade vermeye hazır olduğunu belirtti. Şubat ve Mart 2009'daki duruşması sırasında Duch, Tuol Sleng'de işlenen suçlardan sorumlu olduğunu kabul etti. 26 Temmuz 2010 tarihinde insanlığa karşı suç, işkence ve cinayet suçlarından suçlu bulundu ve 35 yıl hapis cezasına çarptırıldı.[172] 3 Şubat 2012'de önceki cezası ömür boyu hapis cezasıyla değiştirildi.[173] Duch, Eylül 2020'de akciğer hastalığından öldü.[174]

Nuon Chea ("İki Numaralı Kardeş") 19 Eylül 2007 tarihinde tutuklandı.[175] 2013 yılındaki duruşmasının sonunda tüm suçlamaları reddetti ve "insanları yiyecekten mahrum bırakmak veya herhangi bir soykırım yapmak için kötü muamele veya öldürme" emri vermediğini belirtti. 2014'te suçlu bulundu ve ömür boyu hapse mahkûm edildi. "Kamuoyundan, kurbanlardan, ailelerden ve tüm Kamboçya halkından içtenlikle özür dilemek istiyorum" diyerek pişmanlığını dile getirdi ve işlediği suçların ahlaki sorumluluğunu kabul etti.[176]

Ieng Sary, Punom Pen'de zengin bir villada bulunduktan sonra 12 Kasım 2007 tarihinde tutuklandı ve rejimin gayri resmi danışmanı olan eşi Ieng Thirith gibi insanlığa karşı suç işlemekle itham edildi.[177] 17 Kasım 2011 tarihinde, tıbbi uzmanların değerlendirmelerinin ardından, Thirith'in zihinsel durumu nedeniyle yargılanmaya elverişli olmadığına karar verildi.[178] Sary, yargılaması devam ederken 2013 yılında kalp yetmezliğinden öldü.[179]

Bir diğer üst düzey Kızıl Kmer lideri Khieu Samphan 19 Kasım 2007 tarihinde tutuklandı ve insanlığa karşı suç işlemekle itham edildi.[180] Kendisi 2014 yılında suçlu bulundu ve ömür boyu hapse mahkûm edildi. Samphan, 23 Haziran 2017'deki duruşmada, suçsuz kurbanlarının anısı önünde eğilme arzusunu dile getirirken, aynı zamanda daha parlak bir geleceğe sahip olma idealleri için savaşanlar adına acı çektiğini iddia etti.[181]

Soykırımın inkârı

değiştir
Ana madde: Kamboçya Soykırımı'nın inkârı

1979 yılında Komünist İşçi Partisi (Kanada) Kamboçya'ya yaptıkları ziyaretin ardından yayınladıkları broşürde, toplu katliam ve diğer vahşet haberlerinin ABD tarafından uydurulduğunu ve daha sonra Sovyetler Birliği ve Vietnam tarafından kullanıldığını belirttiler. Onlara göre, ölü sayısının bir kısmı Tayland'daki ABD elçiliği tarafından uydurulmuş ve François Ponchaud tarafından popüler hale getirilmiştir. Ayrıca raporların ya da görüntülerin Tayland istihbaratı ve Lon Nol destekçileri tarafından uydurulduğunu iddia etmektedirler.[182]

Pol Pot, 15 Nisan 1998'deki ölümünden birkaç ay önce[183] Nate Thayer ile bir röportaj yapmıştır. Röportaj sırasında vicdanının rahat olduğunu belirtmiş ve soykırımdan sorumlu olduğunu inkâr etmiştir. Pol Pot "insanları öldürmek için değil, mücadeleyi yürütmek için geldiğini" iddia etmiştir. Alex Alvarez'e göre Pol Pot "kendisini yanlış anlaşılmış ve haksız yere kötülenmiş bir figür olarak tasvir etti".[184] 2013 yılında Kamboçya Başbakanı Hun Sen, Kamboçya Soykırımı'nın ve Kızıl Kmerler tarafından işlenen diğer savaş suçlarının inkârını yasaklayan ve Holokost'un sona ermesinin ardından Avrupa ülkelerinde kabul edilen yasaları yansıtan bir yasayı oybirliğiyle kabul etti.[185]

Yasa, Kamboçya Ulusal Kurtarma Partisinin başkan yardımcısı olan muhalefet lideri Kem Sokha'nın açıklamalarına rağmen kabul edildi. Sokha, Tuol Sleng Soykırım Müzesi'ndeki sergilerin uydurma olduğunu ve eserlerin 1979'daki istilanın ardından Vietnamlılar tarafından sahte olarak üretildiini ifade etmişti. Sokha'nın partisi yorumlarının bağlamından koparıldığını iddia etti.[186]

Çin'in Kızıl Kmerlere desteğini inkâr etmesi

değiştir

1988 yılında, bir zamanlar Kızıl Kmerlerin bir üyesi olan Kamboçya Başbakanı Hun Sen, Çin'i Kamboçya'da "kötülük olan her şeyin kaynağı" olarak tanımladı.[6] Ancak Temmuz 1997'de kanlı bir hizip darbesiyle yerel rakiplerini devirip Batı'da öfkeye yol açtıktan sonra Çin derhal statükoyu tanıdı ve askeri yardım teklif etti.[6] Kısa süre sonra yeni çıkarlar aynı hizaya geldi. Ardından 2000 yılında ÇKP Genel Sekreteri ve Çin Devlet Başkanı Jiang Zemin resmi bir ziyaret için Kamboçya'ya geldi. 1963'ten bu yana ilk kez bir Çinli lider Kamboçya'yı ziyaret etmiş oldu.[6]

Aralık 2000'de Jiang, Kamboçya'yı ziyaret ederken Çin Dışişleri Bakanlığı bir açıklama yayınlayarak Pekin'in Kamboçya'yı yönetirken Kızıl Kmerlerin yanlış politikalarını asla desteklemediğini iddia etti ve özür dilemeyi reddetti.[187][188][189] O dönemde Çin Dışişleri Bakanlığı Asya Departmanı Müdür Yardımcısı olan Yang Yanyi şu iddiada bulunmuştur:

"Bu, Kamboçyalıların kendileri tarafından ele alınması gereken bir iç meseledir. Çin hiçbir zaman başka bir ülkenin iç işlerine karışmamıştır. O tarihi dönemdeki yardım ve desteğimiz Kamboçya'nın egemenliğini ve ulusal bağımsızlığını koruma çabalarını desteklemek içindi. Biz asla başka ülkelerin yanlış politikalarını desteklemeyiz."[187]

Ziyaret sırasında Jiang, Norodom Sihanuk ve Kamboçya Başbakanı Hun Sen ile bir araya gelerek Kamboçya'ya 12 milyon ABD doları yardım yapılmasını öngören bir anlaşma imzaladı. Kamboçya hükûmeti Jiang'ın ziyareti sırasında Kızıl Kmerler konusuna hiç değinmemiş olsa da protestocular Çin'den özür dilemesini ve hatta tazminat talep ettiler ve bu talep hâlâ devam ediyor.[187][190] 2015 yılında Kamboçya Dokümantasyon Merkezi İcra Direktörü Youk Chhang: "Çinli danışmanlar hapishane gardiyanlarıyla birlikte en üst düzey lidere kadar oradaydılar. Çin bunu hiçbir zaman kabul etmedi ya da özür dilemedi." dedi.[10] 2009 yılında, bazı eski Kızıl Kmer liderlerinin mahkemeleri sırasında, Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Jiang Yu şunları iddia etti:

"Çin uzun bir süredir Demokratik Kampuçya hükûmeti de dahil olmak üzere önceki Kamboçya hükümetleriyle normal ve dostane ilişkiler içinde olmuştur. Herkesin bildiği gibi Demokratik Kampuçya hükûmeti Birleşmiş Milletlerde yasal bir koltuğa sahipti ve 70'ten fazla ülkeyle geniş dış ilişkiler kurmuştu."[191]

Kurtarıcıların tanınması

değiştir

2011'den 2015'e kadar devam eden Kurtarıcılar sergisi, başkalarını kurtarmak için hayatlarını riske atan kişileri ödüllendirdi. Kamboçyalı kurtarıcılar, diğer dünya soykırımlarından benzer cesaret profilleriyle birlikte eşleştirilmiştir.[192]

Kamboçya Soykırımı'ndaki kurtarıcılara yönelik benzer bir takdir, konuyla ilgili bir eğitim kaynağı yayınlayan Avustralyalı sosyal uyum grubu Courage to Care tarafından da gösterilmiştir.[193]

Edebiyatta ve medyada

değiştir
  • François Ponchaud'nun Cambodge année zéro ("Kamboçya Sıfır Yılı") adlı kitabı 1977 yılında yayınlandı ve 1978 yılında İngilizceye çevrildi.[194] Ponchaud, Kamboçya Soykırımı'nı dünyanın dikkatine sunan ilk yazarlardan biriydi.[195] Ponchaud soykırımın "her şeyden önce bir adamın özel vizyonunun eyleme dönüşmesi olduğunu söylemiştir: Yozlaşmış bir rejim tarafından şımartılmış bir kişi ıslah edilemez, safların kardeşliğinden fiziksel olarak ortadan kaldırılmalıdır." John Barron ve Anthony Paul tarafından yazılan Nazik Bir Ülkenin Katli: Kamboçya'daki Komünist Soykırımın Anlatılmamış Hikayesi 1977 yılında yayınlandı.[196] Kitap mültecilerin anlattıklarına dayanıyordu ve Reader's Digest dergisinde yayınlanan kısaltılmış versiyonu çokça okundu.[197]
  • Soykırımdan kurtulan film yapımcısı Rithy Panh, "birçok kişi tarafından Kamboçya'nın sinematik sesi olarak kabul edilmektedir." Panh, aralarında S-21: Kızıl Kmerlerin Ölüm Makinesi'nin de bulunduğu soykırımla ilgili çok sayıda belgesel yönetmiştir. Bu belgeseller, eleştirmenler tarafından "hafıza ve zamanın nasıl çökerek geçmişi şimdiki zaman haline getirdiğini ve böylece kötülüğün sıradan yüzünü ortaya çıkardığını gözlemlememize olanak tanıdığı" için takdir edilmiştir.[198]
  • Soykırım, 1984 yapımı Akademi Ödüllü Ölüm Tarlaları filminde[199] ve Patricia McCormick'in 2012 tarihli romanı Never Fall Down'da anlatılmaktadır.[200]
  • Soykırım ayrıca Loung Ung tarafından Önce Babamı Öldürdüler (2000) adlı anı kitabında da anlatılmıştır.[200][201] Kitap, Angelina Jolie tarafından yönetilen 2017 yapımı biyografik bir filme uyarlanmıştır. 1975 yılında geçen film, beş yaşındaki Ung'un, kardeşleri Kızıl Kmer rejimi tarafından çalışma kamplarına gönderilirken çocuk asker olarak eğitilmeye zorlanmasını anlatıyor.[202]
  • Sıfır Yılı: Kamboçya'nın Sessiz Ölümü filmi, Avustralyalı gazeteci John Pilger tarafından yazılan ve sunulan 1979 yapımı bir İngiliz televizyon belgeselidir.[203][204] İlk olarak 30 Ekim 1979'da İngiliz televizyonunda yayınlanan film, 1970'lerde Vietnam Savaşı'nın gizli bir bölümü olarak ABD tarafından Kamboçya'nın yoğun bir şekilde bombalanmasını, Pol Pot ve Kızıl Kmer milislerinin yönetimi ele geçirmesiyle yaşanan vahşet ve soykırımı, halkın yoksulluğunu ve çektiği acıları ve o zamandan beri Batı tarafından yapılan sınırlı yardımı anlatmaktadır. Pilger'in Kamboçya hakkındaki ilk raporu Daily Mirror'ın özel bir sayısında yayımlandı.[204][205][206]

Ayrıca bakınız

değiştir

Notlar

değiştir
  1. ^ Bkz.:[5][6][7][8][9][10]
  2. ^ Bkz.:[5][7][13][14][15]
  3. ^ Bkz.:[5][7][9][16]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b c d e Heuveline, Patrick (2001). "The Demographic Analysis of Mortality Crises: The Case of Cambodia, 1970–1979". Forced Migration and Mortality. National Academies Press. ss. 102-105. ISBN 978-0-309-07334-9. As best as can now be estimated, over two million Cambodians died during the 1970s because of the political events of the decade, the vast majority of them during the mere four years of the 'Khmer Rouge' regime. This number of deaths is even more staggering when related to the size of the Cambodian population, then less than eight million. ... Subsequent reevaluations of the demographic data situated the death toll for the [civil war] in the order of 300,000 or less. 
  2. ^ a b Kiernan, Ben (2003). "The Demography of Genocide in Southeast Asia: The Death Tolls in Cambodia, 1975–79, and East Timor, 1975–80". Critical Asian Studies. 35 (4): 585-597. doi:10.1080/1467271032000147041. We may safely conclude, from known pre- and post-genocide population figures and from professional demographic calculations, that the 1975–79 death toll was between 1.671 and 1.871 million people, 21 to 24 percent of Cambodia's 1975 population. 
  3. ^ a b c d e f Locard, Henri (March 2005). "State Violence in Democratic Kampuchea (1975–1979) and Retribution (1979–2004)". European Review of History. 12 (1): 121-143. doi:10.1080/13507480500047811. Between 17 April 1975 and 7 January 1979 the death toll was about 25% of a population of some 7.8 million; 33.5% of men were massacred or died unnatural deaths as against 15.7% of the women, and 41.9% of the population of Phnom Penh. ... Since 1979, the so-called Pol Pot regime has been equated to Hitler and the Nazis. This is why the word 'genocide' (associated with Nazism) has been used for the first time in a distinctly Communist regime by the invading Vietnamese to distance themselves from a government they had overturned. This 'revisionism' was expressed in several ways. The Khmer Rouge were said to have killed 3.3 million, some 1.3 million more people than they had in fact killed. There was one abominable state prison, S–21, now the Tuol Sleng Genocide Museum. In fact, there were more than 150 on the same model, at least one per district. ... For the United States in particular, denouncing the crimes of the Khmer Rouge was not at the top of their agenda in the early 1980s. Instead, as in the case of Afghanistan, it was still at times vital to counter what was perceived as the expansionist policies of the Soviets. The USA prioritised its budding friendship with the Democratic Republic of China to counter the 'evil' influence of the USSR in Southeast Asia, acting through its client state, revolutionary Vietnam. All the ASEAN countries shared that vision. So it became vital, with the military and financial help of China, to revive and develop armed resistance to the Vietnamese troops, with the resurrected KR at its core. ... [France] was instrumental in forcing the Sihanoukists and the Republicans to form an obscene alliance with its former tormentors, the KR, under the name of the Coalition Government of Democratic Kampuchea (CGDK) in 1982. In so doing, the international community officially reintegrated some of the worst perpetrators of crimes against humanity into the world diplomatic sphere... 
  4. ^ Tyner, James A.; Molana, Hanieh Haji (1 Mart 2020). "Ideologies of Khmer Rouge Family Policy: Contextualizing Sexual and Gender-Based Violence during the Cambodian Genocide". Genocide Studies International (İngilizce). 13 (2): 168-189. doi:10.3138/gsi.13.2.03. ISSN 2291-1847. 9 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  5. ^ a b c d e f Chandler, David P. (2018). Brother Number One: A Political Biography of Pol Pot. Routledge. ISBN 978-0-429-98161-6. 
  6. ^ a b c d e Strangio, Sebastian (16 Mayıs 2012). "China's Aid Emboldens Cambodia | YaleGlobal Online". Yale University. 17 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2019. 
  7. ^ a b c d e "The Chinese Communist Party's Relationship with the Khmer Rouge in the 1970s: An Ideological Victory and a Strategic Failure". Wilson Center. 13 Aralık 2018. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2019. 
  8. ^ Hood, Steven J. (1990). "Beijing's Cambodia Gamble and the Prospects for Peace in Indochina: The Khmer Rouge or Sihanouk?". Asian Survey. 30 (10): 977-991. doi:10.2307/2644784. ISSN 0004-4687. JSTOR 2644784. 
  9. ^ a b c d "China-Cambodia Relations". Radio Free Asia. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2019. 
  10. ^ a b c d e Levin, Dan (30 Mart 2015). "China Is Urged to Confront Its Own History". The New York Times. 20 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2019. 
  11. ^ a b Kiernan, Ben (2008). The Pol Pot Regime: Race, Power, and Genocide in Cambodia Under the Khmer Rouge, 1975–79. Yale University Press. ISBN 978-0-300-14299-0. 
  12. ^ a b Laura, Southgate (2019). ASEAN Resistance to Sovereignty Violation: Interests, Balancing and the Role of the Vanguard State. Policy Press. ISBN 978-1-5292-0221-2. 
  13. ^ Jackson, Karl D (1989). Cambodia, 1975–1978: Rendezvous with Death. Princeton University Press. s. 219. ISBN 978-0-691-02541-4. 
  14. ^ Ervin Staub. The roots of evil: the origins of genocide and other group violence. Cambridge University Press, 1989. p. 202 24 Ocak 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  15. ^ David Chandler & Ben Kiernan, (Ed.) (1983). Revolution and its Aftermath. New Haven. 
  16. ^ Wang, Youqin. "2016: 张春桥幽灵" (PDF) (Çince). The University of Chicago. 25 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  17. ^ Etcheson 2005, s. 119.
  18. ^ Heuveline 1998, ss. 49–65.
  19. ^ a b c Mayersan 2013, s. 182.
  20. ^ "Cambodia: Holocaust and Genocide Studies". College of Liberal Arts. University of Minnesota. 6 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  21. ^ a b "Genocide in Cambodia". Holocaust Memorial Day Trust. 2 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  22. ^ a b c Philip Spencer (2012). Genocide Since 1945. s. 69. ISBN 978-0-415-60634-9. 
  23. ^ "Mapping the Killing Fields". Documentation Center of Cambodia. 26 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2018. Through interviews and physical exploration, DC-Cam identified 19,733 mass burial pits, 196 prisons that operated during the Democratic Kampuchea (DK) period, and 81 memorials constructed by survivors of the DK regime. 
  24. ^ Kiernan, Ben (2014). The Pol Pot Regime: Race, Power, and Genocide in Cambodia Under the Khmer Rouge, 1975–79. Yale University Press. s. 464. ISBN 978-0-300-14299-0. Like all but seven of the twenty thousand Tuol Sleng prisoners, she was murdered anyway. 
  25. ^ peworldt (27 Mart 2017). "The Killing Fields: Genocide in Cambodia". P&E World Tour (İngilizce). 21 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023. 
  26. ^ a b Southerland, D (20 Temmuz 2006). "Cambodia Diary 6: Child Soldiers – Driven by Fear and Hate". 20 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2018. 
  27. ^ a b Seybolt, Aronson & Fischoff 2013, s. 238.
  28. ^ "The State of The World's Refugees 2000: Fifty Years of Humanitarian Action - Chapter 4: Flight from Indochina". s. 92. 6 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023. 
  29. ^ Mendes 2011, s. 13.
  30. ^ "Judgement in Case 002/01 to be pronounced on 7 August 2014 | Drupal". www.eccc.gov.kh. 11 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2019. 
  31. ^ Frey, Rebecca Joyce (2009). Genocide and International Justice. Infobase Publishing. ss. 266-267. ISBN 978-0-8160-7310-8. 13 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  32. ^ Shawcross, pp. 181–182, 194. See also Isaacs, Hardy, & Brown, p. 98.
  33. ^ Mosyakov, Dmitry. "The Khmer Rouge and the Vietnamese Communists: A History of Their Relations as Told in the Soviet Archives". In Cook, Susan E., ed. (2004). "Genocide in Cambodia and Rwanda". Yale Genocide Studies Program Monograph Series. 1: 54. "In April–May 1970, many North Vietnamese forces entered Cambodia in response to the call for help addressed to Vietnam not by Pol Pot, but by his deputy Nuon Chea." Nguyen Co Thach recalls: "Nuon Chea has asked for help and we have 'liberated' five provinces of Cambodia in ten days."
  34. ^ Sutsakhan, Lt. Gen. Sak, The Khmer Republic at War and the Final Collapse. Washington, D.C.: United States Army Center of Military History, 1987. p. 32.
  35. ^ "Dining with the Dear Leader". Asia Time. Archived from the original on 28 Mart 2007. 
  36. ^ a b Sharp, Bruce. "Counting Hell". Mekong.net. 15 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2019. 
  37. ^ "Mass Atrocity Endings | Documenting declines in civilian fatalities". sites.tufts.edu. 20 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2018. 
  38. ^ a b c d e f "Cambodia: U.S. bombing, civil war, & Khmer Rouge". World Peace Foundation. 7 Ağustos 2015. 14 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2019. On the higher end of estimates, journalist Elizabeth Becker writes that 'officially, more than half a million Cambodians died on the Lon Nol side of the war; another 600,000 were said to have died in the Khmer Rouge zones.' However, it is not clear how these numbers were calculated or whether they disaggregate civilian and soldier deaths. Others' attempts to verify the numbers suggest a lower number. Demographer Patrick Heuveline has produced evidence suggesting a range of 150,000 to 300,000 violent deaths from 1970 to 1975. In an article reviewing different sources about civilian deaths during the civil war, Bruce Sharp argues that the total number is likely to be around 250,000 violent deaths. ... Many attempts have been made to count or estimate the scale of deaths under the KR. While the KR officials claim that only around 20,000 civilians were killed, the true estimate likely falls somewhere between 1–3 million total deaths, with upper range estimates of those directly killed by the regime approaching 1 million. ... One of the more thorough demographic studies, conducted by Patrick Heuveline, also attempts to separate out violent civilian deaths from a general increase in mortality caused by famine, disease, working conditions, or other indirect causes. He does so by grouping deaths within different age and sex brackets and analyzing treatment of these age and sex groups by the Khmer Rouge and violent regimes in general. His conclusion is that an average of 2.52 million people (range of 1.17–3.42 million) died as a result of regime actions between 1970 and 1979, with an average estimate of 1.4 million (range of 1.09–2.16 million) directly violent deaths. 
  39. ^ a b c Sliwinski, Marek (1995). Le Génocide Khmer Rouge: Une Analyse Démographique. L'Harmattan. ss. 42-43, 48. Le bilan humain de cette périod de guerre civile est difficile à établir. Les chiffres avancés ne sont pas irréfutables, et ils peuvent bien avoir été lancés à des fins de propagande ou d'intoxication. Ils oscillent, pour le nombre des morts, entre 600 000 et 700 000, soit entre 7.7% et 9.6% de la population du pays selon les évaluations les plus extrêmes. La cause principale de ces pertes serait les bombardements massifs de l'aviation américaine dont le but principal était l'anéantissement des pistes Ho-Chi-Minh et la destruction d'un mythique Q.G. du Viêt-cong. A cet égard, il est intéressant de rappeler que la population de toutes les régions traversées par les pistes Ho-Chi-Minh, régions situées sur la rive gauche du Mékong, ne comptait au total qu'environ 1 165 000 personnes, et que les trois plus grandes provinces longeant la frontiére laotienne et vietnamienne, Stung Treng, Ratanakiri et Mondolkiri, étaient pratiquement inhabitées. L'impact des bombardments américains sur l'état de la population du Cambodge durant les années 1970–1975 ne paraît donc pas aussi évident que certain auteurs le supposent. Nos propres statistiques sur les causes précises des décés ne situent d'ailleurs les victimes des bombardments qu'à la troisiéme place, loin derriére les victimes des armes à feu portatives et des assassinats. ... Pour la période de guerre civile, l'augmentation totale de la mortalité est donc de 7.5% Si l'on considére que la mortalité naturelle frappe chaque anné quelque 132 000 personnes, on pourrait facilement en déduire que la surmortalité due à la guerre se chiffre par un nombre de décés ne dépassant pas 50 000 personnes durant la périod allant de mars 1970 à avril 1975. Toutefois, en tenant compte du fait que la guerre a eu une forte incidence tant sur la dimunution de la mortalité naturelle que sur l'agumentation de la mortalité infantile, on peut estimer la proportion annuelle des victimes elles-mêmes de cette guerre à 0,64% de la population du pays, soit, pour toutes ces années, 240 000 personnes environ. 
  40. ^ Banister, Judith; Johnson, E. Paige (1993). "After the Nightmare: The Population of Cambodia". Genocide and Democracy in Cambodia: The Khmer Rouge, the United Nations and the International Community. Yale University Southeast Asia Studies. s. 87. ISBN 978-0-938692-49-2. An estimated 275,000 excess deaths. We have modeled the highest mortality that we can justify for the early 1970s. 
  41. ^ William Shawcross, "1979 Sideshow: Kissinger, Nixon and the Destruction of Cambodia," (New York: Simon & Schuster, 1979)
  42. ^ "Roots of Genocide: New Evidence on the US Bombardment of Cambodia". www.culturalsurvival.org (İngilizce). 18 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023. 
  43. ^ Valentino, Benjamin (2005). Final Solutions: Mass Killing and Genocide in the 20th Century. Cornell University Press. s. 84. ISBN 978-0-8014-7273-2. 
  44. ^ Tyner, James A. (15 Mayıs 2017). The Killing of Cambodia: Geography, Genocide and the Unmaking of Space (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-351-88720-5. 6 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  45. ^ Rummel, Rudolph. "Statistics of Cambodian Democide: Estimates, Calculations, And Sources". 4 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2018. 
  46. ^ "FRONTLINE/WORLD . Cambodia – Pol Pot's Shadow . Chronicle of Survival . 1969–1974: Caught in the crossfire". PBS. 16 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2017. 
  47. ^ Kiernan, Ben (2004). How Pol Pot Came to Power: Colonialism, Nationalism, and Communism in Cambodia, 1930–1975. Yale University Press. s. xxiii. ISBN 978-0-300-10262-8. 
  48. ^ Jones, Adam (2006). Genocide: A Comprehensive Introduction (PDF). Routledge. ss. 189-190. 5 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  49. ^ Grandin, Greg (2015). Kissinger's Shadow: The Long Reach of America's Most Controversial Statesman. Henry Holt and Company. ss. 179-180. ISBN 978-1-62779-450-3. 
  50. ^ Kiernan, Ben (Winter 1989). "The American Bombardment of Kampuchea 1969–1973". Vietnam Generation. 1 (1): 4–41.
  51. ^ Kiernan, Ben (2008). The Pol Pot Regime: Race, Power, and Genocide in Cambodia under the Khmer Rouge, 1975–1979. Yale University Press. ss. 16-19. ISBN 978-0-300-14299-0. 
  52. ^ Chandler, David (2000), Brother Number One: A Political Biography of Pol Pot, Revised Edition, Chiang Mai, Thailand: Silkworm Books, pp. 96–98.
  53. ^ Chandler, David (2005). Cambodia 1884–1975, in The Emergence of Modern Southeast Asia, edited by Norman Owen. University of Hawaii Press, p. 369.
  54. ^ Etcheson, Craig, The Rise and Demise of Democratic Kampuchea, Westview Press, 1984, p. 97.
  55. ^ Shawcross, pp. 92–100, 106–112.
  56. ^ a b c d e "西哈努克、波尔布特与中国". Phoenix New Media (Çince). 10 Nisan 2008. 30 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2019. 
  57. ^ a b c d Wang, Xiaolin. "波尔布特：并不遥远的教训". Yanhuang Chunqiu (Çince). 24 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2019. 
  58. ^ Song, Lianghe; Wu, Yijun (2013). "中国对柬埔寨的援助：评价及建议" (PDF). Xiamen University Forum on International Development (Çince) (6): 54-58. 14 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  59. ^ "人间正道：审判红色高棉". Phoenix New Media (Çince). 3 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2019. 
  60. ^ "June 21, 1975. Conversation between Chinese leader Mao Zedong and Cambodian Leader Pol Pot" (PDF). Wilson Center. 10 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  61. ^ a b "A Personal Reflection on Norodom Sihanouk and Zhou Enlai: An Extraordinary Friendship on the Fringes of the Cold War" (PDF). UC Berkeley. 1 Ekim 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  62. ^ a b Chang, Pao-min (1985). Kampuchea Between China and Vietnam. NUS Press. ISBN 978-9971-69-089-2. 
  63. ^ a b c Ciorciari, John D. (3 Nisan 2014). "China and the Pol Pot regime". Cold War History. 14 (2): 215-235. doi:10.1080/14682745.2013.808624. ISSN 1468-2745. 
  64. ^ Kurlantzick 2008, s. 193.
  65. ^ Kurlantzick 2008, s. 193.
  66. ^ Ruo, Gu (30 Mayıs 2016). "老照片：七十年代波尔布特曾两度访华". Sohu (Çince). 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2019. 
  67. ^ Xiap, Han. "'大寨工' 对全国农村的恶劣影响". Yanhuang Chunqiu (Çince). 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2019. 
  68. ^ a b Yu, Hongjun (13 Ocak 2016). "红色高棉运动始末". Boxun (Çince). 3 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2019. 
  69. ^ "1978年国家领导人主要出访 – 览表". Sina (Çince). 26 Kasım 2008. 5 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2019. 
  70. ^ a b "Deng Xiaoping visited S'pore in 1978. Here's the impact it left on Sino-S'pore relations 40 years on". mothership.sg. 20 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  71. ^ a b PoKempner 1995, s. 106.
  72. ^ SarDesai 1998, s. 163.
  73. ^ Brinkley 2011, ss. 64–65.
  74. ^ Haas 1991, ss. 17–18, 28–29.
  75. ^ Thayer 1991, ss. 180, 187–189.
  76. ^ Brinkley 2011, ss. 58, 65.
  77. ^ "British SAS trained Khmer Rouge in land mines - an extract from a book of reporting". www.cambridgeclarion.org. 15 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  78. ^ "Butcher of Cambodia set to expose Thatcher's role". The Guardian. 9 Ocak 2000. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  79. ^ PoKempner 1995, ss. 107–108.
  80. ^ a b "Khmer Rouge". History.com. 17 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2019. 
  81. ^ Alvarez 2001, s. 50.
  82. ^ Alvarez 2007, s. 16.
  83. ^ Hannum 1989, ss. 88–89.
  84. ^ a b c Hunt, Michael H. (2014). The World Transformed: 1945 to the Present. New York: Oxford University Press. s. 377. ISBN 978-0-19-937102-0. 
  85. ^ "How Red China Supported the Brutal Khmer Rouge". Vision Times. 28 Ocak 2018. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2019. 
  86. ^ Chandler, David (2018). A History of Cambodia. Routledge. ISBN 978-0-429-96406-0. 
  87. ^ "Ambassador Kenneth M. Quinn". The World Food Prize Foundation. 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  88. ^ a b Boshart, Rod (17 Haziran 2019). "Kenneth Quinn: From Cambodia's 'killing fields' to Iowa's Field of Dreams". The Gazette. 4 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2020. 
  89. ^ Kiernan, Ben (2008). "Cleansing the Countryside: Race, Power, and the Party, 1973–75". The Pol Pot Regime… 1975–79: Race, Power, and Genocide in Cambodia under the Khmer Rouge. New Haven, CT: Yale University Press. ss. 65-101. ISBN 978-0-300-14299-0. JSTOR j.ctt1npbv9. 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  90. ^ a b "60h Anniversary of Diplomatic Relations between the United States and Cambodia" (PDF). U.S. Embassy in Cambodia. July 2016. s. 38. 28 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Eylül 2020. 
  91. ^ Power 2002, s. 96.
  92. ^ Hinton & Lifton 2004, s. 23.
  93. ^ Kiernan 2003, s. 29.
  94. ^ "Khmer Rouge". History.com. 21 Ağustos 2018. 17 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2019. 
  95. ^ Branigin, William (17 Nisan 1998). "ARCHITECT OF GENOCIDE WAS UNREPENTANT TO THE END". Washington Post (İngilizce). ISSN 0190-8286. 14 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  96. ^ Theory of the Global State: Globality as Unfinished Revolution by Martin Shaw, Cambridge University Press, 2000, pp 141, 978-0-521-59730-2
  97. ^ Alvarez 2001, s. 12.
  98. ^ MSN Encarta - Dictionary - autogenocide definition 28 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 2009-10-31.
  99. ^ "The Cambodian 'auto-genocide' – musings on a concept that needn't exist | Heinrich Böll Stiftung | Phnom Penh Office - Cambodia". Heinrich-Böll-Stiftung (İngilizce). 10 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2023. 
  100. ^ Vittal, Nalini (2001). "Tribulation before Trial in Cambodia: Confronting Autogenocide". Economic and Political Weekly. 36 (3): 199-203. ISSN 0012-9976. JSTOR 4410192. 20 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  101. ^ White, Matthew. "20th Century death tolls larger than one million but fewer than 5 million people-Cambodia". necrometrics. 5 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  102. ^ Niewyk, Donald L.; Nicosia, Francis R. (2000). The Columbia Guide to the Holocaust. Columbia University Press. s. 47. ISBN 978-0-231-50590-1. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2016. 
  103. ^ Žerjavić, Vladimir (1993). Yugoslavia - Manipulations with the number of Second World War victims. Croatian Information Centre. ISBN 0-919817-32-7. 
  104. ^ a b c Gellately, Robert; Kiernan, Ben (2003). The Specter of Genocide: Mass Murder in Historical Perspective. Cambridge University Press. ss. 313-314. 
  105. ^ "UN genocide adviser welcomes historic conviction of former Khmer Rouge leaders". UN News (İngilizce). 16 Kasım 2018. 1 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2021. 
  106. ^ Beech, Hannah (16 Kasım 2018). "Khmer Rouge's Slaughter in Cambodia Is Ruled a Genocide (Published 2018)". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 13 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2021. 
  107. ^ Vickery, Michael (1984). Cambodia: 1975–1982. Boston: South End Press. 
  108. ^ Etcheson 2005, ss. 45–47.
  109. ^ Kiernan, Ben (2002). The Pol Pot Regime: Race, Power and Genocide in Cambodia under the Khmer Rouge, 1975–79 (Second bas.). New Haven and London: Yale University Press. ss. 254-255. 
  110. ^ Etcheson 2005, ss. 78–79.
  111. ^ Etcheson 2005, ss. 84–85.
  112. ^ Etcheson 2005, ss. 10–11.
  113. ^ (Kiernan, 2002:252; see also the footnote on Chandler’s The Tragedy of Cambodian History, pp. 4, 263–265, 285)
  114. ^ Kiernan, 2002:252; see Vickery’s Cambodia 1975–1982, pp. 181–182, 255, 258, 264–265)
  115. ^ Kiernan, 2002:252; see Heder’s From Pol Pot to Pen Sovan to the Villages, p. 1
  116. ^ Beech, Hannah (16 Kasım 2018). "Khmer Rouge's Slaughter in Cambodia Is Ruled a Genocide Photographs of victims of the Khmer Rouge at the Tuol Sleng Genocide Museum in Phnom Penh, Cambodia, on Thursday. Credit Adam Dean for The New York Times Image". The New York Times. 13 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  117. ^ Kiernan, Ben (2004). How Pol Pot Came to Power: Colonialism, Nationalism, and Communism in Cambodia, 1930-1975, Second Edition. Yale University Press. ISBN 978-0-30010-262-8. 
  118. ^ Edward Kissi (2006). Revolution and Genocide in Ethiopia and Cambodia. s. 128. ISBN 978-0-7391-6037-4. 
  119. ^ Will Podmore (2008). British Foreign Policy since 1870. s. 176. ISBN 978-1-4628-3577-5. 
  120. ^ Rummel, R. J. (2011). Death by Government. s. 191. ISBN 978-1-4128-2129-2. 
  121. ^ Philip Spencer (2012). Genocide Since 1945. s. 71. ISBN 978-0-415-60634-9. 
  122. ^ Brinkley 2011, s. 56.
  123. ^ SarDesai 1998, ss. 161–163.
  124. ^ a b Kiernan, Ben (2008). The Pol Pot regime: Race, Power, and Genocide in Cambodia under the Khmer Rouge. Yale University Press. s. 431. 
  125. ^ a b Hinton, Alexander Laban (2005). Why Did They Kill? Cambodia in the Shadow of Genocide. University of California Press. s. 54-58. 
  126. ^ Chan, Yuk Wah; Haines, David; Lee, Jonathan (2014). The Age of Asian Migration: Continuity, Diversity, and Susceptibility Volume 1. Cambridge Scholars Publishing. s. 244. ISBN 978-1-4438-6569-2. 
  127. ^ Chan, Sucheng (2003). Remapping Asian American History. Rowman & Littlefield. s. 189. 
  128. ^ "The Chinese Communist Party's Relationship with the Khmer Rouge in the 1970s: An Ideological Victory and a Strategic Failure | Wilson Center". www.wilsoncenter.org (İngilizce). 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2021. An examination of the available sources, then, suggests that the CCP did not raise with the Khmer Rouge, whether officially or privately, the issue of the ethnic Chinese and the Huayun members, who had served the CCP's cause for many years. ... It is ironic that the departure and ill-treatment of the ethnic Chinese in Vietnam turned out to be a much bigger issue than the developments in Cambodia. The ethnic Chinese issue in Vietnam notably generated tensions and undermined the Sino-Vietnamese relationship while the CCP turned a blind eye to the atrocities committed by the Khmer Rouge against the Huayun. 
  129. ^ Kiernan 2003, s. 30.
  130. ^ Totten, Samuel; Bartrop, Paul R. (2008). Dictionary of Genocide: A–L. ABC-CLIO. s. 64. ISBN 978-0-313-34642-2. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. 
  131. ^ a b Kiernan 2002, s. 258.
  132. ^ Kiernan 2002, s. 259.
  133. ^ Kiernan 2002, s. 57.
  134. ^ Kiernan 2002, s. 256.
  135. ^ Vickery, Michael (1984). Cambodia: 1975–1982. Boston: South End Press. ss. 181. 
  136. ^ a b Gellately, Robert; Kiernan, Ben (2003). The specter of genocide : mass murder in historical perspective. Internet Archive. New York : Cambridge University Press. ss. 260-261. 
  137. ^ Gellately, Robert; Kiernan, Ben (2003). The specter of genocide : mass murder in historical perspective. Internet Archive. New York : Cambridge University Press. ss. 262. 
  138. ^ Gellately, Robert; Kiernan, Ben (2003). The specter of genocide : mass murder in historical perspective. Internet Archive. New York : Cambridge University Press. ss. 263. 
  139. ^ Gellately, Robert; Kiernan, Ben (2003). The specter of genocide : mass murder in historical perspective. Internet Archive. New York : Cambridge University Press. ss. 263-264. 
  140. ^ Kiernan 2002, s. 263.
  141. ^ Kiernan 2002, s. 269.
  142. ^ Kiernan 2002, s. 264.
  143. ^ Le Coz, Clothilde (19 Kasım 2015). "The question of genocide and Cambodia's Muslims". Al Jazeera. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  144. ^ Perrin, Andrew (16 Kasım 2010). "Weakness in Numbers". Time. 29 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  145. ^ Kiernan, Ben (1988). "Orphans of genocide: The Cham muslims of Kampuchea under Pol Pot". Bulletin of Concerned Asian Scholars. 20 (4): 2-33. doi:10.1080/14672715.1988.10412580. 
  146. ^ Geoffrey Blainey; A Short History of Christianity; Viking; 2011; p. 543
  147. ^ Wessinger, Catherine (2000). Millennialism, Persecution, and Violence: Historical Cases (İngilizce). Syracuse University Press. s. 282. ISBN 978-0-8156-2809-5. 
  148. ^ Juergensmeyer, Mark (2006). The Oxford Handbook of Global Religions. Oxford University Press. s. 495. 
  149. ^ Quinn-Judge, Westad, Odd Arne, Sophie (2006). The Third Indochina War: Conflict Between China, Vietnam and Cambodia, 1972–79. Routledge. s. 189. ISBN 9780415390583. 
  150. ^ Shenon, Philip (2 Ocak 1992). "Phnom Penh Journal; Lord Buddha Returns, With Artists His Soldiers". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 15 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  151. ^ Rummel, Rudolph J. (2001). "Chapter 6: Freedom Virtually Ends Genocide and Mass Murder". Saving Lives, Enriching Life: Freedom as a Right And a Moral Good. 
  152. ^ Kiernan, Ben (1987). Cambodia : the Eastern Zone massacres : a report on social conditions and human rights violations in the Eastern Zone of democratic Kampuchea under the role of Pol Pot's (Khmer Rouge) Communist Party of Kampuchea. New York: Columbia University, Center for the Study of Human Rights. s. Preface. 
  153. ^ Coalition to Stop the Use of Child Soldiers (2001). "Global Report on Child Soldiers". child-soldiers.org. 25 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2018. 
  154. ^ "Dealing with Cambodia's past and life nowadays". Now or never. 1 Temmuz 2015. 3 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  155. ^ Huy Vannak (2010), pp. 32–35
  156. ^ "Westerner was burned alive, says Cambodia trial witness". The Guardian. Phnom Penh. Associated Press. 5 Ağustos 2009. 12 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  157. ^ Mydans, Seth (1 Mart 2009). "For Khmer Rouge guard, it was kill or be killed". The New York Times. 3 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  158. ^ a b c d e Vilim, Laura (2012). "Keeping Them Alive, One Gets Nothing; Killing Them, One Loses Nothing: Prosecuting Khmer Rouge Medical Practices as Crimes against Humanity" (PDF). dccam.org. 7 Nisan 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2018. 
  159. ^ "Propaganda, Torture and French Colonial Heritage: Looking into the Methods of the Khmer Rouge | Cambodia Tribunal Monitor". cambodiatribunal.org. 28 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  160. ^ Hunt, Luke. "Chilling Evidence in Khmer Rouge Trial". thediplomat.com (İngilizce). 18 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  161. ^ "Barbarous KR medical experiments uncovered". 23 Haziran 2000. 3 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  162. ^ "Tribunal Hears of Secret Medical Experiments". 22 Eylül 2016. 17 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2018. 
  163. ^ "Tribunal Hears of Secret Medical Experiments". The Cambodia Daily. 22 Eylül 2016. 18 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2022. 
  164. ^ Upi (21 Mayıs 1984). "AROUND THE WORLD; Cambodian Day of Hate Marks Pol Pot's Victims". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 20 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  165. ^ "'Day of Anger' becomes Kingdom's latest national holiday". The Phnom Penh Post. 20 Şubat 2018. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  166. ^ Etcheson 2005, s. 14.
  167. ^ Donlon 2012, s. 103.
  168. ^ Spooner, Andrew (2003). Footprint Cambodia. Londra: Footprint Handbooks. s. 228. ISBN 978-1-903471-40-1. 
  169. ^ Becker, Elizabeth (17 Nisan 1998). "Death of Pol Pot: The Diplomacy; Pol Pot's End Won't Stop U.S. Pursuit of His Circle". The New York Times. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2020. 
  170. ^ Stanton 2013, s. 411.
  171. ^ "A/RES/57/228B" (PDF). 2 Mayıs 2003. 3 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2022. 
  172. ^ Bartrop 2012, ss. 166–167.
  173. ^ ECCC-Kaing 2012.
  174. ^ Mydans, Seth (2 Eylül 2020). "Duch, Prison Chief Who Slaughtered for the Khmer Rouge, Dies at 77". The New York Times. 5 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2020. 
  175. ^ Corfield 2011, s. 855.
  176. ^ Nuon Chea 2013.
  177. ^ MacKinnon 2007.
  178. ^ de los Reyes et al. 2012, s. 1.
  179. ^ Mydans, Seth (14 Mart 2013). "Ieng Sary, Khmer Rouge Leader Tied to Genocide, Dies at 87". The New York Times. 14 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2013. 
  180. ^ Munthit 2007.
  181. ^ Mydans, Seith (2017). "Khmer Rouge Trial, Perhaps the Last, Nears End in Cambodia". The New York Times. 3 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  182. ^ "Kampuchea Will Win" (PDF). marxists.org. 27 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  183. ^ Chan 2004, s. 256.
  184. ^ Alvarez 2001, s. 56.
  185. ^ Neuman, Scott (7 Haziran 2013). "Cambodia Moves To Outlaw Denial of Khmer Rouge Atrocities". NPR. NPR. 2 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2019. 
  186. ^ Buncombe 2013.
  187. ^ a b c "China Says It Won't Apologize For Supporting the Khmer Rouge". The New York Times (İngilizce). 7 Kasım 2000. ISSN 0362-4331. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2019. 
  188. ^ "江泽民抵柬展开历史性访问". BBC. 13 Kasım 2000. 18 Şubat 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2019. 
  189. ^ "中国疏远同红色高棉的关系". BBC. 14 Kasım 2000. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2019. 
  190. ^ Stanton, Gregory H. "Seeking Justice in Cambodia". genocidewatch.org. 26 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2019. 
  191. ^ "China defends its Khmer Rouge ties as trial opens". Reuters (İngilizce). 17 Şubat 2009. 9 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2019. 
  192. ^ "The Rescuers". proof.org. 22 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  193. ^ Strozek, Karolina; Seldowitz, Dovi (2019). "Unknown Heroes of Cambodia" (PDF). Courage to Care NSW. 6 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  194. ^ Beachler 2011, s. 45.
  195. ^ Bartrop 2012, s. 261.
  196. ^ Barron 1977.
  197. ^ Mayersan 2013, ss. 183–184.
  198. ^ Boyle 2009, s. 95.
  199. ^ "The Killing Fields: authentically good". The Guardian. Londra. 12 Mart 2009. 4 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  200. ^ a b Debra Lau Whelan (10 Ekim 2012). "SLJ Speaks to National Book Award Finalists". School Library Journal. 10 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2012. 
  201. ^ Loung, Ung (2000). First They Killed My Father: A Daughter of Cambodia Remembers (1.1isbn=978-0-06-019332-4 bas.). New York: HarperCollinsPublishers. OCLC 41482326. 
  202. ^ Debruge, Peter (3 Eylül 2017). "Telluride Film Review: 'First They Killed My Father: A Daughter of Cambodia Remembers'". Variety. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2017. 
  203. ^ "Year Zero: The Silent Death of Cambodia". 12 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  204. ^ a b "Year Zero: The Silent Death of Cambodia". johnpilger.com. 29 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
  205. ^ Pilger, John (2001). Heroes. Londra: Soluth End Press. s. 417. ISBN 978-0-89608-666-1.  (Originally published by Jonathan Cape, London, 1986), p. 410
  206. ^ John Pilger (2011). Tell Me No Lies: Investigative Journalism and its Triumphs. Random House. s. 121. ISBN 978-1-4070-8570-8. 

Konuyla ilgili yayınlar

değiştir

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kamboçya_Soykırımı&oldid=33825609" sayfasından alınmıştır