Karadağca
Karadağca veya Karadağlıca (Црногорски језик Crnogorski jezik), ana ülke Karadağ'da ve komşu devletlerde (Sırbistan, Hırvatistan) konuşulan Güney Slav dilleri koluna mensup bir yazı dilidir. Aynı zamanda Karadağ'ın resmî dilidir. Karadağ dili veya Karadağlı dili olarak da isimlendirilebilir. Karadağ Anayasasının “dil ve alfabe” başlıklı 13. maddesinde Karadağca dilinin resmiyeti ve alfabesi belirtilmiştir.[2]
| Karadağca | |
|---|---|
| Karadağlıca | |
| Crnogorski / Црногорски | |
| Telaffuz | [tsr̩nǒɡorskiː] |
| Bölge | Balkanlar |
| Etnisite | Karadağlılar |
| Konuşan sayısı | 232.108 (2011)[1] |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Kiril, Latin (Karadağlı alfabesi) |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Karadağ |
| Tanınmış azınlık dili |  Sırbistan Arnavutluk Bosna-Hersek |
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | cnr |
| ISO 639-3 | cnr |
 2011 yılında Karadağlı dilinin konuşulduğu bölgeler (kırmızı) | |
Yazı dili ve ağız olarak Karadağca konuşurlarının sayısı 2011 yılı sayım verilerine göre, Karadağ’da 229.251 kişidir. Anılan konuşur sayısına Karadağ’ın çevresindeki ülkelerden Sırbistan’da 2.519, Hırvatistan’da 876 ve Slovenya’da 462 kişinin eklenmesiyle toplam konuşur sayısı 233.108 olur. Bu sayı 2011 yılındaki nüfus sayımında ana dilini Karadağca olarak belirtenleri gösterir.[1] Bazılarınca Hırvatça, Sırpça ve Boşnakçanın da beraber alındığı Sırp-Hırvat dilinin standartlaştırılmış bir formu olarak kabul edilmektedir.[3][4]
Alfabe
değiştirLatin ve Kiril esaslı iki denk forma sahiptir. Anayasal olarak her iki yazı sisteminin eşit olması sebebiyle, Karadağlı alfabesi iki paralel varyanta sahiptir. Alfabe 32 harften oluşur.[5]
Karadağlı alfabesi Latin varyantı
değiştir| Sıra | Harf | Türk alfabesindeki dengi[5] | Sıra | Harf | Türk alfabesindeki dengi[5] |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | A a | A a | 17 | Lj lj | /ly/ telaffuzuna yakın |
| 2 | B b | B b | 18 | M m | M m |
| 3 | C c | /ts/ telaffuzuna yakın | 19 | N n | N n |
| 4 | Č č | Ç ç | 20 | Nj nj | /ny/ telaffuzuna yakın |
| 5 | Ć ć | Ç ç harfine yakın | 21 | O o | O o |
| 6 | D d | D d | 22 | P p | P p |
| 7 | Dž dž | C c | 23 | R r | R r |
| 8 | Đ đ | C c harfine yakın | 24 | S s | S s |
| 9 | E e | E e | 25 | Š š | Ş ş |
| 10 | F f | F f | 26 | Ś ś | /sy/ telaffuzuna yakın |
| 11 | G g | G g | 27 | T t | T t |
| 12 | H h | H h | 28 | U u | U u |
| 13 | I i | İ i | 29 | V v | V v |
| 14 | J j | Y y | 30 | Z z | Z z |
| 15 | K k | K k | 31 | Ž ž | J |
| 16 | L l | L l | 32 | Ź ź | /zy/ telaffuzuna yakın |
Karadağlı alfabesi Kiril varyantı
değiştir| Sıra | Harf | Türk alfabesindeki dengi[5] | Sıra | Harf | Türk alfabesindeki dengi[5] |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | А а | A a | 17 | Н н | N n |
| 2 | Б б | B b | 18 | Њ њ | /ny/ telaffuzuna yakın |
| 3 | В в | V v | 19 | О о | O o |
| 4 | Г г | G g | 20 | П п | P p |
| 5 | Д д | D d | 21 | Р р | R r |
| 6 | Ђ ђ | C c harfine yakın | 22 | С с | S s |
| 7 | Е е | E e | 23 | Ć ć | /sy/ telaffuzuna yakın |
| 8 | Ж ж | J j | 24 | Т т | T t |
| 9 | З з | Z z | 25 | Ћ ћ | Ç ç harfine yakın |
| 10 | З́ з́ | /zy/ telaffuzuna yakın | 26 | У у | U u |
| 11 | И и | İ i | 27 | Ф ф | F f |
| 12 | Ј ј | Y y | 28 | Х х | H h |
| 13 | К к | K k | 29 | Ц ц | /ts/ telaffuzuna yakın |
| 14 | Л л | L l | 30 | Ч ч | Ç ç |
| 15 | Љ љ | /ly/ telaffuzuna yakın | 31 | Џ џ | C c |
| 16 | М м | M m | 32 | Ш ш | Ş ş |
Tarihçe
değiştirDilin tarihi için MS 9. yüzyıla kadar inen görüşler ortaya atılmıştır. Buradan başlayarak “9-12. yüzyıl”, “12-15. yüzyıl”, “15-18. yüzyıl”, “18. yüzyıl-1830’lar”, “1830’lar-1914” ve “1914’ten günümüze olmak üzere alt dönemler belirtilmiştir.
Karadağca dili, tarihte 1990 yılına kadar “Sırpça” olarak adlandırılmış ve sınıflandırılmıştır.[7] Dilin Sırpçadan ayrışması ve kendi standartlaştırılmış yazı dilinin oluşturulması 1990 yılında Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'nin dağılması sonrasında Karadağ bağımsızlığının savunucuları tarafından başlatılmıştır. Karadağca 2007 yılında Karadağ Anayasası'nda Karadağ'ın resmî dili olarak ilan edilmiştir ve dilin kullanımı devlet tarafından desteklenmekte ve teşvik edilmektedir.
Yazı diline iki yeni harf ve çeşitli imla kuralları eklenmiş olmasına rağmen bu yenilikler toplum içerisinde bazı kesimlerce kabul görmemiştir.[8] Bu gibi meseleler siyasi yaklaşım ve etnik aidiyetle ilgilidir. Karadağ’da ve civarında “Sırp” kimliğinden olan veya bu kimliği savunan kişilerde Karadağcanın kendi özerk varlığına karşı tutumlar görülebilir.
Kaynakça
değiştir- ^ a b İğci, Alpay (2020). "Güney Slav Resmî Dillerinden Karadağlıcaya Genel Bakış". Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları. 2 (2). s. 20. 7 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2020.
- ^ Karadağ Anayasası 12 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Karadağca)
- ^ David Dalby, Linguasphere (1999/2000, Linguasphere Observatory), s. 445, 53-AAA-g, "Srpski+Hrvatski, Serbo-Croatian".
- ^ Benjamin W. Fortson IV, Indo-European Language and Culture: An Introduction, 2nd ed. (2010, Blackwell), s. 431, "Because of their mutual intelligibility, Serbian, Croatian, and Bosnian are usually thought of as constituting one language called Serbo-Croatian."
- ^ a b c d e İğci, Alpay (2020). "Güney Slav Resmî Dillerinden Karadağlıcaya Genel Bakış". Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları. 2 (2). s. 24. 7 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2020.
- ^ a b Perović, Milenko; Silić, Josip; Vasiljeva, Ljudmila (2009). Pravopis crnogorskoga jezika i rječnik crnogorskoga jezika (pravopisni rječnik). Podgorica: Ministarstvo prosvjete i nauke Crne Gore. s. 8.
- ^ cf. Roland Sussex, Paul Cubberly, The Slavic Languages, Cambridge University Press, Cambridge 2006; esp. v. pp. 73: "Serbia had used Serbian as an official language since 1814, and Montenegro even earlier.".
- ^ "CG: Niko neće crnogorska slova". Večernje Novosti. 1 Ekim 2013. 16 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2019.
Dış bağlantılar
değiştir- Fakultet za crnogorski jezik i kniževnost20 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Karadağlı Dili ve Edebiyatı Fakültesi (Karadağca)
- Lingua Montenegrina17 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dil, edebiyat, kültür araştırmaları dergisi (Karadağca)
- Folia linguistica et litteraria21 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dil ve edebiyat araştırmaları dergisi (Karadağca)
- İğci, Alpay (2020). "Güney Slav Resmî Dillerinden Karadağlıcaya Genel Bakış". Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları. 2 (2). s. 17-30. 7 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2020.