Cemil Meriç
Hüseyin Cemil Meriç (12 Aralık 1916; Reyhanlı, Hatay - 13 Haziran 1987, İstanbul), Türk yazar, çevirmen, düşünür ve sosyolog.
| Cemil Meriç | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Hüseyin Cemil Meriç 12 Aralık 1916 Reyhanlı, Hatay, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 13 Haziran 1987 (70 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Karacaahmet Mezarlığı, İstanbul |
| Meslek | Yazar, düşünür, sosyolog |
| Dil | Türkçe |
| Vatandaşlık |  Türkiye |
| Eğitim | İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fransız Filolojisi Bölümü |
| Önemli ödülleri | Türkiye Millî Kültür Vakfı Ödülü, 1974 Türkiye Millî Kültür Vakfı Ödülü, 1980 Ankara Yazarlar Birliği “Yılın Yazarı ödülü”, 1981 |
| Evlilikler | Fevziye Menteşeoğlu |
| Partnerler | Lamia Çataloğlu[1][2] |
| Çocuklar | Mahmut Ali Meriç, Ümit Meriç |
Başta dil, tarih, edebiyat, felsefe ve sosyoloji olmak üzere sosyal bilimlerin birçok alanında araştırma yapmış ve yazılar kaleme almış bir düşünce adamıdır. Telif ettiği 12 eseri ve tercümeleriyle Türk edebiyatında önemli bir yeri olduğu kabul edilir.[3] Sosyoloji profesörü Ümit Meriç’in babasıdır.
Yaşamı
değiştirÇocukluk ve eğitim yılları
değiştir1916’da Reyhaniye’de (bugünkü Reyhanlı) dünyaya geldi. Balkan Savaşları sırasında Dimetoka’dan göçmüş bir ailenin çocuğuydu. Babası, Dimetoka’da hakimlik yapan Mahmut Niyazi Bey, annesi Zeynep Ziynet Hanım’dır.[4] Babası Mahmut Niyazi Bey Antakya’da Ziraat Bankası Müdürlüğü ve mahkeme reisliği yapmıştır. 7 yaşına kadar Antakya’da yaşayan Cemil Meriç, babasının memuriyetten ayrılması üzerine ailesi ile birlikte Reyhanlı’ya döndü. Reyhanlı Rüşdiyesi’nde ilkokulu bitirdikten sonra yeniden Antakya’ya gitti. Fransız idaresindeki şehirde Fransız eğitim sistemi uygulayan Antakya Sultanisi'nde okudu.[5] Bu okulda iken gözlerinin 6 derece miyop olduğu anlaşıldı.[6] İlk yazısı olan “Geç Kalmış Bir Muhasebe” başlıklı makalesi yerel Yenigün gazetesinde yayımlandı.[7] 12. sınıftayken, milliyetçi tutumu, yayımlanan bir yazısı ve bu yazıda bazı hocalarını eleştirmesi yüzünden lise diplomasını alamadan okulu terk etmek zorunda kaldı.[6] Lise öğrenimine devam etmek üzere İstanbul’daki Pertevniyal Lisesi'ne gitti. Bu sırada Nâzım Hikmet ve Kerim Sadi başta olmak üzere dönemin solcu aydınlarıyla tanıştı.[8]
Geçim sıkıntısı nedeniyle 1937’de İskenderun’a döndü. Haymaseki köyünde 9 ay kadar ilkokul öğretmenliği yaptıktan sonra aynı yıl İskenderun’da Tercüme Bürosu’na reis muavini oldu. 1938’de Batı Ayrancı Köyü’nde ilkokul öğretmenliği, Türk Hava Kurumu’nda sekreterlik, belediyede kâtiplik gibi geçici işlerde çalıştı. 1939 Nisan ayında Hatay hükümetini devirmek iddiasıyla tutuklanıp Antakya’ya götürüldü; idam talebiyle yargılandı; 2 ay sonra beraat etti.[6]
1940'ta İstanbul Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu’na burslu olarak kabul edildi, 2 yıl bu kurumda öğrenim gördü. 1941'den başlayarak İnsan, Yücel, Gün, Ayın Bibliyografyası dergilerinde yazıları yayımlamaya başladı.
Elazığ Lisesi'nde öğretmenlik
değiştir1942’de Elazığ Lisesi’nde Fransızca öğretmenliğine atandı; Elazığ’a gitmeden az önce öğretmen Fevziye Menteşeoğlu ile tanışıp evlendi. Her iki gözündeki yüksek miyoptan ötürü askerlikten muaf tutulan Meriç, ilk çeviri kitabı Balzac’ın “Altın Gözlü Kız” romanını 1943’te yayımlandı.
İstanbul Üniversitesi'nde okutmanlık
değiştirÖğretmen eşinin tayininin Elazığ’a çıkmaması ve çiftin bu şehirde iki çocuk kaybedip ancak İstanbul’da doğum yapabileceğinin anlaşılması üzerine 1945’te Elazığ’daki öğretmenlik görevinden ayrılıp İstanbul’a gitti.[3] 1945’te oğlu Mahmut Ali, ertesi yıl ise kızı Ümit dünyaya geldi. 1946’da İstanbul Üniversitesi’nde Fransızca okutman olarak göreve başlayan Meriç, 1974’te emekli oluncaya kadar Fransızca okutmanlığı sürdürdü bu arada bir yıl kadar Yirminci Asır dergisinde yazılar yayımladı (1947). Victor Hugo’nun Hernani adlı piyesini manzum olarak tercüme etti (1948); Işık Lisesi’de Fransızca dersleri verdi (1952-1954)
Görme yetisini tamamen yitirmesi
değiştir1954 yılının bahar aylarında bir kaza sonucu gözlerini tamamen yitirince birkaç başarısız göz ameliyatının ardından 1955’te vapurla tek başına Marsilya’ya, oradan Paris’e gitti. 6 aylık tedavi başarılı sonuç vermeyince yurda döndü. Görme yetisini tamamen yitirdiğinden dolayı bir süre bunalıma girdi ancak çevresindekilerin yardımıyla yeniden okuyup yazmaya başladı.[6]
Üretken yazarlık dönemi
değiştirGörme yetisini yitirdikten sonra yazarlık hayatının en üretken çağı başladı. Çevresindekilere okuttuğu Fransızca ve İngilizce metinleri sözlü olarak çevirdi ve yardımcılarına yazdırdı. Basılmamış olan bir Fransızca grameri hazırladı. Dikte etmek suretiyle yeni makaleler yazmaya devam etti. 1963’ten itibaren Edebiyat Fakültesi’nin Sosyoloji bölümünde sosyoloji ve kültür tarihi dersleri verdi; bu dersleri emekliliğine kadar sürdürdü. Aralıklarla 20 yıl sürdürdüğü günlüklere 1963 yılında başladı.[8] İlk telif kitabı “Hint Edebiyatı” 1964’te yayımlandı. Bir dünya edebiyatı yazma düşüncesiyle yola çıkan Meriç, İran edebiyatı ile işe başlamış ama sonra Hint edebiyatına yönelmişti.[9] Doğu medeniyetlerine karşı olan önyargıları yıkmayı amaçlayan ve 4 yıllık bir çalışmanın sonucu olarak ortaya çıkan eser, “Bir Dünya'nın Eşiğinde” başlığıyla iki kez daha basıldı. Hint Edebiyatı’ndan sonra Batı düşüncesinin önemli bir yönünü aydınlatmayı amaçladı. Bu düşünceyle sosyalizmin temelini atan ve sosyolojinin kurucusu olan Saint Simon hakkında bir eser kaleme aldı ancak basacak yayınevi bulmakta zorlandı. Eser, 1967’de Can Yayınları tarafından basıldı.
1965-1973 yılları arasında çeşitli dergilerde yazıları ve çevirileri yayımlandı. Hisar dergisinde “Fildişi Kuleden” başlığı ile sürekli denemeler yazdı. İstanbul Üniversitesi Fransızca okutmanlığından emekli oldu ve yılların birikimini kitaplaştırmaya girişti. O yıl, Türkiye Millî Kültür Vakfı’ndan fikir dalında ödül aldı. "Bana öyle geliyor ki, hayat denen mülâkata bu kitabı yazmak için geldim.” dediği “Bu Ülke” adlı kitabını 1976’da yayımladı. Kitap, onun çeşitli fikir, kültür ve edebiyat meselelerine dair aforizmalarından oluşur.[9] Aynı yıl, medeniyet kavramını tartıştığı “Umran’dan Uygarlığa” adlı eseri yayımlandı.
1978-1984 yıllarında çoğu Kubbealtı'nda olmak üzere konferanslar veren Meriç, 1980’de bir edebiyat tarihi ve düşünce tarihi niteliği taşıyan "Kırk Ambar" adlı eseri Türkiye Milli Kültür Vakfı Ödülü'ne layık görüldü.
1981’de Ankara Yazarlar Birliği tarafından “Yılın Yazarı” seçildi. 1981'de basılan yarı derleme, yarı telif Bir Facianın Hikâyesi'nde yakın tarihin yeni bir muhasebesini yaptı.
Son yılları ve ölümü
değiştir1983'te eşi Fevziye Hanım'ı kaybeden Meriç, aynı yıl Ağustos ayında beyin kanaması geçirdi ve sol tarafına felç indi. Sağlığında basılan son eserleri Işık Doğudan Gelir (1984) ile Kültürden İrfana (1985) oldu. 13 Haziran 1987'de hayatını kaybetti. Cenazesi, Karacaahmet Mezarlığı'na defnedilmiştir.
Hatırası
değiştir2004 yılında Üsküdar Belediyesinin açtığı kültür merkezine, 2012 yılında Hatay'daki il kütüphanesine adı verilmiştir (bu kütüphane 6 subat kahramanmaras depreminde yıkılmıştır). Öğretmenken görev yaptığı Elazığ'da 2011 yılında onun adının verildiği Cemil Meriç Fen Lisesi açılmıştır. Hatay'ın Reyhanlı ilçesindeki doğduğu ev müzeye dönüştürülmüştür.[10][11] Ev (müze), 2023 Kahramanmaraş depremlerinden hasar almadan çıkmıştır.[12] 2021 yılında Antalya Kepez'de hizmete açılan kütüphaneye adı verilmiştir. Kütüphane, 200 bin kitap kapasitesiyle Antalya'nın en büyük kütüphanesidir.[13][14][15]
Başlıca eserleri
değiştirİnceleme
değiştir- 1964: Hint Edebiyatı
- 1967: Saint Simon İlk Sosyolog, İlk Sosyalist
- 1976: Bir Dünyanın Eşiğinde
- 1984: Işık Doğudan Gelir
- 1985: Kültürden İrfana
Deneme
değiştir- 1978: Mağaradakiler
- 1974: Bu Ülke (1985)
- 1974: Umrandan Uygarlığa
Günlük
değiştir- 1992: Jurnal I
- 1994: Jurnal II
Diğer Kitapları
değiştir- 1980: Kırk Ambar
- 1981: Bir Facianın Hikâyesi
- 1993: Sosyoloji Notları ve Konferanslar
Ödüller
değiştir- 1974: Türkiye Millî Kültür Vakfı ödülü
- 1983: Türkiye Millî Kültür Vakfı ödülü, Ankara Yazarlar Birliği Derneği'nin Yılın Yazarı ödülü
- 1981: Türkiye Yazarlar Birliği Yılın Fikir Eserleri ödülü
- 2015: Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü[16]
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ Jurnaller, C. Meriç
- ^ Lamia Hanıma Mektuplar, C. Meriç
- ^ a b "Harun Şahin, Cemil Meriç'in Eserlerinde Özel İsimler ve Özel Anlam Yüklenmiş Kelimeler, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2006, Kayseri". 11 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2014.
- ^ Entelektüel Kızıyım, Yeni Şafak gazetesi, 27 Mayıs 2001
- ^ "Cemil Meriç, İletişim Yayınları web sitesi, Erişim tarihi:25.12.2014". 2 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2014.
- ^ a b c d "Cemil Meriç Kronolojisi, 2012-2013 Cemil Meriç Yılı web sitesi, Erişim tarihi:25.12.2014". 5 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2014.
- ^ Kemaleddin Taş, Cemil Meriç’in Sosyoloji Anlayışı, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 6, 2001[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b "Mustafa Armağan, Meriç, Cemil, İslam Ansiklopedisi" (PDF). 25 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Kasım 2014.
- ^ a b "Eserlerine Genel Bakış, 2012-2013 Cemil Meriç Yılı web sitesi, Erişim tarihi:25.12.2014". 4 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2014.
- ^ "Üstad Cemil Meriç'in Doğduğu Ev Müzeye Dönüştürüldü, Hatay Valiliği web sitesi, 29.03.2014, Erişim tarihi: 25.11.2014". 30 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2014.
- ^ "Cemil Meriç Müzesi". 18 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2023.
- ^ "Ünlü yazarın evi ayakta kaldı". hthayat.haberturk.com. 23 Şubat 2023. 23 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2023.
- ^ "Antalya'nın en zengin kütüphanesi kapılarını açtı". Milliyet. 13 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2022.
- ^ "95 yıllık orijinal "Nutuk" Antalya'da sergileniyor". www.aa.com.tr. 10 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2022.
- ^ "Cemil Meriç Kütüphanesi". 18 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2023.
- ^ Türkiye Cumhurbaşkanı. "Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödüllerinin Sahipleri Belli Oldu". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2015.
Dış bağlantılar
değiştir- Antoloji' de Cemil Meriç 13 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Murat Yılmaz, Cemil Meriç, Hatay Valiliği Yayınları, 2014
- Cemil Meriç'in Dünyası
- Cemil Meriç ile Röportajlar