Kostaneti
Kostaneti (Lazca ve Gürcüce: კოსტანეთი; translit.: “k’ost’aneti”), tarihsel Klarceti bölgesinin yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır ve adı Kestane olarak değiştirilmiştir. Kestane köyü daha sonra Demirciler köyünün bir mahallesine dönüştürülmüştür.
Köyün adı
değiştirKöyün bilinen en eski adı Kostaneti’dir. Bununla birlikte, Gürcüce ve Lazca bir yer adı olan Kostaneti’nin anlamına ilişkin yazılı kaynaklarda bilgi yoktur. Kostaneti adı Türkçeye Kostanet ya da Kastanet olarak girmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında köyün adını iki biçimde, Kastanet (قسطانت) ve Kostanet (قوسطانەت) olarak yazmıştır.[1] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Klarceti'yi ele geçiren Ruslar da köyün adını Kostanet (Костанет) olarak kaydetmiştir.[2] Rus idaresi sırasında, 1890’ların başında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze ise, köyün adını, büyük bir olasılıkla sehven Kortaneti (კორტანეთი) biçiminde yazmıştır.[3] Bununla birlikte Kortaneti Gürcistan’da bugün de var olan bir yer adıdır.
Coğrafi konumu
değiştirEski adı Mamanati olan Demirciler köyünün bir mahallesi olan Kostaneti, Borçka kasabasının kuzeybatısında, Hopa-Borçka karayolu kıyısında yer alır. Çhala Deresi vadisindeki yerleşim yerlerinden biridir ve Borçka kasabasına yaklaşık 5 km uzaklıktadır.
Tao-Klarceti bölgesinin Rusların eline geçmesinden bir süre önce, 1874 yılında bölgeyi gezen Gürcü asker ve coğrafyacı Giorgi Kazbegi, Çoruh Nehrine karışan Çhala Deresinin (Çayırsu) Livana ile Lazistan arasında sınır oluşturduğunu yazar. Buradaki köylerin adı tek tek geçmese de Kazbegi’nin verdiği bilgiye göre, Kostaneti ve diğer köyler dağ yamaçları dibinde, su kenarlarına kurulmuştu. Köylerin etrafındaki yamaçlar komar (mor çiçekli ormangülü) çalılıklarıyla doluydu. Ağaç türleri olarak ise, burada ev yapımında sıklıkla kullanılan kestanenin yanında kızılağaç ve meşeyi de saymıştır.[4]
Giorgi Kazbegi'den yaklaşık elli yıl sonra Artvin vilayetini gezmiş olan Muvahhid Zeki’nin verdiği bilgiye göre Çhala vadisinde (İç Kale) bulunan diğer köyler gibi Balıklı Dağı’nın eteğinde yer alan Kostanet’te evlerin çoğu iki katlı ve ahşaptı. Köyün iyi ve duru suları vardı. Buradaki evlerin yapımında kullanılan kestane ağaçlarına dikkati çeken Kazbegi de yol kıyılarında yolcuların su içmesi için her pınara oluk yapılmış ve ahşap maşrapa konulmuş olduğunu yazmıştır. Köyün ekonomisi tarıma dayanıyordu ve mısır, tütün, buğday, arpa, keten yetiştiriliyordu. Elma, armut, erik ve ceviz gibi meylerin yetiştiği köy “demir elma” adlı elmasıyla ünlüydü. Çhala vadisinde Kostaneti ile "Pançur", "Çat", "Mamanat", "Makaret", "Zorköy" ve "Başköy" adlı köyler birbirine yaklaşık yarım saatlik mesafede yer alıyordu.[5]
Demografi
değiştirMuvahhid Zeki’nin 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı kitabında verdiği bilgiye göre, köyün nüfusu Lazlardan oluşuyordu ve köyde Lazca konuşuluyordu. Muvahhid Zeki’ye göre köyde yaşayan Lazlar eğitimsiz ve son derece mutaassıptı; bununla birlikte eğitime ve okula büyük ilgi gösteriyorlardı.[6] Genel olarak Lazlar, Osmanlıların 16. yüzyılda bölgeyi ele geçirmesinden sonra Müslüman olmuşlardır. Bununla birlikte, Klarceti’deki pek çok köyün aksine Kostaneti’de kilise kalıntısı tespit edilmemiştir.
Doksanüç Harbi'nde Rusların bölgeyi ele geçirmesinden sonra, 1886 yılında yapılan nüfus sayımında Kostaneti’de 30 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Lazlardan oluşuyordu.[2] Rus idaresi sırasında, 1890’ların başında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze ise, Kostaneti’nin nüfusunu 15 hane olarak verdikten sonra, Osmanlı-Rus savaşının ardından göç edenlerin olduğunu yazmış, ama göç etmiş hane sayısını vermemiştir.[3]
Kostaneti’de 1922 tarihli nüfus cetveline göre 4 hanede 24 Müslüman Laz yaşıyordu.1886 nüfus sayımından itibaren çok az nüfus barındıran Kostaneti köyünden 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’na bağlı bir göçün olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim Taner Artvinli'nin verdiği bilgiye göre Kostanetlilerin bir kısmı bu savaştan sonra göç edip Bursa ilinin Gemlik ilçesine bağlı Şükriye köyüne yerleşmişlerdir.[7] 1925 yılında adı Kestane olarak değiştirilen köyde, 1926 tarihli nüfus tahririne göre 6 hanede 47 kişi yaşıyordu. Bu sayısının 22’si erkek, 25’i kadındı.[8] Hane başına ortalama 7,8 kişinin düşmesi, ailelerin kalabalık olduğunu göstermektedir. Bugün Kostaneti ile Pançureti köylerinin de içinde yer aldığı Demirciler köyünün nüfusu 803 kişiden oluşmaktadır.[9]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 1926 | 47 |
| 1922 | 24 |
| 1886 | 30 |
Tarihçe
değiştirTarihsel Tao-Klarceti’nin Klarceti kesiminde yer alan Kostaneti, antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. Erken ve geç Orta Çağ'da Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kaldı. 16. yüzyılın sonlarında da Osmanlıların egemenliğine girdi.
Kostaneti, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımına göre Kostaneti, Rus idaresinde Batum oblastı içinde yer alan Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlı bir köydü.[2] I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum'da tutunamadı. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Kostaneti’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.[10]
Kostaneti, Türkiye sınırları içinde kaldıktan hemen sonra, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. Köyün adının 1925’te Kestane olarak değiştirilmesinden sonra, Borçka’nın Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlı bir nahiye olduğu dönemde de Borçka nahiyesi sınırları içinde yer aldı. 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında adı Kestane (كستانە) olarak geçen köy, Borçka kazasına bağlı bir köy olarak kaydedilmiştir.[11] Dahiliye Vekaleti’nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta köyün adı yer almamaktadır.[12] 1933 yılından bir süre önce Kestane'nin köy statüsü kaldırılıp Demirciler’e bağlı bir mahalleye dönüştürülmüş olduğu anlaşılmaktadır.
Kaynakça
değiştir- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 117, 149.
- ^ a b c "kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2020.
- ^ a b Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 253.
- ^ Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri - Türkiye Gürcistanı'nda Üç Ay, 2019, s. 131-132, ISBN 9789755537207.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 176-177, ISBN 9789944197526.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 177, ISBN 9789944197526.
- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 168-169, ISBN 9786055708856.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 143, ISBN 9789944197526.
- ^ "Yılı Borçka İlçe Nüfusu" – T.C. Borçka Kaymakamlığı." 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2020.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 78.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, 1933, İstanbul, s. 802.