Kurgan
Kurgan veya Korgan özellikle Orta Asya ve Doğu Avrupa'daki yığma tepe ve höyük şeklinde bulunan genellikle tahtadan yapılmış mezarlar için kullanılan bir tümülüs (gömü yeri) türü.[1]
En eski kurganlar Kafkasya'da MÖ 4. milenyumda inşa edilmiştir[2] ve araştırmacılar bu mezarların Proto-Hint-Avrupalılar olarak da tabir edilen Hint Avrupa halklarının ataları tarafından yapıldığını düşünmektelerdir.[3] Kurganlar Eneolitik, Tunç, Demir, Antik ve Orta Çağ zamanlarında inşa edilmekle beraber hala bazı Güney Sibirya ve Orta Asya halkları tarafından geleneksel bir biçimde inşasına devam edilmektedir. Arkeologlar Kurgan kültürünü çeşitli alt kültürlere ayırmaktalardır. Bu alt kültürlere örnek olarak Srubna, Çukur Mezar, İskit, Sarmat, Hun ve Kuman-Kıpçak kültürleri örnek verilebilir.
Etimoloji
değiştirKelime Rusçanın da dahil olduğu pek çok slav dilinin atası olan Eski Doğu Slavca dili zamanlarından beri var olmuş ve literatüre Rusça vasıtası ile geçmiştir. Kökensel olarak ise Eski Doğu Slavca'ya henüz belirlenememiş bir Türki dilden geçtiği düşünülmektedir.[4] Modern Türkçede bulunan kurğan (kale) kelimesi de bu teze kanıt oluşturmaktadır. Kurğan ise Kur/Kor (yapı) kökünden türemiştir. Terim özellikle Sovyet arkeolojisi tarafından popülerize edilmiş ve Orta Asya ve Doğu Avrupa'da bulunan çeşitli halklar tarafından inşa edilmiş tümülüsler için kullanılan genel bir terim haline gelmiştir.
Kökenleri ve yayılış
değiştir
Kurgan hipotezi
değiştirKurgan hipotezi erken Hint-Avrupa kökenlerinin, Karadeniz-Hazar steplerindeki arkeolojik Kurgan kültürüne dayandığını öne süren teorilerden biridir.
Kurgan modeli Hint-Avrupa kavimlerinin kökenleri ile ilgili olarak en fazla kabul görmüş olan önermedir ve birçok arkeolog ve dil bilimci tarafından tamamen ya da kısmen kabul görmektedir.[5][6]
İskit-Saka-Sibirya anıtları
değiştirKurgan kültürünün öğeleri kendi içlerinde de benzerlik gösteren İskit-Saka-Sibirya kültürlerinin anıtları ile benzerlik göstermektedir.[7] Eski bir kültür olan Altay dağlarında yaşamış Pazırık kültürü de bu anıtlar ile bağdaşlaştırlmaktadır.[8]
İskit-Saka-Sibirya sınıflandırması MÖ 8. ve 3. yüzyıllar arasında inşa edilmiş Kurgan ve benzeri anıtları kapsar. Örnek olarak Esik Kurganı MÖ 5. yüzyılda inşa edilmiş ve Kazakistan’ın eski başkenti Almatı’nın yaklaşık 50 kilometre doğusunda yer alan Esik Kurganı verilebilir. Bu Kurgan özellikle içinden çıkarılmış olan "Altın elbiseli adam" adlı zırhı barındırdığı için en önemli kurganlardan biri olmaktadır. Bu periyoda aynı zamanda Erken Göçebe Dönemi de denilmektedir. MÖ 3. ve MS 6. yüzyıllarda inşa edilen anıtların Hunlar tarafından, MS 6. ve MS 13. yüzyıllarda inşa edilen anıtların Türki halklar tarafından inşa edildiği düşünülmektedir. Bu dönemleri daha sonra Moğol çağı izlemiştir.
Kültürel etkiler
değiştirKurgan geleneği kültürlerinde bu gelenek bulunmayan bazı komşu halklar tarafından da uygulanmaya başlanmıştır. Çeşitli Trakyalı krallar ve liderler kompleks Kurgan benzeri mezarlara gömülmüşlerdir ve günümüzde bu mezarların büyük çoğunluğu Bulgaristan'da bulunmaktadır. Büyük İskender'in babası olan II. Filip'in kurganı Yunanistan'da, Firigya kralı Midas'ın kurganı ise Ankara yakınlarındaki antik bir şehir olan Gordion'da bulunmaktadır.[9]
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "kurgan." Webster's Third New International Dictionary, Unabridged. Merriam-Webster, 2002. http://unabridged.merriam-webster.com 10 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (14 October 2006).
- ^ Kipfer 2000, s. 291.
- ^ Mallory & Adams 1997, s. 339.
- ^ Vasmer, Max (1953–1958). Russisches etymologisches Wörterbuch. Heidelberg: Winter. s. 2424. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2015.
- ^ ^ Mallory (1989:185). "The Kurgan solution is attractive and has been accepted by many archaeologists and linguists, in part or total. It is the solution one encounters in the Encyclopædia Britannica and the Grand Dictionnaire Encyclopédique Larousse."
- ^ ^ Strazny (2000:163). "The single most popular proposal is the Pontic steppes (see the Kurgan hypothesis)..."
- ^ Akishev K.A., Kushaev G.A., Ancient culture of Sakas and Usuns in the valley of river Ili, Alma-Ata, Kazakh SSR Academy of Sciences publication, 1963 (pp 121 - 136)
- ^ "Ice Mummies: Siberian Ice Maiden". PBS - NOVA. 4 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2007.
- ^ "The Funerary Feast of King Midas @ UPM". 4 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2019.