Latife Bekir Çeyrekbaşı
Latife Bekir Çeyrekbaşı veya Atatürk'ün verdiği soyadı ile Latife Işıkdoğdu (1901, İstanbul - 23 Eylül 1952, İstanbul), Osmanlı-Türk eğitimci, siyasetçi ve kadın hakları savunucusu.
| Latife Bekir Çeyrekbaşı | |
|---|---|
| |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 8. Dönem Milletvekili | |
| Görev süresi 5 Ağustos 1946 - 22 Mayıs 1950 | |
| Seçim bölgesi | 1946 – İzmir |
| Kadınlar Halk Fırkası Başkanı | |
| Görev süresi 1928-1935 | |
| Görev süresi 1949-1950 | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Latife Hanım 1901 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 23 Eylül 1952 (51 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Edirnekapı Şehitliği |
| Vatandaşlığı | Osmanlı İmparatorluğu Türkiye |
| Milliyeti | Türk |
| Partisi | Cumhuriyet Halk Partisi |
| Evlilik(ler) | Bekir Vefa Çeyrekbaşı |
| Akraba(lar) | Abdüllatif Suphi Paşa (dedesi) Hamdullah Suphi Tanrıöver (amcası) Seniha Sami Moralı (halası) Sema Çeyrekbaşıoğlu (torunu) |
| Çocuk(lar) | 3 |
| Mesleği | Öğretmen, siyasetçi, aktivist |
20. yüzyılın ilk yarısında Türkiye'deki feminist hareketin önde gelen isimlerinden biri olan Latife Bekir, 1923 yılında kurulan Kadınlar Halk Fırkası ve devamı olan Türk Kadın Birliğinin (TKB) kurucu ve yönetim kadrosunda yer aldı. 1946 Genel Seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisinden (CHP) İzmir milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisine girdi.
Dedesi Osmanlı Maârif-i Umûmiye nazırlarından Abdüllatif Suphi Paşa, amcası ise Cumhuriyet dönemi Milli Eğitim bakanlarından, yazar ve edebiyatçı Hamdullah Suphi Tanrıöver'dir. Torunu Sema Çeyrekbaşıoğlu ise tiyatro ve sinema oyuncusudur.
Yaşamı
değiştirİlk yılları ve eğitimi
değiştirLatife Hanım 1901 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti İstanbul'da doğdu. Babası eski Maârif-i Umûmiye nazırlarından Abdüllatif Suphi Paşa'nın oğlu, Orman ve Madenler Müdürü, Kocamemi ailesine mensup Yusuf Kâmil Bey, annesi ise İkinci Meşrutiyet döneminde Selanik ve İstanbul'da kadın derneklerinde faaliyetler yürüten Nesime Hanım'dır.
Latife Hanım evde Klasik Osmanlı-Türk edebiyatının yanı sıra, Arap ve Fars edebiyatı, fen ve dil dersleri alarak yetişti. Konakta dadısı ve mürebbiyesinden Fransızca, babası İzmir'de Ziraat Nezareti müfettişi görevindeyken ise, Rumca öğrendi.[1]
Öğretmenlik kariyeri, sosyal ve siyasal çalışmaları
değiştirLatife Hanım iki yıl Konya Kız Muallim Mektebinde Fransızca öğretmeni olarak çalıştıktan sonra[2] on yıl boyunca, aralarında Feriköy'deki Collège Sainte-Jeanne d'Are Fransız Ortaokulunun da bulunduğu, Fransız ve Rum okullarında Türkçe öğretmenliği yaptı.
Kadın hakları ve sosyal sorunlara gençlik yıllarından itibaren ilgi duydu. Henüz on yedi yaşında iken annesi Nesime Hanım'ın İttihat ve Terakki Cemiyetinin yardımıyla kurduğu Teali-i Vatan Osmanlı Hanımlar Cemiyeti katipliğini üstlendi.[3]
Kadın hakları konusundaki faaliyetlerinin yanı sıra, yoksullar, çocuklar, dezavantajlı gruplar ve engelliler için birçok yardım ve hayır cemiyetinin kuruluşuna öncülük edip bu dernek ve vakıflarda çalıştı. Aralarında Hilal-i Ahmer, Hilal-i Ahdar, daha sonra adı Çocuk Esirgeme kurumu olacak olan Himaye-i Etfal Cemiyeti, Türk Maarif Cemiyeti (TED), Darüşşafaka, İzmir Yardımsevenler Derneği, Anneler Birliği ve Kadınlar Esirgeme Kurumu gibi birçok dernek ve kuruluşta çalıştı ve yönetim kadrolarında yer aldı.[2][3]
İlk siyasi faaliyetlerini İstanbul'un Fatih ilçesindeki Horhor Caddesi üzerinde bulunan Abdüllatif Suphi Paşa Konağı'nda amcası Hamdullah Suphi Tanrıöver ile gerçekleştirdi. 1930'da kadınların belediye seçimlerine katılma hakkını almasıyla 1930 yerel seçimlerinde İstanbul Cemiyet-i Belediye (Belediye Meclisi) azalığına seçildi.
1946 genel seçimleri öncesinde İzmir Şehir Meclisi azalığı ve Yardım Sevenler Derneğinin başkanlığı yaptı.[2] 1946 seçimlerinde 115.714 oy alarak Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) listesinden 8. Dönem İzmir milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisine girdi.[2][3] 12 Ağustos 1946-1950 tarihleri arasında TBMM Ekonomi Komisyonu üyeliğinde bulundu.
Özel hayatı ve ölümü
değiştir1934 yılında TBMM'de Soyadı Kanunu'nun kabulünün ardından Mustafa Kemal Atatürk kendisine Türk kadınının üzerine ışık gibi doğduğunu söyleyerek "Işıkdoğdu" soyadını verdi.[4]
1915'te İzmir'de Posta ve Telgraf Nezareti Müdür Vekili Bekir Vefa Bey ile evlendi. Bu evlilikten Sîret, Fikret, Nasır ve Necmi isminde çocukları dünyaya geldi.
Devlet hizmetinde sırasıyla İstanbul, İzmir ve Ankara Posta Umum Müdürü olarak görev yapan eşi, Osmanlı döneminde çeyrek vergisini toplayan kişi olmasından dolayı "Çeyrekbaşı" soyadını almıştı. Latife Hanım, eşinin siyasi kırgınlıkları ve Soyadı Kanunu'nun "soyadını aile reisi erkeklerin belirleyebileceğini" ifade eden 4. maddesi nedeniyle, evlendikten sonra "Çeyrekbaşı" soyadını kullanmayı tercih etti.[3] Çiftin üç erkek çocuğu oldu.
Latife Hanım kanser nedeniyle 23 Eylül 1952 tarihinde 51 yaşında İstanbul'da öldü.[2][4][5] Cenazesi 24 Eylül 1952'de evinden alınıp Edirnekapı Şehitliği'ne defnedildi.[6]
Kaynakça
değiştir- ^ Evrim Şencan GÜRTUNCA (23 Eylül 2021). "Türk kadın devriminde Latife Bekir Işıkdoğdu Çeyrekbaşı". Cumhuriyet. 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2022.
- ^ a b c d e Mustafa Çufalı (2012). TÜRK PARLAMENTO TARİHİ VIII. DÖNEM (1946–1950) (PDF). Türkiye Büyük Millet Meclisi. s. 592. ISBN 978975 6226988. 1 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Haziran 2022.
- ^ a b c d Zihnioğlu, Yaprak (1 Nisan 2021). Toplumsal Tarih: Sayı: 328. Tarih Vakfı. s. 70. 2 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2022.
- ^ a b Evrim ŞENCAN GÜRTUNCA (2020). "SÜFRAJİST HAREKETTE BİR CUMHURİYET KADINI: LATİFE BEKİR ÇEYREKBAŞI". docplayer.biz.tr. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. ss. 55-84. 12 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2022.
- ^ Şahin, Cemile (2010). Türk Parlamentosundaki Kadın Milletvekilleri (1935-2007) (PDF). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 15 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Haziran 2022.
- ^ Gizem Gümüş (2020). "Latife Bekir Çeyrekbaşı'nın Hayatı ve Faaliyetleri". İzmir: İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi. s. 166. 1 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2024.