Nuriye Ulviye Mevlan Civelek
Nuriye Ulviye Mevlan Civelek (d. 1893 Gönen, Balıkesir - ö. 9 Nisan 1964 Kırıkhan, Hatay, Türkiye), Türk gazeteci ve Türkiye'nin ilk kadın hakları savunucularından biridir. Osmanlı'nın ilk feminist dergisi olan Kadınlar Dünyası'nın ve kadın hakları örgütü Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti'nin kurucusudur.[1][2]
Nuriye Ulviye Mevlan Civelek | |
|---|---|
| Doğum | Nuriye Ulviye Yediç 1893 Hacıvelioba, Gönen, Balıkesir |
| Ölüm | 9 Nisan 1964 Kırıkhan, Hatay, Türkiye |
| Defin yeri | Asri Mezarlık, Antakya, Hatay |
| Diğer ad(lar)ı | Nuriye Ulviye, Nuriye Ulviye Bey, Ulviye Mevlan, Nuriye Ulviye Civelek, Ulviye Civelek, Nuriye Ulviye Mevlan Civelek |
| Vatandaşlık |  Türkiye |
| Meslek | Aktivist, gazeteci |
| Etkin yıllar | 1913-1964 |
| Tanınma nedeni | Osmanlı'da ilk Müslüman kadın örgütünü kurmak |
| Evlilik | Hulusi Bey (e. 1906) Rifat Mevlan (e. 1913, b. 1923) Ali Civelek (e. 1925) |
| Çocuk(lar) | Lütfiye Civelek (Üvey Kızı) |
Hayatı
değiştirNuriye Ulviye Yediç, 1893 yılında Safiye Hanım ve Çerkes[2] olan Mahmut Yediç'in kızı olarak Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Gönen, Balıkesir'de dünyaya geldi.[not 1][3][4] Nuriye'nin ailesi Kafkasya'da yaşadığı dönemde Rus İmparatorluğu tarafından sürülmüştür.[1] Sürgün sonrası önce Trabzon'a oradan da Balıkesir, Gönen'e yerleşen aile mali sıkıntılar yaşamaktaydı.[1] Bu sebeple kızlarını altı yaşında Yıldız Sarayı'na gönderdi.[1] Nuriye, burada saray terbiyesi aldı ve sarayın adetlerine uygun olarak kendisinden yaşça büyük II. Abdülhamid’in sütkardeşi Hulusi Bey[5] ile 1906'da on üç yaşında evlendirildi.[1][3] Yaşlı olan eşi Hulusi bey bir süre sonra öldü ve Nuriye 20 yaşındayken dul kaldı.[1][2][6]
Kariyeri
değiştirNuriye Ulviye, 4 Nisan 1913'te "Kadınlar Dünyası" adıyla ilk dergisini kurdu. Bir ay sonra da 28 Mayıs 1913'te kadınların eğitim ve istihdam olanaklarını iyileştirmek ve kıyafet haklarını iyileştirmek amacıyla Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti (Osmanlı Kadın Hakları Savunma Derneği)'ni kurdu.[7] Dernek önceleri sadece Müslüman kadınların örgütüydü, ancak zamanla etnik azınlık üyeleri ve Avrupalı gazeteciler de dahil oldu.[2]
Başlangıçta dergi günlük yayımlanmaktaydı. 100. sayıdan sonra haftalık olarak yayınlamaya başladı.[2] Nuriye Ulviye, derginin 108. sayısından itibaren [not 2] gazeteci ve politikacı olan yeni kocası Rifat Mevlan'ın [not 3] soyadı olan "Mevlan" soyadını kullanmaya başladı.[7]
Kadınlar Dünyası dergisi, Müslüman bir kadının fotoğrafını yayınlayan ilk dergidir. Dergi çalışanlarından hiçbiri erkek değildi; Nuriye, erkekleri özellikle dergide çalıştırmadı çünkü ona göre erkekler kadınları toplumdan dışlamaktaydı.[2]
Nuriye, dergide yazdığı her makalede kadınların yüksek öğretim hakkı, kadınların iş yerlerinde eşit ücret alması ve memuriyet hakları gibi konulara yoğunlaştı.[7] Ayrıca, kadınların peçe yerine başörtüsü takabilmeleri, evliliklerinde eşit haklara sahip olmaları ve düzenlenmiş evlilik uygulamalarına karşı çıkmaları gerektiğini savundu.[8] Bu kampanyalar sonrası kadınlar önemli başarılar elde ettiler ve yedi kadın bir telefon bürosunda çalışmaya başladı[7] ve 1914 yılında kadınların yüksek öğrenim görebilmesi için İnâs Darülfünunu kuruldu.[9]
1918'de, Kadınlar Dünyası'na sunmak üzere Mükemmel ve Mufassal Aş Ustası adlı yemek kitabını hazırladı. 368 sayfalık eser, 1918-1922 yılları arasına tekâbül eden Mütâreke döneminde basılmış ilk yemek kitabıydı. Kitapta et, balık, av etleri, sebze ve yumurta ile yapılan yemekler, çorbalar, salatalar reçeller, salçalar hakkında ayrıntılı tarifler veriyordu. Eser, her biri fasıl olarak adlandırılan otuz yedi ana başlıktan oluşuyordu.[10][11]
Kadınlar Dünyası dergisinin, 1913-1914 yılları arasında Avrupa feministleri ve dernekler üyeleri arasındaki diyaloğu artırması amacıyla bir Fransızca baskısı da yayınladı.[2] Nuriye, dergiyi 1921 yılına kadar yönetti.[7]
Aynı dönemde Türk Kurtuluş Savaşı devam etmekteydi ve Nuriye'nin kocası Rifat Mevlan, Kürt bağımsızlık mücadelesini desteklemekteydi[12] ve bu sebeple Yüzellilikler ile birlikte sürgüne gönderildi.[4][6] Bu gelişme sonrası Nuriye, 1927'de eşinden boşandı ve öğrenci yurdu işletmeye başladı. Nuriye, işlettiği bu yurtta kalan, Antakyalı Tıp Fakültesi öğrencisi Ali Muharrem Civelek ile tanıştı ve 1931'de evlendi.[3] Daha sonra da İstanbul'dan ayrılarak Kırıkhan'a taşındılar.[4]
Nuriye, 9 Nisan 1964'te Hatay'ın Kırıkhan ilçesinde öldü ve Hatay'ın Antakya ilçesinde bulunan Asri Mezarlığı'na gömüldü.[7]
Hatırası
değiştirÖlümünden sonra kocası, 1967 yılında Hatay'ın Kırıkhan ilçesinde adına bir kütüphane kurdu. Kütüphanede 2004 yılı itibarı ile 9000 kitap bulunmaktaydı.[13] Aynı zamanda Kırıkhan'da adını taşıyan bir cadde ve çeşme de bulunmaktadır.[6] 1967 yılında mezarına, Türk Kadınlar Konseyi adına bir hatıra levhası asıldı.[7]
Notlar
değiştirKaynakça
değiştir- ^ a b c d e f "Kadınlar Dünyası'nda Bir Saraylı". Bianet. bianet.org. 14 Temmuz 2012. 15 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2017.
- ^ a b c d e f g Çakır, Serpil (2006). "Mevlan Civelek, Ulviye (1893–1964)". de Haan, Francisca; Daskalova, Krasimira; Loutfi, Anna (Ed.). Biographical Dictionary of Women's Movements and Feminisms in Central, Eastern, and South Eastern Europe: 19th and 20th Centuries (PDF). Budapest, Hungary: Central European University Press. ss. 336-339. ISBN 978-963-7326-39-4 – Project MUSE vasıtasıyla.
- ^ a b c Çakır, Serpil (2016). Nuriye Ulviye Civelek Hayati. Kitapsec. Ankara, Turkey: Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı. 30 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2016.
- ^ a b c Özden, Zuhal (9 Mart 2015). "Osmanlı'da İlk Kadın Feminist Ulviye Nuriye Mevlan Civelek" [The First Feminist in the Ottoman Empire: Ulviye Nuriye Mevlan Civelek]. Istanbul, Turkey: Demokrat Haber. 9 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2016.
- ^ Koç, Duygu, Türk kadın hareketini kadınlar dünyası ve Türk kadın yolu dergileri üzerinden okumak, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2016, s. 31
- ^ a b c Canbek, Serap (Ağustos 2011). "İlk Çerkes feminist Ulviye Mevlan Civelek" [First Circassian feminist: Ulviye Mevlan Civelek]. İstanbul, Türkiye: Jineps Gazetesi. 30 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2016.
- ^ a b c d e f g von Dewitz, Lyndall, (Ed.) (2012). "Nuriye Ulviye Mevlan Civelek". translators into English: Meral Akkent, Erlangen, Germany and Emre Aslay, Chicago, İllinois. Istanbul, Turkey: Istanbul Kadin Müzesi. 21 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2016.
- ^ Altınöz, Vuslat Devrim (2003). "Women's Press, Journals, Magazines and Newspapers from 1875 to 1923" (Masters). Oxford, Ohio: Miami University. 26 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2016.
- ^ "İnas Darülfünunu ve Kadınlar Dünyası Dergisi" [Women’s University and the magazine] (PDF). Kadınların Üniversitede 100 Yılı İnas Darülfünunu / Kadın Üniversitesi 1914–1919 (Türkçe ve İngilizce). İstanbul, Türkiye: İstanbul Kadın Müzesi, Bianet. 2014. 5 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Mart 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 2 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Ocak 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 2 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Ocak 2022.
- ^ Ozoglu, Hakan (2012). Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries. Albany, New York: SUNY Press. ISBN 978-0-7914-8556-9.
- ^ "Kırıkhan'daki tarihi kütüphane ilgi bekliyor" [Kırıkhan historic library is waiting for attention]. İstanbul, Türkiye: Cihan News Agency. 24 Temmuz 2004. 30 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2016.