Vikipedi

Mardin

Mardin ilinin merkezi olan şehir
Bu madde şehir hakkındadır. İl için Mardin (il) sayfasına bakınız. Başlığın diğer anlamları için Mardin (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Mardin (Arapça: ماردين, Kürtçe: Mêrdîn, Süryanice: ܡܪܕܝܢ|Merdīn[1]), Türkiye'nin Mardin ilinin merkezi olan şehirdir.

Mardin
Şehir
Tarihî Mardin şehri
Mardin'in Türkiye'deki konumu
Mardin'in Türkiye'deki konumu
ÜlkeTürkiye
İlMardin
İdare
 • Belediye Başkanı (vekaleten)Tuncay Akkoyun (Kayyım)
Rakım1083 m
Zaman dilimiUTC+03.00 (TRS)
Posta kodu
47xxx
Alan kodu482
Plaka kodu47
Mardin sokaklarından bir görünüm

Şehirde uluslararası kuruluşlarca kültür mirası kabul edilmiş, koruma altına alınmış tarihi yapılar mevcuttur. Mardin farklı dini inanışlar paralelinde, sanatsal açıdan da tarihi değeri olan camiler, türbeler, kiliseler, manastır ve benzeri dini eserler barındırmaktadır. Mardin, İpek Yolu güzergâhında olup, ilde beş han ve bir kervansaray mevcuttur.

Etimoloji

değiştir

Mardin adı Arapça kaynaklarda Mâridîn, Süryanice kaynaklarda Marde olarak geçmektedir. Kelimenin kökeni hakkında farklı görüşler bulunmaktadır. Bazı görüşlere göre Mardin kelimesi, savaşçı bir kavim olan ve Ardeşir tarafından 3. yüzyılda buraya yerleştirilen Mardelerden gelmektedir. Bazı görüşlere göre de "Kaleler" anlamına gelen Merdin'den gelmektedir. Günümüzde kullanılan adı, Arapça kaynaklarda geçen Mâridîn'den gelmiştir.[2]

Tarihçe

değiştir
 
Mardin'de bir medrese

Artuklu Üniversitesi yerleşkesi içindeki Hırbe Helale yerleşim yerinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılan taşlar, Paleolitik Çağ'a tarihlenmiştir.[3] Dargeçit İlçesi Ilısu civarında yer alan Boncuklu Tarla yerleşiminde Cilalı Taş Devrine ait buluntulara rastlanılmıştır. Derik ilçesindeki Kerküşti Höyük'te yapılan kazılar sonucu Kalkolitik Çağ dönemine ait kalıntılar bulunmuştur. Kemaliye höyük ve Tilki tepe Höyüklerinde de Kalkolitik Çağ dönemi seramiklere rastlanmıştır. Nusaybin ilçesindeki Girnavaz Höyük'te Erken Tunç Çağı'na tarihlenen kalıntılara rastlanmıştır. Bunun yanı sıra ildeki 36 höyükte Tunç Çağı'nın çeşitli dönemlerine tarihlenen buluntulara rastlanmıştır. Mardin-Nusaybin yolu üzerindeki Gırharrin Höyük, Mardin Dağlarının güneyindeki Girnavaz ve Yukarı Dicle havzasındaki Giricano, Kavusan Höyük, Siirt Türbe Höyük, Üçtepe, Ziyarettepe ve Gre Dimse höyüklerinde de bu çağa ait bulgular görülmektedir.

Girnavaz höyük, Dargeçit ilçesindeki Zeviya Tivilki höyük ve Kızıltepe-Viranşehir yolu üzerindeki Kerküşti höyük kazılarında Demir Çağı'na tarihlenen kalıntıları bulunmuştur. Nisibis, Midyat, Savur, İzbırak-Zaz, Baskavak-Ahmedi ve Dereiçi (Killit)'de bulunan eski dönem yerleşimlere tarihi kaynaklarda bahsedilmiştir. M.Ö 2000 yılı dolaylarında Asur egemenliğinde olan Mardin ve çevresi daha sonra Hitit ve Urartu egemenliğine geçmiştir.

Mardin adı ilk defa 4. yüzyıl Roma tarihçilerinden Ammianus Marcellinus tarafından bahsedilmiştir. I. Justinianus dönemi tarihçisi Prokopius, şehirden Margdis adıyla ikinci derece önemde bir kale olarak bahsetmiştir. Kale, 640 yılında İyâz bin Ganm komutasındaki İslam ordularınca ele geçirildi. Bu dönemde bölgeye yoğun bir Arap nüfusu yerleşimi başladı. Emevî ve Abbâsî döneminde El Cezire valiliğinin toprakları içerisinde yer aldı. 750-751 yıllarında Mardin'e hâkim olan Hariciler'in Harûriyye koluna mensup Benî Rebîa kabilesi reisi Büreyke'nin isyanına sahne oldu. Mardin kalesi, Hamdani hanedanlığının kurucusu Hamdân bin Hamdûn tarafından 885 yılında ele geçirildi. Abbasi Halifesi Mutezid tarafından 894 yılında geri alındı. Daha sonra yeniden Hamdani egemenliğine giren bölge, 10. yüzyılın sonundan 11. yüzyıl sonlarına kadar Mervaniler ile Ukayliler arasında sıklıkla el değiştirdi.

1085 yılında Mardin'in de olduğu bölge Selçuklu egemenliğine geçti. Bu tarihten itibaren bölge yoğun bir Türkmen iskanına sahne oldu. 1103 yılında Artuklu Beyliği hakimiyetine giren Mardin, daha sonra İlgazi Bey liderliğinde kurulan ve yaklaşık üç yüzyıl kadar hüküm süren Mardin Artukluları'nın hakimiyetine geçti. Bu dönemde oldukça gelişen şehir en parlak dönemlerini yaşadı. 1183 yılında Selahaddin Eyyubi şehre ilerlediyse de burayı ele geçiremedi. Ancak 1185'te Mardin Artuklu Beyliği, Eyyubi hâkimiyetini tanıdı. 1198 yılında I. Adil şehri yağmalasa da kaleyi ele geçiremedi. 1203 yılındaki Eyyubi saldırılarına da karşı konulabildi. Daha sonra yapılan antlaşma uyarınca Mardin Artukluları Eyyubiler'e tabi oldu. Mardin Artuklular'ı, I. Alâeddin Keykubad zamanında Anadolu Selçukluları'na tâbi oldu.

1260 yılında İlhanlı hükümdarı Hülagû Han'ın oğlu Yaşmut tarafından sekiz ay kuşatılan Mardin, Mardin hâkimi Necmeddin Gazi Saîd'in oğlu tarafından öldürülmesiyle İlhanlılara teslim oldu. Mardin kalesi, 1366 ve 1383 yıllarındaki Karakoyunlu saldırılarına dayandı. 1394 ve 1401 yıllarında şehir Timur'un kuvvetlerince tahrip edildi. 1409 yılında Mardin Artukluları'nın yıkılmasıyla Mardin, Karakoyunlular'ın kontrolüne geçti. 1432 yılında Mardin kalesi Akkoyunlular'a teslim oldu. 1451 yılında Karakoyunlular kaleyi kuşatsa da, şehri tahrip ederek geri çekildiler. 1507 yılında Şah İsmail tarafından Mardin şehri ve kalesi ele geçirildi. 1515 yılında şehir Osmanlı kuvvetlerine teslim olsa da kale ele geçirilemedi. 1516 yılında yeniden kuşatılan kale, 1517 yılında Osmanlı kuvvetlerince ele geçirildi.

Osmanlı döneminde nispeten sakin bir dönem geçiren Mardin, 19. yüzyıldan itibaren karışıklıklara sahne oldu. Osmanlı ile Mısır Hidivliği arasındaki mücadele döneminde Mardin bir süre Milli aşiretine bağlı isyancıların denetiminde kaldı. 1847 ve 1865 yıllarında yaşanan kolera salgınlarında şehirde çokça ölümlere yol açtı. 1891 yılında kapalı çarşısı yandı. 1895 yılında isyancıların saldırısına uğrasa da bu durum kısa sürede bastırıldı. Mondros Mütarekesi'nden sonra İtilaf Devletleri'nin askeri yerleşimi olmadı.

Cumhuriyet dönemi

değiştir

2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Mardin'de sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.[4]

Nüfus

değiştir
Bu veriler Mardin ilinin şehir merkezinin nüfus verileridir. İl nüfusu için Mardin (il) sayfasına bakınız.
Yıl Toplam Şehir Kır
1927[5] 47.487 23.252 24.235
1935[6][a] 42.749 22.517 20.232
1940[7] 41.131 23.270 17.861
1945[8] 38.591 18.522 20.069
1950[9] 42.595 19.354 23.241
1955[10] 46.441 24.329 22.112
1960[11] 56.816 28.382 28.434
1965[12] 61.519 30.974 30.545
1970[13] 66.975 33.740 33.235
1975[14] 73.704 36.629 37.075
1980[15] 78.020 39.137 38.883
1985[16] 91.139 44.085 47.054
1990[17][b] 83.863 53.005 30.858
2000[18] 108.340 65.072 43.268
2007[19] 130.916 82.134 48.782
2008[20] 130.024 81.269 48.755
2009[21] 130.318 82.449 47.869
2010[22] 128.477 79.947 48.530
2011[23] 138.850 88.054 50.796
2012[24] 139.254 86.948 52.306

2012 yılında Mardin büyükşehir statüsü kazanıp ilin tamamı büyükşehir sınırlarına girmiştir ve merkez ilçenin ismi Artuklu olarak değiştirilmiştir.

İklim

değiştir
  Mardin iklimi  
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
En yüksek sıcaklık (°C) 19,4 18,4 27,5 33,6 35,4 40,0 42,5 42,0 38,8 35,6 26,1 24,1 42,5
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 5,8 7,2 11,6 17,3 23,8 30,5 34,9 34,6 30,0 22,7 14,2 8,0 20,0
Ortalama sıcaklık (°C) 3,1 4,1 8,0 13,5 19,5 25,6 29,9 29,6 25,1 18,3 10,7 5,2 16,0
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) 0,5 1,3 4,6 9,7 14,8 20,0 24,4 24,5 20,6 14,5 7,7 2,7 12,1
En düşük sıcaklık (°C) −13,4 −14 −11,7 −5,3 2,6 5,0 11,8 12,8 8,0 1,0 −9,5 −11,9 −14
Ortalama yağış (mm) 114,8 108,8 97,6 80,5 44,6 4,7 1,3 0,3 2,2 32,9 68,9 109,8 666,4
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[25]


Notlar

değiştir
  1. ^ Kızıltepe ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
  2. ^ Yeşilli ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Mardin". syriaca.org. 11 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2020. 
  2. ^ ""MARDİN" İslam Ansiklopedisi, Cilt:28, Sayfa:43-46, Yıl:2003". 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2016. 
  3. ^ Ergül KODAŞ; Bülent GENÇ; Bahattin İPEK (2020). "Mardin-Hırbe Helale Alt Paleolitik Dönem Yontmataş Buluntuları". Artuklu İnsan ve Toplum Bilim Dergisi, 5. s. 53-59. 9 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2020. 
  4. ^ "Kanun No. 6360". 15 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2014. 
  5. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  6. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  7. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  8. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  9. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  10. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  11. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  12. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  13. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  25. ^ "Resmî İstatistikler - Mardin". Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 9 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2016. 

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Mardin ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mardin&oldid=34429743" sayfasından alınmıştır