Vikipedi

Muhammed Ömer

Taliban'ın kurucusu ve eski lideri
(Molla Muhammed Ömer sayfasından yönlendirildi)

Muhammed Ömer (Peştuca: محمد عمر, romanize: Muḥammad ʿUmar; y. 1960 - 23 Nisan 2013) ya da Batı'da bilinen adıyla Molla Ömer, 1994 yılında Taliban'ı kuran Afgan militandır. 1996-2001 Afganistan İç Savaşı sırasında Taliban, Kuzey İttifakı ile savaşarak ülkenin büyük bölümünün kontrolünü ele geçirdi ve 1996 yılında Ömer'in Yüksek Lider olarak görev yapmaya başladığı Birinci İslam Emirliği'ni kurdu. El-Kaide'nin 11 Eylül saldırılarını gerçekleştirmesinden kısa bir süre sonra Taliban hükûmeti, Amerika'nın Afganistan'ı işgaliyle devrildi ve Ömer saklanmaya başladı. Amerika liderliğindeki koalisyon tarafından yakalanmadan başarıyla kaçtı ve 2013 yılında tüberkülozdan öldüğü bildirildi.

Emîrü'l-mü'minîn
Molla
Muhammed Ömer
ملا محمد عمر
1978'de Ömer
Afganistan Yüksek Lideri
Görev süresi
27 Eylül 1996 - 13 Kasım 2001
Başbakan Muhammad Rabbani
Yerine geldiği Burhaneddin Rabbani
(Devlet başkanı olarak)
Yerine gelen Burhaneddin Rabbani
(Devlet başkanı olarak)
Kişisel bilgiler
Doğum Muhammed Ömer
y. 1960
Kandehar veya Uruzgan, Afganistan
Ölüm 23 Nisan 2013 (53 yaşında)
Ölüm nedeni Tüberküloz
Defin yeri Şinkay, Zabul Vilayeti, Afganistan
Vatandaşlığı  Afganistan
Evlilik(ler) En az 3
Çocuk(lar) En az 5
Mesleği Din adamı · Siyasetçi
Dini Sünni İslam (Hanefi)
Askerî hizmeti
Bağlılığı Mücahitler (1983–1991)
Taliban (1994-2013)
Hizmet yılları 1983-1991
1994-2013
Çatışma/savaşları Sovyet-Afgan Savaşı
Afganistan İç Savaşı

Kandehar'da dindar bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Ömer, Afganistan'daki yerel medreselerde eğitim gördü. Afganistan'ın 1979'da Sovyetler Birliği tarafından işgal edilmesinin ardından Sovyet-Afgan Savaşı'nda savaşmak üzere Afgan mücahitlere katıldı. Birkaç çatışma sırasında önemli bir askeri general olarak görev yaptı ve bir patlamada sağ gözünü kaybetti. Sovyetler sonunda 1989'da ülkeden çekildi ve 1992'de Afganistan'ın Sovyet destekli Demokratik Cumhuriyeti devrilerek, 1992-1996 Afganistan İç Savaşı'nı tetikledi. Başlangıçta sessiz kalan ve çalışmalarına devam etmeye odaklanan Ömer, baça bazi uygulaması da dahil olmak üzere ülkedeki fetva olarak algıladığı şeylerden giderek daha fazla hoşnutsuzluk duymaya başladı ve nihayetinde İç Savaş'ta savaşmaya geri dönmesine neden oldu. 1994'te Ömer, Kandahar'daki dindar öğrencilerle birlikte 1996'da diğer Afgan gruplarına karşı zafer kazanan Taliban'ı kurdu. Ömer, Taliban'ı Afganistan İslam Emirliği olarak bilinen ve şeriatı sıkı bir şekilde uygulayan Yüksek Konsey'in başında olduğu Sünni İslami bir teokrasi kurmaya yöneltti. 1996-2001 yılları arasında iktidarda olan Taliban, sivillere yönelik katliamlar, dini ve etnik azınlıklara karşı ayrımcılık, kadınların okuldan ve çoğu işten men edilmesi ve Ömer'in bizzat emrettiği Bamiyan Buda'ları da dahil olmak üzere kültürel anıtların tahrip edilmesi nedeniyle geniş çapta kınandı.[1]

Taliban'ın Afganistan'da sığınma hakkı tanıdığı El-Kaide'nin 2001 yılında ABD'ye karşı 11 Eylül saldırılarını gerçekleştirmesinin ardından Amerikan Başkanı George W. Bush, Taliban'dan El-Kaide lideri Usame bin Ladin'in ABD'ye iade edilmesini talep etti. Taliban'ın bu talebi reddetmesi üzerine ABD, Terörizme Karşı Küresel Savaş'ı başlattı ve Ekim 2001'de Taliban karşıtı Kuzey İttifakı'nın büyük desteğiyle Afganistan'ın çokuluslu işgaline önderlik etti. Aralık 2001'de Taliban hükûmeti, Amerika liderliğindeki koalisyon tarafından devrildi; Ömer, Kandehar'dan kaçtı, Zabul Eyaletinde saklandı ve Taliban'ın operasyonel kontrolünü yardımcılarına devretti. Taliban onun komutası altında yeni Afgan hükûmetine ve koalisyona karşı bir isyan başlattı. Ömer, on yıl süren uluslararası bir insan avına konu olmasına rağmen, hayatının geri kalanında saklanmaya devam etti. Tüberküloz nedeniyle 2013 yılında öldüğü bildirildi ve bu durum 2015 yılına kadar kamuoyuna açıklanmadı. 2021'de Taliban, Afgan hükûmetini devirdi ve Kabil'in Düşüşü'nün ardından iktidarı yeniden ele geçirdi.

Ömer, kendisini Afganistan'ın İslami ilkelerini önce Sovyet imparatorluğuna, daha sonra da Batı dünyasına karşı savunan önemli bir özgürlük savaşçısı olarak gören Taliban arasında büyük ölçüde popüler bir figür olmaya devam etmektedir. Diğerleri ise onu baskıcı hükûmeti ve dini dogmatizmi nedeniyle eleştirmektedir.

İlk yılları

değiştir
 
Ömer'in 1978 yılında genç bir din öğrencisi olarak çekilmiş renkli fotoğrafı[2]

Ömer'in erken dönem ve kişisel yaşamının büyük bir kısmı ya gizli kalmakta ya da çelişkili raporlara konu olmaktadır.[3][4] Ölümünün gizli tutulduğu Nisan 2015'te Taliban, Ömer'in "yüce liderliklerinin 19. yılı" münasebetiyle bir biyografisini yayınladı; oysa Ömer 23 Nisan 2013'te çoktan ölmüştü.

Bu biyografiye göre Ömer, 1960 yılında Afganistan'ın Kandehar Vilayeti'nin Hakrez Bölgesi'ndeki Chah-i-Himmat köyünde doğdu.[4] Ancak The Daily Telegraph'a göre bunun yerine Uruzgan Vilayeti'nde doğmuştur.[3] İslam alimleri ve öğretmenlerinden oluşan bir aileden geliyordu. Babası Mevlevi Gulam Nabi, dedesi Mevlevi Muhammed Rasool ve büyük dedesi Mevlevi Baz Muhammed'dir.[5] Peştunların daha büyük Ghilzai aşiret konfederasyonunun bir parçası olan Hotak aşiretinin Tomzi klanındandılar.[6] Khakrez Bölgesi'nde doğan babası, köy çocuklarına Kur'an öğreten ve ailelerinden sadaka alan yoksul, topraksız bir gezici öğretmendi.[7] Babası, Ömer'in kendi ifadesine göre üç,[8] Taliban biyografisine göre ise beş yaşındayken öldü.[4] Babasının ölümünden sonra Ömer, amcaları tarafından büyütüldü. Babasının erkek kardeşlerinden biri olan Mevlevi Muzafer,[9] Afganistan'ın kırsal kesimlerinde sıklıkla yapıldığı gibi Ömer'in dul annesiyle evlendi.[7] Aile, Uruzgan Vilayeti'nin yoksul Deh Rawood Bölgesi'ndeki Deh Rawood kasabasına birkaç mil uzaklıktaki Dehwanawark köyüne taşındı ve burada amcası din öğretmeni olarak görev yapıyordu. Eski Afganistan Devlet Başkanı Hamid Karzai'ye göre, "Ömer'in babası yerel bir dini liderdi, ancak aile fakirdi ve Kandahar ya da Kabil'de kesinlikle hiçbir siyasi bağlantıları yoktu. Esasen alt orta sınıf Afganlardı ve kesinlikle elit tabakaya mensup değillerdi."

Ömer, amcası tarafından yönetilen bir dini okulda ya da medresede okudu.[10] Gopal ve Strick van Linschoten'e göre tüm dini eğitimini köy camilerine bağlı küçük dini okullar olan Afgan hujralarında aldı.[11] İlk ve orta dini eğitimini tamamladıktan sonra 18 yaşında yüksek dini eğitimine başladı.[5] Eğitimini tamamlayamadan yarıda kesildi[12] ve "Molla" unvanını tam olarak kazanamadı.[11] Hayatının ilerleyen dönemlerinde Pakistan'ın Karaçi kentindeki Jamia Uloom-ul-Islamia semineri tarafından kendisine onursal bir derece verildi, ancak bazı raporların aksine burada hiç eğitim görmedi.[13] Ayrıca Pakistan'ın kuzeybatısındaki Darul Uloom Haqqania tarafından da kendisine fahri doktora unvanı verildi ki burada çok sayıda üst düzey Taliban lideri eğitim gördü.[14] Bazı kaynaklar onun burada eğitim gördüğünü iddia etse de, Darul Uloom Haqqania'nın lideri Sami-ul-Haq 1994 yılına kadar Ömer'i tanımadığını söyledi.[15]

Kişisel hayatı

değiştir

Siyasi rütbesine ve Adalet için Ödüller'in en çok arananlar listesindeki yüksek statüsüne rağmen,[16] Ömer hakkında kamuoyunda pek bir şey bilinmiyordu. Ömer, halka açık konuşmalar yapmadı ve yabancılarla görüşmeyi hep reddetti;[17] ölümünden önce bilinen tek bir fotoğrafı vardı. Ölümünden sonra Taliban, Ömer'i 1978'de gençliğinde gösteren daha yeni ve daha net bir fotoğraf yayınladı.[18]

Fiziksel görünümüne ilişkin anlatılar, Ömer'in zayıf, güçlü yapılı ve yaklaşık 2 metre uzunluğunda olduğunu belirtmektedir.[19][20][21] Ömer, iktidarının başında akademisyenler ve aktivistlerle birlikte kendisini ziyaret eden ünlü Afgan şair Abdul Bari Jahani tarafından utangaç ve suskun olarak tanımlandı.[22] Bu grubun üyeleri onun ülkeye getirdiği düzen ve güvenliği alkışlarken, Cihani onu "sessizce dinleyen" "uzun boylu ve yakışıklı" bir adam olarak hatırlamaktadır.[23] Zaeef ise "dinlerdi, sabırlıydı ve öfkeyle tepki vermezdi" diyor. Buna karşılık, onunla tanışan eski bir Suudi istihbarat şefi Ömer'in "son derece gergin olduğunu, terlediğini ve hatta bana bağırdığını" söyledi.[24] Üst düzey Taliban liderleri onun "zaman zaman BBC Peştuca servisine verdiği röportajlarda anadilinde tökezlediğini" iddia etti.[24] Ömer'in "en az" üç karısı ve aralarında şu anda Afganistan Savunma Bakanı olan Molla Yakup'un da bulunduğu "en az" beş ya da altı çocuğu vardı.[25][26]

Ömer, 1998 yılında Suudi Arabistan Kralı Fahd'dan kişisel bir davet almasına rağmen, Mekke'ye hacca gitmeyi reddetti ve hiçbir zaman da gitmedi.[27]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Anderson, Jon Lee (28 Şubat 2022). "The Taliban Confront the Realities of Power". The New Yorker. 18 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2023. 
  2. ^ "Rare new picture of Taliban founder Mullah Omar surfaces". Agence France-Presse. The Economic Times. 12 Ekim 2015. 1 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2022. 
  3. ^ a b Muhammad Zubair Khan and Andrew Marszal (29 Temmuz 2015). "Taliban supreme leader Mullah Omar 'is dead'". Telegraph UK. 12 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2015. 
  4. ^ a b c "Afghan Taliban publish Mullah Omar biography". BBC News. 5 Nisan 2015. 8 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021. 
  5. ^ a b Abdul Hai Mutma'in (2019). Taliban: A Critical History from Within. Berlin: First Draft Publishing. ISBN 978-3-944214-26-9. 
  6. ^ Rashid, Taliban, (2001)
  7. ^ a b Coll, Steve (23 Ocak 2012). "Looking For Mullah Omar". The New Yorker. 26 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021. 
  8. ^ "نص كلمة زعيم طالبان رداً على أسئلة الجزيرة نت / Naṣṣ kalimat za'īm Ṭālibān raddan 'alá as'alat al-Jazīrah Nit" [Text of Taliban chief's words in response to questions from Aljazeera.net]. aljazeera.net (Arapça). 11 Ocak 2001. 10 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2024. 
  9. ^ Gall, Carlotta (22 Mayıs 2002). "Seeking Mullah Omar in a land of secrets". The New York Times. 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2024. 
  10. ^ Watson, Ivan (6 Nisan 2015). "Mullah Omar is still the leader of the Taliban, new biography claims". CNN. 26 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021. 
  11. ^ a b Gopal, Anand; Strick van Linschoten, Alex (Haziran 2017). "Ideology in the Afghan Taleban" (PDF). Afghanistan Analysts Network. ss. 10, 31, 34. 3 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Eylül 2021. 
  12. ^ Rashid, Ahmed (2010). Taliban: The Power of Militant Islam in Afghanistan and Beyond. Rev. I.B. Tauris. s. 24. ISBN 978-1-84885-446-8. 
  13. ^ Gunaratna, Rohan; Iqbal, Khuram (2012). Pakistan: Terrorism Ground Zero. Reaktion Books. s. 41. ISBN 978-1-78023-009-2. 
  14. ^ Mark Magnier (30 Mayıs 2009).
  15. ^ Rashid, Ahmed (2010).
  16. ^ "Wanted Information leading to the location of Mullah Omar Up to $10 Million Reward". Rewards for Justice Program, US Department of State. 5 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ "'Visionary' mullah who protects terror leader is mentally unstable". Independent. 7 Ekim 2001. 6 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2024. 
  18. ^ AFP (12 Ekim 2015). "Rare new picture surfaces of Taliban founder Mullah Omar". Dawn. Pakistan. 4 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2016. 
  19. ^ Griffiths, John C. Afghanistan: A History of Conflict, 1981.
  20. ^ Ismail Khan, "Mojaddedi Opposes Elevation of Taliban's Omar", Islamabad the News, 6 Nisan 1996, quoted in Wright, Looming Tower, (2006), s. 226
  21. ^ Robert Marquand (10 Ekim 2001). "The reclusive ruler who runs the Taliban". The Christian Science Monitor. 14 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2024. 
  22. ^ "Afghanistan: Taliban Preps for Bloody Assault". Newsweek. 5 Mart 2007. 13 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2024. 
  23. ^ Mashal, Mujib (6 Haziran 2012). "The myth of Mullah Omar". Al Jazeera (İngilizce). 23 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2024. 
  24. ^ a b Aggarwal 2016.
  25. ^ Library, C. N. N. (30 Aralık 2012). "Mullah Mohammed Omar Fast Facts". CNN (İngilizce). 3 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2024. 
  26. ^ "Taliban Announces Head of State, Acting Ministers". tolonews.com (İngilizce). TOLOnews. 7 Eylül 2021. 7 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2021. 
  27. ^ "Afghanistan: Has Taliban Leader Mullah Omar Lost His Mind?". Newsweek. 15 Ekim 2015. 3 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2015. 
Siyasi görevi
Önce gelen:
Burhaneddin Rabbani 		Afganistan Yüksek Konseyi Başkanı
1996-2001 		Sonra gelen:
Burhaneddin Rabbani
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Muhammed_Ömer&oldid=33745285" sayfasından alınmıştır