Nunivak Çupikçesi
Nunivak Çupikçesi[kaynak belirtilmeli] (kendilerince Cugtun ; İngilizce Cup'ig ya da Nunivak Cup'ig, Nunivak Cux), Alaska'da, Nunivak Adasında Nunivak Çupiklerinin konuştuğu Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili olan Yupikçenin bir şivesi.
| Nunivak Çupikçesi | |
|---|---|
| Cugtun | |
| Ana dili olanlar | Amerika Birleşik Devletleri (Nunivak Adası, Alaska) |
| Dil ailesi | Varsayılan
|
| Yazı sistemi | Latin |
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | ypk |
| ISO 639-3 | esu |
Nunivak adasında konuşulan Nunivak Çupikçesi, ada izolasyonu sonucu Yupikçenin en farklı lehçesi[1] olup ayrı bir dil gibi nitelendirilir ve Nunivak'taki okulda öğretilir ve yazıya geçirilir. Nunivak adasında Mekoryuk kasabasında yaşlılarca konuşulmaktadır.[2]
Eskimo dilleri içindeki yeri
değiştir- Eskimo - Aleut dilleri
- Aleut dilleri
- Eskimo dilleri
- Yupik dilleri
- Sirenik Yupikçesi
- Öz Yupik dilleri
- Sibirya Yupikçesi
- Naukan Yupikçesi
- Alaska Yupikçesi
- Unaliq-Pastuliq Yupikçesi : Norton Sound yöresinde
- Yupikçe : Yukon ve Kuskokwin yörelerinde
- Egegik Yupikçesi : Bristol Koyu yöresinde
- Çupikçe : Hooper Bay ve Chevak yörelerinde
- Nunivak Çupikçesi
- Supikçe
- İnuit dilleri
- Yupik dilleri
Eğitim ve Öğrenim
değiştirDünyada yalnızca tek bir okulda, Aşağı Kuskokwim Okul Bölgesine (LKSD Lower Kuskokwim School District) bağlı olan Mekoryuk'taki okulda (Nuniwarmiut School PK-12) Nunivak Çupikçesi "yabancı dil" gibi öğretilmektedir. Çocuklar anadillerini bilmedikleri için evde konuşamıyorlar, okulda sonradan öğreniyorlar. Okulun 32[3] öğrencisi var. Alaska Yerli Dil Merkezi tarafından Yupikçeden (Yup'ik) ayrı olarak Nunivak Çupikçesi (Cup'ig) ile de ders kitabı yayımlanmaktadır.[4]
Tükenme tehlikesi
değiştirNunivak Çupikçesinin tehdit altındaki dillerden olduğu Alaska Yerli Dil Merkezi (ANLC) tarafından da belgelenmiştir. Michael Krauss tarafından 1975 yılında yapılan tespite göre "bazı çocuklar Çupikçeyi konuşabiliyor" denilirken, 1982 yılında ise "çocukların hiçbiri Çupikçeyi konuşamıyor" olmuştur.[5]
Bazı gramer özellikleri
değiştirNunivak Çupikçesi, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü sergiler:
- Kelimelerde üç sayı vardır: tekil, ikil, çoğul
| tekil | ikil | çoğul | anlamı |
| qusngir | qusngig | qusngit | ren geyiği |
| qay'ar | qay'ag | qay'at / qass'it | kayak |
| qimugta | qimugteg | qimugtet | köpek |
- Kelimeler yalın halde çoğu zaman nominatif eki alırlar : daha çok -r ya da -g
- Kelimeler (ya da cümleler) 4 bölümden oluşur: kök (stem), yapım eki (postbase), çekim eki (ending), bağlaç (enclitic)
- Tamlama (isim ya da sıfat) bulunmaz
- Türkçede iyelik tamlaması (genitive + possessive) ile ifade edilen (örn: adamın evi) yapılar, Nunivak Çupikçesinde iyelik tamlaması olmadığı için ona yakın başka bir yapıyla kurulur: relative + absolutive:
Örnek cümleler
değiştir- Cangacit? - Nasılsın (İyi misin) ?
- Canritua - İyiyim
- Unuakukegci - Günaydın
- Agayunerpakegcikici - Mutlu Noeller
- Allrakularakegciluci-llu - Ve de Yeniyılın kutlu olsun
- Quyana - Teşekkürler
- Taqukat, maklit neqkanka - Foklar, sakallı foklar benim yiyeceğimdir
- Quyana niicugnillua - Beni dinlediğiniz için teşekkür ederim
- Quyana naqluki allnganka - Ne yazdığımı okuduğunuz için teşekkür ederim
Örnek metin:[6] NUNİVAK ÇUPİKÇESİ : Tamakut cuut pilliaraat ciuliaratuut nallumteni. Cugtun ayuqellernek caumallret amllertut, culliarit. Aukwallaat kwa-i curpailemta piqullrungataat apertusciigatki-llu kwaten tauggaam tangrrumaaqluki kwangkuta pitungamta avani cuut, cullret augkut. Atamta-llu [?] piliqucullrulliningateki tamaakut ak'allaulrit nalluaput qangvaq pillrit. Tava tayim' cami pillrit niicuitaput.
- İNGİLİZCE ÇEVİRİSİ : Our ancestors made those before we were even born. There are many of those people-faced figures, the ones they made. Those are very ancient and were carved way before we were born and people in the time we were young could not talk about them because they did not know of them. But they were made and how old exactly they are is not known about. We never hear when they have made those or what year.
Alıntılar
değiştirRus Alaskası döneminde (1733 - 1867) 1821 yılında ilk kez Ruslarla ve Rusçayla karşılaşan Yupiklerin dillerinde Rusça alıntılar günümüzde de canlılığını sürdürür:
- caarralar (< Rus. сахар) 'şeker'
- caayu (< Rus. чай) 'çay'
- cainig (< Rus. чайник) 'çaydanlık'
- cap'akir (< Rus. сапоги) 'bot, potin'
- cass'ar (< Rus. часы) 'saat'
- culunar (< Rus. солонина ?) 'tuzlama balık'
- kelipar (< Rus. хлеб) 'ekmek'
- maslar (< Rus. масло) 'tereyağı'
- miss'ug (< Rus. мешок) 'çanta; çuval'
- mulut'ug (< Rus. молоток) 'çekiç'
- paltug (< Rus. пальто) 'palto'
- pelatekar (< Rus. палатка) 'çadır'
- putuskar (< Rus. подушка) 'yastık'
- tiisiss'ar (< Rus. тысяча) 'bin'
- yaassig : (< Rus. ящик) 'kutu'
Dipnotlar
değiştir- ^ Steven A. Jacobson (2006), The participial oblique, a verb mood found only in Nunivak Central Alaskan Yup'ik and in Siberian Yupik 21 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ÉTUDES/INUIT/STUDIES, 2006, 30(1): 135-156 (= Nunivak Island has the most divergent dialect of Central Alaskan Yup'ik Eskimo, the language of southwestern Alaska)
- ^ "LKSD, Department of Academic Programs and Support". 4 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2010.
- ^ "Mekoryuk Schools". 3 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2010.
- ^ "Central Alaskan Yup'ik Collection Container List". 6 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2010.
- ^ "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Current Status of Cup'ig Language". 24 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2010.
- ^ "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Stone Head Carvings, told in Cup'ig, with English translation. Narrated by Qungutur". 25 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2010.