Pers İmparatorluğu'nun 2500. yıl kutlaması
Pers İmparatorluğu'nun kuruluşunun 2500. yıldönümü kutlamaları[1] (Farsça: جشن سالگرد دوهزار و پانصدمین سال بنیانگذاری تمدن پارسی), Ekim 1971'de İran Şehinşah Devleti'nde Pehlevî Hanedanı'nın ev sahipliğinde düzenlendi. Daha çok Persepolis'te yoğunlaşan etkinlikler, MÖ 550'de Büyük Kiros tarafından kurulan Ahameniş İmparatorluğu'nun mirasını onurlandırmayı amaçlayan ayrıntılı bir dizi büyük kutlamadan oluşuyordu.[2][3] Pehlevi rejimi, modern bir İran ulusu inşa etmek amacıyla, Aryan kökenli bir ulusal kimlik vurgusunu resmi tarih yazımında temel almıştır. Bu süreçte, İran'ı ele geçiren ve yöneten yabancı unsurlara karşı yerelleştirme stratejisi kullanılarak Türkler, Araplar ve Moğollar gibi Aryan olmayan unsurların İran kültürüne uyum sağladığı iddia edilmiş ve İranlı bürokratlar, şairler, bilginler ve etkinlikler yoluyla bu süreç pekiştirilmiştir. Pehlevi hanedanı, kendini 2.500 yıllık bir monarşinin varisi olarak göstererek, hem egemenliğini hem de ırk temelli ideolojisini pekiştirmeye çalışmıştır.[4]
| Pers İmparatorluğu'nun 2500. yıl kutlaması | |
|---|---|
 İran Şahı Muhammed Rızâ Pehlevî tarafından, tarihteki "ilk insan hakları sözleşmesi" olduğu iddiasıyla etkinliğin resmi logosu olarak tasarlanan Kiros Silindiri. | |
  Persepolis Ahameniş İmparatorluğu'nun törensel başkenti olan ve bu nedenle etkinliğin ana mekanı olarak seçilen Persepolis'in konumu. | |
| Orijinal adı | جشن سالگرد دوهزار و پانصدمین سال بنیانگذاری تمدن پارسی |
| Tarih | 12–16 Ekim 1971 |
| Konum | İran Şehinşah Devleti |
| Koordinatlar | 29°56′04″K 52°53′29″D / 29.93444°K 52.89139°D |
| Amaç | Ahameniş İmparatorluğu dönemindeki antik İran'ın mirasını onurlandırmak ve Pehlevî Hanedanı dönemindeki modern İran'ın gelişimini göstermek |
| Düzenleyen | Muhammed Rızâ Pehlevî |
Kutlamalar, eski İran tarihini vurgulamayı ve aynı zamanda 1941'den beri İran Şahı olarak hüküm süren Muhammed Rızâ Pehlevî yönetiminde ülkenin çağdaş kalkınmasını dünyaya göstermeyi amaçlıyordu.[5][6]
Bazı tarihçiler, görünüşte sınırsız olan kraliyet servetinin bu muazzam gösterisinin İran halkının Pehlevî Hanedanı'na karşı artan hayal kırıklığına katkıda bulunduğu görüşünü savunmuştur. Bazı tarihçiler ise İslam Devrimi sırasında Şah'ın rejimini itibarsızlaştırmak için törenlerin savurganlığının abartıldığını iddia etmektedir.[6]
Planlama
değiştirBBC'nin Storyville programındaki 2016 tarihli Decadence and Downfall: The Shah of Iran's Ultimate Party adlı belgeseline göre kutlamaların planlanması bir yıl sürdü. Belgesel yapımcıları Şah tarafından kutlamaları organize etmekle görevlendirilen kişilerle görüştüler. Kraliyet Sarayı bakanı Asadollah Alam, organizasyon komitesinin başına getirilmişti. Kiros Silindiri kutlamaların sembolü olarak resmi logoda yer aldı. Ana etkinliğin Şiraz yakınlarındaki Persepolis antik kentinde yapılmasına karar verilmesiyle birlikte, Şiraz Havalimanı ve Persepolis'e giden bir otoyol da dahil olmak üzere yerel altyapının iyileştirilmesi gerekti. Basın ve etkinlik personeli Şiraz'a yerleştirildi. Katılımcıları ağırlamak için özenle hazırlanmış bir çadır kent planlandı. Persepolis'in etrafındaki alan yılanlardan ve diğer haşarattan temizlendi.[7] Ağaçlar ve çiçekler dikilerek ve Avrupa'dan 50.000 ötücü kuş ithal edildi.[5] Tahran'ın yanı sıra Büyük Kiros'un Mezarı'nın bulunduğu Pasargad için de başka etkinlikler planlandı.
Persepolis Çadır Kenti
değiştirÇadır Kent (Altın Kent olarak da adlandırılır) Parisli iç tasarım firması Maison Jansen tarafından 160 dönüm (0,65 km²) arazi üzerinde planlandı. Çadır kent için Fransa Kralı I. François ile İngiltere Kralı VIII. Henry'nin 1520'de Altın Kumaş Tarlası'nda yaptıkları görüşmeye atıfta bulunuldu.[7] Elli adet 'çadır' (geleneksel İran çadır bezi ile kaplı prefabrik lüks daireler) merkezi bir fıskiye etrafında yıldız şeklinde düzenlendi. Antik Persepolis'in nasıl görüneceğini canlandırmak için çadırların etraflarına çok sayıda ağaç dikildi. Her çadıra, katılımcıların kendi ülkeleriyle doğrudan telefon ve teleks bağlantıları sağlandı. Kutlamalar, alandan bir uydu bağlantısı aracılığıyla tüm dünyaya televizyondan yayınlandı.
Büyük 'Onur Çadırı' önemli misafirlerin kabulü için tasarlandı. 'Ziyafet Salonu' çadır kentteki en büyük yapı olup 68 x 24 metre ölçülerindeydi. Çadır alanı, Fransa'dan getirilen ve Persepolis kalıntılarına bitişik olan ağaç ve diğer bitkilerden oluşan bahçelerle çevriliydi. Yemek hizmetleri, görkemli kutlamalar için Paris'teki restoranını neredeyse iki hafta boyunca kapatan Maxim's tarafından sağlandı. Ünlü otelci Max Blouet ziyafeti denetlemek üzere emekliliğine ara verdi. Moda evi Lanvin, İmparatorluk hanedanının üniformalarını tasarladı. 250 kırmızı Mercedes-Benz 600 limuzin konukları havaalanına götürüp getirmek için kullanıldı. Yemek takımları Limoges porseleni ve D. Porthault'un ketenleri kullanılarak hazırlandı.
Kutlamalar
değiştir
Kutlamalar, 12 Ekim 1971'de Şah ve Şahbanu'nun Pasargad'daki anıt mezarında Büyük Kiros'a saygılarını sunmalarıyla başladı. Sonraki iki gün boyunca Şah ve eşi gelen konukları genellikle doğrudan Şiraz havaalanında karşıladı. 14 Ekim'de Şahbanu'nun doğum gününü kutlamak üzere Ziyafet Salonu'nda büyük bir gala yemeği düzenlendi. Kraliyet ailelerinin altmış üyesi ve devlet başkanları Ziyafet Salonu'ndaki tek büyük kıvrımlı masada toplandı. Konuklar, İngiliz porselen üreticisi Spode'a yaptırılan ve her biri Şah'ın armasıyla turkuaz ve altın renginde süslenmiş 10.000 tabaktan oluşan özel yemek servisi eşliğinde yemeklerini yediler. Resmi kadehler Dom Perignon Rosé 1959 ile kaldırıldı.
Kutlama için yemek ve şarap Parisli restoran Maxim's tarafından sağlandı.[8] 600 konuk beş buçuk saat boyunca yemek yedi ve böylece Guinness Dünya Rekorları'nın birbirini izleyen baskılarında kaydedildiği üzere modern tarihin en uzun ve en gösterişli resmi ziyafeti gerçekleşti. Iannis Xenakis tarafından tasarlanan ve özel olarak sipariş edilen elektronik müzik parçası Persepolis'in eşlik ettiği Persepolis Polytope adlı ses ve ışık gösterisi geceyi tamamladı.[9] Ertesi gün, İran silahlı kuvvetlerinden 1.724 askerin dönem kostümleri içinde 2500 yılı kapsayan farklı İran imparatorluklarının ordularının devasa bir askeri geçit töreni gerçekleşti. Ardından İmparatorluk Silahlı Kuvvetleri görevlileri, askeri müzisyenler tarafından yönetilen ve geçit töreninin müziğini sağlayan büyük bir askeri bando ile Batı enstrümanlarıyla çalan modern bando ve İran tarihinin farklı dönemlerinden bandocuların üniformalarını giyen geleneksel bando olmak üzere ikiye ayrıldı. Akşam, Persepolis'teki kapanış etkinliği olarak Ziyafet Salonu'nda daha az resmi bir "geleneksel İran partisi" düzenlendi.[10]
Son gün Şah, kutlamanın anısına Tahran'daki Şahyad Kulesi'nin (daha sonra İran Devrimi'nden sonra Azadi Kulesi olarak değiştirildi) açılışını yaptı. Kule aynı zamanda Pers Tarihi Müzesi'ne de ev sahipliği yapıyordu. Müzenin içinde Şah'ın "tarihteki ilk insan hakları sözleşmesi" olarak tanıttığı Kiros Silindiri sergileniyordu.[11][12] Silindir aynı zamanda kutlamaların resmi sembolüydü ve Şah'ın Kiros'un mezarı başında yaptığı ilk konuşmada silindirin 2500 yıl önce getirdiği haklardan övgüyle söz etti. Kutlamalar Şah'ın babası Rıza Pehlevi'nin anıt mezarında saygı duruşunda bulunmasıyla sona erdi.[10]
Etkinlik, mevcut en eski üç monarşiden ikisinin hükümdarlarını, Şah ve Etiyopya İmparatoru Haile Selassie'yi bir araya getirdi. Japonya İmparatoru Hirohito ise en küçük kardeşi Prens Mikasa tarafından temsil edildi. On yıl içinde hem Etiyopya hem de İran monarşilerinin varlığı sona ermişti.
Eleştiriler
değiştirSaray Bakanlığı kutlamaların maliyetini o dönemde 17 milyon ABD Doları olarak belirtirken, organizatörlerden Ansari 22 milyon ABD Doları olarak açıkladı.[7] Gerçek tutar tam olarak hesaplamak zor ve partizan bir konu olarak kabul edilmektedir. The New York Times, etkinlikten birkaç ay önce şu haberi yapmıştır: "Kutlamanın muazzam masrafının, petrol ve diğer birçok kaynakla zenginleşen hazineyi zorlaması pek olası değil. Ancak yaklaşık 30 milyon nüfuslu bu büyük ölçüde kırsal ülkede yaygın yoksulluk ve geri kalmışlık karşısında böylesine göze batan bir harcama için sessiz bir eleştiri var."[13]
BBC belgeseli Decadence and Downfall'a göre kutlamalar yaklaşık 120 milyon ABD dolarına mal olmuştur. Ancak bu iddianın gerçek bir dayanağı olmadığı belirtilmiştir. Ayrıca belgeselde Şah'ın ithal ettiği yaklaşık 50.000 kuşun çöl iklimi nedeniyle birkaç gün içinde öldüğü iddia edilmektedir. Tarihçi Robert Steele, Persepolis'teki ekim ayı ikliminin bildirilenden daha ılıman olduğunu ve bu nedenle kuşların yerel havaya alışkın olacağını savunarak bu iddiayı geçersiz olarak nitelendirmiştir.[14] Gazetecilerin ve tarihçilerin birçok anlatısı maliyet tahminlerini abartmakta ve rejimin ne gerekiyorsa harcamak istediğini iddia etmektedir. Ancak Şah kutlama planlarını, maliyetleri düşürmek amacıyla orijinal planın dörtte birine indirildikten sonra onaylamıştır.[15]
Davetliler
değiştirKutlamalar için Kraliçe II. Elizabeth'e güvenlik sorunu nedeniyle katılmaması tavsiye edilmişti.[7] Kraliçeyi eşi Philip ve kızı Prenses Anne temsil etti.[16] Kutlamalara katılmayan diğer önemli liderler ABD Başkanı Richard Nixon ve Fransa Başbakanı Georges Pompidou idi. Nixon başlangıçta katılmayı planlamıştı ancak daha sonra fikrini değiştirdi ve yerine yardımcısı Spiro Agnew'i gönderdi.[7]
Bazı kaynaklar[17] Çin'den katılan kişinin Guo Moruo olduğunu söylemektedir. Kızına göre ise, Guo'nun başlangıçta katılması planlanmıştı ancak gelirken yolda hastalandı ve onun yerine dönemin Çin'in Pakistan Büyükelçisi Zhang Tong kutlamalara katıldı.[18]
Film
değiştirİran Ulusal Film Kurulu kutlamalarla ilgili olarak Farsça Forugh-e Javidan (فروغ جاویدان) ve İngilizce Flames of Persia (İran'ın Ateşi) isimli bir belgesel hazırladı. Belgesel Farrokh Golestan tarafından yönetildi. Etkinlik için "Bu yılın değil, 25 yüzyılın kutlamasıydı!"[7] diyen Orson Welles, Şah'ın kayınbiraderinin Welles'in kendi filmi The Other Side of the Wind'i (tamamlanması arapsaçına dönüp ancak 2018'de Netflix tarafından yayınlanabildi) finanse etmesi karşılığında Macdonald Hastings tarafından yazılan İngilizce metni seslendirmeyi kabul etti.[19][20] Tahran'da 60 sinemada gösterilmesi planlanan film, "aşırı ısıtılmış söylemi" ve kutlamaların savurganlığına karşı halkın kızgınlığı nedeniyle gişede kötü bir performans sergiledi.[21]
Hatırası
değiştirPersepolis İran'da önemli bir turistik cazibe merkezi olmaya devam etmektedir. 2005 yılında, İran İslam rejiminin 1971 kutlamaları için oluşturulan çadır kenti yeniden inşa etmeyi amaçladığına dair haberler çıkmıştır.[16] Alan, 2005 yılında Nevruz tatili sırasında yaklaşık 35.000 kişi tarafından ziyaret edilmiştir.[16]
Çadır kent, İran Devrimi ve Şah'ın ülkeyi terk etmesinin ardından yağmalandığı 1979 yılına kadar özel ve kamu kiralamaları için faaliyet göstermeye devam etmiştir. Kutlama alanı için inşa edilen çadırlara ait demir çubuklar hala durmaktadır ve halka açıktır. Ancak bu demir çucukların ne için yapıldıklarını açıklayan herhangi bir uyarı yoktur.[22] Tahran'daki Şahyad Kulesi ise 1979'da Azadi Kulesi olarak yeniden adlandırılmasına rağmen günümüzde başkentin önemli bir simgesi olarak varlığını sürdürmektedir.
Galeri
değiştir-
Persepolis çadır kenti. -
Bir çadırın yakından görünümü. -
Şah, Şahbanu ve Veliaht Şah'ın, Pasargad'daki Büyük Kiros'un Mezarı'nın önüne gelişi. (12 Ekim 1971) -
Kutlamalar, Büyük Kiros'un Mezarı'nın bulunduğu Pasargad'da 12 Ekim 1971'de başladı. -
Askeri geçit töreni.
.jpg)
Kaynakça
değiştir- ^ "Celebration of the 2,500th Anniversary of the Founding of the Persian Empire" (İngilizce). Ministry of Information. 14 Eylül 1971. 9 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2022.
- ^ Amuzegar, The Dynamics of the Iranian Revolution, (1991), pp. 4, 9–12
- ^ Narrative of Awakening : A Look at Imam Khomeini's Ideal, Scientific and Political Biography from Birth to Ascension by Hamid Ansari, Institute for Compilation and Publication of the Works of Imam Khomeini, International Affairs Division, p. 163
- ^ Alızadeh, Naseraddin (29 Aralık 2020). "Revising Iranian Nationalist Historiography and Shaping a New Intellectual Field" (İngilizce). 9 (5). İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi: 3456-3478. doi:10.15869/itobiad.788062. ISSN 2147-1185.
- ^ a b Nina Adler (14 Şubat 2017). "Als der Schah zur größten Party auf Erden lud" (Almanca). Der Spiegel. 5 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2017.
- ^ a b Steele, Robert. The Shah's Imperial Celebrations of 1971 AD.
- ^ a b c d e f Kadivar C (25 Ocak 2002). "We are awake. 2,500-year celebrations revisited". 8 Kasım 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2006.
- ^ Van Kemenade, Willem (Kasım 2009). "Iran's relations with China and the West" (PDF). Clingendael. 11 Ekim 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2013.
- ^ Karkowski, Z.; Harley, J.; Szymanksi, F.; Gable, B. (2002). "Liner Notes". Iannis Xenakis: Persepolis + Remixes. San Francisco: Asphodel LTD.
- ^ a b "The Persepolis Celebrations". 12 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2006.
- ^ British Museum açıklama notları, "Kiros Silindiri" hakkında şöyle der: "Silindir neredeyse 100 yıl boyunca antik Mezopotamya propagandası olarak kabul edildi. Bu durum 1971'de İran Şahı'nın 2500 yıllık İran monarşisini kutlayan kendi propagandasında merkezi bir imge olarak kullanmasıyla değişti. Silindir İran'da madeni paralarda, banknotlarda ve pullarda kullanıldı. Bir Babil belgesi olmasına rağmen İran'ın kültürel kimliğinin bir parçası haline geldi."
- ^ Neil MacGregor, "The whole world in our hands", in Art and Cultural Heritage: Law, Policy, and Practice, p. 383–4, ed. Barbara T. Hoffman. Cambridge University Press, 2006. 0-521-85764-3
- ^ Browne, Malcolm W. (27 Temmuz 1971). "A Spectacle in Fall to Mark Persia's 2,500 Years". New York Times. The New York Times Company. Erişim tarihi: 8 Ocak 2024.
- ^ Steele 2020, s. 5.
- ^ Steele 2020, s. 144.
- ^ a b c Tait, Robert (22 Eylül 2005). "Iran to rebuild spectacular tent city at Persepolis". The Guardian. 13 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2013.
- ^ [1], spelt as "Kuo Mo-jo"
- ^ 庶英, 郭 (24 Ağustos 2004). "忆父亲郭沫若". Guangming Online. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2017.
- ^ Naficy, Hamid (2003). "Iranian Cinema". Oliver Leaman (Ed.). Companion Encyclopedia of Middle Eastern and North African Film. Routledge. s. 140. ISBN 9781134662524.
- ^ Welles, Orson (1998). This is Orson Welles. Perseus Books Group. s. xxvii. ISBN 9780306808340.
- ^ Naficy, Hamid (2011). A Social History of Iranian Cinema, Volume 2: The Industrializing Years, 1941–1978. Duke University Press. s. 139. ISBN 9780822347743.
- ^ Iran Daily (23 Haziran 2007). "Team Named For Renovating Persepolis". 2 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2008.
Ek okumalar
değiştir- Steele, Robert (2021). The Shah's Imperial Celebrations of 1971: Nationalism, Culture and Politics in Late Pahlavi Iran. Londra: I.B. Tauris. ISBN 978-1-8386-0417-2.