Praetorian muhafızlar

Praetorian Muhafızlar (Latince: praetorianī) Roma İmparatorları tarafından, hem Roma'da hem de savaş alanında kişisel güvenliklerini sağlamak amacıyla oluşturulmuş özel birlikler. İmparatorlar tarafından koruma amaçlı kullanılmaya başlamadan çok önce, Scipio ailesi tarafından MÖ 275 yılı civarından aynı formatta Generallerin muhafızı olarak kullanılmaya başlandıkları bilinir. MS 4. yüzyılda I. Konstantin tarafından kaldırılmıştır.

Tarihi

"Praetorian" terimi, Roma ordusuna komuta eden General ya da praetor'un arazideki çadırı (karargâhı) anlamındaki praetorium kelimesinden gelir. Romalı generallerin, değişik sınıftaki askerler arasından hem karargahlarının (çadırlarını) hem de kendilerinin güvenliğini sağlayacak özel birlikler seçme alışkanlıkları vardı. Bu birlikler hem Piyade hem de Süvari sınıfından seçilirlerdi. Ünlü mensupları arasında Julius Caesar, Marcus Antonius ve Augustus'un da (Octavian) bulunduğu bu Kohortlar, cohors praetoria olarak bilinirdi. Sezar'ın Lejyon X Equestris sayesinde keşfettiği gibi güçlü bir birlik yoldaş Lejyonlardan daha tehlikeli olabiliyordu. Augustus MÖ 27 yılında Roma İmparatorluğunun ilk hükümdarı olunca, böyle bir oluşumun sadece savaşta değil politik olarak da kullanışlı olabileceğine karar verdi. Böylece eyaletlerde bulunan Lejyonların sınıflarından Praetorian Muhafızlar devşirililmeye başlandı.

Erken Muhafızlar

Praetorian muhafız

Başlangıçta, oluşturulan bu muhafız grubu sonraki dönemlerde İmparatorlara suikast düzenleyerek öldüren muhafızlardan oldukça farklıydı. Augustus, Roma'da buluna ayak takımının taşkınlıklarını kontrol altında tutabilecek bir koruyucu oluşum gerektiğinin farkında olduğu halde, kurmaya çalıştığı rejimin üzerindeki Cumhuriyetçi cilayı kaldırmak konusunda oldukça dikkatliydi. Bu sebeple, her biri aslında 500 kişilik mevcuda sahip olan ancak sonradan 1000 kişilik bir mevcuda yükseltilen ve belirli bir zamanda sadece üç tanesi görevde olabilen dokuz adet kohort teşkil edilmesine izin verdi. Ayrıca her biri 30 askerden oluşan müstakil Süvari birlikleri (turma) oluşturuldu. Bunlar saray ve önemli binaların etrafından devriye gezerken diğerleri Roma'nın dışındaki kasabalarda konuşlandırıldığından, bu özel kohortlardan bir tehlike gelmesi mümkün değildi. Bu sistem, MÖ 2 yılında göreve başlayan praefectus praetoriolar Quintus Ostorius Scapula ve Publius Salvius Aper'in gelişine kadar organizasyon ve komuta açısından iyileştirmeler yapıldığı halde, köklü bir değişikliğe uğramadı.

Augustus'un 19 Ağustos 14 tarihinde ölmesi üzerine, Praetorian muhafızların kendi gündemlerini zorla kabul ettirmek için Roma'nın politik yaşamının bir parçası olmak amacıyla sahip oldukları askerî gücü kullanmayı düşünmedikleri tek dönem olan Praetorian sükûnet dönemi sona erdi. Augustus, Praetorian Muhafızların tam sadakatine sahip tek İmparator olarak tarihe geçti. Onun ölümünden sonra, Praetorianlar en çok ilgilerini çeken şeye hizmet etmeye başlayacaklardı. Hırslı praefectus praetoriolar Lucius Aelius Sejanus'un entrikaları sonucu İtalya'ya dağılmış olan kışlaları Roma'ya taşındı. Sejanus 23 yılında imparator Tiberius'u Castra Praetoria'nın (Praetorianların ordugâhı) Roma'nın hemen dışında inşa edilmesine ikna etti. Bu kohortlardan biri İmparatorluk sarayının günlük güvenliğinin sağlanmasından sorumlu oldu. Bundan sonra muhafızların tamamı imparatorun tasarrufundaydı ancak artık hükümdarların kaderi de muhafızların merhametine terk edilmiş oluyordu. Bu gerçek 31 yılında Tiberius'un Sejanus taraftarlarına karşı kendi cohors praetoria kohort'una güvenmek zorunda kalmasıyla anlaşıldı. Praetorian muhafızlar Tiberius'a sadık kaldığı halde onların potansiyel politik güçleri artık net olarak ortaya çıkmıştı.

Praetorianlar, savaş sırasında Roma ordusunun herhangi bir birimine eşitti. Başlangıçta savaşlarda nadiren kullanılmışlarsa da, 69 yılından itibaren etkili biçimde sahneye çıkmışlardır. İlk olarak Bedriacum savaşı'nda Otho için savaştılar. Domitian ve Trajan zamanında ise muhafızlar Daçya'dan Mezopotamya'ya kadar uzanan savaşlarda yer alırken Marcus Aurelius'la birlikte yıllarca Tuna cephesinde savaştılar. Muhafızlar 3. yüzyıl boyunca da İmparatorlara çeşitli savaşlarda destek vermeye devam ettiler.

Politik rolleri

Claudius'un imparator ilan edilmesi, Lawrence Alma-Tadema, Tuval üzerine yağlı boya, 1867 civarı. Claudius'un tahta çıkışı hakkında anlatılan hikâyelerden birine göre Caligula'nın 41 yılında öldürülmesinden sonraki olaylar sırasında Proterian muhafızlar tarafından bir perdenin arkasında saklanırken bulunmuş ve akabinde imparator ilan edilmiştir.

Tiberius tarafın söz verilen Donativum (imparatorluk hediyesi) için kurban edilen Sejanus'un ölümünün ardından, muhafızlar imparatorlukta gittikçe artan hırslı ve kanlı bir oyun ortaya koymaya başladılar. "Doğru miktarda" ya da "istedikleri kadar" para verildiğinde, imparatorları öldürdüler, kendi praefectus praetoriolarını devirdiler ya da Roma halkına karşı durdular. İmparator Caligula, 41 yılında Senatoryal sınıfın ve muhafızların ortaklaşa bir komplosu sonucu öldürüldü. Praetorianlar, Senato tarafından yapılan itirazlara aldırmadan tahta Claudius'u çıkardılar.

69'daki Dört İmparator Yılında, İmparator Galba'nın söz verdiği bahşiş ödenmeyince Praetorianların sadakati Otho tarafından satın alındı ve imparator muhafızlar tarafından öldürüldü. Otho, Praetorianların isteklerine boyun eğdi ve sadakatlerini sağlayabilmek adına kendi praefectus praetorio'larını atamalarına izin verdi. Otho'yu yenen Vitellius muhafızları dağıttı ve kohort sayısını on altıya çıkartarak yeni bir muhafız takımı oluşturdu. Vespasian, Vitellius'u yenerek tek başına imparator olunca kohortların sayısını yeniden dokuza indirdi. Muhafızların kontrolünü sağlayabilmek için de oğlu Titus'u praefectus praetorio olarak atadı.

Muhafızların sahip olduğu İmparatoru öldürebilme gücü, onlara hükûmet yönetiminde ne saray ahalisinin, ne Senatonun ne de bürokrasinin sahip olmadığı bir etkinlik sağlıyordu. İnsafsız bir şiddet dalgasının ardından genellikle yeni hükümdarın intikam alması beklenen bir durumdu. Pertinax'ın 193 yılında öldürülmesinden sonra, Didius Julianus imparatorluğu yüksek bir bedel ödeyerek muhafızların düzenlemiş olduğu açık arttırmadan satın almıştı. Aynı yıl Septimius Severus Roma'ya yürüdü ve Praetorianları dağıtarak kendine sadık Pannonia Lejyonlarından yenisini oluşturdu. Maximinus Thrax'ın saltanatı sırasında ele avuca sığmaz ayak takımı ile Praetorianlar arasında şiddetli sokak çatışmaları yaşanmıştı.

271 yılında Aurelian doğuya yelken açtı ve lejyonların, Praetorian kohortlarının ve diğer süvari birliklerinin yardımıyla Palmyra'yı yendi. Palmyralılar kolayca bozguna uğratıldılar. Bu durum Diokletian ve arkadaşlarına sacer comitatus (İmparatorun savaş eskortları) adında, özel bir işlemle savaşan birliklerden seçilen ve komuta modelini eski Praetorian kohortları modelinden almış olan yeni bir birlik oluşturulması fikrini verdi ancak üniforma düzenlemeleri farklıydı ve mevcutları bir Praetorian kohortundan çok daha fazlaydı.

Muhafızların alacakaranlık yılları

284 yılında Diokletian Praetorianların statüsünü düşürdü; Diokletian Byzantion'dan 100 km uzaktaki Nicomedia'da yaşadığından Praetorianlar artık saray yaşamının bir parçası değillerdi. Jovianlar ve Herculianlar adında iki yeni birlik imparatorun kişisel korumaları olarak Praetorianlarla yer değiştirdi. Diokletian'ın emekliye ayrıldığı 1 Mayıs 305 tarihinde, görününüşe göre Castra Praetoria Roma'daki küçük bir garnizona ev sahipliği yapıyordu.

Praetorianlar, İmparatorluk tarihinde sahneye son kez 306 yılında, emekliye ayrılan imparator Maximian'ın yerine oğlu Maxentius'un geçmesi üzerine çıktılar: birlikler olayların kontrolünü ele aldılar ve onu 28 Ekim'de İtalya'da imparator ilan ettiler. Sezar Flavius Valerius Severus, Galerius'un emrine uygun olarak, Muhafızları dağıtmayı denedi ancak bu muhafızların geri kalanlarının da isyan ederek Maxentius saflarına katılmasından başka bir sonuç getirmedi. I. Konstantin 312 yılında İtalya'yı işgal etmek amacıyla yürüyüşe geçtiği zaman, Milvian Köprüsünde Maxentius'un çoğunluğu praetorian kohortlardan oluşan ordusuyla son bir savaşa girmek zorunda kalmıştı. Ardından Muzaffer Constantinus Roma'ya girdiğinde Praetorien muhafızların tamamını terhis etti. Muhafızlar, imparatorluğun değişik köşelerine gönderildi ve Castra Praetoria yerle bir edildi. 300 yıl süren bir hizmetin ardından kalelerinin yıkılması, İmparatorlukta başlayan yeni bir çağın ve Praetorianların sonunun habercisi olduğundan önemli bir hareketti.

Muhafızların mirası

Her ne kadar adları entrika, komplo, sadakatsizlik ve suikatle eş anlamlı hale gelmiş olsa da, Praetorian muhafızlar olarak varlıkları Roma devletinin ilk iki yüzyılı için için olumlu bir güç olarak kabul edilebilir. Bu süre zarfından, zalim, zayıf ve sevilmeyen imparatorları devirmişler ve onların yerine sadece güçlü ve popüler imparatorları desteklemişlerdir. Muhafızların desteği sayesinde hükümdarlar saltanatlarını uzatmışlar, Roma'nın ayak takımının neden olabileceği düzensizliklerden kurtulmuşlar ve Senatonun entrikalarıyla başedebilmişlerdir. Bu sayede İmparatorluğun en çok ihtiyaç duyduğu şey olan istikrar sağlanmış ve böylece Pax Romana olarak biline dönem ortaya çıkmıştır.

Marcus Aurelius'un ölümünün hemen ardından ki bu dönem genellikle istikrarın sonu olarak kabul edilir, muhafızlar kontrolden çıkarak zalim, para hırsıyla dolu ve müdahaleci bir güce dönüşmüştür. Ancak Severuslar Hanedanı ve ardından gelen Üçüncü Yüzyıl Krizi sırasında, Roma hükûmetinin geri kalanı gibi lejyonlar, Senato ve İmparatorluk da çöküş sürecine girmiştir.

İmparatorlar ve muhafızları arasındaki ilişkiler

İmparator	Yılı	Muhafızla ilişkisi
Augustus	MÖ 27 - AD 14	Praetorian Muhafızları oluşturdu, tam sadakatlerini kazandı.
Tiberius	14 - 37	Sejanus'un Muhafızların praefectus praetoriosu olarak neredeyse tek başına imparatorluktaki mutlak güç olmasına yol açtıysa da, sonradan kendisine karşı komplo kurduğu iddiasıyla idam ettirdi ve yerine Naevius Sutorius Macro'yu atadı.
Gaius Caligula	37 - 41	Tahta geçmesine yardımcı olan praefectus praetorio Macro'yu idam ettirdi. Muhafızlar tarafından öldürüldü.
Claudius	41 - 54	Muhafızlar tarafından imparator ilan edildi, Messalina ve Gaius Silius'un darbe denemesine karşı yine onlar tarafından savunuldu. Yardımlarından dolayı Muhafızlara ödenecek sikkelerin üzerinde "imper.recep" "İmparatorluk pozisyonu borçlu olduğu" ibaresi ve Praetorian karargahının resmi bulunması skandala neden oldu.
Nero	54 - 68	Muhafızlar tarafından terk edilmiştir
Galba	68 - 69	Onun adına Tigellinus ve Otho tarafından söz verilen cülus bahşişini ödemeyi reddetiği için Muhafızlar tarafından öldürüldü.
Otho	69	İntihar etmeden önce, Cremona'da kendisi için delice savaşan muhafızlar tarafından seçildi.
Vitellius	69	Muhafızlar tarafından görevden alındı ve idam edildi.
Vespasian	69 - 79	69 yılındaki zaferinin ardından muhafızların sayısını azalttı.
Titus	79 - 81	praefectus praetorio olarak hizmetinin ardından imparator oldu.
Domitian	81 - 96	Özellikler orduya yapılan ödemeleri arttırmasından sonra kendisine sadık kalan muhafızlar tarafından desteklendi. Sarayda görevli bir azatlı köle tarafından öldürüldü.
Nerva	96 - 98	Muhafızlar tarafından küçük düşürüldü ve Marcus Ulpius Traianus'u halefi olarak evlatlık edinmeye zorlandı.
Trajan	98 - 117	Nerva'ya karşı isyan başlatan muhafız subaylarını idam ettirdi.
Hadrianus	117 - 138	Gizli servis'i (Frumentarii) kurdu.
Antoninus Pius	138 - 161
Marcus Aurelius	161 - 180	Cermen kabilelerine karşı olan savaşında muhafızları kullandı.
Lucius Verus	161 - 169
Commodus	180 - 192	Muhafızlara rüşvet vererek sadakatlerini sağladı.
Pertinax	193	Muhafızlar tarafından düzenlenen suikast sonucu öldü.
Didius Julianus	193	İmparatorluğu muhafızlardan satın aldı ancak sonradan terk edildi.
Septimius Severus	193 - 211	Muhafızları dağıttı ve Tuna Lejyonlarından yenisini oluşturdu.
Caracalla	211 - 217	Muhafızların praefectus praetoriosu Macrinus tarafından öldürüldü.
Macrinus	217 - 218
Elagabalus	218 - 222	Muhafızlar tarafından Castra Praetoria'da öldürüldü.
Alexander Severus	222 - 235	Muhafızlar tarafından seçildi.
Maximinus Thrax	235 - 238
Gordian I	238
Gordian II	238
Balbinus	238	Muhafızlar tarafından öldürüldü.
Pupienus	238	Muhafızlar tarafından öldürüldü.
Gordian III	238 - 244	Muhafızlar tarafından imparator ilan edildi ancak praefectus praetorio Arap Philip tarafından öldürüldü.
Arap Philip	244 - 249
Decius	249 - 251
Herennius Etruscus	251
Hostilian	251
Trebonianus Gallus	251-253
Aemilianus	253
Publius Licinius Valerianus	253-260
Gallienus	260-268
Claudius II	268-270
Quintillus	270
Aurelian	270-275	Muhafızlar tarafından öldürüldü.
Marcus Claudius Tacitus	275-276
Florianus	276
Probus	276 - 282	Bir isyan sonucu Muhafız birlikleri tarafından öldürüldü.
Carus	282-283
Carinus	283-285
Numerian	283-284
Diokletian	284 - 305	Praetorianların gücünü etkili bir şekilde kırdı.
Maximian	286 - 305, 307 - 308
Galerius	305-311
Constantius Chlorus	305-306
Flavius Valerius Severus	306-307
Maxentius	306-312	Muhafızlara komuta eden son imparator
I. Konstantin	306-337	Muhafızları dağıttı ve Castra Praetoria'yı yıktırdı.

Görevin teşkilatı ve şartları

Aralarında bazı benzerlikler bulunsa da Praetorianlar İmparatorluk Lejyonlarından farklılıklar gösterirler. Sahip oldukları Kohortlar (Lejyondan bir eksik) daha büyük, maaş ve avantajları daha fazla ve askeri kaabiletleri daha iyidir. Ayrıca İmparatordan Donativum olarak adlandırılan bir tür bahşiş alırlardı. Augustus tarafından planlanan oluşumlarına göre Praetorian Kohortları toplam 9,000 mevcuda sahipti. Askerler düzenli ordunun lejyonlarından ya da Etruria, Umbria ve Latium gibi (Orta İtalya'daki üç eyalet) eyaletlerdeki en hevesli gençlerden devşirilirdi. Zaman içerisinde bu devşirme rezervlerine Makedonya, Hispania Baetica, Hispania Tarraconensis, Lusitania ve Illyricum eyaletleri de dahil edildi. Vitellius yeni muhafızları Cermen kabilelerinden seçerken Septimius Severus Pannonia lejyonlarını tercih etmiştir.

Augustus (5 civarı) döneminde her bir Praetorian kohortu 1,000 mevcuda sahipken bu sayı en fazla 1,500 mevcuda yükseltilebilirdi. Normal bir lejyonun birliklerinin küçük bir kısmı her an göreve hazır olurdu. Tacitus, 17 yılında 12 olan kohort sayısının 9'a düşürüldüğünü aktarır. 69 yılında kısa bir süre için 16 kohort'a yükseltilmiş ancak Vespasian döneminde hemen tekrar 9'a düşürülmüştür. Nihayet 101 yılında sayıları bir kez daha 10'a yükseltilmiş ve 5,000 askerden oluşan bir birlik mevcuduna ulaşılmıştır.

Muhafızların eğitimi, Lejyon askerlerine oranla sahip olunan boş zaman nedeniyle daha yoğundu. Muhafız başka bir yerde de aynı çizgiyi takip ederdi. Teçhizat ve silahlar dikkat çekici biri hariç hemen hemen aynıydı— özel dekore edilmiş göğüslükler geçit resmi ve devlet işleri için mükemmeldi. "Ay ve Güneş" ve "Akrep" amblemleri özellikle Praetorianlarla ilişkilendirilirdi. Bu sebeple her bir Muhafız, birisi Roma'daki görevler ve diğeri de arazi için olmak üzere iki zırha sahip olurdu.

Praetorianlara, diğer Roma lejyon askerlerine oranla sesquiplex stipendum olarak biline bir sistem sayesinde daha fazla ödeme yapılırdı. Bu sisteme göre eğer bir lejyoner 225 denarii alırsa, muhafızlar her yıl için 375 alırlardı. Domitian ve Septimius Severus stipendum'u (ödeneği) her bir yıl için, Ocak, Mayıs ve Eylül aylarında ödenmek üzere 1,500 denarius'a çıkarmışlardır.

Sadece Muhafızlara özel bir durum olarak, İmparatordan donativum adından bir ödenek daha alırlardı.

Emekliliği gelen bir Muhafız, ikramiye olarak 20,000 sesterces (5,000 denarius), arazi ve üzerinde "görevini cesurca ve sadakatle tamamlayan "savaşçıya"" yazan bir diploma alırdı. Birçok asker emekli olmak yerine, daha fazla ödül alabilmek ve Roma Devletinin yüksek kademelerinde görev alabilmek umuduyla Evocati listesine girmeyi tercih ederdi.

İmparatorluk Süvari muhafızları

Başlangıcından beri muhafızlara, İmparatora önemli devlet işlerinde ve askeri seferlerde eşlik eden ve equites singulares augusti olarak bilinen küçük bir süvari birliği de dahildi. Özellikle çok güvenilen taşralılardan seçilirlen bu birliği mensupları kendi yöresel kıyafetlerini giyer ve kendi silahlarını taşırlardı. Trajan, bu birliği yurtaşlara açarak genişletti ve praetorian kurumunun kalıcı bir parçası haline getirdi. Mevcudu bir ala quingenaria ya da toplam 16 turma'ya bölünmüş 512 süvariden oluşurdu. Bir Tribün tarafından komuta edilir ve 10. Praetorian kohortu olduğu varsayılırdı. Sonradan, Severus tarafından mevcut sayısı bir ala milliaria yani iki katına çıkartılmıştır.

Rütbe ve tasnif

Praetorian Muhafızların rütbeleri (küçükten büyüğe doğru)
Milites	Normal asker
Immunes	Beş yıllık bir sürenin ardından normal askerler Equites singulares (süvari sınıfı) ya da Speculatores (özel ajanlar) olarak görev yapabilirlerdi.
Principales	Lejyon yöneticileri
Evocati	16 yıllık hizmetin ardından emeklilik mümkün olsa da pek çok asker bu onursal birimde kalmayı tercih ederdi.
Centuriones	Askerler Lejyonlarda, Vigileslerde ve şehir kohortlarına görev yaptıktan sonra Praetorian Muhafız olarak hizmete alınırdı.
Tribuni	Bu subaylar Lejyonlardan ve genellikle Equestrian sınıftan kohort komutanlarıdır. Centurionlar nadiren de olsa Tribün olarak atanabilirler.
Procuratores	Bir Equestrian sınıfı
Praefectus	Praetorian muhafızlarının en yüksek rütbesi ve muhafızların başı.

• praefectus praetoriolar Praetorian Muhafızların komutanıdır.

Praefectus praetorio olarak bilinen memurların listesi için bkz. praefectus praetorio .

Sinemada

Praetorian Muhafızlar, 2000 yılında gösterilen "Gladyatör" adlı filmde İmparatorun koruması bir grup gibi resmedilmişlerdir. Filmde, muhafızların sahip olduğu güç ve etkiye atıf olması açısından hem General Maximus hem de İmparator Praetorian muhafızlar tarafından ihanete uğramışlardır.

Okuma

• Jerry Fielden, http://www.jerryfielden.com/essays/praetorians.htm 17 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Praetorian prefecture under the Julio-Claudians (Julio-Claudian'ların saltanatında praefectus praetorioluk) – path to power or dead-end job? (Güce ulaşmak için kestirme yol mu, yoksa ölümcül sona sahip iş mi?), 18-01-2008 tarihinde ulaşıldı, 1999, (İngilizce)

Ayrıca bakınız

• Pretoryanizm