Proto Hint-Avrupa dili
(Proto-Hint-Avrupa dili sayfasından yönlendirildi)
Proto-Hint-Avrupa dili veya Hint-Avrupa anadili, Hint-Avrupa dillerinin ortak atası olduğu öne sürülen varsayımsal bir dildir. Proto-Hint-Avrupalılarca konuşulmuş bu dile ait herhangi bir yazılı veri bulunmadığından, hakkında bilinenler tarihsel dilbilim ve rekonstrüksiyon yöntemleri kullanılarak bu dil ailesi içinde yer alan dillerin karşılaştırılması ile ortaya çıkarılan özelliklere dayanmaktadır. Tarihsel olarak Hint-Avrupa dilinin MÖ 3500 yılında konuşulduğu düşünülür. Ancak tarih konusunda görüşler çeşitlilik göstermektedir. Dilin asıl konuşurlarının Karadeniz'in kuzeyinde, Doğu Avrupa'nın Hazar bozkırlarında yaşadığı varsayılır. Proto-Hint-Avrupa dili konuşurları göçlerle birbirinden ayrıldığında bu dil de çeşitli alt dallara ayrılmıştır. Bugün Hint-Avrupa dil ailesi içinde yaklaşık 445 yaşayan dil bulunmaktadır.
Teorinin gelişimi
değiştirÖn Hint-Avrupa dilinin dilsel ve fonetik özellikleri konusunda doğrudan somut bir kanıt bulunmamaktadır. Bu varsayımsal dil, günümüz dilbiliminin karşılaştırmalı metodu kullanılarak üretilmiştir. Karşılaştırmalı metot Neogrammarian okulunun ortaya koyduğu ses kurallarını temel almaktadır. Karşılaştırmalı metot dilleri karşılaştırır ve ses kurallarını uygulayarak ortak bir ata dili oluşturur.
Hint-Avrupa dili sahasında ilk çalışmaların Sanksritçe, Yunanca ve Latince dilleri arasındaki benzerlikleri ortaya koyup bu dillerin ortak bir atası olduğunu öne süren William Jones tarafından yapıldığı düşünülmektedir. Lakin 1500'lü yıllarda Avrupalı seyyahların Hint-İran dilleri ile Avrupa dilleri arasındaki benzerliklerin farkında olduğu bilinmektedir.
1653 yılında Marcus Zuerius van Boxhorn, Cermen, Latin, Yunan, Baltık, Slav, Kelt ve İran dillerini kapsayan bir proto dil önermiştir. Bunun dışında 1767 yılında Académie des Inscriptions et Belles-Lettres'e gönderilen bir hatıratta bütün hayatını Hindistan'da geçirmiş olan Fransız cizvit Gaston-Laurent Coeurdoux Sanksritçe ve Avrupa dilleri arasında benzerlikleri göstermiştir.
Birçok bakımdan William Jones'in bu alandaki çalışmaları öncüllerine göre daha az bir doğruluğa sahiptir, çünkü o Hint-Avrupa dil ailesine Mısır, Japonca ve Çince gibi dilleri de almıştır.
1816 yılında Franz Bopp Sanksritçe, Farsça, Yunanca, Latince ve Almancanın ortak bir kökeni olduğunu öne sürdüğü ''Sanksritçe'de çekim sistemi üzerine'' adlı eserini yayınlanmıştır. 1833 yılında ''Sanksritçe, Zend, Yunanca, Latince, Litovca, Eski Slavca, Gotik ve Almancanın Karşılaştırmalı Grameri'' adlı bir eser yayınlamıştır.
1822 yılında Jacob Grimm ''Deutsche Grammatik'' adlı eserinde bugün de Grimm yasası olarak bilinen kuralı formüle etmiştir. Grimm Cermen ve Hint-Avrupa dil ailesi arasındaki ilişkiyi göstermiş ve seslerin bu dil aileleri arasında düzenli bir şekilde değiştiğini göstermiştir.
August Schleicher'in ''A Compendium of the Comparative Grammar of the Indo-European, Sanskrit, Greek and Latin Languages'' (1874–77) adlı eseri Proto Hint-Avrupa dilini rekonstrükte etmede ilk girişimlerden biridir.
1900'lü yılların başında Proto Hint-Avrupa dilinin bugün de kabul gören ilk tanımlamaları ortaya çıkmıştır. O zamandan sonra en büyük gelişmeler Anadolu ve Tohar dillerinin keşfedilmesi olmuştur. Bunun yanında gırtlak teorisinin gelişmesi de büyük aşamalardan biri olmuştur. Bu teori Proto Hint-Avrupa dilininin fonolojisinin dilbilimsel rekonstrüksiyonunda karşılaştırma yöntemine göre daha düzenli ve doğru sonuç vermektedir.
Julius Pokorny'nin 1959 basımı Indogermanisches etymologisches Wörterbuch (Hint-Avrupa'nın Etimolojik Sözlüğü) kitabı kendi zamanına kadar olan birikimi içermesi ve detaylı bir biçimbilimsel eser olması yönünden kayda değerdir. Kurylowicz'in 1956 yılında yayınlandığı Apophonie adlı eseri Hint-Avrupa dillerinde ses değişimleri üzerinedir. 1960'lardan bu yana Anadolu dilleri ile ilgili bilgi birikimi, Anadolu dillerinin de Hint-Avrupa dil ailesi ile ilişkisini kanıtlamakta yeterli olmuştur.
Alt dalları
değiştirAşağıdaki tablo teorik glottokronoloji verilerine göre hazırlanmıştır:
| Alt dal | Açıklama | Günümüzdeki dilleri |
|---|---|---|
| Anadolu dilleri | Ailedeki dillerin tümü ölüdür, en iyi kayıt altına alınan Hititçedir. | Yok |
| Toharca | Ölü bir dildir, bu dilden kayıtlar Tarım Havzası'ndan 6-8.yy arası tarihlenmiş yazılı verilere dayanır. | Yok |
| İtalik diller | Eskiden çok daha çeşitliydi, ancak günümüzde yalnızca Latince kökenli diller yaşamaktadır. | Portekizce,Galiçyaca, İspanyolca, Katalanca, Fransızca, İtalyanca, Rumence, Ulahça, Romanşça |
| Kelt dilleri | Bu dil ailesine bağlı diller bir zamanlar bütün Avrupa boyunca konuşuluyordu, hatta Anadolu'ya kadar uzanmıştı, ancak günümüz Keltik dilleri Avrupa'nın Kuzey-batı bölgesinde konuşulmaktadır. | İrlandaca, İskoç Galcesi, Galce, Bretonca, Kernevekçe, Manca |
| Cermen dilleri | Kendi içinde üç öbeğe ayrılır: Batı Cermen, Kuzey Cermen, Doğu Cermen | İngilizce, Almanca, Afrikaanca, Hollandaca Norveççe, Danca, İsveççe, Frizce, izlandaca, Faroece |
| Baltık-Slav dilleri | Baltık dilleri ve Slav dilleri olmak üzere iki öbeğe ayrılır. | Letonca ile Litvanca; Rusça, Ukraynaca, Belarusça, Lehçe, Çekçe, Slovakça, Sırp Hırvatçası, Bulgarca, Slovence, Makedonca. |
| Hint-İran dilleri | Hint, İran ve Nuristan olmak üzere üç öbeğe ayrılır. | Hintçe, Bengalce, Pencapça; Farsça, Peştuca, Beluçça, Kürtçe, Zazaca. |
| Ermenice | Doğu Ermenice, Batı Ermenice | |
| Helen dilleri | Frigce çok önceden kopmuş bir Helen dili olabilir. | Çağdaş Yunanca, Çakonca, Pontus Rumcası |
| Arnavutça | İlirce de bu daldan olabilir. | Arnavutça |
Öne sürülen diğer alt dallar şunlardır: İtalik-Keltik, Grek-İran, Grek-Ermeni, Trakça-Daçça, Trakça-İlirce.
Sayılar
değiştirProto-Hint Avrupa dilinde ilk on sayının şu şekilde oldukları düşünülmektedir.
| Sihler'in görüşü | |
|---|---|
| bir | *Hoi-no-/*Hoi-wo-/*Hoi-k(ʷ)o-; *sem- |
| iki | *d(u)wo- |
| üç | *trei- , *tri- |
| dört | *kʷetwor- (o-grade), *kʷetur- (zero grade)
(bknz: kʷetwóres yasası) |
| beş | *penkʷe |
| altı | *s(w)eḱs; muhtemelen -> *weḱs |
| yedi | *septm̥ |
| sekiz | *oḱtō, *oḱtou or *h₃eḱtō, *h₃eḱtou |
| dokuz | *(h₁)newn̥ |
| on | *deḱm̥(t) |
Kelimeler
değiştirAkrabalık terimleri
| Kökler | Anlam | Dillerdeki şekiller |
|---|---|---|
| *ph₂tḗr | baba | Arnavutça atë, Latince pater, Fransızca père, İspanyolca padre, Oskan dili patír, Umbriyan pater, Antik Yunanca πατήρ, Toharca pācar/pācer, Keltçe ātir, Sanskritçe pitṛ, Almanca fater/Vater İrlandaca athir/athair, İngilizce fæder/father, Galce gwaladr, Keşmir dili petū'r, Farsça pitā/pedar, Osetçe fyd/, Eski Norveççe faðir, Gotik faðar, Keltçe Ateronius, Peştuca plaar, Makedonca татко (tatko), Hititçe atta/tata, Luvice tati |
| *méh₂tēr | anne | Eski Ermenice մայր, Arnavutça ëmë, Litovca moteris, Letonca māte, Eski Prusça mūti, Keltçe mātir, İrlandaca máthir/máthair Keşmir dili mā.j, Latince māter, Fransızca mère, İspanyolca madre, Oskan maatreís, Umbriyan matrer, Antik Yunanca μήτηρ, Rusça мать, Sanskritçe mātṛ, Avestan mātar, Toharca mācar/mācer, Almanca muoter/Mutter, İngilizce mōdor/mother, Galce modryb, Kamviri diyalekti motr, Eski Prusça móðir, Farsça /mādar, Frigçe mater, Osetçe mad/madæ, Lehçe matka, Çekçe matka, Slovakça matka, Slavonca мати, Sırpça mater/majka/mati, Makedonca мајка (majka), Peştuca mor, Hititçe anna |
| *bʰréh₂tēr | erkek kardeş | Arnavutça vëlla, Eski Ermenice եղբայր, İngilizce brōþor/brother, Keşmir dili boy, Latince Şablon:L, Fransızca frère, Umbriyan fratrom, Antik Yunanca φράτηρ, Toharca pracar/procer, Kamviri diyalekti bṛo, Rusça брат, Almanca bruoder/Bruder, Galce brawd, Sanskritçe bhrātṛ, İrlanda bráthir/bráthair, Litovca brolis, Letonca brālis, Keltçe brātir, Farsça brātar/barādar, Frigçe brater, İliryan dili bra, Gotik brōþar, Eski Norveççe bróðir, Eski Prusça brāti, Slavonca братръ, Osetçe ærvad/, Avestan brātar, Oskan fratrúm, Lehçe brat, Çekçe bratr, Slovakça brat, Kürtçe bira, Venetic vhraterei, Lidya dili brafr-, Peştuca wror |
| *swésōr | kız kardeş | Arnavutça motër, İngilizce sweostor/sister, Almanca swester/Schwester, Sanskritçe svasṛ, Slavonca сєстра, Rusça сестра, Lehçe siostra, Çekçe sestra, Slovakça sestra, Latince soror, Fransızca sœur, Kamviri diyalekti sus, İrlandaca siur/siur, Eski Ermenice քոյր, Toharca ṣar/ṣer, Antik Yunanca eor/--, Galce chwaer, Keltçe suiior, Eski Norveççe systir, Gotik swistar, Avestan xvaṅhar, Litovca sesuo, Eski Prusça swestro, Farsça /xāhar, Peştuca khor, Kürtçe xwişk |
| *suHnús | evlat(erkek) | Sanskritçe sūnu, Avestan hunu, Litovca sūnus, Eski Prusça sūnus, soūns, İngilizce sunu/son, Almanca sunu/Sohn, Gotik sunus, Eski Norveççe sonr, Slavonca сꙑнъ, Rusça сын, Lehçe syn, Çekçe syn, Slovakça syn, Makedonca син (sin), Antik Yunanca υἱός, Toharca se/soṃśke, İrlandaca suth/suth, Trak dili sukis, Peştuca zoy |
| *dʰugh₂tḗr | evlat(kız) | Sanskritçe duhitṛ, Antik Yunanca θυγάτηρ, Toharca ckācar/tkācer, İngilizce dohtor/daughter, Rusça дочь, Eski Ermenice դուստր, Almanca tohter/Tochter, Kamviri diyalekti jü, Galce duxtīr, Farsça /doxtar, Litovca duktė, Eski Prusça duckti, Slavonca дъщи, Bulgarca дъщеря (dŭshterya), Sırpça кћер (kćer), Slovakça dcéra, Makedonca ќерка (kjerka), Eski Norveççe dóttir, Gotik daúhtar, Avestan duydar, Luvice duttariyati, Hititçe duttariyata, Peştuca lur, Kürtçe dot |
| *h₁widʰéwh₂ | yeğen | Sanskritçe vidhyati, Avestan viðavā, Gotik widuwō, Eski Prusça widdewu, Rusça вдова, Latince vidua;dīvidō, Fransızca veuve, İspanyolca viuda, İrlandaca fedb/, Almanca wituwa/Witwe, Galce gweddw, Lehçe wdowa, İngilizce widuwe/widow, Slavonca въдова, Farsça /bēve(h), Antik Yunanca eitheos, Umbriyan uef, Litovca vidus, Letonca vidus, Sırpça udova/udovica, Makedonca вдовица (vdovica), Çekçe vdova, Slovakça vdova |
Organlar
değiştir| Kökler | Anlam | Dillerdeki şekiller |
|---|---|---|
| *kaput- | kafa | Sanskritçe कपुच्छल (kapucchala), Latince caput, İngilizce heafod/head, Almanca houbit/Haupt, Eski Norveççe haufuð, Gotik haubiþ, Veziri dili kaparai, Hititçe haršar- |
| *pula- | saç | Sanskritçe पूल ("pula"-->demet, yığın anlamına gelir), İrlandaca ulcha/ulcha, Latince pilus, Antik Yunanca puligges/, Kürtçe por, Hititçe puttar |
| *h₃ews- | kulak | Hititçe istāmana-, Antik Yunanca ous, Sanskritçe usi, Russian уши, Gotik auso, Litovca ausis, Letonca auss, Keltçe ausia-, Latince auris, Arnavutça vesh, Almanca ōra/Ohr, Slavonca ucho, Slovakça ucho, Makedonca уво (uvo), İrlandaca au/, Avestan usi, Farsça gaušā/guš, Kürtçe guh/goh, İngilizce éare/ear, Eski Norveççe eyra, Eski Ermenice ունկն, ականջ, Eski Prusça āusins, Peştuca ghwaž/ghwag, Ormuri goi |
| *h₃ekʷ- | göz | Rusça око, Latince oculus, Toharca ak/ek, Eski Ermenice ակն, աչք, Sanskritçe अक्षि (ákṣi) and अक्षन् (akṣan), Antik Yunanca ophthalmos, İngilizce ēge/eye, Almanca ouga/Auge, Gotik augo, Arnavutça sy, Litovca akis, Letonca acs, Kamviri diyalekti âčẽ, İrlandaca enech/oineach, Galce enep, Slavonca oko, Eski Norveççe auga, Lehçe oko, Slovakça oko, Eski Prusça ackis, Hititçe šakuwa- |
| *nas- | burun | Sanskritçe नस (nasa), Latince nasus, Rusça нос, Litovca nosis, Letonca nāss or deguns, İngilizce nosu/nose, Avestan nah, Almanca nasa/Nase, Kamviri diyalekti nâsuṛ, Eski Prusça nazy, Farsça nāham/, Kürtçe poz, Slavonca nasu, Slovakça nos, ä'
Makedonca нос (nos), Eski Norveççe nös, Ormuri nene |
| *h₃es- | ağız | Sanskritçe आसन् (âsan) and आन (âna)--> her ikisi de ağız anlamına gelir,ओष्ठ (ôśtha)---> dudak anlamına gelir. Avestan aosta, Latince ōs, Litovca uosta (günümüz: uostas), Letonca osta, Rusça уста, Slovakça ústa, Makedonca уста/усни (usta/usni), Kamviri diyalekti âša, Eski Prusça austo, İngilizce ōr/--, Hititçe aiš-,išš-, Eski Norveççe oss |
| *leb- | dudak | Latince labĭum, Almanca /Lippe; lefs/Lefze İngilizce lippa/lip, Kürtçe lêv, Galce llefaru, Rusça лобзать, Farsça /lab, Litovca lūpa,Luvice puri- |
| *h₃dónts | diş | Latince dentis, Antik Yunanca odous/donti, Galce dant, Litovca dantis, Sanskritçe dantam, Eski Ermenice ատամն, İngilizce tōþ/tooth, Almanca zand/Zahn, Gotik tunþus, Rusça десна, Slovakça ďasno, Galce dant, Kamviri diyalekti dut, Farsça /dandān, Keşmir dili dãd, İrlandaca dét/déad, Eski Norveççe tǫnn, Osetçe dændag, Kürtçe didan/digan, Hititçe kaka-/kaki-/gaga- |
| *h₂erm- | kol | Osetçe arm, Eski Ermenice արմուկն, Latince armus, Gotik arms, İngilizce earm/arm, Sanskritçe ईर्म (irma), Eski Prusça irmo, Slavonca ramo, Slovakça rameno, Almanca aram/Arm, Eski Norveççe armr, Antik Yunanca arthron, Hititçe paltana-/paltani- |
| *men- | el | Latince manus, Antik Yunanca mane, İngilizce mund/--, Almanca munt/Vormund, Hititçe keššar-,kiššar- |
| *kroksko- | bacak | Arnavutça krah, Litovca kirkaliai, Slavonca krakǔ, Rusça окорок, Sanskritçe kiṣku, Hititçe ekdu-,igdu- |
| *pṓds | ayak | Litovca pėda, Letonca pēda, Latince pēs, Umbriyan peři, Sanskritçe pāda, İngilizce fōt/foot, Eski Ermenice ոտն, Antik Yunanca podi, Arnavutça poshtë, Toharca peṃ/paiyye, Osetçe fad/, Almanca fuoz/Fuß, Slavonca pĕšĭ, Rusça пеший, Lehçe pieszy, Slovakça peši (yaya anlamına gelir), Eski Prusça pe'da', Hititçe pata-, Likya dili pede-, Luvice pati-, Avestan pâdha, Eski Norveççe fótr, Kürtçe pê, Gotik fotus, Farsça /pa, Galce candetum, Antik Makedonca argiopus, Peştuca pša/pkha |
Zaman terimleri
değiştir| Kökler | Anlam | Dillerdeki şekiller |
|---|---|---|
| *deyn- | gün | Eski Ermenice տիւ, Rusça день, İrlandaca denus/, Litovca diena, Letonca diena, Sanskritçe dinam, Latince diēs, Arnavutça ditë, Galce dydd, Lehçe dzień, Slovakça deň, Çekçe den, İrlandaca día/dia, Gotik sintīns, Eski Prusça deinan, İngilizce lencten/lent, Almanca lenzo/Lenz, Bretonca deiz, Hititçe šiwat- |
| *dʰǵʰ(y)es- | dün | İngilizce geostran/yesterday, Arnavutça dje, Sanskritçe hyas, Avestan zyō, Kürtçe duh, Farsça diyaka/dīg/diruz/dine, Antik Yunanca khthes, Latince herī, Galce ddoe, İrlandaca indhé/an(d)é, Gotik gistradagis, Eski Norveççe í gǽr, Almanca gesteron/gestern |
| *h₂ews- | tan vakti, şafak | Litovca aušra, Letonca ausma, Almanca ōstra/Osten, Sanskritçe उषस्, Rusça утро, İngilizce ēast/east, Antik Yunanca hēos, Latince aurōra, Eski Norveççe austr, Avestan ušastara, İrlandaca fáir/, Galce gwawr, Hititçe kariwariwar/karuwariwar |
| *nókʷts | gece | Antik Yunanca nuks, Bulgarca нощ /nošt, Litovca naktis, Letonca nakts, Almanca naht/Nacht, Sanskritçe nakti, Hititçe nekuz, Latince nox, Rusça ночь, Arnavutça natë, İrlandaca innocht/anochd, Toharca nakcu/nekcīye, Galce nos, İngilizce niht/night, Lehçe noc, Slovakça noc, Eski Prusça naktin, Gotik nahts, Eski Norveççe nótt, Slavonca noštь |
| *wespero- | akşam | Eski Ermenice գիշեր, Latince vespera, Antik Yunanca hesperos, Litovca vakaras, Letonca vakars, İrlandaca fescor/feascar, Rusça вечер, Gotik veig, Galce ucher, Lehçe wieczór, Slovakça večer |
Hayvanlar (hava)
değiştir| Kökler | Anlam | Dillerdeki şekiller |
|---|---|---|
| *h₂éwis | kuş | Latince avis, Avestan vīš, Sanskritçe vis, Eski Ermenice հաւ, Galce hwyad, Antik Yunanca aetos, oiōn, Litovca višta, Letonca vista, Umbriyan avif, İrlandaca /aoi,Hititçe wattai-/watti- |
| *h₃er- | kartal | Almanca arn/Aar, Eski Ermenice որոր, ուրուր, İngilizce earn/erne, Antik Yunanca orneon, Rusça орёл, Lehçe orzeł, Slovakça orol, Cekçe orel, Litovca erelis, Letonca ērglis, Hititçe ḫaran, Galce eryr, Eski Norveççe ari, Gotik ara, Arnavutça orë orle, Eski Prusça arelis, İrlandaca irar/ |
| *ḱoro- | karga | Arnavutça sorrë, Litovca šarka, Antik Yunanca koraks, Latince cornīx, Slavonca soraka, Rusça soroka, Polish sroka, Slovakça straka, शरि, Umbriyan curnāco, Peştuca kaarghë, Veziri dili lagëra, Hititçe šuraššura- |
| *h₂eneti- | ördek | Litovca antis, Latince anas, Sanskritçe ātis, Rusça утка, Almanca anut/Ente, İngilizce ened/--, Eski Norveççe ǫnd, Eski Prusça antis, Antik Yunanca nēssa/, Peştuca hilëi, Hititçe arta-/arda-/artan |
| *ǵʰans- | kaz | Antik Yunanca khēn, Sanskritçe हंस (gander, goose, swan), Latince ānser, İrlandaca géiss/, İngilizce gōs/goose, Rusça гусь, Lehçe gęś, Slovakça hus, Litovca žąsis (eski bir türevi: žansis), Letonca zoss, Almanca gans/Gans, Eski Prusça sansy, Gotik gansus, Eski Norveççe gás, Avestan zā, Farsça /ġāz, Kürtçe qaz |
| *spergʷʰ- | serçe | Almanca sperk/sperling, İngilizce spearwa/sparrow, Gotik sparwa, Eski Norveççe spǫrr, Arnavutça shpesh, Toharca ṣpār/ṣpāra-, Antik Yunanca sparasion, Latince parra, Eski Prusça spurglis, Farsça /parasto, Umbriyan parfam, İrlanda serriach/ |
| *ger- | turna | Kürtçe quling, Antik Yunanca geranos, Latince grūs, Eski Ermenice կռունկ, Almanca krano/Kranich, İngilizce cran/crane, Litovca gervė, Letonca dzerwe, Eski Prusça gerwe, Rusça журавль, Lehçe żuraw, Slovakça žeriav, Galce garan, Eski Norveççe trana, Peştuca zaaṇëi, Arnavutça curan |
Hayvanlar (kara)
değiştir| Kökler | Anlam | Dillerdeki şekiller |
|---|---|---|
| *h₁eǵʰi- | kirpi | Rusça ёж, Lehçe jeż, Slovakça jež, Litovca ežys, Letonca ezis, Frigçe eksis, Antik Yunanca ekhinos, Almanca igil/Igel, Eski Ermenice ոզնի, İngilizce igil/--, Eski Norveççe ígul, Kürtçe jûjî, Osetçe wyzyn, Frigçe eksis, Arnavutça esh, Peştuca zižgai |
| *gʰelōw- | kaplumbağa | Antik Yunanca khelōnē, Kürtçe kisel, Slavonca želŭvĭ, Rusça желвь, Lehçe żółw, Cekçe želva, Litovca želvė, |
| *muHs- | fare | Sanskritçe mūṣ, Avestan mus, Latince mūs, Antik Yunanca mūs, Slavonca mŭšĭ, Rusça мышь, Lehçe mysz, Slovakça myš, Eski Ermenice մուկն, Arnavutça mi, Almanca mus/Maus, İngilizce mūs/mouse, Kamviri diyalekti musa, Farsça /muš, Eski Norveççe mús, Kürtçe mişk, Peştuca mužak/mugak, Hititçe mašhuil |
| *neHtr- | yılan | Latince natrix, İngilizce nǣddre/adder, Almanca natara/Natter, Galce neidr, Gotik nadrs, Eski Norveççe naðr, İrlandaca nathir/nathair, Peştuca nattëka |
| *h₂ŕ̥tḱos | ayı | Antik Yunanca arktos, Latince ursus, Sanskritçe ṛkṣa, Farsça /xers, Eski Ermenice արջ, Galce Artos, Arnavutça ari, Kamviri diyalekti ic, Osetçe ærs, Galce arth, Avestan aršam, Kürtçe hirç, Hititçe ḫartagga-, Peştuca iž/ig |
| *wayl- | kurt | Eski Ermenice գայլ, İrlandaca fáel/faol |
| *wewer- | sincap | Latince vīverra, Galce gwywer, Rusça веверица, Lehçe wiewiórka, Slovakça veverica, Litovca voverė, Letonca vāvere, Farsça /varvarah, Eski Norveççe íkorni, Almanca eihhurno/Eichhorn, İngilizce ācweorna/--, Eski Prusça weware |
| *wl̥peh₁- | tilki | Avestan urupis, Kürtçe rovî, Farsça /rōbāh, Eski Ermenice աղուէս, Antik Yunanca alōpēks, Latince vulpis, Litovca lapė, Letonca lapsa |
Hayvanlar (evcil)
değiştir| Kökler | Anlam | Dillerdeki şekiller |
|---|---|---|
| *ḱwṓ | köpek | Antik Yunanca kuōn/, Eski Ermenice շուն, Frigçe kunes, Toharca ku/ku, Keltçe cuna, Latince canis, hund/hound, Rusça сука, Lehçe suka, Slovakça suka, Almanca hunt/Hund, Keşmir hūn, Litovca šuo (singular accusative: šunį), Letonca suns, Eski Prusça sunis, Trak dili dinu-, Gotik hunds, Eski Norveççe hundr, Galce ci, İrlanda cū/cú, Hititçe kuna-/kuwa-/kuwana-, Lidya dili kan-, Dakyan kinu-, Arnavutça shakë, qen,qan, Farsça /sag, Sanskritçe śvan, Avestan spā, Kürtçe sa, Peştuca spai, Ormuri spëk |
| *h₁éḱwos | at | Latince equus, Toharca yuk/yakwe, Keltçe epos, Antik Yunanca hippos, Sanskritçe aśva, Avestan asva-, Litovca ašva, Eski Prusça aswinan, Kamviri diyalekti ušpa, İngilizce eoh/--, Almanca ehwaz/--, Gotik aiƕtundi, Eski Norveççe iór, Kürtçe hesp,Luvice aššu-, Eski Ermenice էշ, Galce ebol, İrlandaca ech/each, Trak dili esvas, Lidya esbe-, Frigçe es', Farsça aspa/asb, Osetçe jæfs/æfsæ, Venetik ekvon, Peştuca aas |
| *gʷṓws | inek/öküz | Sanskritçe gaus, Avestan gáus, Letonca govs, Rusça говядо, Çekçe hovado, Slovakça hovädo, Toharca ko/keŭ, Eski Ermenice կով, İngilizce cū/cow, Arnavutça kau;bull, Umbriyan bum, Ancient Greek bous, İrlandaca bó/bó, Galce buw, Almanca kuo/Kuh, Kamviri diyalekti go, Keşmir gāv, Farsça --/gāv, Oskan buv-, Eski Norveççe kú, Osetçe gal/ Trak bonassos, Peştuca ghwa/ghoyai, Kürtçe ga, Luvice uwa- |
| *uksin- | öküz/boğa | İngilizce oxa/ox, Almanca ohso/Ochse, Gotik auhsa, Gothic ych(?), Eski Norveççe oxi, Sanskritçe ukṣan, Avestan uxšan |
| *h₁er- | keçi | Eski Ermenice որոճ, Litovca ėriukas (old: ėras), Letonca jērs, Eski Prusça eristian, Latince ariēs, Umbriyan erietu, İrlandaca heirp/earb, Antik Yunanca eriphos, Almanca irah/, Slavonca jarina |
| *h₂ówis | koyun | Latince ovis, Rusça овца, Lehçe owca, Slovakça ovca, Litovca avis, Letonca avs, Sanskritçe avika, İngilizce ēowu/ewe, Almanca ouwi/Aue, Gotik awēþi, Eski Norveççe ǽr, Antik Yunanca ois, İrlandaca ói/, Hititçe ḫaui-, Luvice ḫāwi-, Galce ewig, Toharca --/āuw, Eski Ermenice հովիւ, Umbriyan uvem, Eski Prusça awins, Likyan xabwa |
| *wer- | koç | Sanskritçe uraṇa, Eski Ermenice գառն, Farsça /barra, Antik Yunanca arnion, Latince vervēx, İrlandaca felb/, Toharca /yrīye, Eski Norveççe vara, Kürtçe beran, İngilizce waru/ware, Almanca /Ware, Slovakça baran |
| *h₂egʷnos | kuzu | Latince agnus, Rusça ягнёнок, Slavonca агнѧ, Antik Yunanca ἀμνός, İrlandaca úan/uan, İngilizce ēanian/yean, Galce oen, Umbriyan habina, Lehçe jagnię, Slovakça jahňa |
Sosyal terimler
değiştir| Kökler | Anlam | Dillerdeki şekiller |
|---|---|---|
| *tewtéh₂ | kavim, kabile, boy | Keltçe teuto, Oskan touto, Umbriyan totam, Eski Prusça tauto, İrlandaca túath/túath, Iliryan teuta, Hititçe latti-, Likyan tuta, Litovca tauta, Letonca tauta, İngilizce þeod/thede, Almanca diutisc/Deutsch, Gotik þiuda, Eski Norveççe þjóð |
| *h₁lewdʰ- | halk | Litovca liaudis, Letonca ļaudis, Rusça люд, Antik Yunanca eleutheros, İrlandaca luss/, Latince Līber, Sanskritçe rodhati, Avestan raoða, Almanca liut/Leute, Lehçe lud, Eski Norveççe ljóðr, Arnavutça lind, Oskan Lúvfreís, Galce llysiau, Gotik liudan, slavonca ljudĭje, İngilizce lēod/, Eski Prusça ludis, Sırpça ljudi Hititçe udneyant-/utneyanat-/antuhša-/antuwahha- |
| *weyḱ- | köy | Almanca weihs/, İngilizce -wich, -wick, Litovca viešas, Letonca viesis, Rusça весь, Avestan vīs, Arnavutça vis, Sanskritçe viś, Latince vīcus, Antik Yunanca oikos, Lehçe wieś, Eski Prusça waispattin, Toharca /īke, Slavonca vĭsĭ, Waneci wagëdda |
| *h₃reǵ- | hükümdar, kral | Latince rēx, Oskan regaturei, Keltçe Caturīx, İrlandaca ríg/rígh, Galce rhi, Sanskritçe rājan, Avestan raz,Farsça /rahst, Antik Yunanca oregein, İngilizce riht/right, Almanca reht/recht, Eski Norveççe réttr, Gotik raihts, Trak dili rhesus, Toharca räk/räk, Sırpça kralj, Hititçe haššu- |
| *h₂nḗr | güç, yetki, otorite | Galce nerth, Arnavutça njer, Latince neriōsus, Sanskritçe nar, Luvice anarumman, Lidya dili nãrś, Litovca noras, Rusça нрав, Keltçe Nertobriga, Eski Ermenice այր, Antik Yunanca anēr, Oskan ner, Umbriyan nerf, İrlandaca nert/, Frigçe anar, Farsça niru, Lehçe narów, Hititçe mitna-/mitnaza/nakki-/innar- |
| *yewes | kanun | Sanskritçe yos, Latince iūs, Avestan yaoždaðāiti, İrlandaca huisse, Hititçe išhiul- |
| *peḱu- | mal, varlık, servet | Latince pecū, Antik Yunanca pekō, Litovca pekus, Eski Prusça pecku, Sanskritçe paśu, Avestan pasu, Gotik faihu, İngilizce feoh/fee, Arnavutça pilë, Almanca fihu/vieh, Eski Norveççe fé, Eski Ermenice ասր, Hititçe aššu- |
| *misdʰo- | ücret | Sanskritçe mīḍha, Avestan mīžda, Gotik mizdō, Rusça мзда, Antik Yunanca misthos, Almanca mieta/Miete, Farsça /muzd, İngilizce mēd/meed, Slavonca mĭzda, Hititçe kuššan-/kuššaniya- |
| *wesno- | fiyat | Sanskritçe vasna, Latince vēnus, Antik Yunanca hōnos, Eski Ermenice գին, Hititçe kuššan-/kuššaniya-, Farsça væzn (ağırlık) |
| *ḱat- | savaş | Keltçe catu, İngilizce heaþu/, Almanca hathu/, Slavonca kotora, Sanskritçe śātayati, Eski Norveççe hoð, İrlandaca cath/cath, Galce cad, Toharca /keta Luvice huta-,huda- |
| *koro- | savaş | Litovca karas, Letonca kaŗš, Antik Yunanca koiranos, İrlandaca cuire/, Almanca heri/Heer, English war, Rusça кара, Eski Norveççe herr, Gotik harjis, Keltçe Tricorii, Persçe kāra/kārzār, Eski Prusça kargis, Lehçe kara, Hititçe kururiya- |
| *weyk- | zafer | Litovca veikti, Letonca veikt, Rusça век, Latince vincō, Eski Norveççe veig, Almanca wīgan/--, İrlandaca fichim/, Keltçe Ordovices, Galce gwych, İngilizce wīgan/--, Gotik weihan, Slavonca vĕkŭ, Eski Ermenice վէգ, Latince vincere, Oskan vincter, Lehçe wiek |
| *deywós | Tanrı | Sanskritçe deva, Avestan daēva, Litovca dievas, Letonca dievs, Eski Prusça deiws, Latince deus, Oskan diúveí, Umbriyan di, Keltçe Dēvona, Galce duw, Eski İrlandaca día, irlandaca dia, Antik Yunanca Zeus, Frigçe tios, Slavonca divo, Rusça диво, Lehçe dziw, Kamviri diyalekti di, İngilizce Tiw/Tuesday, Almanca Ziu/--, Eski Norveççe Týr, Gotik Tyz, Likyan ziw, Luvice maššani-/maššana-, Lidya dili Divi-, Palayik tiyaz,Eski Ermenice տիւ,Hititçe šiu-/šiun-/šiuni-/šiwan-/šiwanni-/šiwannant- |
| *bel- | güç, kuvvet | Sanskritçe bāla, Antik Yunanca beltiōn, Latince dēbĭlis, İrlandaca adbal/dibeal, Galce balch, Rusça большой, Kamviri diyalekti bâlim, Frigçe balaios, Slavonca boljĭjĭ, Aşağı Saksonca pal |
Eşyalar
değiştir| Kökler | Anlam | Dillerdeki şekiller |
|---|---|---|
| Aks | İngilizce axle, Orta Galce echel, Latince axis, Yunanca άξονας (IPA: /áksɔ:n/),Eski İngilizce eax, Litvanyaca ašìs, Sanskritçe ákşas |
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- https://en.wiktionary.org/wiki/Appendix:List_of_Proto-Indo-European_nouns 9 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.