Rüşdiye

Rüşdiye, Mekteb-i Rüşdî (çoğulu Mekâtib-i Rüşdiye), 1839'da ilân edilen Tanzimat Fermanı sonrasında Osmanlı Devleti'nde açılan ortaöğretim kurumudur.

Kuruluşu

Rüşdiye adı verilen ortaokulların açılması öncesinde, Sultan II. Mahmud döneminde "selâtîn-i izâm mektepleri" adıyla orta öğretim kurumları açılmıştır. Sultan Abdülmecid devrinde, 1845 yılında batılı tarzda ve yeni bir eğitim sistemi kurulmasını öngören bir ferman hazırlandı. Buna uygun hazırlanan eğitim sisteminde sıbyan mektebi, rüşdiye ve Dârülfünundan meydana gelen, Fransız eğitim sisteminden etkilenerek hazırlanan üç kademeli bir eğitim sistemi teşkil edildi. İlk rüşdiye 1847'de İstanbul'da Dâvud Paşa Mektebi'nde açıldı. Bunu Bâyezid, Üsküdar, Tophane ve Bâbıâlî olmak üzere 4 adet rüşdiye mektebi takip etti. Ortaokul seviyesinde eğitim veren bu kurumlara hoca yetiştirmek için de 1848'de İstanbul Fatih'te "Dârülmuallimîn-i Rüşdî" açıldı. 19. yüzyılın son çeyreğinde ise İstanbul ve taşrada askerî rüşdiyeler kuruldu. Rüşdiyelere kız öğrencilerin gönderilmesi teşvik edildi ve bunun için hususi olarak Kız rüşdiyeleri ve burada eğitim verecek kadın hocaları yetiştirmek amacıyla İstanbul Sultanahmet'te Dârülmuallimât (Kadın öğretmen okulu) açıldı.

Yaygınlaşması

1869 tarihli Maârif-i Umûmiyye Nizamnâmesi ile nüfusu 500 haneyi geçen her yerleşim biriminde birer erkek rüşdiyesi ve şimdilik sadece vilâyet merkezlerinde birer kız rüşdiyesi açılacaktı. Nüfusu karma olan yerleşim birimlerinde söz konusu dinî grubun hâne sayısı 500’ü geçmek kaydıyla hem Müslümanlar hem de gayri müslimler için rüşdiye açılabilecekti.^[1] 1875 yılı itibarıyla İstanbul'da 1884 talebeye eğitim veren rüştiyeler şunlardı: Beşiktaş, Mahmudiye, Kapudan Paşa, Mirgün, Galata, Şehzâde, Fatih, Sütlüce, Üsküdar-ı Cedid,Beylerbeyi, Kanlıca, Tophanelioğlu, Feyziye, Bayezid, Zeyrek, Davud Paşa, Eyüb, Üsküdar-ı Atîk, Odabaşı, Sultan Selim. Kız rüşdiyelerinde ise 1200'e yakın kız öğrenci bulunmaktaydı ve bunlar Sultan Ahmed, Şehzâde,Yusuf Paşa, Altay, At Pazarı, Üsküdar, Gülfem, İbrahim Paşa ve Eyüp rüşdiyeleriydi.

Dersaadet dışındaki İmparatorluk topraklarında ise toplamda 331 rüşdiye ve 18750 talebe bulunmaktaydı. Bu rüşdiyeler vilayetlere göre Zabtiye Nezareti (13), Edirne Vilayeti (25), Tuna Vilayeti (44), Bosna Vilayeti (22), Selanik Vilayeti (21), Yanya Vilayeti (12), Manastır Vilayeti (13), Girit Vilayeti (7),Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayeti (14),Hüdavendigâr Vilayeti (25), Aydın Vilayeti (13), Konya Vilayeti (16), Ankara Vilayeti (15), Sivas Vilayeti (9), Kastamonu Vilayeti (17), Trabzon Vilayeti (9), Erzurum Vilayeti (19),Diyarbekir Vilayeti (16), Haleb Vilayeti (11), Suriye Vilayeti (11), Adana Vilayeti (5), Bağdad Vilayeti (8),Trablusgarb Vilayeti (4), Kıbrıs mutasarrıflığı (1), Canik Mutasarrıflığı (3), Kudüs Mutasarrıflığı (2) ve Deyr-i Zor Vilayeti (2) olmak üzere dağılmaktaydı.

Açılma amaçları yükseköğretime öğrenci yetiştirmek olan rüşdiyelerin amacı zamanla ilk öğretim kademesinden gelen öğrencileri geliştirmeye dayalı bir ortaöğretim kurumu olmaya evrildi. Sultan Abdülaziz'in son döneminde ve Sultan II. Abdülhamid devirlerinde idadilerin açılmasıyla birlikte rüşdiyeler orta öğretimin ilk kademesi olarak kurulmaya başlandı.^[2] 20. yüzyılın başında toplam 600'ün üzerinde rüşdiye açılmıştı ve 74 tanesi Kız Rüşdiyesiydi.

Eğitim

Rüşdiyelerin eğitim süresi dört yıl olarak belirlenmiş ve okutulacak dersler şu şekilde tanzim edilmiştir:^[3]

Din dersi
Osmanlıca dil bilgisi, İmla ve yazı
Yeni usul üzerine Arapça ve Farsça
Defter tutmak
Hesap ilmi (Matematik)
Hatt dersi
Geometrinin başlangıcı (Mebâdi-i hendese)
Umumi tarih ve Osmanlı tarihi
Coğrafya
Jimnastik
Okulun bulunduğu yerde kullanılan mahalli dil
Ticaretin yoğun olduğu yerlerde zeki ve istekli olan öğrencilere dördüncü sene Fransızca dersi

Ayrıca bakınız

Selânik Mülkiye Rüşdiyesi
Mahmudiye Rüşdiyesi (günümüzde Pertevniyal Lisesi)
Karaisalı Rüşdiyesi
Yerebatan Rüşdiyesi
Erzurum Mülkiye Rüşdiyesi
Çankırı Rüşdiyesi
Koyulhisar Rüşdiyesi
Antep Numune Rüşdiyesi
Ayvansaray Rüşdiyesi
Fatih Rüşdiyesi

Kaynakça

^ TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 35, s.301.
^ Küskü, Fırat (1 Ocak 2021). "Mekteplerde Hijyen, Dezenfeksiyon ve Karantina (1876-1909) / Hygiene, Disinfection and Quarantine in the Schools (1876-1909)". Osmanlı Mektepleri (Bir Modernleşme Çabası Olarak Osmanlı Eğitiminde Yeni Arayışlar).
^ "Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri - Muammer Demirel". 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2017.

[1] TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 35, s.301.

[2] Küskü, Fırat (1 Ocak 2021). "Mekteplerde Hijyen, Dezenfeksiyon ve Karantina (1876-1909) / Hygiene, Disinfection and Quarantine in the Schools (1876-1909)". Osmanlı Mektepleri (Bir Modernleşme Çabası Olarak Osmanlı Eğitiminde Yeni Arayışlar).

[3] "Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri - Muammer Demirel". 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2017.

[1]

[2]

[3]