Rusya Ermenistanı
Rusya Ermenistanı, 1828’den itibaren Rus İmparatorluğu yönetimi altında Ermeni tarihi dönemidir. Doğu Ermenistan, İran'ın 1826-1828 İran-Rus Savaşı'ndaki kaybını müteakiben Rusya ile imzaladığı Türkmençay Antlaşması ile Rus İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi.[1] Doğu Ermenistan, Rus İmparatorluğu'nun 1917'deki çöküşüne kadar bir parçası olarak kaldı.
Rusların, 1801 yılında Gürcü Kartli-Kaheti Krallığı'nı ilhak etmeleri, Güney Kafkasya'da bir dayanak noktası kazanmalarına yol açarak bir dönüm noktası oluşturdu. Bu tarihten itibaren otuz yıl boyunca, Rusya, Kafkasya'daki topraklarını Osmanlı İmparatorluğu ve İran pahasına genişletmeye çalıştı. Rus seferleri, savaşta yer alan Tiflis Piskoposu Nerses Ashtaraketsi'nin liderliğindeki Ermeniler arasında coşkulu bir destek buldu.[2][3] 1804-1813 Rus-İran Savaşı'nda Ruslar galip gelerek Gülistan Antlaşması'yla Doğu Ermenistan'ın sadece kuzey kısmını topraklarına kattılar.
1826'da Gülistan Antlaşması'nı ihlal eden Ruslar, İran'ın Erivan Hanlığı'nın bazı bölgelerini işgal ettiler.[4][5] Bu durum 1826-1828 İran-Rus Savaşı'nı tetikledi. Savaşın patlak vermesiyle, Rusların Tebriz'e kadar İran'ı işgal etmesi İranlılar için daha büyük bir felakete sebep oldu. Savaşın sonunda, 1828 yılında, Türkmençay Antlaşması ile, İran, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin geri kalanı ile birlikte Erivan Hanlığı ve Nahçıvan Hanlığı'nı içeren bölgelerini terk etmeye zorlandı. 1828'de, İran'ın Doğu Ermenistan’daki yüzyıllık yönetimi resmen sona erdi.
On dördüncü yüzyılın ortalarına kadar, Ermeniler Doğu Ermenistan'da çoğunluğu teşkil ediyorlardı. On dördüncü yüzyılın sonlarında, Timur'un seferlerinden sonra İslam egemen inanç haline geldi ve Ermeniler Doğu Ermenistan'da azınlık haline geldi. İran Ermenistanı'nın nüfusunun yaklaşık %80'i Müslüman (Farslar, Türkler ve Kürtler) iken, Hristiyan Ermeniler yaklaşık %20'lik bir azınlık oluşturuyordu. Rus yönetimi İran Ermenistanı'nı ele geçirdikten sonra etnik düzen değişti ve bu yüzden ilk dört yüzyıldan beri ilk defa, etnik Ermeniler tarihi Ermenistan'ın bir bölümünde bir kez daha çoğunluk oluşturmaya başladılar. Yeni Rus yönetimi, etnik Ermenilerin İran'dan ve Osmanlı'dan gelerek bölgeye yerleşmelerini teşvik etti. Bu durumun bir neticesi olarak, 1832'de etnik Ermenilerin sayısı Müslümanların sayısını yakaladı. Her nasılsa, Kırım Savaşı ve 93 Harbi'nden sonra, Ermenilerin bölgeye yerleşmesiyle, etnik Ermeniler Doğu Ermenistan'da bir kez daha tam çoğunluk kurdular.[6] Bununla birlikte, Erivan şehri yirminci yüzyıla kadar Müslüman çoğunluğa sahip olarak kalmaya devam etti.[6] Gezgin H. F. B. Lynch'e göre, şehir 1890'ların başlarında yaklaşık %50'si Ermeni ve %50'si Müslüman (Azerbaycanlılar ve Farslar) idi.
Haritalar
değiştir-
Kars Oblastı. Rus haritası. -
Erivan Valiliği. Rus haritası. -
Elizavetpol Guberniyası. Rus haritası.
Kaynakça
değiştir- ^ Timothy C. Dowling Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond 26 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. pp 729 ABC-CLIO, 2 dec. 2014 1598849484
- ^ (Fransızca) Ternon, Yves. Les Arméniens. Paris: Seuil, 1996 2-02-025685-1 pp. 46-47
- ^ Bournoutian, George. "Eastern Armenia from the Seventeenth Century to Russian Annexation" in The Armenian People From Ancient to Modern Times: Vol. II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century. Hovannisian, Richard G. (ed.) New York: Palgrave Macmillan, 1997 1-4039-6422-X pp. 103-104
- ^ Cronin, Stephanie, (Ed.) (2013). Iranian-Russian Encounters: Empires and Revolutions since 1800. Routledge. s. 63. ISBN 978-0415624336.
Perhaps the most important legacy of Yermolov was his intention from early on to prepare the ground for the conquest of the remaining khanates under Iranian rule and to make the River Aras the new border. (...) Another provocative action by Yermolov was the Russian occupation of the northern shore of Lake Gokcha (Sivan) in the Khanate of Iravan in 1825. A clear violation of Golestan, this action was the most significant provocation by the Russian side. The Lake Gokcha occupation clearly showed that it was Russia and not Iran which initiated hostilities and breached Golestan, and that Iran was left with no choice but to come up with a proper response.
- ^ Dowling, Timothy C., (Ed.) (2015). Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond. ABC-CLIO. s. 729. ISBN 978-1598849486.
In May 1826, Russia therefore occupied Mirak, in the Erivan khanate, in violation of the Treaty of Gulistan.
- ^ a b Bournoutian, George A. (1980). "The Population of Persian Armenia Prior to and Immediately Following its Annexation to the Russian Empire: 1826-1832". The Wilson Center, Kennan Institute for Advanced Russian Studies., s. 13