Türk Kurtuluş Savaşı İç Cephesi
Türk Kurtuluş Savaşı boyunca Anadolu’nun çeşitli yerlerinde birçok ayaklanmalar çıkmıştır. Bu ayaklanmaların bir bölümü, Anadolu topraklarının bir bölümü üzerinde yeni bir devlet kurmayı amaçlayan, diğer bölümü ise, saltanat ve hilâfete geleneksel ve dinsel bakımdan bağlı olanlarca çıkarılmış isyan hareketleridir. Hıyanet, kin ve taassubun yarattığı isyanların amacı; millî hareketi boğmaktır. Atatürk, öncelikle iç isyanların bastırılmasına, ülkede iç güvenliğin sağlanmasına son derece önem vermiştir. Bir yandan vatana ihanet yasası çıkarılırken, öbür yandan da iç isyanları bastırmada kullanılmak üzere Seyyar Jandarma Müfrezeleri kurulmuştur. Ayaklanmalar Millî Mücadele’nin neticelenmesini geciktirmiştir.
| Ayaklanmalar | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Türk Kurtuluş Savaşı | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
|
Düzenli Ordu kurulmadan önce Düzenli Ordu kurulduktan sonra |
Başlıca:
Düzenli Ordu kurulduktan sonra  Kuvâ-yi Seyyâre | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Düzenli Ordu kurulmadan önce  Çerkez Ethem Demirci Mehmet Efe |
Düzenli Ordu kurulduktan sonra Çerkez Ethem Demirci Mehmet Efe | ||||||
| Güçler | |||||||
|
Ethem İsyanı: 15.392[1] Anzavur İsyanı: 2.000[2] Hart Olayı: 700[2] Yozgat İsyanı: 3.470[2] Pontus İsyanı: 10.000-20.000[3] Koçgiri İsyanı: 3.161[4] |
Anzavur, Ethem ve Kuvâ-yi İnzibâtiye: 17.000 Diğer isyanlar: 15.000 Ermeni Alayı: 6.000[5] Rum Çeteleri: 25.000Toplam: +60.000[2][3][6] | ||||||
| Kayıplar | |||||||
|
Rum Çeteleri: 11.188 Ermeni Alayı Anzavur: 4.508 | |||||||
İstanbul Hükûmeti
değiştirManyas-Susurluk-Gönen-Ulubat dolaylarında Anzavur’un çıkardığı ayaklanmayı önce millî kuvvetler, sonra da Çerkez Ethem bastırmıştır. İstanbul yönüne geçişi sağlayan Geyve ve çevresinde iyi donatılmış Kuvâ-yi Milliye’ye karşı İngilizlerin desteği ile kurulan Kuvâ-yi İnzibâtiye (Hilâfet ordusu) millî kuvvetler tarafından dağıtılmıştır.
İstanbul Hükûmeti ve işgal güçleri
değiştirİşgalciler kendi etki alanlarındaki millî uyanışı ezmek için her çareye başvurmuşlardır. Ajanları aracılığıyla İstanbul Hükûmeti ile işbirliği yapıp din sömürücülüğü yoluyla halkı ayaklandırmışlardır.
Düzce Ayaklanmaları
I. ve II. Düzce ayaklanmaları Kuvâ-yi Milliye karşıtı ayaklanmalardır ve Kuvâ-yi Milliye kuvvetlerince bastırılmıştır.
- Bolu, Hendek ve Adapazarı Ayaklanmaları
Boğazlar'ı elde tutmak amacıyla çıkartılan ayaklanmalardır ve Kuvâ-yi Milliye kuvvetlerince bastırılmıştır.
- Yozgat Ayaklanması
Bu ayaklanmayı bastırmakta millî kuvvetler yetersiz kaldığı için, Kuvâ-yi Seyyâre bastırmıştır.
- Afyon Ayaklanması
Kışkırtmalar sonucunda Çopur Musa'nın çıkarttığı bu ayaklanma Kuvâ-yi Milliye tarafından bastırıldı.
- Konya Ayaklanması
Din duygusu kullanılarak kışkırtmalarla çıkmıştır. Millî kuvvetlerce bastırılmıştır.
- Milli Aşireti Ayaklanması
Güneydoğu Anadolu’da Fransız, İngiliz ve Ermeni faaliyetlerinin artması, bölgede yaşayan Kürt aşiretlerini de kışkırtmaları sonucunda Milli aşireti de ayaklanmıştır. Aşiret liderlerinden Mahmut, İsmail, Halil ve diğer şahıslar Fransız ve İngilizlerle temasa geçerek Siirt’ten Tunceli’ye kadar olan bölgeyi idareleri altına almak için harekete geçtiler. Millî aşiretinin ayaklanmasının bastırılması için 13. Kolordu görevlendirildi. 18 Haziran 1920’de asilerle çarpışma başladı. Viranşehir bölgesine kadar saldıran asilere nasihat heyetleri gönderilmiş ise de olumlu bir netice alınamadı. Fransız işgali altındaki bölgeden aldıkları “üç bin atlı ve develi ile bin kadar piyadeden ibaret bir kuvvetle” 25 Ağustos 1920’de Viranşehir asiler tarafından işgal edildi. Atatürk Nutuk’ta konuyu şöyle açıklar. “Asiler, aman dilemek maksadıyla geldiklerini söyleyerek o bölgedeki komutanlarımızı kandırarak tedbir almakta ihmale sevk ettiler. Bu sırada, o civarda dağınık halde bulunan müfrezelerimize hücum ederek Viranşehir’i işgal ettiler. Haberleşme ve bağlantımıza engel olmak üzere de, o bölgedeki bütün telgraf hatlarını kestiler.” Viranşehir’i işgal eden asiler devlete bağlı olan Karakeçili Aşireti mensuplarını öldürdükleri gibi, askerlerin, subayların mallarını da yağma ettiler.
Asilerin temizlenmesi için 13. Kolordu’dan Beşinci Tümen görevlendirildi. Devlete bağlı vatansever aşiretlerin de desteği ile isyancılar yenilerek güneye çöl tarafından (Suriye’ye) kaçtılar.
Azınlıklar
değiştirFransızların desteğiyle 10 Temmuz 1920’de Adana’ya giren Ermeni İntikam Alayı’nın ayrıca doğu illeri sınırında bulunan diğer Ermenilerin ayaklanma kışkırtma ve savaş açma şeklindeki baskılarıdır. Yunan desteğini alamayan Doğu Karadeniz Rumlarının Pontus devletini kurma amacıyla çıkarttığı ayaklanmalardır. Aralık 1920’de başlayan ayaklanmalar kesin zaferin kazanılmasından sonra 1923’te tam olarak bastırıldı. Azınlıklara karşı Osmanlı Devleti bir an önce savaşı bitirmek istiyordu.
Düzenli ordunun kurulmasına tepki
değiştir
Demirci Mehmet Efe Aralık 1920’de ayaklanmış, Refet Bey tarafından bastırılmıştır. Çerkez Ethem Ayaklanması; I. İnönü Muharebesi sırasında bastırılmıştır. Kuvâ-yi Milliye döneminde oldukça başarılı hizmetler veren Çerkez Ethem bu yenilgi sonunda, silahlarını TBMM kuvvetlerine bıraktıktan sonra Yunan ordusuna teslim olmuş ve TBMM tarafından vatan haini ilan edilmiştir.
Çerkez Ethem TBMM Reisliğine Meclis’i de aşağılayan ve Mustafa Kemal’in Bilecik’ten dönerken Ankara'ya götürdüğü İstanbul Hükûmeti temsilcilerinin hemen serbest bırakılmasını isteyen bir telgraf çekti. Bunun üzerine Meclis Kuvâ-yi Seyyâre’ye karşı tavır aldı. Batı Cephesi komutanlığı Ethem ve Tevfik Beylerin vatana ihanet suçu işlediklerini öne sürerek teslim olmalarını istedi. Fakat mebus Reşit Bey'in de kendilerine katılmasıyla üç kardeş Uşak’ta Yunanlarla görüştüler. Düzenli ordu İsmet Bey ve Refet Bey’in komutasında 1921 yılının ocak ayında Kuvâ-yi Seyyâre’nin tuttuğu Gediz-Kütahya üstüne yürüdü. Çerkez Ethem'in yanındaki kuvvet iyice küçülmüştü. 1. Süvari Grubu komutanı Binbaşı Derviş Bey takip ediyordu. Derviş Bey Ethem’in arkadaşı olduğu için, Yunanlara sığınmadan önce tüm silahlarını ve cephanesini TBMM kuvvetlerine bırakmasını sağladı.
Ayaklanmaların listesi
değiştirKurtuluş Savaşı sırasında yaşanan iç ayaklanmaların kronolojik sıralaması aşağıdaki gibidir:[2][7]
- Ali Batı Olayı (11 Mayıs 1919 – 18 Ağustos 1919)
- Ali Galip olayı (20 Ağustos 1919 – 15 Eylül 1919)
- Birinci Bozkır Ayaklanması (29 Eylül 1919 – 4 Ekim 1919)
- İkinci Bozkır Ayaklanması (20 Ekim 1919 – 4 Kasım 1919)
- Birinci Ahmet Anzavur ayaklanması (25 Ekim 1919 – 30 Kasım 1919)
- Birinci Düzce Ayaklanması (13 Nisan 1920 – 31 Mayıs 1920)
- İkinci Düzce Ayaklanması (19 Temmuz 1920 – 23 Eylül 1920)
- Şeyh Eşref Ayaklanması (Hart Olayı) (26 Ekim 1919 – 24 Aralık 1919)
- Kızılkuyu Olayı (28 Ekim 1919 - 29 Ekim 1919)
- Apa Çarpışması (28 Ekim 1919)
- Dinek Çarpışması (1 Kasım 1919)
- Demirkapı Çarpışması (15 Kasım 1919)
- İkinci Ahmet Anzavur Ayaklanması (16 Şubat 1920 – 19 Nisan 1920)
- Kuvâ-yi İnzibâtiye (18 Nisan 1920 - 25 Haziran 1920)
- Üçüncü Ahmet Anzavur Ayaklanması (10 Mayıs 1920 – 22 Mayıs 1920)
- Birinci Yozgat Ayaklanması/Birinci Çapanoğlu Ayaklanması (15 Mayıs 1920 – 27 Ağustos 1920)
- İkinci Yozgat Ayaklanması/İkinci Çapanoğlu Ayaklanması (5 Eylül 1920 – 30 Aralık 1920)
- Zile Ayaklanması (25 Mayıs 1920 – 21 Haziran 1920)
- Aynacıoğulları Ayaklanması (1918 - 21 Kasım 1923)
- Milli Aşireti Ayaklanması (1 Haziran 1920 – 8 Eylül 1920)
- Cemil Çeto Olayı (20 Mayıs 1920 – 7 Haziran 1920)
- İnegöl Olayı (20 Temmuz 1920 – 20 Ağustos 1920)
- Çopur Musa Ayaklanması (Afyon'da) (21 Haziran 1920)
- Kula Olayı (27 Haziran 1920 – 28 Haziran 1920)
- Konya Ayaklanması (2 Ekim 1920 – 22 Kasım 1920)
- Demirci Mehmet Efe Ayaklanması (1 Aralık 1920 – 30 Aralık 1920)
- Çerkez Ethem Ayaklanması (27 Aralık 1920 – 23 Ocak 1921)
- Koçgiri/Koçkiri İsyanı (6 Mart 1921 – 17 Haziran 1921)
- İntikam Alayı Ayaklanması (Temmuz 1920)
- Pontus Ayaklanması (Aralık 1920 - 6 Şubat 1923)
Kaynakça
değiştir- ^ Türk İstiklal Harbi, VI. Cilt, İstiklal Harbinde Ayaklanmalar, T. C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmî Yayınları, Ankara 1974, sayfa 236-237
- ^ a b c d e "Dr. Yunus Kobal: Milli Mücadelede İç Ayaklanmalar, Hacettepe Üniversitesi". 20 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2011.
- ^ a b [1] 13 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. kurtulussavasi.org, Savaşlar ve Antlaşmalar: TBMM'ne karşı ayaklanmalar
- ^ Hüseyin Rahmi Apak, Türk İstiklâl Harbi – İç ayaklanmalar: 1919-1921, 1964, C.VI, Genelkurmay Basımevi, sayfa 163-165
- ^ Millî Mücadelede Develi 19 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Metin Ayışığı, T.C. Balıkesir Üniversitesi
- ^ Turgut Özakman, Vahidettin, Mustafa Kemal ve Milli Mücadele, Bilgi Yayınevi, ISBN 9754946698 , sayfa 449
- ^ "mevzuvatan.com, TÜRK İSTİKLAL HARBİ SIRASINDA MEYDANA GELEN AYAKLANMALAR, 06 Mayıs 2011". 12 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2011.