Trinitrotoluen
Trinitrotoluen (TNT) veya daha özel olarak 2,4,6-trinitrotoluen, C6H2(NO2)3CH3 formülüne sahip bir kimyasal bileşiktir. Bu sarı katı bazen kimyasal sentezde bir reaktif olarak kullanılsa da, daha çok uygun kullanım özelliklerine sahip bir patlayıcı madde olarak bilinmektedir. TNT'nin patlayıcı verimi, bombaların standart karşılaştırmalı kuralı ve patlayıcıların yıkıcılığı olarak kabul edilir. Kimyada, TNT yük transfer tuzları üretmek için kullanılır.
| |||
| |||
| Adlandırmalar | |||
|---|---|---|---|
2,4,6-Trinitrotoluen | |||
Diğer adlar 2,4,6-Trinitrometilbenzen 2,4,6-Trinitrotoluol 2-Metil-1,3,5-trinitrobenzen TNT, Tolit, Trilit, Trinitrotoluol, Trinol, Tritol, Tritolol, Triton, Trotol, Trotil | |||
| Tanımlayıcılar | |||
3D model (JSmol)
|
|||
| Kısaltmalar | TNT | ||
| ChEMBL | |||
| ChemSpider | |||
| DrugBank | |||
| ECHA InfoCard | 100.003.900 | ||
| EC Numarası |
| ||
| KEGG | |||
PubChem CID
|
|||
| RTECS numarası |
| ||
| UNII | |||
| UN numarası | 0209 – Kuru veya < %30 suyla ıslatılmış 0388, 0389 – Trinitrobenzen, hekzanitrostilben ile karışımlar | ||
CompTox Bilgi Panosu (EPA)
|
|||
| |||
| |||
| Özellikler | |||
| Kimyasal formül | C7H5N3O6 | ||
| Molekül kütlesi | 227,13 g mol−1 | ||
| Görünüm | Soluk sarı katı. Gevşek "iğneler", eriyik dökümden önce pul veya priller halinde. Bir kovana dökümü yapıldıktan katı bir blok. | ||
| Yoğunluk | 1.654 g/cm3 | ||
| Erime noktası | 80.35 °C | ||
| Kaynama noktası | 240 °C (bozunur)[2] | ||
| Çözünürlük (su içinde) | 0.13 g/L (20 °C) | ||
| Çözünürlük (eter, aseton, benzen, piridin içinde) | çözünür | ||
| Buhar basıncı | 0.0002 mmHg (20°C)[1] | ||
| Patlayıcı verileri | |||
| Şok duyarlılığı | Duyarsız | ||
| Sürtünme duyarlılığı | 353 N’a duyarsız | ||
| Patlama hızı | 6900 m/s | ||
| REFaktörü | 1.00 | ||
| Tehlikeler | |||
| GHS etiketleme sistemi: | |||
| Piktogramlar |    
| ||
| İşaret sözcüğü | TEHLİKE | ||
| Tehlike ifadeleri | H201, H301, H311, H331, H373, H411 | ||
| Önlem ifadeleri | P210, P273, P309+P311, P370+P380, P373, P501 | ||
| NFPA 704 (yangın karosu) |
|||
| Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC): | |||
LD50 (medyan doz)
|
795 mg/kg (sıçan, oral) 660 (fare, oral)[3] | ||
LDLo (yayınlanan en düşük)
|
500 mg/kg (tavşan, oral) 1850 mg/kg (kedi, oral)[3] | ||
| NIOSH ABD maruz kalma limitleri: | |||
| PEL (izin verilen) | TWA 1.5 mg/m3 [deri][1] | ||
| REL (tavsiye edilen) | TWA 0.5 mg/m3 [deri][1] | ||
| IDLH (anında tehlike) | 500 mg/m3[1] | ||
| Güvenlik bilgi formu (SDS) | ICSC 0967 | ||
| Benzeyen bileşikler | |||
Benzeyen bileşikler
|
Pikrik asit Hekzanitrobenzen 2,4-Dinitrotoluen | ||
| Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
| |||
| Bilgi kutusu kaynakları | |||
Tarihi
değiştirTNT, ilk kez 1863 yılında Alman kimyager Joseph Wilbrand tarafından sentezlendi. Uzun yıllar boyunca patlayıcı özelliği keşfedilmeyen TNT, boyar madde olarak kullanıldı. TNT’nin patlayıcı özelliğinin keşfiyle birlikte önce 1902 yılında Almanlar, 1907'de de İngilizler tarafından kullanıldı. Bileşik, günümüzde yaygın şekilde kullanılır.
Sentezi
değiştirTNT, üç adımda sentezlenir. İlk adımda toluen, sülfürik ve nitrik asit karışımı bir çözeltide nitrolanarak MNT (mononitrotoluen) sentezlenir. Bu çözeltideki nitrik asit nitrolama için gerekli nitro grubunu sağlarken, sülfürik asit katalizör görevi görür. MNT tekrar nitrolanıp dinitrotoluene (DNT) dönüştürüldükten sonra üçüncü bir nitrolama ile TNT elde edilir.
Fiziksel ve kimyasal özellikleri
değiştirTrinitrotoluen 80,6 °C'de erir ve donduğunda iğne gibi renksiz kristaller meydana getirir. Alkol, aseton, benzin ve toluende çözünürken suda çözünmez. Suda çözünmeme ve suyu soğurmama özellikleri, nemli ortamlarda kullanımını kolaylaştırır. TNT, diğer güçlü patlayıcılar ile kıyaslandığında, görece kararlı bir bileşiktir.
TNT’nin patlama tepkimesi şöyledir;
- 2 C7H5N3O6 → 3 N2 + 5 H2O + 7 CO + 7 C
Tepkime ısıveren olmasına karşın aktivasyon enerjisi yüksektir.
Kullanım alanları
değiştirTNT, yaygın olarak bomba, mayın, torpido ve madenlerde patlayıcı madde olarak kullanılır. Top şekline getirildiğinde, patlama sırasındaki sıkışmaya karşı koyar. Şoka dayanıklılığı patlayıcının fiziksel hâliyle ilgilidir. Bu nedenden dolayı buharla eritilen ve sıvı olarak bomba biçiminde dökülen TNT, kristal TNT'ye nazaran şoka karşı daha az duyarlıdır.
Canlılar üzerine etkileri
değiştirTNT'nin tozu cildin, tırnakların, saçın ve mukozanın sararmasına, deriye değmesi ise kaşıntılı egzamaya sebep olur. Nefesle veya yutma ile vücuda girmesi mide rahatsızlıklarına, zehirlenmeye, bazı kimselerdeyse böbrek ve idrar yolları hastalıklarına, hatta komaya sebep olur. Birinci dünya Savaşı’nda TNT ile iç içe çalışan kadın cephane işçilerinin deri renklerinin sarardığı görülmüştür. Bu işçilere, derilerinin renginden dolayı “canary girls” (kanarya kızları) denir.[4]
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ a b c d NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards. "#0641". National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH).
- ^ 2,4,6-Trinitrotoluene 23 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. inchem.org
- ^ a b "2,4,6-Trinitrotoluene". Immediately Dangerous to Life or Health Concentrations (IDLH). Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (NIOSH).
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Mart 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2008.
Dış bağlantılar
değiştir
- Dynamite and TNT30 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at The Periodic Table of Videos (University of Nottingham)
- free software website sonicbomb.com containing a video bank and additionally pages for discussion of nuclear device testing[ölü/kırık bağlantı] Video showing detonation [Published on 2005-12-20] : Operation Blowdown
- youtube.com video9 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. showing the shockwave and typical black smoke cloud from detonation of 160 kilograms of pure TNT
- CDC – NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards13 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.