Tezer Taşkıran
Tezer Taşkıran (1903,1905 veya 1907, Azerbaycan, Rus İmparatorluğu - 4 Mayıs 1979, İstanbul, Türkiye), Azerbaycan kökenli Türk öğretmen, siyasetçi, yazar.[2]
| Tezer Taşkıran | |
|---|---|
| |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 7., 8. ve 9. Dönem Milletvekili | |
| Görev süresi 8 Mart 1943 - 12 Mart 1954 | |
| Seçim bölgesi | 1943 - Kastamonu 1946 - Kars 1950 - Kars |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1 Şubat 1903[1] Azerbaycan, Rus İmparatorluğu |
| Ölüm | 4 Mayıs 1979 (76 yaşında) İstanbul |
| Defin yeri | Feriköy Mezarlığı, İstanbul |
| Partisi | Cumhuriyet Halk Partisi |
| Evlilik(ler) | Bekir Nimetullah Taşkıran [1]
(e. 1931; ö. 1976) |
| İlişkiler | Ahmet Ağaoğlu (Babası) Samet Ağaoğlu (Kardeşi) Süreyya Ağaoğlu (Kızkardeşi) Ara Güler (damadı) Ahmet Güvenç (torunu) |
| Çocuk(lar) | Suna Güler (1933)[1] Şevket Mete Taşkıran (1936)[1] |
| Mesleği | Felsefe öğretmeni, siyasetçi. |
Türkiye'de üniversitede felsefe eğitimi alan ilk kız öğrencilerdendi. Liselerde öğretmenlik ve idarecilik yaptı. Anadolu’da lise düzeyinde görev yapan ilk kadın öğretmen; Ankara Erkek Lisesi'ndeki görevi sırasında "bir erkek okuluna atanan ilk kadın öğretmen"; 1933'te Çapa Kız Öğretmen Lisesi'nin ilk kadın müdürü oldu.
TBMM VII. dönemde Kastamonu, VIII. ve IX. dönemlerde Kars milletvekili olarak yer aldı. Ünlü siyasetçi ve düşünür Ahmet Ağaoğlu’nun kızı; Türkiye’nin ilk kadın avukatı Süreyya Ağaoğlu ile Demokrat Parti’nin öndegelen siyasetçilerinden Samet Ağaoğlu’nun kızkardeşi ve bas gitarist Ahmet Güvenç'in anneannesidir.
Biyografi
değiştir.jpg)
TBMM Hal Tercümesi'ndeki kendi ifadesine göre 1903 yılında Kafkasya’da doğmuştur. Farklı kaynaklarda doğum yılı 1903, 1905 ve 1907 olarak, doğum yeri ise Karabağ veya Bakü olarak belirtilir. Babası Ahmet Ağaoğlu, annesi Sitare Hanım’dır. Beş çocuklu ailenin ikinci çocuğudur. Ailesi tarafından babaannesinin ismi olan "Taze" ismi verilmiş iken babasının yakın arkadaşlarından Abdülhak Hamit’in "Tezer olsun!"” demesi sonucunda "Tezer" adını aldı.[3]
Ailesi ile birlikte 1910 yılında İstanbul’a göç etti. 1925 yılında Darülfünun'un Edebiyat Şubesi Felsefe bölümünden mezun oldu.
Ankara Muallim Mektebi’nde, Ankara Kız ve Erkek Liselerinde öğretmenlik yaptı; bir erkek okuluna tayin edilen ilk kadın öğretmen oldu.[4] Henüz yeni mezun iki yıllık bir öğretmen iken, Fransızca ders kitaplarından yararlanarak liseler için bir mantık kitabı yazdı. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından basılan Suri ve Tatbiki Mantık (1928) adlı bu kitap, ilk Türkçe mantık ders kitabıdır.
1928 yılında kurulan Yardımsevenler Derneği’nin kurucu üyelerinden birisi oldu.1930-1931 yılları arasında Ankara Kız Lisesi'nin müdürlüğünü üstlendi.
1931 yılında cerrah Nimet Taşkıran ile evlendi; bu evlilikten Suna ve Şevket Mete adında iki çocuğu oldu. 1931'de eşi ile birlikte mesleki incelemelerde bulunmak üzere Avrupa'ya gitti; iki yıl Viyana ve Berlin'de bulundu.
1933 yılında yurda döndükten sonra önce Eyüp Ortaokulu yurt bilgisi öğretmenliğine atandı. 23 Nisan 1933’te Çapa Kız Öğretmen Okulu'nda tabiiye (doğa bilgisi) öğretmeni ve ilk kadın müdürü olarak görevine başladı. Bu görevini 1933-1936 yılları arasında sürdürdü.[3]
1937'de Ankara'da yeni açılan Türk Maarif Cemiyeti Koleji'nin müdürlüğüne getirildi. Ertesi yıl Ankara Erkek Lisesi felsefe öğretmenliğine atanan Tezkıran, 1939-1941 yıllarında okulun müdürlüğünü yaptı. 1941'de müdürlükten istifa etti, 1943 yılına kadar felsefe öğretmenliği görevini sürdürdü.
Okuldaki görevlerinin yanı sıra yetişkinler için okuma yazma kurslarının açılmasını sağlayarak, İstanbul Radyosu'nda kadın, çocuk ve uygarlık konulu konuşmalar yaparak eğitim alanında hizmetler verdi.[3]
Halk Fırkası'na Nisan 1930'da annesi Sitare ve ablası Süreyya ile birlikte kaydolan Tezkıran, 1941 yılında İsmet İnönü tarafından seçim listesine alındı. 1943 genel seçimlerinde 849 oy alarak VII. dönem TBMM'de Kastamonu milletvekili oldu. VIII. ve IX. dönemlerde ise Kars ilinden milletvekili seçildi.
Milletvekilliği sırasında korunmaya muhtaç, sakat çocuklar, suçlu çocuklar gibi konularda çalıştı; Türkiye'de çocuk mahkemelerinin kurulmasını istedi. Dul ve yetimlere maaş bağlanması hakkında kanun, sanat dallarında üstün yetenekli çocukların yurt dışında eğitim görmelerini sağlayacak Harika Çocuk Kanunu'nun çıkarılması için çaba harcadı.
IX. TBMM'de erkek kardeşi Samet Ağaoğlu'nun DP Manisa milletvekili seçilmesi ile iki kardeş, farklı partilerin vekili olarak mecliste görev yaptı. Tezer Taşkıran, 14 Aralık 1950 tarihinde CHP'den stifa etti ve siyasal yaşamını bağımsız milletvekili olarak sürdürdü.[3]
X. ve XI. dönemlerde Demokrat Parti listesinden Kars milletvekili adayı olan Taşkıran her iki seçimde de meclise giremedi.[5]
Türkiye'de Milli Kütüphane'nin kuruluşu için yapılan çalışmalara destek olmak üzere 21 Şubat 1947 tarihinde kurulan Milli Kütüphane’ye Yardım Derneği'nin kurucuları arasında yer aldı ve ilk başkanı oldu. 1956- 1958 ve 1958-1960 yıllarında Türk Üniversiteli Kadınlar Derneği’nin başkanlığını yaptı.
Tezer Taşkıran’ın yayınladığı kitaplar arasında en önemli eseri, 1973’te yayımlanan “Cumhuriyetin 50. Yılında Türk Kadınının Hakları” adlı kitaptır.[6]
Ülseratif kolit hastalığı nedeniyle 4 Mayıs 1979’da İstanbul’da hayatını kaybetti.[3] Feriköy Mezarlığı'nda bulunan Ağaoğlu Aile Mezarlığı'nda defnedilmiştir.
Varislerinin isteğiyle adı, 1987 yılında İstanbul'un Tuzla ilçesinde açılan bir ortaokula verilmiştir.[7]
Hayatı, Günseli Naymansoy'un kaleme aldığu "Tezer Taşkıran: Türk felsefesinin öncülerinden" (2013) adlı biyografi kitabında konu edilmiştir.[8]
Eserleri
değiştir- Mantık, 1928
- Suri ve Tatbiki Mantık, 1929
- Stuart Mill, 1931
- Türk Ahlakının İlkeleri, 1934
- Yurt Bilgisi, 1939
- Vatandaşın El kitabı, 1971
- Cumhuriyetin 50. Yılında Türk Kadınının Hakları, 1973
Ayrıca bakınız
değiştirDış bağlantılar
değiştir- Tezer Taşkıran ve kardeşi Süreyya Ağaoğlu'nun konuk olduğu Atatürk'ten Anılar programı, 23. bölüm, TRT Arşivi, 1977
Kaynakça
değiştir- ^ a b c d "TÜRK PARLAMENTO TARİHİ TBMM - IX. DÖNEM 1950 - 1954 VII. CİLT" (PDF). 21 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Əhməd, Dilqım (2015). "Tezer Taşkıran" (PDF). Birlik. TİME-Print. ss. 50-52. 30 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Mart 2021.
- ^ a b c d e Demir, Meryem (2021). "Tezer Taşkıran ve Türk kadını". Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi.
- ^ "Yunus Zeyrek, Fuat Azgırla Mülakat, Bizim Ahıska Dergisi, 07.11.2011, Erişim tarihi:31.12.2011". 23 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2011.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2022.
- ^ "Canan Tatlı, Demokrat Parti Döneminde Toplumsal ve Siyasal Hayatta Kadın, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2008". 28 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2011.
- ^ "Tarihçemiz". tezertaskiranortaokulu.meb.k12.tr. Erişim tarihi: 23 Mart 2024.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Naymansoy Tezer Taşkıran'ı araştırdı". Milli İrade Gazetesi. 21 Ekim 2018. 23 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2024.