Usûl
Usul veya Usûl; Türk Müziği'nde makamdan sonra gelen en temel öğedir. Müzikteki ölçü ve ritim kavramlarının tümünü kapsayan usûl terimi, Osmanlı–Türk müziğinde aruzla birlikte oluşan ve gelişen bir olgudur.
Çalgı (taksim) ve ses (gazel, ağıt) ile yapılan doğaçlamalar genellikle "serbest" bir ritimle, usûlsüz olarak icra edilir.
Sınıflandırma
değiştirUsûller, basit ve birleşik olmak üzere ayrı kategoriler halinde değerlendirilir.[1] Basit usûller yalnızca Nîm Sofyan ve Semâi'den ibarettir. Diğer bütün usûller birleşik usûllere dahildir ve kendinden küçük, iki veya daha fazla basit usûlün bir araya getirilmesinden meydana gelir. Birleşik usûller mürekkep usûller olarak da bilinmektedirler.
Usûller aynı zamanda küçük ve büyük diye boyutlarına göre de sınıflandırılırlar. Küçük usûller 2-15 zamanlı iken, büyük usûller en az 16 zamanlıdır.
İfadelendirme
değiştirUsûller, çalgılar (genelde davul, bendir veya kudüm) kullanılarak, eller ile sağ ve sol dizlere vurularak veya sözel olarak icra edilir. Vuruşların her birine darp denir.[2] Usûllerin ifadelendirilmesinde eskiden "ten, te ne, te nen" gibi sözel kalıplar kullanılırdı.[3] Ancak günümüzde "düm, tek, te ke" gibi kalıplar daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Genelde "düm" ifadesi ve türevleri kuvvetli darpları, "tek" ifadesi ve türevleri ise yarı kuvvetli ve zayıf darpları temsil eder, fakat bu her usûl için geçerli değildir.[1]
Velvele
değiştirVelvele, usûllerin ana kalıplarının hareketlendirilmesinden ortaya çıkan, yorum katılmış icra yöntemine denir.[4] İlk defa 18. yüzyılda, mevlevî ayinleri ile ortaya çıkmıştır. Her usûlü hem ana, hem de velveleli haliyle ifadelendirmek mümkündür.
Gösterimi
değiştirDairesel
değiştirDöngüsel gösterim olarak da bilinir.[5] Her ne kadar günümüzde pek yaygın olarak kullanılmasa da geçmişte usûllerin yanı sıra makamların gösterimi için de kullanılmıştır.
Yatay
değiştirBatı müziğinden uyarlanmıştır. Batıdaki müzik kuramı anlayışından farklı olarak usûl gösterimlerinde ölçü işaretinin altındaki sayı, vuruş değeri ile birlikte usûlün mertebesini de bildirir.[1] Ayrıca beş çizgili dizek yerine, gösterim şekline göre genelde bir, iki veya üç çizgili dizek kullanılır.[5] Tek dizekli gösteriminde, kuvvetli darpları temsil eden notaların kuyrukları yukarı, zayıf darpları temsil eden notaların ise kuyrukları aşağı bakar.
Bugüne kadar kullanılmış usûller
değiştir| İsim | Zaman | Gösterimi |
|---|---|---|
| Nîm Sofyan | 2 | 
|
| Semâi | 3 | 
|
| Sofyan | 4 | 
|
| Türk Aksağı | 5 | 
|
| Yürük Semâi | 6 | 
|
| Devr-i Hindi | 7 | 
|
| Devr-i Turan | 7 |
|
| Düyek | 8 | 
|
| Müsemmen | 8 | 
|
| Aksak | 9 | 
|
| Evfer | 9 | 
|
| Oynak | 9 | 
|
| Raks Aksağı | 9 | 
|
| Curcuna / Aksak Semâi | 10 | 
|
| Lenk Fahte | 10 | 
|
| Ceng-i Harbî | 10 | 
|
| Tek Vuruş | 11 | 
|
| Frenkçin | 12 | 
|
| Nîm Çember | 12 | 
|
| İkiz Aksak | 12 | 
|
| Nîm Evsat | 13 | 
|
| Şarkı Devr-i Revânı | 13 | 
|
| Bektaşî Devr-i Revânı | 13 | 
|
| Devr-i Revân | 14 | 
|
| Raksan | 15 | 
|
| İsim | Zaman |
|---|---|
| Çifte Düyek | 16 |
| Fer' | 16 |
| Nîm Berefşan | 16 |
| Nîm Hafif | 16 |
| Türkî Darp | 18 |
| Nîm Devir | 18 |
| Nîm Fahte | 20 |
| Durak Evferi | 21 |
| Hezeç | 21 |
| Çember | 24 |
| Nîm Sakīl | 24 |
| Evsat | 26 |
| Beste Devr-i Revânı | 26 |
| Firengî Fer' | 28 |
| Devr-i Kebîr | 28 |
| Remel | 28 |
| Muhammes | 32 |
| Hafif | 32 |
| Berefşan | 32 |
| Darb-ı hüner | 38 |
| Sakīl | 48 |
| Nîm Zencîr | 60 |
| Hâvî | 64 |
| Darb-ı Fetih | 88 |
| Zencîr | 120 |
Kaynakça
değiştir- ^ a b c İsmail Hakkı Özkan. "USUL". TDV İslâm Ansiklopedisi. 10 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2024.
- ^ "USULLER". Turkish Music Portal - Turkish Cultural Foundation. 6 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2024.
- ^ Kaya, O. (2023). Türk Halk Müziği Geleneğinde “Usûl”ün Temellükü. Istanbul University Press, 10(2), 116–125.
- ^ Köprülü, G., & Işıldak, C. K. (2017). TÜRK MÛSİKÎSİ USÛLÂTINDA VELVELE KAVRAMI. Rast Müzikoloji dergisi, 5(2), 1575–1586.
- ^ a b Baştepe, K., & Hasanoğlu, S. (2021). TÜRK MÜZİĞİ USÛL GÖSTERİMİ İÇİN BİR ÖNERİ. Eurasian Journal of Music and Dance, (19), 26–41.
 | Müzik kuramı ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |