Veliköy, Şavşat
Veliköy, Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür.
| Veliköy | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Veliköy Veliköy'ün Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Şavşat |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[3] İhtiyar heyeti[3] |
| Rakım | 1562 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 214 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08730 |
Tarihçe
değiştirVeliköy'ün eski adı Meria'dır. Gürcüce bir yer adı olan Meria (მერია), “mere” (მერე) kelimesinden türemiş bir yer adıdır. Mere, akarsu kıyısındaki düzlüğe, meydana verilen addır. Nitekim Veliköy de Şavşat Çayı kıyısında bir yerleşmedir. Tarihsel Gürcü coğrafyasındaki Meria dışında, Merevi (მერევი), Mereti (მერეთი), Merisi (მერისი) adları da “mere” kelimesinden türemiştir.[4][5] Meria adı Türkçeye Mirya ve Merya olarak girmiştir. Nitekim 1835 tarihli nüfus defterinde Mirya (میریە) ve Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli Osmanlıca kaynakta Merya (مریە) olarak geçer.[6][7]
Meria köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu köyü ve Şavşeti bölgesini 16. yüzyılın ikinci yarısının hemen başında Gürcülerden ele geçirmiştir. Osmanlı idaresinin kurduğu Şavşat sancağının 1554 yılındaki beyi İosebiti adında Gürcü tavadi (bey) idi.[8] Meria köyündeki Orta Çağ'dan kalma manastır veya kilise de buranın eski bir yerleşim yeri olduğunu göstermektedir.[9]
Meria köyü sonraki dönemde de Çıldır Eyaleti sınırları içinde kaldı. Nitekim Osmanlı idaresinin vergi tahsil etme ve askere alma amacıyla gerçekleştirdiği 1835 yılındaki nüfus tespiti sırasında Meria, bu eyaletin Şavşat (Satlel) sancağının köylerinden biriydi. Söz konusu nüfus defterine göre köyde 44 hanede 124 erkek yaşıyordu. Osmanlı idaresi geleneksel olarak sadece erkek nüfus tespit ediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Meria'nın nüfusunun 248 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[10]
Meria, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarında Rusya'ya bırakıldı. 1886 nüfus sayımında Meria (Меріа) olarak kdydedilen yerleşim, Artvin sancağının Şavşet-İmerhevi kazasına bağlı Dabatzvrili nahiyesinin sekiz köyünden biriydi. Nüfusu, 188'i kadın ve 231'i erkek olmak üzere, 75 hanede yaşayan 479 kişiden oluşuyordu. Meria köyüne bağlı “Cami-meglesi”de (Джами-меглеси) 18 hane, “Şatir-ogli” (Шатир-оглы) mahallesinde 6 hane, “Ziaret-meglesi”nde (Зіарет-меглеси) 16 hane, “İbadi-ogli” (Ибади-оглы) mahallesinde 15 hane, “İremadze” (Иремадзе) mahallesinde 10 hane ve “Kayabaşi” (Каябаши) mahallesinde 9 hane bulunuyordu. Bu nüfusun tamamı "Türk" olarak kaydedilmiştir.[11] Bununla birlikte Nikolay Marr 1904 yılında Meria köyünde Gürcü Pirpidze (ფირპიძე) ve İremadze (ირემაძე) soyadlarını taşıyan ailelerin yaşadığını yazmıştır.[12]
Meria köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla ülkenin sınırları Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Meria Türkiye'ye bırakıldı.[13][14]
Meria, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında, "Merya" adıyla Artvin livasının Şavşat kazasının Merya nahiyesinin bir köyüydü. Köyün nüfusu 91 hanede yaşayan 575 kişiden oluşuyordu. Nüfusun tamamı bu tespitte de "Türk" olarak yazılmıştır. Şavşat kazasının üç nahiyesinden biri olan Merya nahiyesi ise, 16 köyü kapsıyordu ve toplam nüfusu 9.539 kişiden oluşuyordu.[15] Meria / Merya Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Veliköy olarak değiştirildi. Ancak Merya nahiyesinin adı aynı kaldı.[16] 1935 genel nüfus sayımında Veliköy, Rize ve Artvin vilayetlerinin birleştirilmesiyle kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Şavşat kazasının Merya nahiyesinin köylerinden biriydi. Nüfusu 763 kişiden oluşuyordu.[17] Merya nahiyesi, 1950 genel nüfus sayımında "Mirya Bucağı" olarak geçiyor ve 17 köyü kapsıyordu. Toplam nüfusu 14.577 kişiden oluşuyordu.[18] 1960 genel nüfus sayımında "Merya" olarak geçen nahiye, 1965 genel nüfusu sayımında "Veliköy Bucağı" olarak kaydedilmiştir. Nahiyenin adının 1965 yılından bir süre önce değiştirildiği bu kayıttan anlaşılmaktadır. Bu tarihte bucak merkezi olan Veliköy’de 1.227 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 599 kişi okuma yazma biliyordu. Merya bucağında yaşayan toplam 12.739 kişi arasında ise, 5.300 kişi okuryazardı.[19][20]
Veliköy'ün merkezinin 1,7 km güneydoğusunda, Molohori mahallesinin yakınındaki ormanın içinde tek nefli bir kilisenin kalıntıları bulunmaktadır. Küçük bir yapı olan Meria Kilisesi'nin doğu ve batı duvarlarının günümüze ulaşan kısmı 1-2 metre yüksekliktedir. Diğer iki duvar ise toprak seviyesine kadar yıkılmıştır. Kilisenin güney kısmına bitişik bir yapının bulunduğu izlerinden anlaşılmaktadır. Kilisenin Grigol Hantsteli’nin Yaşamı adlı 951 tarihli el yazmasında geçen Mere Manastırı’nın kilisesi olduğuna dair görüş bulunmaktadır. Ayrıca köyün hemen dışında, düzlenmiş bir yeri köylüler “Manastır” olarak adlandırmaktadır. Köylülerin verdiği bilgiye göre burada eskiden rahibeler manastırı bulunuyordu. Fakat burada muhtemel manastır veya kiliseden geriye hiçbir iz kalmamıştır.[21]
Coğrafya
değiştirVeliköy, Artvin il merkezine 83 km, Şavşat ilçe merkezine 18 km uzaklıktadır.[22] Doğusunda Meşeli, batısında Cevizli, kuzeyinde Pınarlı ve Yoncalı, güneyinde Ciritdüzü ve Köprülü köyleri bulunmaktadır. Eski bir bucak merkezidir.
Nüfus
değiştir| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 229[2] |
| 2020 | 214[2] |
| 2019 | 218[2] |
| 2018 | 234[2] |
| 2017 | 216[2] |
| 2016 | 227[2] |
| 2015 | 223[2] |
| 2014 | 174[2] |
| 2013 | 215[2] |
| 2012 | 241[2] |
| 2011 | 246[2] |
| 2010 | 261[2] |
| 2009 | 248[2] |
| 2008 | 248[2] |
| 2007 | 218[2] |
| 2000 | 304[22] |
| 1990 | 659[23] |
| 1985 | 781[24] |
Kaynakça
değiştir- ^ "Velikoy, Turkey Page". Fallingrain.com. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Şavşat Velikoy Köy Nüfusu". Nufusune.com. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 442". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2024.
- ^ "მერე" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 27 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) - Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020, s. 164". 13 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2021.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 160.
- ^ Şavşeti (შავშეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2011, s. 16. 19 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-407-11-6.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 16 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ "Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) - Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020, s. 19, 81-86". 13 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2021.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893; "Batum oblastı" - Sıra no: 1444". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2023.
- ^ Niko Mari, Şavşeti ve Klarceti Gezi Günlükleri (შავშეთსა და კლარჯეთში მოგზაურობის დღიურები ), Batum, 2015, s. 142. 28 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-434-11-2
- ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Eylül 2021.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010 (Birinci basım 1927), s. 188, ISBN 978-9944-197-52-6.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 379" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Eylül 2021.
- ^ "1950 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1954, s. 138" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
- ^ "1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963, s. 75" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Mart 2022.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 89.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 16-17 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ a b "Veliköy-Bucak Merkezi Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.