Vietnamca
Vietnamca, (tiếng Việt ya da daha az bilinen adı ile Việt ngữ) Vietnam Cumhuriyeti'nin ulusal ve resmî dilidir. Vietnam'da yaşayan insanların % 86'sının ve denizaşırı ülkelerde yaşayan azınlık durumunda yaklaşık 3.000.000 kişinin anadilidir. Yakın tarihe kadar Çin yazı sistemini kullanmakta olan Vietnamcanın sözcük dağarcığı büyük ölçüde Çinceden etkilenmiştir. Vietnamcanın bugünkü yazı sistemi Latin abecesinin uyarlanmış biçimine dayanır. Sözcüklerde anlam ayrılığı ton ile yapıldığından bu tonları gösteren 5 farklı ayırıcı im bulunur.
| Vietnamca | |
|---|---|
| Vietçe | |
| tiếng Việt | |
| Ana dili olanlar | Vietnam ve Güney Çin |
| Konuşan sayısı | 96 milyon (2017) |
| Dil ailesi | Avustroasya dilleri
|
| Yazı sistemi | Latin Chữ Nôm (geçmişte) |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Vietnam |
| Tanınmış azınlık dili |  Çekya[1]
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | vi |
| ISO 639-2 | vie |
| ISO 639-3 | – |
 Çoğunluğun anadili olarak Vietnamca konuştuğu bölgeler.[3] | |
Tarih
değiştirGüneydoğu Asya kıtasının dilleri genellikle Hint kültüründen güçlü bir şekilde etkilenir, ancak Vietnamca, Japon, Kore ve Zhuang yanı sıra Çin kültüründen de son derece güçlü bir şekilde etkilenir.
Bugün, Vietnam'ın kuzey kısmı, Qin tarafından fil ilçesi kurulduğundan beri Çin tarafından kontrol edilen bir bölge haline geldi. Bu bölge de dahil olmak üzere Güney Çin, topluca " Baiyue " olarak adlandırılan etnik grupların yaşadığı bölgeydi ve bunlardan biri de şimdiki Kin halkının atasıydı. "Vietnam ( Việt Nam )", Çince karakterlerle "Vietnam" olarak yazılmıştır ve ülkenin güneyinde bugün Zhejiang Eyaleti çevresinde bulunan alan nedeniyle "Vietnam" olarak adlandırılmıştır.
Ancak sistematik olarak Çin - Tibet veya Tay-Kadai dil ailesine değil, Avustralasyatik dil ailesine ait olduğu genel olarak anlaşılmaktadır. Bu teoriye göre, Kmerce konuşanların sayısında Avustralasya dillerinde en fazla (Kamboçya) diline gelmektedir. Ayrıca Çince gibi dillerin etkisi altında tonal bir dil haline gelmiştir.
Notasyon geçmişi
değiştirÇin'in hakimiyetine tepki olarak, Vietnam'ın klasiklerinden pek çok ve tarihi kayıtlar, klasik Çin karakterlerinden dolayı Çince karakterler yazıldığından, Doğu Asya kültür alanıdır. Modern dillere bakıldığında sözlükteki kelimelerin %70'inden fazlası Çince kökenli kelimeleridir ve Çin karakterler ile yazılabilir. Karşılık gelen Çince karakterler için kelime yoktur, testere aynı gibi, kendi karakteri Çince karakterler chữ nôm (Vietnam : Chu Nom / 𡨸喃*) uygulanarak karakterler, Çince ile yazı karışımı için yapılmıştır.
Ancak, 1919 ve emperyal sınav kaldırılması, Fransa Vali nedeniyle Vietnam alfabesi daha çok yaygınlaşır. 1945 arasında Nguyen Hanedanı yıkım ve Kuzey Vietnam'a kurulmasıyla, Vietnam yerel yazısının resmi Çince karakterler yerine Vietnam alfabesinin (chữ Quốc ngữ) resmi olarak kabul edilmesiyle, Çince karakterler ve Chu nom artık yaygın olarak kullanılmamaktadır.
Çince karakterlerin resmi olarak kaldırılması 1954 yılında olmuş ve Vietnam Demokratik Cumhuriyeti'nin faturalarında Çince karakter kullanımı kuzey ve güney olarak ikiye ayrıldığı yılda kaldırılmıştır. Günümüzde Chu nom, Tet (Ay Yeni Yılı) ve Güz Ortası Festivali, Budist olayları ve törenler gibi geleneksel etkinliklerde günlük hayatta görülebilir . Çin karakterleri anlayanlar ayrıca bazı yaşlılarla, Japon edebiyatı ve tarihi araştırmacılarıyla, hattatlarla ve Budist rahiplerle ve Japonca ve Çince öğrenenlerle sınırlıdır.
Geçerli Vietnamca gösterimde kullanılan mı, 17. yüzyıl için Katolik bir misyoner Alexandre de Rhodes icat etti ve Fransa'nın daha sonra kolonizasyonu popüler olan Roma "notasyonu Chu Quoc Goo ( Vietnamca : Chu Quoc Ngu / 𡦂 )”. Sömürge döneminde, Vietnam alfabesine Fransa tarafından "medeniyet" sembolü olarak "Fransızlardan hediye" deniyordu. Verimsizlik ve gelişmiş okuryazarlık, Çince karakterler ve Chu nom cümleleri ortadan kaldırıldı ve Vietnam alfabesi bağımsızlıktan sonra resmi gösterim haline geldi.
Şu anda Vietnam alfabesinin resmi notasyonuna bir itiraz yok, ancak geleneksel Çince cümleleri ve ezoterik Çince karakterleri / Chu nom karışık cümleleri anlayıp çalıştırabilen insan kaynağı sayısı azalıyor, bu nedenle beşeri bilimler sınırlı bir canlanma teorisi var. orta öğretimde Çin karakterlerin eğitimi, özellikle tarihi araştırmaların gelişmesinden endişe duyan aydınlar arasında.
Alfabe
değiştirVietnam alfabesinde 29 harf vardır. Birçok dilde kullanılan F, J, W ve Z harfleri yoktur. Bunların yerine bazı harf birleşikleri kullanılır.
| Büyük harfler | ||||||||||||||||||||||||||||
| A | Ă | Â | B | C | D | Đ | E | Ê | G | H | I | K | L | M | N | O | Ô | Ơ | P | Q | R | S | T | U | Ư | V | X | Y |
| Küçük harfler | ||||||||||||||||||||||||||||
| a | ă | â | b | c | d | đ | e | ê | g | h | i | k | l | m | n | o | ô | ơ | p | q | r | s | t | u | ư | v | x | y |
Vietnamcada bu harflerin haricinde bir üçlü harf birleşiği, on da ikili harf birleşiği vardır;
- CH GH GI KH NG NGH NH PH QU TH TR
Telâffuz
değiştir- KH: Azerbaycan Türkçesindeki "x", Almancadaki ch gibi
- NG: Türk dillerindeki art damak "n" gibi, İngilizcedeki ng gibi
- NH: Lehçedeki ń, İspanyolcadaki ñ gibi
- PH: F (Bazen Vietnam abecesinde olmayan F bu birleşiğin yerine kullanılır)
- GI: Türkçedeki "z" gibi
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Coğrafî dağılım
değiştir
Vietnamca, Vietnam'da resmî dil statüsündedir ve halkın çoğunluğu bu dili kullanır. Vietnam'dan sonra dilin en çok konuşulduğu yer 1,000,000'u aşkın kişi ile Amerika Birleşik Devletleri'dir. Vietnamca burada en çok konuşulan üçüncü dildir. Bunun yanında ayrı ayrı incelendiğinde Teksas'ta üçüncü, Arkansas ve Louisiana'da dördüncü, Avustralya'da ise altıncı sıradadır.
Bunun dışında Vietnam dilinin azınlık topluluklar tarafından Kamboçya, Kanada, Fildişi Kıyısı, Çekya, Finlandiya, Fransa, Almanya, Tayland, İngiltere, Laos, Martinik, Hollanda, Yeni Kaledonya, Norveç, Filipinler, Polonya, Rusya, Senegal ve Vanuatu'da da konuşulduğu bilinmektedir.
Lehçeler
değiştirÜç ana lehçe vardır. Lehçelerden birinin konuşmacıları, ilgili lehçeye özgü telaffuz ve kelime seçimini konuşabildikleri sürece, başka bir lehçenin konuşmacısını anlayabilirler. Ancak, lehçeler dilbilgisi veya sözdizimi açısından farklılık göstermez . Üç ana lehçe şunlardır:
- Kuzey Vietnamlılar lehçesi (Hanoi lehçesi), eskiden Tonkince denilen
- Orta Vietnam lehçesi (Hue lehçesi), eskiden yüksek Annamca denirdi
- Güney Vietnam lehçesi (Saigon lehçesi), eski Koşinşince olarak da bilinirdi.
Temel farklılıklar tonların telaffuzundadır - kuzey lehçeleri tonları güney lehçelerinden daha fazla ayırt etme eğilimindedir; bu özellikle hỏi (𠳨) tonu ve ngã (我) tonu için geçerlidir.
Vietnamca şarkıların çoğu Kuzey Vietnam lehçesinde çalınır.
Yazımı da kuzeyde bulunan başkent Hanoi'nin lehçesine dayanmaktadır.
Vurgular
değiştir| Ad | Tanım | Özel im | Örnek | Harf |
|---|---|---|---|---|
| ngang 'normal' | normal telâffuz | (imsiz) | ma 'hayalet' | a |
| huyền 'Uzatma' | Hafif düşüş | ' (grave) | mà 'ama' | à |
| sắc 'keskin' | yükselme | ´ (acute) | má 'anne' | á |
| hỏi 'soru vurgusu' | dalgalı yükselme | ̉ (hook) | mả 'mezar' | ả |
| ngã 'düşüş' | parçalı düşüş | ˜ (tilde) | mã '-de, -da' | ã |
| nặng 'ağır' | daralarak | ̣ (dot below) | mạ 'pirinç fidesi' | ạ |
Dilbilgisi
değiştirVietnamca izole bir dildir. Bu nedenle kelimeler çekimli değildir, bir cümledeki bir kelimenin diğer kelimelerle olan ilişkisi ancak cümle içindeki konumları ile netleşir. Bu nedenle, cümle kurma öznesi - yüklem - nesnesine genellikle uyulur. Nesneyi vurgu için cümlenin başına getirmek gibi istisnalar mümkündür.
Dilbilgisel zamanlar olmadığından, zaman yalnızca bağlamdan görülebilir; Yani bağlamdan çıkar veya başka kelimelerle (örneğin zarflar) daha ayrıntılı olarak belirlenir.
Vietnam dilinde birim kelimelerin varlığı önemlidir. Diğer Asya dillerinde olduğu gibi, sayıları ve isimleri doğrudan bağlamak mümkün değildir, bunun yerine aralarına bir birim kelime konulmalıdır. Bunlar ismin canlı olup olmamasına göre farklılık gösterir; cansız isimlerde ise şekil gibi özellikler belirleyicidir.
Roman dillerine benzer şekilde, nitelik her zaman onu daha ayrıntılı olarak tanımlayan kelimeden sonra gelir, örneğin tiếng Việt (Viet dili), dolayısıyla Wikipedia dil çubuğunda T altında bulunabilir).dil -Viet
Kelime bilgisi
değiştirVietnamca, her kelimenin aslında tek bir heceden oluştuğu bir dildir. Bugüne kadar, temel kelime hazinesi ve dilbilgisi açısından önemli tüm kelimeler tek hecelidir. Bununla birlikte, tarih boyunca dil söz varlığına çok sayıda iki heceli kelime girmiştir. Bununla birlikte, çok heceli sözcükler söz konusu olduğunda, tek tek heceler birlikte yazılmaz.
Çok heceli kelimeler, bàn ghế (槃 椅) ("masa sandalyesi", anlamı: "masa grubu") veya nước mắt (渃 眜) "Gözyaşı" gibi mevcut kelimelerden yeni formların birleştirilmesiyle oluşturulmuştur.
Ayrıca, Çinceden çok heceli alıntı sözcükler Vietnamcaya dahil edilmiştir. Eğer iki heceli iseler, betimleyici olanın anlatılandan sonra değil, onun önüne gelmesinden kolaylıkla anlaşılırlar. Telaffuz standart Çinceye değil, daha çok güney Çin lehçelerine (Teochew (Min lehçesi), Kantonca gibi) benzer. Örnekler đại học (大學, yüksek Çince dàxué, Kantonca daai6 hok6, Teochew dai6 hag8, IPA : tai hak ; lit. “Büyük Öğreti”, Ayinler Kitabının bir bölümüdür.; modern anlam: “üniversite”) veya ngữ pháp (語法, yüksek Çince yǔfǎ, Kantonca jyu5 faat3, Teochew ghe2 huab4, IPA: gə huap ; kelimenin tam anlamıyla “dil yasası”, yani “gramer”). Çok sayıda eşanlamlı çift vardır, bir kelime Vietnamca bileşenlerden oluşurken, aynı anlama gelen Çin kökenli bir kelime vardır. Genellikle her iki versiyon da Çinceden ödünç alınır ve yerli olarak algılanan versiyon bazen Vietnamlaştırma olarak adlandırılan bir süreçten geçer. Belirgin örnekler, NAM ve yap kan her ikisi de Çinceden gelen 年.
Daha yeni anlamlara sahip kelimeler genellikle açıklama yoluyla oluşturulur. Buna, örneğin, máy thu thanh (𣛠 收 聲) (“makine – ses toplama”, “radyo”) dahildir.
Onlarca yıllık Fransız sömürge yönetimi nedeniyle, Vietnamcada, esas olarak teknik ifadeleri yansıtan veya Fransızlar tarafından ülkeye tanıtılan günlük yaşamdaki şeylere atıfta bulunan bir dizi Fransızca kelime vardır. Bunlar ga (dan gare, “istasyon”), xi-Mang (dan ciment, “çimento”), bia (啤) (dan Bière, “bira”), pho mat (dan fromage, “peynir”) veya banh (餅) (“ekmek”, 餅 bánh, bisküvi, Çinceden ödünç alınmış, ancak aynıdır).
Ayrıca bakınız
değiştir
Wikimedia Commons'ta Vietnamese language ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Kaynakça
değiştir- http://zpravy.idnes.cz/vietnamci-oficialni-narodnostni-mensinou-fiq-/domaci.aspx?c=A130703_133019_domaci_jj 28 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Haudricourt, A.-G.: „De l'origine des tons en vietnamien“. In: Journal Asiatique, 1954 (242), S. 69–82. (Der Aufsatz, in dem Haudricourt die Entwicklung der Töne in der vietnamesischen Sprache belegt.) Ein neuerer Aufsatz zur Frage: Thurgood, G.: „Vietnamese and tonogenesis. Revising the model and the analysis“. In: Diachronica 19, 2002, S. 333–363.
- Xiaoming Zhang, Shiyu Liao, Xuebin Qi, Jiewei Liu, Jatupol Kampuansai: Y-chromosome diversity suggests southern origin and Paleolithic backwave migration of Austro- Asiatic speakers from eastern Asia to the Indian subcontinent OPEN. In: Scientific Reports. Band 5, 20. Oktober 2015, S. 1–8, doi:10.1038/srep15486 (researchgate.net 24 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. [abgerufen am 22. Juli 2018]).
- Heinrich P. Kelz: Vietnamesisch. In: Ursula Hirschfeld u. a. (Hrsg.): Phonetik International: Von Afrikaans bis Zulu; kontrastive Studien für Deutsch als Fremdsprache. Nr. 11, 2004.
- Ngô Thị Bích Thu und Martin Großheim: Modernes Vietnamesisch. Teil 1. 2014. Regiospectra, Berlin.
- Ngô Thị Bích Thu und Martin Großheim: Die Heuschrecke tritt den Elefanten oder David gegen Goliath: Vietnamesisch-deutsche Sprichwörter und Redensarten im Vergleich. Taschenbuch, 9. September 2011. regiospectra Verlag Berlin, ISBN 978-3-940132-34-5
- Ngô Thị Bích Thu und Martin Großheim: Modernes Vietnamesisch 1 | Tiếng Việt hiện đại 1. Sprachkurs auch zum Selbststudium. regiospectra Verlag, Berlin 2014, ISBN 978-3-940132-67-3.
- Nguyễn, Văn Lợi; & Edmondson, Jerold A. (1998). Tones and voice quality in modern northern Vietnamese: Instrumental case studies. Mon–Khmer Studies, 28, 1-18. (Onlineversion: www.sealang.net/archives/mks/NGUYNVnLoi.htm 24 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.).
- Đinh-Hoà Nguyễn: „Vietnamese“. In: Bernard Comrie (Hrsg.): The languages of East and Southeast Asia. London 1990, S. 49ff. ISBN 0-415-04739-0. (Sehr brauchbarer Überblick über Herkunft und Besonderheiten der vietnamesischen Sprache.)
- Haudricourt, A.-G.: „La place du vietnamien dans les langues austroasiatiques“. In: Bulletin de la Societé Linguistique de Paris, 1953 (49), S. 122–128. (Der Aufsatz, welcher zur aktuellen Einordnung der vietnamesischen Sprache führte.)
- Thompson, Laurence E.: A Vietnamese reference grammar. Seattle, Honolulu, 1991 (1965) ISBN 0-8248-1117-8. (Standard-Grammatik)
- Winfried Boscher, Pham trung Liên: Wörterbuch Vietnamesisch-Deutsch. Leipzig, 1989. ISBN 3-324-00377-6
Dış bağlantılar
değiştirSözlükler
değiştir- VDict19 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: Vietnamese online dictionaries
- Vietnamese Translator25 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- The Free Vietnamese Dictionary Project
- Nom look-up29 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Yazılım kaynakları
değiştir- A Comprehensive Unicode Browser Test Page for Vietnamese / Quốc Ngữ23 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- A Comprehensive Unicode Font Test Page for Vietnamese / Quốc Ngữ3 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
Özel dersler
değiştir- Vietnamese & other related languages
- Online Vietnamese Reading Program12 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (ASU)
- 20 lessons10 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Diğer kaynaklar
değiştir- British Museum Exhibit4 Aralık 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: Exhibit of classical Vietnamese, including Kim Van Kieu11 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- Nom Foundation23 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: An organization dedicated to the preservation of the Nom writing.
- Vietnamese Writing System12 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: An overview of the Vietnamese writing system.
- Online Keyboard for Vietnamese
- The right place of the Vietnamese accent2 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. a simple rule for learners, on where to put the tonal accent
- ^ Citizens belonging to minorities, which traditionally and on long-term basis live within the territory of the Czech Republic, enjoy the right to use their language in communication with authorities and in front of the courts of law (for the list of recognized minorities see National Minorities Policy of the Government of the Czech Republic 7 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Belorussian and Vietnamese since 4 July 2013, see Česko má nové oficiální národnostní menšiny. Vietnamce a Bělorusy 28 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.). The article 25 of the Czech Charter of Fundamental Rights and Basic Freedoms ensures right of the national and ethnic minorities for education and communication with authorities in their own language. Act No. 500/2004 Coll. (The Administrative Rule) in its paragraph 16 (4) (Procedural Language) ensures, that a citizen of the Czech Republic, who belongs to a national or an ethnic minority, which traditionally and on long-term basis lives within the territory of the Czech Republic, have right to address an administrative agency and proceed before it in the language of the minority. In the case that the administrative agency doesn't have an employee with knowledge of the language, the agency is bound to obtain a translator at the agency's own expense. According to Act No. 273/2001 (About The Rights of Members of Minorities) paragraph 9 (The right to use language of a national minority in dealing with authorities and in front of the courts of law) the same applies for the members of national minorities also in front of the courts of law.
- ^ "Languages of ASEAN". 5 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2017.
- ^ From Ethnologue (2009, 2013)