Yahya Efendi Çeşmesi (Beşiktaş)

Beşiktaş'taki bir çeşme

Yahya Efendi Çeşmesi, İstanbul'un Beşiktaş ilçesindeki bir çeşmedir. 1557 ya da 1558 yılında yaptırılmıştır.

Yahya Efendi Çeşmesi
Çeşmenin ön cephesinden bir görünüm (Ekim 2023)
Harita
Genel bilgiler
Durumİşlevsel
TürDuvar çeşmesi
Mimari tarzBirinci Ulusal Mimarlık Akımı
KonumBeşiktaş, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar41°02′45″K 29°01′02″D / 41.04583°K 29.01722°D / 41.04583; 29.01722
YaptıranYahya Efendi
Tamamlanma1538/1539 ya da 1557/1558
YenilemeHaziran ya da Temmuz 1903 · 1949-2006 arası · 2016-2020 arası
Teknik ayrıntılar
MalzemeMermer

Kitâbesindeki tarih mısrasının ebced hesabına göre 1538 ya da 1539, kitâbedeki tarih ifadesine göre ise 1557 ya da 1558 yılında, Yahya Efendi tarafından yaptırıldı.[a] Yapım ve tamir kitâbesinin aynı yazıyla aynı zeminde bulunması, kitâbenin ilk kısmının tamir sırasında yeniden yazıldığını gösterir ve kitâbenin yenilenmesi esnasında tarih bilgisinin yanlış işlenmiş olabileceği belirtilir.[1][2] Bununla birlikte, çeşmenin de bir parçası olduğu; Yahya Efendi'nin bölgede mescit-tevhidhâne, medrese, hamam ve evlerden oluşan külliyesinin bulunduğu arazi, Yahya Efendi tarafından, Mahidevran Sultan'nın saraydan uzaklaştırılmasından sonra satın alınmıştı.[3]

Haziran ya da Temmuz 1903'te, tekke mensuplarından Hacı Mahmud Efendi tarafından yeniden inşa ettirildi.[b][2] 1949 tarihli fotoğrafında yeniden inşası sonrasındaki teknesi görülürken[4] 2006'da yayımlanan bir fotoğrafında özgün teknesi değiştirilmiş olarak gözükür.[5] 2016'da yayımlanan bir fotoğrafında da bu teknesiyle gözüken çeşme,[6] 2020'de yayımlanan fotoğrafında ise özgün teknesinin yeniden yapılarak yerine konulduğu hâliyle yer alır.[7] Yapım kitâbesinde bahsedilen kemer ise günümüzde mevcut değildir.[6]

Konumu ve mimarisi

değiştir

İstanbul'un Beşiktaş ilçesinin Yıldız Mahallesi'nde, Yahya Efendi Sokağı'nda konumlanır.[8] İstanbul Boğazı'na doğru alçalan Yahya Efendi Külliyesi'ni bölümlere ayıran istinat duvarlarından birine dayalı bir duvar çeşmesidir.[5][9] Tamamı beyaz mermerden yapılan çeşmenin dikdörtgen bir çerçeve içinde yer alan ayna taşının etrafı, bitki motifi kabartmalarıyla bezelidir. Ayna taşının dilimli dalgalı kemeri, Birinci Ulusal Mimarlık Akımı üslubundadır. Musluğu, yapraklarla oluşturulmuş bir rozet kabartmasının ortasına yerleştirilmiştir. Bir ayağa oturan kurna şeklindeki teknesinin alt kısmı dilimlidir.[2][4][5][9]

Ayna taşının yukarısında, talik yazıyla yazılan ve iki bölümden oluşan kitâbesi konumlanır. Çeşmenin inşasına ait olan üstteki iki kıt'alık bölümün metni şu şekildedir:[1][4]

Metin
Transkripsiyonu

Sebîl üzre bina itdüm bu aynı
Ola kim selsebilün ola aynı
Tarik üzre kemer içinde bu âb
Cihânun gencine feth eyledi bâb
Gelen ârâm kılsun bu kemerde
Açup ibret gözün bakup ki merde
Binâ târîhi bu inşâlar olsun 965
Konup içenlere şahhâlar olsun

Çeşmenin onarımına üç satırlık mensur bölümün metni ise şu şekildedir:[4][10]


Metin
Transkripsiyonu

Kutbü'l-ârifin Yahya Efendi kuddise sırruhu hazretlerinin işbu çeşmelerini tecdîde muvaffak olan bendelerinden el-Hâc Mahmûd Efendi'nin rûh-i şerîfi ve kâffe-i ehl-i îmân ervâhı içün el-Fâtiha 1321 Rebi'ü'l-âhir

Ayrıca bakınız

değiştir
  1. ^ Çeşme kitâbesindeki 965 yılı miladi takvimde 1557 ya da 1558'e denk gelir. Kitâbenin son mısrasının ebced hesabı ise 945 yılını (miladi takvimde 1538 ya da 1539) verir.
  2. ^ Kitâbesindeki Rebiulâhir 1321 tarihi, miladi takvimde Haziran ya da Temmuz 1903'e denk gelir.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b "Yahya Efendi Çeşmesi - Yapım kitabesi". Osmanlı Kitabeleri Projesi. 
  2. ^ a b c Tanışık, İbrahim Hilmi (1945). "4 - Yahya Efendi Çeşmesi". İstanbul Çeşmeleri. 2. İstanbul: Maarif Matbaası. ss. 6, 8. 
  3. ^ Tanman, B. Baha (2013). "Yahyâ Efendi Külliyesi". TDV İslâm Ansiklopedisi. 43. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 246-249. ISBN 9789753897549. 24 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2023. 
  4. ^ a b c d Egemen, Affan (Ekim 1993). "1118 - Yahya Efendi Çeşmesi". İstanbul'un Çeşme ve Sebilleri. İstanbul: Arıtan Yayınevi. ss. 814, 817. 
  5. ^ a b c Ertuğ, Necdet, (Ed.) (2006). "407 Yahya Efendi Çeşmesi". İstanbul Tarihî Çeşmeler Külliyatı. 3. İstanbul: İSKİ Genel Müdürlüğü. s. 82. ISBN 978-9944-100-34-2. 
  6. ^ a b Akdeniz, M. Gül; Erdoğan, Hande (Güz 2016). "16. yüzyıldan 21. yüzyıla Şeyh Yahya Efendi Tekkesi". FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi (8): 1-23. doi:10.16947/fsmia.281672. 
  7. ^ Uğuryol, Drahşan (Ekim 2020). "Hamidiye suyu tesislerine ait yapıların ve çeşmelerin günümüzdeki durumu ve koruma önerileri". Sahat Tarihi Dergisi. 29 (2): 425-453. doi:10.29135/std.638640. 
  8. ^ "Yahya Efendi Çeşmesi (H.965 - M.1557)". Su Vakfı. 24 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  9. ^ a b Tanman, B. Baha (2013). "Yahyâ Efendi Külliyesi". TDV İslâm Ansiklopedisi. 43. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 247. ISBN 9789753897549. 24 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2023. 
  10. ^ "Yahya Efendi Çeşmesi - Tamir kitabesi". Osmanlı Kitabeleri Projesi.