Yakub bin Tarık (İngilizceYaʿqūb ibn Ṭāriq, Arapçaيعقوب بن طارق, MS 796'da öldü) 8. yüzyılda Bağdat'ta yaşamış İranlı (Pers) astronom ve matematikçi.[1]

Yakub bin Tarık
Doğum8. yy
Bağdat
ÖlümMS 769
Bağdat
MilliyetPers
Diğer ad(lar)ıİngilizceYaʿqūb ibn Ṭāriq, Arapçaيعقوب بن طارق
VatandaşlıkAbbasi Halifeliği
Kariyeri
DalıMatematik, Astronomi, Astroloji

Çalışmaları

değiştir

Yakub bin Tarık, Arap astronomisinin temel yapısını Yunan, Hint ve İran kaynaklarından geliştiren Bağdat'taki 8. yüzyıl bilim adamlarının (özellikle Fazāri[2]) çağdaşı ve çalışma arkadaşı olarak bilinir.

Yakub bin Tarık'a atfedilen eserler şunlardır:[3]

  • Zīj maḥlūl fī al‐Sindhind li‐daraja daraja (Arapçaزيج محلول في السندهند لدرجة درجة, Sindhinddeki her derece için çözümlenmiş astronomik tablolar"),
  • Tarkīb al‐aflāk (Arapçaتركیب الأفلاك, "Gök cisimlerinin sıralanması"),
  • Kitāb al‐ʿilal (Arapçaكتاب العلل, "Rationales"),
  • Taqṭīʿ kardajāt al‐jayb (Arapçaتقطيع كردجات الجيب, "Sinüsün kardajasının dağılımı") ve
  • Mā irtafaʿa min qaws niṣf al‐nahār (Arapçaما إرتفع من قوس نصف النهار, "Meridyen yayı boyunca yükselme").

Al‐maqālāt (Arapçaالمقالات, "Bölümler") adlı astrolojik bir çalışma da güvenilmez bir kaynak tarafından kendisine atfedilir.[3]

Yukarıdaki eserlerin hiçbiri şu anda mevcut değildir ve sadece ilk üçü daha sonraki yazılardan ayrıntılı olarak bilinmektedir.

770 civarında yazılan Zīj, Brāhmasphuṭasiddhānta ile benzer olduğu düşünülen Sanskritçe bir esere[3] dayanıyordu.[4] Bu çalışma Sind'den[4] el-Mansur sarayına, bildirildiğine göre Kankah adlı bir Sindi astronomu tarafından getirildi.[5]

Yakub bin Tarık'ın zīc'i (astronomik tablolar içeren el kitabı), Fazārī'ninki gibi, görünüşe göre Zīj al-Sindhindin Sanskritçe orijinaline dayanıyordu ve 770'lerde Bağdat'ta tercüme edildi. (Yakub'un bu tercümeye katılımının oldukça işlenmiş bir 12. yüzyılda anlatımı İbraham bin ʿEzra tarafından verilmiştir.) Ayrıca Fazārī'ninki gibi Yakub'un zīc'inin hayatta kalan parçaları farklı geleneklerden heterojen bir karışımdır. Örneğin, ay hilalinin görünürlüğünün kuralı olduğu gibi, ortalama hareket parametreleri Hindistan'dır; takvim Farsçadır; ve medeni gün için Hindistan'ın gün doğumu dönemi, ana meridyeni Arin'in (Ujjain) olağan konumundan doğuya 90° (veya 1/4 gün) hareket ettirmenin basit bir yolu ile Yunan esintili öğle dönemine dönüştürülmüş gibi görünmektedir.

Tarkīb al‐aflāk kozmografi, yani gök cisimlerinin yerleşimi ve boyutları ile ilgiliydi.[3] Gök cisimlerinin boyutları ve mesafelerine ilişkin tahminleri el-Birûni'nin Hindistan üzerine çalışması; ona göre Yakub bin Tarık, Dünya'nın yarıçapını 1.050 fersah, Ay ve Merkür'ün çapını 5.000 fersah (4.8 Dünya yarıçapı) ve diğer gök cisimlerinin (Venüs, Güneş, Mars, Jüpiter ve Satürn) çapını 20.000 "fersah" olarak (19.0 Dünya yarıçapı) verdi.[6] Ayrıca Sanskrit incelemelerindeki tekniklere göre birikmiş zamanı belirleme kurallarını belirtti. 11. yüzyılda Bīrūnī, Hint kozmografik geleneğini kullanan tek Arapça kaynak olarak Tarkīb'dan bahsetmiştir (aynı değerlerin en azından bir kısmı diğer ziclerden bilinmesine rağmen); Yakub'un bazı kurallarının açıklamaları doğruysa, Hint usullerini her zaman tam olarak anlamadı ya da doğru yorumlamadı.

Zicdeki hesaplama kurallarının matematiksel açıklamalarını sağlamayı üstlenen “gerekçeler” veya “nedenler” incelemelerinin türünün erken bir temsilcisi olan Kitāb al-ʿilal hakkındaki bilgimizi de Bīrūnī'den alıyoruz. Bīrūnī'nin bu çalışmaya yaptığı tüm atıflar, al‐Ẓilāl ("Gölgeler üzerine", "On shadows") eserinde yer almaktadır, bu nedenle, zaman ve yer hesaplamalarında gnomon gölgelerini kullanan trigonometrik prosedürlerle sınırlıdır. Bu zamana kadar, açıkça, Yakub'un eserleri, esasen Hint geleneğinin erken etkileri hakkında sağladıkları bilgiler için değerlendi, bunların çoğu daha sonraki İslam astronomisinde ağırlıklı olarak Ptolemaik tekniklerle değiştirildi.

  1. ^ "YAʿQūB IBN ṬāRIQ". 17 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2021. 
  2. ^ "FEZÂRÎ, Muhammed b. İbrâhim". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2021. 
  3. ^ a b c d Plofker
  4. ^ a b Pingree, p. 97
  5. ^ Kennedy 1956, p. 134, 71
  6. ^ Pingree, pp. 105–106

Konuyla ilgili yayınlar

değiştir

Ayrıca bakınız

değiştir

Dış bağlantılar

değiştir

"YA'KŪB b. TÂRIK". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2021.