Vikipedi

Zürih

İsviçre'nin Zürih kantonunun başkenti; finans merkezi
(Zürih (bölge) sayfasından yönlendirildi)
Başlığın diğer anlamları için Zürih (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Zürih (Almanca: Zürich, İsviçre Almancası: Züri, Fransızca: Zurich, İtalyanca: Zurigo, Romanşça: Turitg), İsviçre'nin en büyük kentidir. 2018 yılında Zürih Belediyesinde nüfus 415.367, çevre ilçeleriyle birlikte nüfusu 1,39 milyon kişidir.[2] Zürih şehri Zürih Kantonu'nun başkentidir. İsviçre'nin ekonomik ve Almanca konuşulan bölgesinin kültürel merkezidir. FIFA merkezi Zürih’te bulunur.

Zürih
Şehir
Zürih
Zürih bayrağı
Bayrak
Zürih arması
Arma
Zürih Şehri ve Zürih Kantonu
Zürih Şehri ve Zürih Kantonu
Switzerland üzerinde Zürih
Zürih
Zürih
Zürih'in İsviçre'deki konumu.
Ülkeİsviçre İsviçre
Kanton Zürih (kanton)
İdare
 • TürŞehir Meclisi (Gemeinderat); Stadtrat ve Belediye Başkanı
 • Belediye BaşkanıCorine Mauch (İsviçre Sosyal Demokrat Partisi)
Yüzölçümü
 • Toplam91,88 km²
Rakım408 m
En yüksek nokta871 m (2.857 ft)
En alçak nokta392 m (1.286 ft)
Nüfus
 (31.12.2018)
415.367[1]
 • Sıra1.
 • Yoğunlukoto/km²
Zaman dilimiUTC+01.00 (OAZD)
 • Yaz (YSU)UTC+02.00 (OAYZD)
Posta kodu
8000–8099
Resmî site
Zürih Şehri
Uydudan Zürih iç şehri

Zürih adının kökeni Kelt kelimesi Turus'tan gelmektedir. 2. yüzyıldaki Roma işgalinde şehir Turicum diye adlandırılmıştır. Günümüz İsviçre Almancasında Züri [tsüri] diye telaffuz edilir. Avrupa'nın en iyi üniversitelerinden olan ETH Zürih (Eidgenössiche Technische Hochschule Zürich) ve Zürih Üniversitesi (Universität Zürich) Zürih'te bulunmaktadır.

Coğrafya

değiştir
 
Eski Zürih şehri
 
Zürih'teki Limmat
 
Şehir, Zürih Gölü'nden akan Limmat'ın her iki yanında uzanır. Alpler, şehir merkezinden gölün arka planından görülebilir.

Zürih deniz seviyesinden 408 metre yüksekte Zürih Gölünün kuzey kıyısında, Alp dağlarına 30 km. mesafede, batı ve doğusunda ağaçlıklı tepelerin olduğu bir bölgededir. Eski şehir Zürih Gölü'nün Limmat Nehri'ne birleştiği noktada kurulmuştur. Kuzey ve batısında tepelerle çevrilidir. Bunlar Gubrist, Hönggerberg, Käferberg, Zürichberg, Adlisberg ve Uetliberg'dir. Sihl Nehri şehrin kuzey noktasında Limmat Nehri ile birleşir. Şehrin tarihi merkezi olan Lindenhof, Limmat nehrinin doğu yakasında Zürih gölü'ne 700 metre mesafededir.

Eski şehrin sınırları Schanzengraben kanalı sayesinde anlaşılabilir. Bu yapay su kanalı 17. ve 18. yüzyılda şehrin üçüncü tahkimatı olarak, yıldız biçimindeki surların çevresine savunma amaçlı kazılan çukurların suyla doldurulmasıyla yapıldı. Sihl ve Limmat arasında ilerleyerek Zürih ana tren istasyonundan eski Botanik bahçesi çevresinden dolaşıp Bürkliplatz'a ulaşır.[3]

Topografi

değiştir

Zürih kenti 91.88 km²lik bir alana yayılmıştır, bunun 4.1 km²sini Zürih Gölü oluşturur. Bu alanın kuzeyinde ise İsviçre Platosu uzanır. Limmat nehrinin kıyıları şehrin en yoğun bölgeleridir. Nehir güneydoğu-kuzeybatı yönünde ilerler ve etrafında iki hatta zaman zaman üç kilometreye ulaşan bir vadi oluşturur. Kısmen kanal haline getirilmiş ve düzeltilmiş olan nehir, vadinin ortasından değil de, sağ tarafından (kuzeydoğu) akar. İsviçre Ulusal Müzesi'nin hemen yanında ''Platzspitz'' adı verilen yerde Sihl nehri ile birleşerek genişler. Limmat'ın en alçak olduğu yer, 392 metre ile Oberengstringen'dir.

Limmat vadisinin batısında ormanlık tepeleriyle Albis dağ zincirleri uzanır. Bölgedeki en yüksek nokta, denizden yüksekliği 869 metre olan Ütliberg'dir. Tepeye çıkan bir trenle rahatça ulaşılabileceği gibi, tepeye çıkan çeşitli yollardan yürüyerek de çıkılabilir. Tepedeki platformdan şehrin, Zürih Gölünün ve Alplerin etkileyici bir panoraması görülebilir.

İklim

değiştir

Zürih'in iklimi ılımandır. Şehir Atlantik iklimi ile karasal iklim arasında değişme sınırında konumlanmıştır. Bu nedenle Atlas Okyanusu'ndan gelen depresyonlar etkisi altında kalmaktadır. Bu nedenle 47°K enleminde kuzeyde bulunan bir şehir için iklim beklenenden daha ılık ve daha yağışlı geçmektedir. Fakat zaman zaman Doğu Avrupa'dan gelen soğuk bise rüzgarları sıcaklığa tesir etmektedir.

Şehrin meteorolojik gözlem istasyonu 556 m rakımlı Zürichberg tepesinde olup şehir merkezinden 150 m daha yüksek rakımda bulunmaktadır. Bu mevkide yapılan gözlemlere göre, yıllık ortalama sıcaklık 9.3 °C olmaktadır. Bu gözlemlere göre en soğuk Ocak aylık ortalaması 0.3 °C olmuştur ve en yüksek yazlık ay ortalaması Temmuz'de 18.8 °C olmuştur. Ortalama olarak en düşük ortalama aylık ısının 0 °C altına düştüğü 76 gün olmuştur ve en yüksek aylık ortalama ısının 25 °C nin üstünde 40 gün olduğu hesaplanmıştır. Yine bu ortalamalara göre ısının 30 °C derece üstünde olduğu gün sayısı 6 olmuştur.

İlkbahar ve sonbaharda ısı genellik soğuk ile ılımlı arasındadır. Bu gözlemler yüksek rakımlı bir gözlem istasyonunda bulunduğu için daha düşük rakımlı arazilerin ısı ortalamalarının daha değişik olacağı için bu gözlemler ve hesaplar tenkit edilmektedir. Limmat Nehri vadisinde yaz ısının daha yüksek olduğu iddia edilmektedir. Zürih'te bir yıl içinde ortalama yağış 1.134 millimetredir. Isının yüksek olduğu aylarda özellikle Haziran-Ağustos döneminde yağışların diğer dönemlere nazaran daha düşük olduğu bilinmektedir.


  Zürih iklimi  
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 2,9 4,6 9,5 13,8 18,5 21,6 24,0 23,3 18,8 13,7 7,2 3,7 13,5
Ortalama sıcaklık (°C) 0,3 1,3 5,3 8,8 13,3 16,4 18,6 18,0 14,1 9,9 4,4 1,4 9,3
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) −2 −1,6 1,7 4,5 8,8 11,9 14,0 13,8 10,5 7,0 2,0 −0,7 5,8
Ortalama yağış (mm) 63 64 78 83 122 128 124 124 99 86 79 83 1.134
Kaynak: Federal Office of Meteorology and Climatology MeteoSwiss[4]


Tarih

değiştir

Erken Tarih

değiştir
 
Zürih'e ait ilk yazılı kaydın olduğu Lindenhof'taki Roma mezartaşı.

Zürih Gölü'nde Neolitik ve Bronz Çağına ait yerleşimler bulunmuştur. Tahminen 6000 yıl önce göl kıyısında, kazık üstünde kurulan yerleşim birimleri olduğu, 4000 yıl kadar önce de çevredeki tepelerde yerleşim yerleri oluşmaya başladığı görülmektedir.[5] Lindenhof tepesi yakınlarında La Tène kültürüne ait kalıntılar keşfedilmiştir. Roma döneminde Turicum Gallia Belgica ile Rhaetia eyaletlerinin sınırlarındaki bir vergi toplama noktası ve Limmat nehrinde ürünlerin takas edildiği bir yerdi. I. Konstantin'in 318 yılındaki reformundan sonra, Galya ile İtalya arasındaki sınır, bir kale ve garnizonun koruduğu Turicum'un doğusuna, Linth Nehri ile Walensee'nin kesiştiği yere alındı. Kasaba ile ilgili ilk yazılı kayıtlar 2. yüzyıldan kalmadır ve Lindenhof'ta bir mezar taşında bulunmuştur.

5. yüzyılda bir Germen kabilesi olan Alamanlar İsviçre Platosu'na yerleştiler. Roma kalesi 7. yüzyıla kadar ayakta kaldı. Roma kalesinin yerinde Şarlman'ın torunu Alman Ludwig 835'te bir Karolenj kalesi yaptırdı. Ludwig aynı zamanda 853'te kız kardeşi Hildegard için Fraumünster manastırını inşa ettirdi. Bunlarla da yetinmeyip Zürih topraklarını, Uri ve Albis ormanlarını Benediktin Tarikatına bağışladı, manastıra ayrıcalıklar sağladı, şehri manastırın kadın baş papazının yönetimine verdi ve direkt olarak kendi korumasına aldı. 1045'te III. Heinrich manastıra pazar yeri kurma, geçiş parası alma, para basma gibi yetkiler de verdi ve böylece manastır şehrin hakimi haline gelmiş oldu.[6]

Zürih, 1218'de Zähringer Hanedanı'nın sona ermesiyle bağımsız bir şehir ('Imperial free city') haline geldi ve eyalet ile karşılaştırabilir bir statü kazandı. 1230'larda 38 hektarlık alanı çevreleyen bir şehir duvarı yapıldı ve Rennweg'deki ilk taş evler inşa edildi. Karolenj kale bir taş ocağı gibi kullanıldı ve kale yıkılmaya bırakıldı.[6]

İmparator II. Friedrich 1234 yılında Fraumünster manastırını düşesliğe yükseltti. Başrahibe belediye başkanını aday gösterir ve sıklıkla para basma işini şehrin vatandaşlarına devrederdi. 14. yüzyılda, ilk bağımsız belediye başkanı olan ve lonca kanunlarını ('Zunftordnung') yapan Rudolf Brun ile birlikte yavaş yavaş manastırın gücü azaldı.

Bu dönemdeki önemli bir olay, Orta Çağ Alman şiirinin ana kaynaklarından biri kabul edilen Manessa Codex'in 14. yüzyılda Zürih'te yaratılmış olmasıdır. Ünlü resimli el yazması - "tüm yüzyılların en güzel Almanca el yazması" olarak nitelenmiştir[7] - Zürih'in ünlü ailesi Manessa family tarafından 1304 ve 1340 yılları arasında yaptırıldı. El yazmasının üretilmesi o dönemde oldukça yüksek maliyetli ve prestijli bir şeydi ve çok sayıda yetenekli yazıcı ve minyatür ressamı gerektiriyordu ki bu da o dönemde Zürih'teki zenginliğin artışını ve Zürih vatandaşlarının ihtişama düşkünlüklerini göstermektedir.[8]

Eski İsviçre Federasyonu

değiştir

1 Mayıs 1351'de, Zürih vatandaşları Eski İsviçre Federasyonunu oluşturan Luzern, Schwzy, Uri ve Unterwalden kantonlarının daha önce oluşturdukları birliğe katılma yemini etti. Böylece Zürih bağımsız devletlerin gevşek bir konfederasyonu olan bu birliğin beşinci üyesi oldu ve 1468 ile 1519 yılları arasında birliğe başkanlık yaptı. Bu görev Orta Çağ'dan 1848 yılında kurulan İsviçre devletine kadar olan dönemde konfederasyonun yürütme ve kanun yapma gücü anlamına geliyordu. Toggenburg toprakları nedeniyle Zürih ile konfederasyonun diğer 7 üyesi arasında çıkan Eski Zürih Savaşı 1440 yılında Zürih'in konfederasyondan geçici olarak çıkarılmasına neden oldu. Taraflar açık bir zafer kazanamayınca 1446 yılında barış anlaşması imzaladı ve Zürih 1450'de birliğe geri döndü.[6]

Zwingli, 1520'lerde Grossmünster kilisesinde başrahip olduğu yıllarda İsviçre Reform hareketini başlattı. Zwingli'nin tercümelerine dayanan Zürih İncili 1531'de yayınlandı. Reform devlet sorunları ve sivil yaşamda çok önemli değişikliklere neden oldu ve giderek diğer kantonlara da yayıldı. Bazı kantonlar Katolik kaldılar ve bu durum ciddi çatışmalara ve sonunda Kappel Savaşları'na neden oldu.

Zürih konsülünün 16. ve 17. yüzyıllarda izolasyonist bir tutum almış olması 1624'te şehri ikinci bir duvarla tahkim etmeye kadar gitti. Aynı yıllarda başlayan Otuz Yıl Savaşı da yeni duvarların yapılmasını teşvik etti. Duvarların tahkim edilmesi oldukça pahalı bir işti, maliyet ahaliye yüklenmesi isyanlara yol açtı ve isyanlar kanlı şekilde bastırıldı. 1648'de Zürih, o zamana kadar sahip olduğu bağımsız imparatorluk şehri statüsünü terk edip, Venedik benzeri bir cumhuriyet olduğunu ilan etti.[6] Bu dönemde Zürih'teki politik sistem şehrin güçlü ailelerinin yönetimi altında bir tür oligarşi idi. Bu ailelerin bazıları şunlardı: Bonstetten, Brun, Bürkli, Escher vom Glas, Escher vom Luchs, Hirzel, Jori (veya von Jori), Kilchsperger, Landenberg, Manesse, Meiss, Meyer von Knonau, Mülner, von Orelli. Ayrıca 16. ve 17. yüzyılda dini inaçları nedeniyle Zürih'e gelen Huguenotlar duraksamış olan ekonomiyi ve ticareti yeniden canlandırdılar.[5]

Fransız Devrim Savaşları Zürih'i daha da fazla kargaşaya götürdü. Fransız ordularının İsviçre'yi işgaliyle kurulan Helvetya Cumhuriyeti döneminde şehir Lindth, Thurgau ve Aargau bölgelerini kaybetti. Konfederasyon yıkıldı, feodal haklar ve kanton ayrıcalıkları ortadan kaldırıldı. Bazı kantonlar devrimci fikirlere karşı direndiyse de işgalcilere karşı bir birlik oluşturamadı. 1799'daki Birinci Zürih Muharebesinde Fransız ordusuna karşı İkinci Koalisyon güçleri (Avusturya, Britanya, Rusya ve Osmanlılar) savaştılar. Fransız general Andre Massena geri çekildi. Buna karşın aynı yıl olan İkinci Zürih Savaşında Fransızlar Zürih'i yeniden ele geçirdiler.[6]

Modern tarih

değiştir

19. yüzyılda Zürih bir ticaret ve ulaşım merkezi haline gelmişti. Buna karşın siyasi sorunlar devam etti. 1839'da liberal hükûmete karşı, kırsal konservativ güçler tarafından bir darbe (Züriputsch) gerçekleştirildi. Bu darbe, tüm İsviçre'yi bir dönem için istikrarsızlığa sürüklese de, radikaller 1845'te yeniden iktidarı ele geçirdiler ve Zürih 1845-46'da yeniden federasyonun başkenti oldu ve Sonderbund kantonlarına karşı liderlik yaptı. Sonderbund Savaşını reformcuların kazanması sonunda kabul edilen Federal Anayasasını Zürih hem 1848 hem 1874'te destekledi.

Bu dönemde ülkenin diğer bölgelerinden şehir merkezine yoğun bir göçmen akını yaşandı. Gelen göçmenler şehirde bir sanayi işçi sınıfı oluşturdular, ancak ne şehir vatandaşlarının haklarına sahiplerdi ne de şehir yönetiminde bulunabiliyorlardı. İlk olarak 1860'ta şehir okulları bu göçmenlerin yüksek vergi verenlerinin çocuklarına açıldı, daha sonra bu hak herkese sağlandı, 1975'te şehirde on yıl oturanlara vatandaş olma hakkı verildi ve 1893'te 11 komşu belediye şehirle birleşti. Buna 1934*te 8 belediye daha eklendi.[5]

19. yüzyılda şehir hızlı bir büyüme gösterdi. 1847'de İsviçre'deki ilk tren yolu olan Spanisch-Brötli-Bahn sayesinde Zürih ile Baden arası birbirine bağlandı ve İsviçre Demiryollarının temeli atılmış oldu. Şu anda hizmet vermekte olan Zürih ana tren istasyonu 1871 yılında yapıldı. Bahnhofstrasse 1867'de, Zürih borsası 1877'de devreye girdi.

Şehir plancısı ve mühendis Arnold Bürkli öncülüğünde Zürih sahil şeridinde gerçekleştirilen park, bahçe ve yapılaşmalar da, Zürih'in Limmat ve Sihl üzerinde yerleşmiş küçük bir Orta Çağ şehrinden Zürih gölünün sahilinde uzanan modern ve çekici bir şehir haline gelmesini sağladı.[3] 1867'de Zürih kantonunda 500 kişinin ölmesine neden olan kolera salgınından sonra Bürkli tarafından şehrin lağım sistemi, su reservi sistemleri ve katı atık sistemleri yeniden düzenlendi.[3]

Demografi

değiştir

Nüfus

değiştir
 
eski şehirdeki Augustinergasse

31 Aralık 2019'da Belediye sınırları içindeki Zürih şehir nüfusu, geçici oturanlar dahil, 434.008 kişidir ve İsviçre'nin en büyük şehridir. Zürih'te yaşayan halkın % 32.2'si İsviçre vatandaşı değildir. Yaşayan yabancı nüfusun en büyük üç grubunu Almanlar (33.268), İtalyanlar (15.506) ve Portekizliler (7.588) oluşturur.[9]

Diller

değiştir

Devlet kurumları, basın, okullar, mahkemeler ve her tür yazılı formda kullanılan resmi dil Almancadır (yüksek Almanca). Fakat konuşma dili olarak Zürih Almancası (ya da Zürih diyalekti Züritüütsch) kullanılır. Fakat Zürih'in önemli bir merkez olmasından dolayı çok çeşitli İsviçre diyalektlerini duymak mümkündür. 2012-2014 arasında yapılan bir araştırmaya göre nüfusun % 78.5'i evlerinde ana dilleri olarak İsviçre diyalektiğini veya yüksek Almancayı ana dilleri olarak kullanmaktadır. Hızlı şekilde kullanımı artan İngilizce ise halkın % 9.0'inin aile içinde kullandığı dil haline gelmiştir. İtalyanca ise % 6.2, Fransızca ise % 4.6 oranında kullanılmaktadır. Diğer dillerin kullanım oranı ise şu şekilde sıralanır: Hırvatça ve Sırpça (% 3.7), İspanyolca (% 3.6), Portekizce (% 3.1), Arnavutça (% 2.3) ve Türkçe (% 1.8). Ayrıca halkın % 20'si evlerinde iki veya daha fazla dil konuşmaktadır.[10]

Dinler

değiştir

Huldrych Zwinglinin başlattığı Reform hareketi sonrasında Zürih, İsviçre protestanlığının merkezi ve sığınağı oldu.

1970'te nüfusun %53'ü Protestan, %40'ı ise Katolik idi. Katolik kilisesinin üye kaybetmeye başlaması, Protestan kilisesine göre 20 yıl kadar sonra, 1990'larda başlamış olsa da, her iki etkili din/mezhep de çok sayıda üye kaybetti. 2010 yılında Protestan kilisesi üyeleri nüfusun %26'sına kadar düşerken, Katolik kilisesi 10 puanlık bir kayıpla %30'lara düştü. 1970'te Zürih nüfusunun sadece %2'si hiçbir dine bağlı olmadığını söylerken, bu sayı kiliselerin sürekli güç kaybetmesine uyumlu olarak 2000 yılında %17'ye, 2010'da ise %25'e yükseldi.[11] Zürih'teki Müslüman nüfusu 2000 yılına kadar %5'e ulaşmıştı ancak sonraki yıllarda %1 civarında hafif bir azalma gösterdi. Yahudi nüfusu ise 1970'lerden bu yana %1 seviyesinde sabit kaldı.[11]

15 yaş ve üzeri nüfus – 2018*[12]
Din Kişi Yüzde
İsviçre Roma Katolik Kilisesi 91.037 % 26,5
Zürih Kantonu Evanjelik Kilisesi 65.847 % 19,1
Diğer hristiyan akımlar 18.543 % 5,4
İslam 18.423 % 5,4
Yahudilik 3.932 % 1,1
Diğer dinî cemaatler 7.206 % 2,1
Hiçbir dine bağlı olmayanlar 134.216 % 39,0
15 yaş ve üzeri nüfus 344.020 % 100,0
*Örnekleme: Bireysel sonuçların güven aralığı % 3 ile % 18 arasındadır

Sosyal

değiştir

Zürih'te işsizlik seviyesi Temmuz 2012'de %3.2'ydi.[13] 2008'de, sosyal sigortalar ve vergiler için herhangi bir kesinti yapılmadan önce ortalama aylık gelir yaklaşık 7,000 CHF idi.[14] 2010'da devletten doğrudan veya dolaylı refah ödemesi olan aylık ortalama 12,994 vaka vardı.[15]

Yaşam kalitesi

değiştir

Zürih, bazıları aşağıda yazılı uluslararası sıralamalarda genellikle çok iyi performans gösterir:

  • Monocle's (2007 dergisi) 2012 "Yaşam Kalitesi Anketi"'nde Zürih "yerleşmek" için dünyanın en iyi 25 şehri listesinde ilk sıradaydı.[16] 2019'da Zürih, Cenevre ve Basel ile birlikte Mercer tarafından dünyanın en yaşanabilir on şehri arasında yer aldı.[17]
  • fDi Magazine'nin "Geleceğin Küresel Şehirleri 2021/22" raporunda, Zürih genel sıralamada (tüm kategorilerde) 16. sıradaydı.[18][19] "Orta ölçekli ve küçük şehirler" kategorisinde Zürih, "İnsan sermayesi ve yaşam tarzı" alt kategorisinde 2. ve "İş dostu olma" kategorisinde 3. olarak genel sıralamada Wrocław'ın arkasında 2. oldu. "Genel doğrudan yabancı yatırım stratejisi" (doğrudan yabancı yatırımla ilgili) kategorisinde Zürih, New York, Montreal (1. ve 2.) ve Dubai (8 numara) gibi şehirlerin arkasında 9. sırada yer aldı.[19]

Ekonomi

değiştir

CityMayors.com tarafından 2009 yılında yapılan bir ankette Zürih, "Dünyanın En Güçlü 10 Şehri" arasında 9. sırada yer aldı.[20] 2017 Küresel Finans Merkezleri Endeksi'nde Zürih, dünyanın en rekabetçi 11. finans merkezine ve londra'dan sonra Avrupa'nın en rekabetçi ikinci finans merkezine sahip olarak sıralandı.[21] Zürih metropol bölgesi İsviçre'nin ekonomik merkezidir ve birçok uluslararası şirkete ev sahipliği yapar. Zürih ekonomisindeki açık ara en önemli sektör, işçilerin yaklaşık beşte dördünü istihdam eden hizmet sektörüdür. Diğer önemli endüstriler arasında hafif endüstri, makine ve tekstil endüstrileri ve turizm bulunmaktadır. Zürih'te bulunan İsviçre Menkul Kıymetler Borsası 1877'de kuruldu ve günümüzde dünyanın en önemli dördüncü borsasıdır. Ayrıca Zürih, dünyanın en büyük altın ticaret merkezidir.

Aralarında ABB, UBS,[22] Credit Suisse, Swiss Re ve Zürich Financial Services ülkenin en büyük 50 şirketinden on tanesinin merkez ofisi Zürih'tedir.[23] Çoğu İsviçre bankaları'nın genel merkezleri Zürih'tedir ve Büyük Zürih Bölgesi'nde çok sayıda yabancı banka vardır. "Zürih Cüceleri", (ing: Gnomes of Zürich) günlük konuşmada gizlilikleri ve spekülatif alışverişleri nedeniyle[24] İsviçreli bankacılar için kullanılan konuşma dilinde kullanılan bir terimdir.[25]

Ekonomik güce katkıda bulunan faktörler

değiştir

Yüksek yaşam kalitesi, Zürih'teki ekonomik büyümenin bir nedeni olarak gösterilir. danışmanlık firması Mercer, uzun yıllardır Zürih'i dünyadaki en yüksek yaşam kalitesine sahip şehir olarak sıralamıştır.[26][27] Zürih özellikle iş, barınma, eğlence, eğitim ve güvenlik alanlarında yüksek puanlar aldı. Yerel planlama yetkilileri kentsel ve rekreasyon alanları arasında net bir ayrım sağlar ve birçok korunan doğa rezervi vardır.[28] Zürih ayrıca Hong Kong ve Tokyo'nun arkasında ve Singapur'un önünde üçüncü "Gurbetçi çalışanlar için en pahalı şehir listesi" 'nde dünyadaki en pahalı şehir oldu.[29]

Zürih, genelde İsviçre'ye özgü olan ve her düzeyde vasıflı işgücü sağlayan yüksek eğitim yatırımından yararlanır. Şehirde, iki büyük üniversite vardır ve mezunlara ve yüksek teknoloji araştırmalarına erişim sağlamaktadır. Mesleki eğitim pratik iş deneyimi ve akademik çalışmanın bir karışımını içerirken, iyi bir genel eğitim ve dil becerisi düzeyi elde etme vurgulanır. Sonuçta, şehirde birçok çok dilli insan yaşar ve çalışanlar genelde çok motivasyonludur ve az devamsızlık yaparlar. İstihdam yasaları, yakındaki Almanya veya Fransa kadar daha az kısıtlayıcıdır. Technology new start, FinTech ve MedTech'teki diğerleri iyi başlangıç finansmanı sağlar.[28]

İsviçre borsası

değiştir

İsviçre borsası, daha önce SWX olarak bilinen SIX Swiss Exchange olarak adlandırılır. SIX Swiss Exchange, dünya çapında birçok farklı operasyonel finansal sistemin ana grubudur: Eurex, Us futures exchange, EXFEED, STOXX ve virt-x. SWX'te üretilen döviz cirosu 2007'de 1,780,499.5 milyon CHF idi; aynı dönemde işlem sayısı 35,339,296'ya ulaştı ve İsviçre Performans Endeksi (SPI) toplam 1,359,976.2 milyon CHF'ı piyasa değeri ulaştı.[30][31]

Eğitim ve araştırma

değiştir
 
Zürih Üniversitesi'nin ana binası

2019'da Zürih'teki 20 üniversite, kolej ve yüksek öğrenim kurumunda yaklaşık 70,000 kişi eğitim görüyordu.[32] İsviçre'nin en seçkin üniversitelerinden ikisi şehirde bulunmaktadır: federal hükûmet tarafından yönetilen İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü (ETH Zürih) ve Zürih kantonu yönetimindeki Zürih Üniversitesi. Her iki üniversite de 2007'de en iyi 50 dünya üniversitesi arasında yer alırken, ETH 2016'dan beri sürekli olarak dünya çapında en iyi 10 üniversite arasında yer aldı.[33][34]

ETH, 1854 yılında İsviçre Konfederasyonu tarafından kurulmuş ve 1855 yılında bir politeknik enstitüsü olarak kapılarını açmıştır. ETH ününü özellikle kimya, matematik ve fizik alanlarında elde etmiştir ve kurumla bağlantılı 21 Nobel Ödülü sahibi bulunmaktadır. ETH genellikle kıta Avrupası'ndaki en iyi üniversite olarak sıralanır.[35] Kurum, şehrin ortasındaki ana bina ve şehrin eteklerindeki yeni kampüs olmak üzere iki kampüsten oluşmaktadır.

Zürih Üniversitesi 1833'te kuruldu, ancak başlangıcı İsviçreli reformcu Huldrych Zwingli'nin ilahiyat fakültesi kurduğu 1525 yılına kadar uzanır. Günümüzde her yıl 24,000 öğrencisi ve verdiği 1,900 mezunu ile Zürih Üniversitesi, İsviçre'nin en büyüğüdür ve herhangi bir İsviçre yüksek öğretim kurumundaki en geniş konu ve ders yelpazesini sunar.

Pedagoji Koleji, Zürih Uygulamalı Bilimler Üniversitesi (ZHAW) ve Zürih Sanat Üniversitesi (ZHdK), uygulamalı araştırma ve geliştirme sağlayarak Zürih'in bilgi ve araştırma direği olarak ününe katkıda yapan diğer üç en yüksek sınıf teknik üniversitelerdir. Zürih ayrıca Avrupa Yenilik ve Teknoloji Enstitüsü Bilgi ve Yenilik Topluluğunun (İklim Değişikliği Azaltma ve Uyum) ortak yerleşim merkezlerinden biridir.[36]

Üniversite kütüphanelerine ek olarak, şehre bir araştırma ve halk kütüphanesi olan Zentralbibliothek Zürich ve 14 konumlu halk kütüphanesi olan Pestalozzi-Bibliothek Zürich de hizmet verir.

Zürih kantonunda büyüklüklerine göre devlet üniversiteleri

değiştir
Zürih'teki (federal) devlet üniversitelerinin ve yüksek öğretim kurumlarının kaydı
Kurum Toplam öğrenci
Zürih Üniversitesi – UZH 25,618
İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü Zürih – ETH 20,607[37]
Zürih Uygulamalı Bilimler Üniversitesi – ZHAW 15,334

Ulaşım

değiştir
 
Zürih Gölü'nde bir yandan çarklı vapur
 
Zürih merkez istasyonunun dışarıdan görünümü

Karayolu ulaşımı

değiştir

Zürih şehrinden İsviçre'nin tüm büyük kentlere otoyolu bağlantıları vardır. A1 otobanı üzerinden Cenevre veya St. Gallen'e ulaşabilmektedir A3 otobanı ile Basel ve Chur'a erişebilinmektedir ve A4 otobanı, Winterthur'u Zürih üzerinden Luzern'e bağlar.

Zürih'in otoyol merkezi konumu nedeniyle, şehir'de ve çevresinde düzenli olarak trafik sıkışıklığı yaşanmaktadır. 1985 yılında şehrin kuzey çevreyolu trafiği rahatlatmak için devreye girmiştir fakat bugünlerde kapasite sınırlarına ulaşmış durumunda. Ayrıca, başlangıçta geçici bir yol olarak inşa edilen ve A1 ve A3 otobanları birleştiren Westtangente, 4 Mayıs 2009'da Aescher Tüneli açılana kadar şehrin en çok trafik yaşanan yollarından biriydi. Uetliberg Tüneli ve İslisberg Tünelin eş zamanlı olarak devreye alınması, Zürih şehir merkezine özellikle güneyden daha yoğun bir şekilde yaklaşılmasını sağladı ve dolayısıyla Zürih'in kuzeyindeki yolların yükünü azaltmıştır. Genel olarak merkezde halen çok trafik oluşuyor. Zürih'te 1000 kişi başına 2016 yılında 328 araba düşüyordu.[38]

Bisiklet ulaşımı

değiştir

2015 yılında kent içi ulaşımın %12'si bisiklet ulaşımıdı. 2020 Eylül ayında yapılan bir referandumda yerel halk 2026 yılına kadar ek olarak 50 kilometrelik bisiklet yolları inşasına evet dedi. Zürih Belediyesi 2021'in son çeyreğine kadar 15 kilometre bisiklet yolu yapmış olacak. 2024'e kadar bisiklet yollarının toplam uzunluğu 35 kilometreye ulaşması ön görülüyor.[39][40]

Demiryolu ulaşımı

değiştir

Zürih Garı İsviçre'nin en büyük garıdır. Olten Garıyla beraber İsviçre'nin 2 demiryolu merkezlerinden biri. Zürih kent aglomerasyonuna ve İsviçre'nin her bir yanına banliyö tren (S-Bahn Zürich) ve şehirlerarası hızlı tren (Intercity) seferleri vardır.

Zürih şehrinin toplu taşıma hizmetleri, Zürih toplu taşıma otoritesi (VBZ) tarafından sağlanmaktadır. VBZ, 15 tramvay hattı ve 38 troleybüs hattı işlemektedir. Buna ek olarak, şehir merkezini ETH üniversitesine bağlayan Polybähnli teleferik hattı mevcuttur.

Aralık 2006'da Zürih'in kuzeyinde Glattalbahn'ın ilk etabı açıldı. 2008'den itibaren, bu tramvay hattı Zürih Havalimanına uzatılmıştır.

Bir metro projesi şimdiye kadar mali nedenlerle ve bunları sandıkta reddeden halkın direnişi nedeniyle başarısız oldu.

Havayolu ulaşımı

değiştir

Zürih Havalimanı (eski adıyla Zürih-Kloten Havaalanı) İsviçre'nin en büyük ve en önemli havaalanıdır ve Avrupa'nın en büyük havaalanlarından biridir. Flughafen Zürih AG (eski adıyla Unique) tarafından işletilmektedir. Zürih şehrinin kuzeyinde yer alan havaalanı, İsviçre havayolları (SWISS) ve Deutsche Lufthansa için bir merkez havalimanı olarak hizmet vermektedir ve Edelweiss Air ve Helvetic Airways havayollarının yanı sıra İsviçre Kurtarma Uçuş Muhafızı'nın (Rega) merkezidir. Alan, Kloten, Opfikon-Glattbrugg, Rümlang, Oberglatt ve Winkel belediyeleri toprakları kapsamaktadır.

Kentin idari bölümlenmesi

değiştir
Ana madde: Zürih ilinin bölgeleri
 
Zurich'te Kreis'lar

Zürih şehri belediye sınırları içinde Kreis adı verilen 12 "bölge"ye ayrılmıştır. Bu bölgeler 1'den 12'ye kadar numaralandırılmıştır. Her bir bölge de kendi içinde Quartier (semt) denilen 2 ile 4 ayrı semte ayrılır. Bu semtlerin sayısı 34'tür. Her Kreis'da belediye işlevlerini yerine getiren bir Kreisbüro bulunur. Ayrıca büyük Quartierlerde Quartierbürolar da yer alır.

Kreis - Bolge Semtler Notlar
Hochschulen, Rathaus, Lindenhof, Stadt. Limmart Nehri'nin başında hem doğuda hem batıda bulunan eski şehir
Kreis 2:: Enge, Wollishofen, Leimbach Zürih Gölü'nün batı yakaıinda
Kreis 3: Wiedikon Alt-Wiedikon, Sihlfeld, Friesenberg Sihl Çayı ile Üetliberg tepesi arası
Kreis 4: Aussersihl Werd, Langstrasse, Hard Sihl Cayi ile "Zürih Hauptbahnhof Gari"'ndan çıkan tren hattı arasında
Kreis 5: Industriequartier Gewerbeschule, Escher-Wyss Limmat Nehri ile "Zürih Hauptbahnhof Gari"'ndan çıkan tren hattı arasında eski sanayi merkezi. Yenileştirme tedbirleri ile modern lüks apartmanlar, perakende satış dükkanları ve ticari bürolar yapılmıştır.
Kresi 6: Oberstrass, Unterstrass Zurichberg tepesi kenarında şehrin doğu kismina yukarıdan bakmakta
Kreis 7 : Hottingen, Hirslanden, Fluntern, Witikon
Kreis 8: Riesbach (halk arasında Seefeld) Seefeld, Mühlebach, Weinegg Zürih Gölü'nün doğu tarafında
Kreis 9: Altstetten, Albisrieden Kuzeyde Limmat Nehri ile güneyde Üetliberg tepesi
Kreis 10: Höngg, Wipkingen Limmat Nehri doğusunda ve Hönggerberg ile Käferberg tepelerinin güneyinde.
Kreis 11: Affoltern, Oerlikon, Seebach Hönggerberg ile Käferberg tepelerinin kuzeyinde ve Glatt Vadisi ile Katzensee (Kediler Golu) arasında
Kreis 12: Schwamendingen Saatlen, Schwamendigen Mitte, Hirzenbach Zurichbergin kuzey tarafında bulunan Glatt Vadisi.

Posta kodu esasına göre ise başka bir ayrım yapılmış ve Zürih 25 posta kodu alanına bölünmüştür.

Zürih sınırları 1893 ve 1934 yıllarında komşu bölgeleri içine alarak genişleme yaşamış ve toplam 19 belediyeden oluşan bir şehir haline gelmiştir. Zürih'in çevresindeki köylerin şehre katılmasına karşın birçok çevre mahallede modernize olmuş bir köy yaşamı sürmektedir. Yerel temelde kurulmuş Vakıf ve dernekler güçlüdür, ayrıca loncalar ve siyasi partilerin bölge kolları da oldukça aktiftir.

Seçimlerde küçük bölgeler daha büyük bölgelerle birleştirilip 5 ile 9 arasında bölgeye ayrıldığı için bölgelerin politik önemleri azalmıştır. Benzer şekilde okullar, kiliseler ve noterler de artık bölgeler temelinde ayrılmamaktadır.

Kardeş şehirler

değiştir

Resimler

değiştir
  •  
    Limmat Nehri ve Grossmünster katedrali
  •  
    Zürih Golu'nde Enge limani, fiskiye ve Felsenegg-Girstel kulesi
 
 
Zürih panoraması
 
 
Uetliberg'den Zürih panoraması
 
 
Waidberg'den Zürih panoraması


Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Permanent and non-permanent resident population by institutional units, citizenship (category), sex and age". Swiss Federal Statistical Office. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020. 
  2. ^ "Urban population: Agglomerations, cores outside of agglomerations and municipalities oriented to multiple cores, 1991-2018". Swiss Federal Statistical Office. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020. 
  3. ^ a b c Bürkli-Ziegle, Arnold 23 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Short Historical Dictionary on Urban Hydrology and Drainage. Retrieved 2012-03-02
  4. ^ "Climate normals Zürich / Fluntern. Reference period 1981−2010" (PDF). Federal Office of Meteorology and Climatology MeteoSwiss. 6 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020. 
  5. ^ a b c Drack, Walter; Fellmann, Rudolf (1988). Die Römer in der Schweiz (Almanca). Stuttgart: Konrad Theiss. s. 571. ISBN 978-3806204209. 
  6. ^ a b c d e History of Zürich 3 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., İngilizce
  7. ^ Ingeborg Glier, reviewing Koschorreck and Werner 1981 in Speculum 59.1 (January 1984), p 169.
  8. ^ Koschorreck and Werner 1981 discern no fewer than eleven scribes, some working simultaneously, in the production.
  9. ^ "Ausländische Wohnbevölkerung nach Nationalität, 2019". Statistik Stadt Zürich. 10 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020. 
  10. ^ "Wie spricht Zürich?". Statistik Stadt Zürich. 24 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020. 
  11. ^ a b Etablierte Kirchen in Bedrängnis 23 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Präsidialdepartement der Stadt Zürich (Department of the Mayor), 23.06.2015 tarihinde alındı.
  12. ^ "Religionszugehörigkeit nach grossen Städten, 2018" (XLSX). Swiss Federal Statistical Office. 31 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020. 
  13. ^ "Arbeitslose". Präsidialdepartement der Stadt Zürich (Department of the Mayor). July 2012. 15 Mart 2013 tarihinde kaynağından (Web publication) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2012. 
  14. ^ "Löhne". Präsidialdepartement der Stadt Zürich (Department of the Mayor). 2008. 15 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2012. 
  15. ^ "Statistisches Jahrbuch der Stadt Zürich 2012 Kapitel 14: Soziale Sicherheit und Gesundheit". Präsidialdepartement der Stadt Zürich (Department of the Mayor). 16 Şubat 2012. 20 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2012. 
  16. ^ "Quality of Life Survey 2012". Monocle. 4 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2012. 
  17. ^ mobilityexchange.mercer.com/Insights/quality-of-living-rankings
  18. ^ Duffy, Aideen (11 Şubat 2021). "fDi's Global Cities of the Future 2021/22 — overall winners". fDi Intelligence (İngilizce). 24 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2021. 
  19. ^ a b Duffy, Aideen. "Global Cities of the Future 2021/22". FDi Intelligence (February/March 2021): 26, 32, 36. 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2021. 
  20. ^ World's 10 Most Powerful Cities 27 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. prlog.org. Retrieved 10 March 2010
  21. ^ "The Global Financial Centres Index 21" (PDF). Long Finance. March 2017. 11 Haziran 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  22. ^ "UBS AG in Zürich, Bahnhofstrasse 45[ölü/kırık bağlantı]." (PDF[ölü/kırık bağlantı]) UBS. Retrieved 2 July 2010.
  23. ^ Zürich bcg.thetime.co.uk. Retrieved 26 June 2010
  24. ^ "Switzerland: The Gnomes of Zurich". TIME. 12 Mart 1965. 22 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2015. 
  25. ^ Oxford University Press (March 2014). A Dictionary of Finance and Banking. OUP Oxford. ss. 210-. ISBN 978-0-19-966493-1. 25 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2022. An unflattering term applied to Swiss bankers and financiers, alluding to their secrecy and speculative activity. 
  26. ^ "2007 World-wide quality of living survey". Mercer. 2 Nisan 2007. 12 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2008. 
  27. ^ "Mercer's 2008 Quality of Living survey highlights". Mercer. 10 Haziran 2008. 7 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2008. 
  28. ^ a b Zürich: Overview 12 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. USA Today. Retrieved 26 June 2010
  29. ^ "Mercer Cost of Living Survery 2018". Mercer. 13 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2019. 
  30. ^ SWX.com[ölü/kırık bağlantı] Market capitalization of listed securities, 2000–2007
  31. ^ SWX.com[ölü/kırık bağlantı] Key figures: annual turnover and trades, 1998–2007
  32. ^ "Hochschulen - Stadt Zürich". www.stadt-zuerich.ch (Almanca). 28 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2021. 
  33. ^ "Newsweek Ranking" (PDF). 26 Mart 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2010. 
  34. ^ "ETH Zurich - Swiss Federal Institute of Technology". Top Universities (İngilizce). 7 Aralık 2012. 25 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2021. 
  35. ^ ETH Zurich (Swiss Federal Institute of Technology) topuniversities.com. Retrieved 30 April 2010
  36. ^ "Climate Change Mitigation and Adaptation" (PDF). Knowledge and Innovation Community. 10 Nisan 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2010. 
  37. ^ "ETH Zürich Annual Report 2017" (PDF). 30 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Temmuz 2018. 
  38. ^ "Verkehr - Stadt Zürich". www.stadt-zuerich.ch (Almanca). 15 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2021. 
  39. ^ "Der erste Zürcher Velo-Highway ist ziemlich unfertig". 17 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  40. ^ Manz, Simon Huwiler, Ev. "Darum will Zürich bessere Velowege". tagesanzeiger.ch (Almanca). 15 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2021. 
  41. ^ "Ständige und nichtständige Wohnbevölkerung nach institutionellen Gliederungen, Geburtsort und Staatsangehörigkeit". bfs.admin.ch (Almanca). İsviçre Federal İstatistik Ofisi - STAT-TAB. 31 Aralık 2020. 

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Zürih ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Zürih&oldid=34198654" sayfasından alınmıştır