İbrahim Talî Öngören
İbrahim Edhem (Talî) Öngören (d. 1875, İstanbul – ö. 2 Ocak 1952, İstanbul), Türk hekim ve siyasetçi, diplomat.
| İbrahim Edhem (Talî) Öngören | |
|---|---|
| |
| II. (Trakya) Umumî Müfettişi | |
| Görev süresi 1934-1935 | |
| Başkan | Mustafa Kemal Atatürk |
| Başbakan | İsmet İnönü |
| Yerine gelen | Mehmet Kazım Dirik |
| I. Umumî Müfettişi | |
| Görev süresi 1927-1933 | |
| Başkan | Mustafa Kemal Atatürk |
| Başbakan | İsmet İnönü |
| Yerine gelen | Ahmet Hilmi Ergeneli |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 2., 3., 4., 5., 6., 7. ve 8. Dönem Milletvekili | |
| Görev süresi 11 Ağustos 1923 - 24 Mart 1950 | |
| Seçim bölgesi | 1923 – Diyarbakır 1927 – Diyarbakır 1931 – İstanbul 1935 – Diyarbakır 1939 – Diyarbakır 1943 – Diyarbakır 1946 – Elazığ |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | İbrahim Edhem 1875 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 2 Ocak 1952 (77 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Partisi | Cumhuriyet Halk Partisi |
| Bitirdiği okul | Galatasaray Lisesi, Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane |
| Mesleği | Doktor, asker ve siyasetçi |
| Ödülleri | İstiklâl Madalyası |
| Askerî hizmeti | |
| Bağlılığı |  Osmanlı (1893-1919)  Türkiye (1919-1927)
|
| Hizmet yılları | 1893-1927 |
| Rütbesi | Albay |
| Komutası | 40. Hudeyde Fırkası Sertabipliği, Harbiye Nezareti Sıhhiye Dairesi 4. Şube Müdürlüğü, 3. Ordu Müfettişliği Sıhhîye Müdürlüğü, Millî Savunma Bakanlığı Sağlık Dairesi Başkanlığı |
| Çatışma/savaşları | Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşları, I. Dünya Savaşı, Türk Kurtuluş Savaşı |
Babası Basra valiliğinde bulunmuş Yusuf Talî Paşa, annesi Rasime Hanım'dır.[1]
İlk ve orta öğrenimini Galatasaray Lisesi'nde tamamladı. 1887'de Askeri Tıbbiye'ye girdi. 1893'te askeri tabip yüzbaşı rütbesi ile mezun oldu. Çeşitli İstanbul hastanelerinde ve askerî birliklerde çalıştı. 1896'da operatörlük belgesi aldı. 1909 yılında Hudeyde Hastanesi operatörlüğüne atandı. Başhekimliğe ve 40. Hudeyde Fırkası Sertabipliği'ne getirildi.[2]
1911 yılında Trablusgarp Savaşı'na askerî hekim olarak katıldı ve burada Mustafa Kemal ile yakın dost oldu. Hastalığı nedeniyle 1912 yılında Eylül ayında İstanbul'a döndü; bir ay sonra Balkan Savaşı'na katıldı.[2] Barıştan sonra barıştan sonra Harbiye Nezareti Sıhhiye Dairesi 4. Şube Müdürü oldu. Van, Ankara ve Kayseri'de çıkan lekeli humma hastalığı ile mücadele etti. 1913'te yarbaylığa terfi etti. I. Dünya Savaşı'nda çeşitli cephelerde savaştı.
19 Mayıs 1919'da 9. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal ile beraber Bandırma Vapuru'ndan Samsun'a çıkan 18 subaydan birisiydi.[2]
1920'de Ankara Hükûmeti'nin Moskova'ya gönderdiği heyetin içinde yer aldı. Bakü'de toplanan Birinci Doğu Halkları Kurultayı'na Ankara Hükûmeti'ni temsilen gözlemci olarak katıldı. Bakü kongresinden gönderdiği raporlar, TBMM Hükûmeti'nin Sovyet Rusya'ya komünizm rejimine ve Anadolu'daki komünist faaliyetlere karşı siyasetini belirlemesinde büyük etkisi oldu.[3]
Moskova'dan döndükten sonra Millî Savunma Bakanlığı Sağlık Dairesi Başkanı olarak Ankara'da görev yaptı. 6 Kasım 1921 - 22 Ekim 1923 tarihleri arasında Batum Konsolosu olarak görev yaptı.[4] Bu görevi sırasında Rusya'dan alınan silah ve cephanelerin Batum üzerinden Anadolu’ya nakledilmesinde rol aldı.[2]
Türk Kurtuluş Savaşı sırasında Albay rütbesine terfi etti. 1923'te Hariciye Vekaleti danışmanı, Haziran 1924'te Varşova büyükelçisi olarak atandı ve 2 yıl bu görevde kaldı.
II. dönem TBMM ara seçimlerinde Diyarbakır milletvekili olarak meclise girdi. III. dönem TBMM’de CHP Meclis Grup Başkan Vekilliği'ne seçildi. Cumhuriyetin ilk yıllarında Kürt isyanlarının gerçekleştiği Güneydoğu Anadolu illerinde daha güçlü bir yönetim kurulması için 1927'de çıkan bir kanunla oluşturulan I. Umumi Müfettişlik görevine atanınca milletvekilliğinden istifa etti. 5 yıl boyunca Elazığ, Urfa, Bitlis, Hakkâri, Diyarbakır, Siirt, Mardin, Van illerini kapsayan müfettişlik bölgesinde hizmet yaptı. 1932'de İstanbul milletvekili seçilerek Umum Müfettişliği görevinden ayrıldı.
1934 yılında Trakya'da Yahudilere yapılan organize saldırıları raporlaştırmak için Trakya Umum Müfettişliği'ne atanması üzerine yeniden milletvekilliğinden istifa etti. Soyadı Kanunu çıktığında kendisine olayları değerlendirme ve önlem almadaki başarısından dolayı cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk tarafından “Öngören” soyadı verildi.[2]
Bozulan sağlığı nedeniyle 1935 yılında müfettişlik görevinden ayrıldı ve tedavi için yurt dışına gitti. 1936'da Diyarbakır milletvekili olarak tekrar meclise girdi.
2 Ocak 1952'de İstanbul'da öldü.
Kaynakça
değiştir- ^ "TBMM Milletvekilleri Kataloğu, I. Cilt". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2012.
- ^ a b c d e "Bilal Şimşir, Cumhuriyetin İlk Çeyrek Yüzyılında Türk Diplomatik Temsilcilikleri ve Temsilcileri (1900-1925), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 64-65-66, Cilt 22, Mart-Temmuz-Kasım 2006". 21 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2012.
- ^ "Adil Dağıstan, Millî Mücadelede Mustafa Suphi Olayı, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 34, Cilt 12, Mart 1996". 10 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2012.
- ^ "Dr. Erdal Aydoğan, Dr. İbrahim Talî Bey'in Batum Konsolosluğu Günleri, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, No:2, 2001" (PDF). 13 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Aralık 2016.