İsveç sineması
İsveç sineması, 20. yüzyılda İskandinavya'nın önde gelen sinema endüstrisi olarak bilinir. Bu popülerlik büyük ölçüde Victor Sjöström ile Ingmar Bergman'ın; daha yakın dönemlerdeyse Roy Andersson, Lasse Hallström ve Lukas Moodysson gibi yönetmenlerin başarılarından kaynaklanmaktadır.
| İsveç sineması | |
|---|---|
 Stockholm'de bir sinema salonu | |
| Salon sayısı | 830 (2011)[1] |
| • Kişi başına | 100 binde 9,9 (2011)[1] |
| Ana dağıtıcılar | United International Pictures %23,7 The Walt Disney Company %22,4 Warner Bros. %16,2[2] |
| Üretilen filmler (2011)[3] | |
| Toplam | 38 |
| Kurmaca | 23 (%60,5) |
| Belgesel | 15 (%39,5) |
| Seyirci sayısı (2011)[4] | |
| Toplam | 16.269.80 |
| • Kişi başına | 1,92 (2012) |
| Yerli film | 3.110.407 (%19,1) |
| Gişe hasılatı (2011)[4] | |
| Toplam | 1.56 milyar SEK (~154,6 milyon €) |
| Yerli film | 266 milyon SEK (~26,3 milyon €) (%17,0) |
Başlangıç
değiştirİsveçliler sinemayla 1895 yılında Stockholm'e Edison'un kinetoskobunun ulaşmasıyla tanıştılar. Lumiere Kardeşler'in sinematografı ise Paris'teki gösteriden birkaç ay sonra, Stockholm'e geldi. İsveç sinemasının kurucusu 1905'te Norveç Kralı Haakon'un İsveç gezisini filme alan Charles Magnusson'dur (1878-1948).
İsveç sinemasının ilk kurmaca filmi, tiyatro oyuncusu Carl Engdahl'ın yönettiği Varmland İnsanları (Värmlänningarne, 1909) oldu. Filmin gördüğü, büyük ilgi üzerine, başta Strindberg olmak üzere önemli yazarların kitaplarından uyarlamalar yapılmaya başlandı. Kabare şarkıcısı Anna Hofman Uddgren (1868-1947), ilk filmi Blott en dröm (Blott en dröm, 1911) ile yalnız İsveç sinemasının ikinci kadın yönetmeni oldu.[5] Bu filmi, Systrarna (1912). A. H. Uddgren, o sırada ölüm döşeğinde olan Strindberg'den izin alarak Fröken Julie (1912) ve Fadren (1912) filmlerini çekti.[5]
Dönemin en önemli iki yönetmeni, İsveç sinemasına damgalarını vuracak olan Victor Sjöström ile Mauritz Stiller'dir.
İlk gelişmeler ve devlet sansürü
değiştirBu arada İsveç, sinemaya sansür getiren ilk devlet oldu. 4 Eylül 1911'de kurulan Statens Biografbyra, 1 Aralık 19ll'den sonra bu ülkede çevrilecek filmleri denetlemekle görevlendirildi.[6] Sinema filmlerine denetim uygulanmasına karar veren ilk devlet İsveç’tir.[6]
İsveç sinemasının yabancı ülkelerde tanınmasını sağlayan Victor Sjöström ile Mauritz Stiller'in Hollywood'a gitmelerinin ardından, İsveç’te büyük bir durgunluk yaşandı.[6] Sesli sinemanın ilk yıllarında Gustaf Molander, Per Lindberg ve Gustaf Edgren gibi yönetmenlerin sıradan filmleri ilgi görmedi.[6]
Dönemin en önemli yönetmenlerinden Alf Sjöberg genç yaşta İsveç Kraliyet Tiyatrosu’nun başına getirildikten sonra aynı kadını seven iki erkeğin çatışmasını konu edinen En Güçlü (Den starkaste, 1929) ile uluslararası dikkat çekmişti.[7] Sonraki filmleri Yaşam Pahasına (Med livet som insats, 1940) Hitler Almanyası'na benzeyen bir polis devletini, Çiçek Açma Zamanı (Den blomstertid..., 1940) savaşın dehşetini, Babylon'dan Dönüş (Hem från Babylon, 1941) savaşla toplumsal sınıfın ilişkisi, Gökyüzü Yolu (Himlaspelet, 1942) toplumsal sınıflar arasındaki ilişkileri, Krallık Avı (Kungajakt, 1943) toplumdaki adaletsizlikleri konu edindi. Ingmar Bergman'ın senaristliğini yaptığı Hets (1944) ve acımasız bir lise öğretmenini üzerinde Nazileri konu edinen film dönemin en önemlisi sayılır.[7] Dönemin gözde oyuncusu Eva Dahlbeck'in başrolü üstlendiği Bara en mor (1949) işlevi yalnızca çocuk doğurmak olan bir Çingene kadını, August Strindberg'den uyarlanan ve Cannes Film Festivali'nde Altın Palmiye kazanan Bayan Julie (Fröken Julie, 1950) soylu bir genç kızın hikâyesini, Karin Månsdotter (1954) Strindberg'in bir hikâyesini ve Fadern (1969) bir babanın öyküsünü konu edindi.[7]
Ingrid Bergman'ı sinemaya kazandıran Gustaf Molander (1888-1973) eski kuşaktan olmakla birlikte savaş sonrasının gelişmesine katkıda bulunan yönetmenler arasında yer aldı. Victor Sjöström ile Mauritz Stiller için senaryolar yazmış olan Molander, sessiz dönemde yönetmiş olduğu dramlarla ilgi uyandırmıştı. Ingrid Bergman'ın oynadığı yukarıda değinilen filmlerin dışında, Emilie Högquist (1939), Yakan Bir Ateş Var (Det brinner en eld, 1943) gibi filmlerden sonra, Molander Naziler tarafından öldürülen rahip yazar Kaj Munk'un oyunundan Ordet (1943) uyarladı. Senaryosunu Ingmar Bergman'ın yazdığı Yüzü Olmayan Kadın (Kvinna utan ansikte, 1947) ise savaş yılları Stockholm'ünü büyük bir başarıyla verdi. Yönetmenin yine Bergman'ın senaryosundan çektiği Eva (1948) ise kırsal kesimde yaşayan bir delikanlı adayının kurallara, topluma ve Tanrı'ya başkaldırışını konu edindi. Molander son olarak klasiklere yöneldi. Selma Lagerlöf'ten, daha önce Mauritz Stiller'in de sinemaya uyarlamış olduğu Herr Ames Pengar'ı (Ame'nin Hazinesi, 1955) filme aldı.
Victor Sjöström ve Mauritz Stiller
değiştirİsveç sinemasının dünya ölçeğinde ilgi görmesini iki yönetmen sağladı: Victor Sjöström ve Mauritz Stiller. Özellikle Birinci Dünya Savaşından sonra yaptıkları özenli çalışmalarda kendilerine özgü bir anlatım yakalayarak, artık geçmişe karışmaya başlayan bir yaşam biçimine duyulan özlemi dile getirirken, doğanın da büyük bir ağırlık taşıdığı filmler çektiler. İsveç sinemasının en parlak dönemine adlarını yazdıran bu iki yönetmen, aynı yazgıyı paylaşarak, Amerikalıların çağrısı üzerine Hollywood'a gitti.
Victor Sjöström (1879-1960) tiyatro oyunculuğu yaptıktan sonra Mauritz Stiller'in Kara Maskeler (De svarta maskerna, 1912) filminde oyuncu olarak sinemaya adım attı. Aynı yıl yönetmenliğe başlayan Sjöström'ün Ingeborg Holm (1913) çocuklarının resmi kurumlarca elinden alınmasına karşı çıkan ve sonunda aklını yitiren yoksul bir kadının öyküsünü, Terje Vigen (1916) kendisini tutsak eden düşman subayını boğulmaktan kurtarıp kurtarmamak ikilemini yaşayan balıkçı Terje'nin öyküsünü, Bataklıklar Kızı (Tösen från Stormyrtorpet, 1917) evlilik dışı bir çocuk doğurmanın getirdiği ağır yükü, Ingmar'ın Çocukları (Ingmarssönerna, 1918) kadının cinselliğine toplumsal baskıların getirdiği sınırlamayı, Hayalet Araba (Körkarlen, 1921) bir mezarlıkta kendisini öteki dünyaya götürecek arabanın gelmesini beklemekte bir ayyaşın hikâyesini, Berg-Ejvind ve Yoldaşı (Berg-Ejvind och hans hustru, 1919) bir kanun kaçağının doğayla amansız savaşımının ve Ateş Deneyi (Vem dömer, 1922) ise Rönesans İtalya'sında haksız yere kocasını öldürmekle suçlanan bir kadının hikâyesini konu edindi.
Mauritz Stiller (1883-1928) Ana ile Kız (Mor och dotter, 1912), Zorba Nişanlı (Den tyranniske fästmannen, 1913), Dolken (1915) yüksek burjuvazi ortamında geçen komedi filmlerine yönetmenlik yaptı. İlk önemli filmi Thomas Graal'ın En İyi Filmi (Thomas Graals bästa barn, 1917) olan yönetmenin sonraki filmleri Vingarne (1916) bir filmin hazırlanmasını, Selma Lagerlöf'ten uyarlanan Arne'nin Hazinesi (Herr Arnes pengar, 1919) kızkardeşinin katiline aşık olan genç kızın öyküsünü, Erotikon (1920) bir baronla bir işçinin, evli bir kadının gönlünü çalma çabalarını, Selma Lagerlöf'ten uyarlanan Gunnar Hedes Efsanesi (Gunnar Hedes saga, 1922) ailesini iflastan kurtarmak için bir rengeyiği sürüsünü Laponya'dan güneye götüren bir kemancının öyküsünü ve Gösta Berling Efsanesi (Gösta Berlings saga, 1924) ise varlıklı bir ailenin kızının eğitimiyle görevlendirilen genç rahip Gösta ile onun gönlünü çelmeye çalışan iki kadının ruhsal ve cinsel çatışmalarını konu edinir.
Ingmar Bergman
değiştir
.jpg)
Aşkımızın Üstüne Yağmur Yağıyor (Det regnar på vår kärlek, 1946), Yüzü Olmayan Kadın (Kvinna utan ansikte, 1947), Hindistan'a Bir Gemi (Skepp till Indialand, 1947),[8] Yaşamın tekdüzeliğinden kaynaklanan ve aşkın, tutkunun, inancın, hatta düşlerin bile değiştiremediği bir kötümserlik, yönetmenin sinemasının ana teması oldu.[9] Böylece yönetmen, yer yer kendi yaşamından yansımalara da yer veren son derecede kişisel ama kapıları herkese açık öznel bir dünya yarattı.[8] Max von Sydow, Gunnar Björnstrand, Bibi Andersson, Ingrid Thulin, Liv Ullmann gibi usta oyuncuların rol aldıkları bu filmler, cinsellik ve dinsel sorgulama gibi İsveç kültüründe önemli yeri olan konulara da değinirler.[8][9]
Birgit Tengroth'un öykülerinden uyarlanan Törst (1949), uyumsuz bir evlilikten yola çıkarak korkusunu ve yalnızlığı, Liman Kenti (Hamnstad, 1948)[9] evden kaçınca bir ıslahevine koyulan bir genç kızın bunalımını, Karanlıkta Müzik (Musik i mörker, 1948) aynaya ilk kez bakan bir kadının geçmişini anımsamasını, Yaz Oyunları (Sommarlek, 1951) İsveç yazlarının hüzününü,[8] Kadınların Gizleri (Kvinnors väntan, 1952), Üçü geçmişten, biri günümüzden dört kadının kocalarını beklemelerini, Monika ile Yaz iki sevgilinin bir yaz boyunca yaşadıkları aşkın tükenişini ve Çıplak Gece (Gycklarnas afton, 1953) ise bir aşk öyküsünden yola çıkarak sirk dünyasını konu edinir.[9] Bu filmleri izleyen Bir Aşk Dersi (En lektion i kärlek, 1953) terk edildikten sonra bir doktorun yeniden karısının gönlünü kazanmaya çalışmasını, Kadın Düşleri (Kvinnodröm, 1955) iki kadının düşlerini ve Cannes Film Festivali'nde Şiirsel Mizah Ödülü'nü kazanan Bir Yaz Gecesi Tebessümleri (Sommarnattens leende, 1955) dört kadınla dört erkeğin bir parti sırasında kadın sütü ve aygır spermi katılmış şarabın da etkisiyle bastırılmış duygularının ortaya çıkışını konu edinir.[9]
Yaşam ve ölüm üzerine bir film olan ve kimi eleştirmenlerce yönetmenin Faust'u olarak da nitelendirilen Cannes Film Festivali'nde Jüri Özel Ödülü kazanan Yedinci Mühür (Det sjunde inseglet, 1956) bir Haçlı seferinden dönmekte olan bir şövalyeyi, canını almaya gelen Azrail ile karşılaştırır.[10] Ölüm dansı, veba salgını, insanların çilesi gibi konulu resimlerden esinlenen film, vebanın kol gezdiği bir ortamda ölümle yasam, umutla umutsuzluk, yaratanla yaratılan ilişkilerine değinir.[10] Berlin Film Festivali'nde Altın Ayı Ödülü kazanan Yaban Çilekleri (Smultronstället, 1957) kendisi için düzenlenen onur törenine gitmekte olan yaşlı bilim adamının geçmişiyle hesaplaşmasını, Cannes Film Festivali'nde En İyi Yönetmen ödülü kazanan Yaşamın Eşiğinde (Nära livet, 1958) üç kadının gebelik serüvenini, Venedik Film Festivali'nde Jüri Özel Ödülü[11] kazanan Ansiktet (film) (1958) bir hipnotizmacı ve büyücüyünün hikâyesini, Genç Bakire Pınarı (Jungfrukällan, 1959) bir kızın gönlünü çelmesi için Cehennem'den yeryüzüne gönderilen Don Juan'ın öyküsünü ve Şeytanın Gözü (Djävulens öga, 1960) dış dünya ile bağlantısız bir ortamda yaşamı konu edinir.[10]
Üçlemenin insanın Tanrı ile ilişkilerini ele alan ilk filmi Aynanın İçinden (Såsom i en spegel, 1961) oldu.[12] Film, akıl dengesi bozuk bir kadının (Harriet Andersson) ailesiyle birlikte yaz tatilini geçirdiği bir adada, Tanrı'yı bir örümcek biçiminde gördüğünü sanmasını aktarır.[10] Adada yaşanan 24 saatlik bir süreyi ele alan bu filmi, bir rahibin bir pazar sabahı iki ayini birbirinden ayıran 90 dakika boyunca yaşadıklarını aktaran Kış Işığı (Nattvardsgästerna, 1963) izledi. Film, bir kasaba rahibinin, az önce konuştuğu bir balıkçının intihar etmesinin de etkisiyle inancının sarsılmasını konu edinir. Üçlemenin son filmi olan Sessizlik (Tystnaden, 1963 filmi) ise otuz yaşlarında, biri hastalıklı iki kızkardeş ile (Ingrid Thulin ile Gunnel Lindblom) birinin sekiz on yaşlarındaki oğlunun, neresi olduğunu bilmedikleri ve dilini konuşmadıkları bir ülkeye yaptıkları bir yolculuğu aktarır.[13]
Bergman'ın ilk renkli filmi Bütün Bu Kadınlar Üstüne (För att inte tala om alla dessa kvinnor, 1964) yönetmenin yaşamından da izler içeren bir güldürüdür.[14] Persona (1966) bir oyun sırasında dili tutulan bir kadın oyuncu ile bakıcısı arasındaki ilişkiyi ele alır.[15] Kurtların Saati (Vargtimmen, 1968) geceleri sanrılar ve hayaletler gören ünlü bir ressamın bunalımını aktarır.[16] Utanç (Skammen, 1968) savaş karşıtı—bir adaya sığınmak zorunda bıraktığı keman sanatçısı bir çift burada da savaşın utanç verici yönleriyle karşılaşırlar. Riten (1969) edebe aykırı bir oyun oynamakla suçlanan üç oyuncu, yargılama sırasında söz konusu oyunu oynarlar.[17] Yargıç dayanamayıp ölür. En passion (1969) karşılıklı anlayışa dayanan bir sevgi bağı oluşturamayan bir kadınla bir erkeğin öyküsünü aktarır. Yönetmenin tek İngilizce filmi olan Temas (Beröringen, 1971) evli bir kadının kocası ve aşığı arasında seçim yapmada zorlanışını, Çığlıklar ve Fısıltılar (Viskningar och rop, 1973) ölümün eşiğinde bir kadın, kızkadeşleri ve bir bakıcının malikanedeki öyküsünü, Yüz Yüze (Ansikte mot ansikte, 1976) ruh hastalıkları uzmanı ve evli bir kadının tatil sırasında karşılaştığı eşcinsel bir doktorla duygusal ilişkisini konu ve Yılan Yumurtası (Ormens ägg, 1977) Nazizmin iktidara geliş yıllarını konu edinir.[17]
Gerçekten de filmin cani bilim adamı, Fritz Lang'ın kahramanı Dr. Mabuse'yi çağrıştırır.[18] Ingrid Bergman'ın ilk kez Ingmar Bergman'ın bir filminde rol almasını sağlayan Güz Sonatı (Höstsonaten, 1978) bir ana-kız çatışmasını perdeye getirir.[19] Yönetmenin yaşamından da izler taşıyan Fanny ve Alexander (Fanny och Alexander, 1983) 20. yüzyılın başında Uppsala'da tiyatrocu bir ailenin öyküsünü, biri kız, biri erkek iki çocuğun[20] gözlemlerinden yola çıkarak anlatır. [21] Görüntülerinin güzelliği ve anlatımının ustalığıyla dikkati çeken bu üç saati aşkın uzunluktaki film, hata, pişmanlık, dinsel bağnazlık, cinsellik[22] gibi yönetmenin önemsediği konulara değinir bir kez daha.[21] Efter repetitionen (1984) Strindberg'in bir oyununu sahnelemekte olan yaşlı bir yönetmenin sanatı ile hesaplaşmasını konu edindi. Bir Palyaçonun Önünde (Larmar och gör sig till, 1997) ise tiyatro ile yasam arasındaki ilişkiyi, kara mizaha da yer veren bir anlayışla ele alan bir filmdir.[19]
Diğer yönetmenler
değiştirBo Widerberg
değiştirBo Widerberg roman ve oyun yazdıktan sonra[23] yönettiği Araba (Barnvagnen, 1962) gökdelenlerin Malmö'nün geleceğinin simgesi olarak kullanılmasını, Karga Mahallesi (Kvarteret Korpen, 1963) Hitler'in Avrupa'yı tehdit etmeye başladığı yıllarda Malmö'de işsizliğin kol gezdiği bir mahallede yaşananları, Aşk 65 (Kärlek 65, 1965) mutluluğu aile hayatında bulunabileceğini, Elvira Madigan (1967) İsveç'teki kır ve orman görüntülerini, Ådalen 31 (1969) İsveç'in kuzeyinde 1930'larda yapılan ve kanlı bir biçimde bastırılan bir grevi, Joe Hill (1971) "özgürlükler ülkesi" sandığı ABD'ye göç eden bir sendikacının hikâyesini, Damdaki Adam (Mannen på taket, 1976) bir cinayeti, Yılanlı Yol (Ormens väg på hälleberget, 1986) 19. yüzyılda bir köylü kadının çocuklarını büyütebilmek için çiflik sahibinin isteklerine boyun eğmesini ve Aşk Dersleri (Lust och fägring stor, 1995) mutsuz bir öğretmenle öğrencisi arasındaki duygusal ilişkiyi konu edindi.[24]
Vilgot Sjöman
değiştir
Vilgot Sjöman (1924-2006) romanlar, oyunlar yazdıktan sonra Älskarinnan (1962) bir ihanet öyküsünü ve Lars Görling'in romanından uyarlanan 491 (1964) suçlu çocuklara toplumun ilgisizliğini konu edindi.[25]
Kurmaca ile belgeseli karıştıran ve başlıklarında İsveç bayrağının renklerine yer veren Ben Meraklı-Sarıyım (Jag är nyfiken – en film i gult, 1968) ve Ben Meraklı-Maviyim (Jag är nyfiken – en film i blått, 1969) Ingeborg Holm'un anılarını perdeye getirdi.[26] Bu iki film bir genç kızın cinsel dürtülerini ve İsveç toplumunun tutuculuğunu konu edinir. Filmler ayrıca İsveç'te sınıfsız bir toplum yaratma sözü veren sosyal demokrat partilerinin otuz yıl boyunca amaçlarına ulaşamadığını vurgular.[26][27]
Aynı anlatım anlayışını sürdüren yönetmen Yalan Söylüyorsunuz (Ni ljuger, 1969) İsveç cezaevlerini,[26] Bir İsveç Ailesinin Baştan Çıkarılması (En handfull kärlek, 1974) Widerberg'in de ele almış̧ olduğu 1930'lardaki grevi, Linus (Linus eller Tegelhusets hemlighet, 1980) 1920'lerin Stockholm'ündeki bir genelevi ve Alfred (1999) ise dinamiti bulan ve Nobel ödüllerini kuran İsveçli mühendis Alfred Nobel'in yaşam öyküsünü perdeye getirdi.[28]
Jörn Donner
değiştirFinlandiyalı Jörn Donner (d. 1933) ülkesinde belgeseller çektikten sonra yerleştiği İsveç’te, ilk filmi Bir Eylül Pazarı (En söndag i september, 1963) zamansız yapılmış̧ bir evliliğin çözülüşünü dört mevsim boyunca ele aldı. Başrolde yönetmenin eşi Harriet Andersson'un oynadığı film, porno olmayan bir İsveç filminde ilk kez bir cinsel birleşmenin gösterildiği film olarak da bilinir. (Film, Venedik Film Festivali'nde En İyi İlk Film Ödülü'nü kazandı.) Yönetmenin, Stiller'in etkileri sezilen filmi Att älska (1964) aynı konuyu bu kez daha da karamsar bir bakışla sürdürerek, evliliği bir tür boyun eğiş olarak tanımladı. (Film Harriet Andersson'a Venedik Film Festivali'nde En İyi Kadın Oyuncu Ödülü'nü kazandırdı.)
Jan Troell
değiştirJan Troell (d. 1931) kısa filmler çektikten ve Bo Widerberg'in görüntü yönetmenliğini yaptıktan sonra ilk yönetmenlik denemesi olan ve Birinci Dünya Savaşı yıllarında Kuzey İsveç'te bir delikanlının ayakları üstünde durmayı öğrenmesini konu edinen Bu Senin Hayatın (Här har du ditt liv, 1966) ile ünlendi. Berlin Film Festivali'nde Altın Ayı kazanan Ole dole doff (1968) içine kapalı bir öğretmenin öyküsünü, Göçmenler (Utvandrarna, 1971) ile Yeni Toprak (Nybyggarna, 1972) Amerika'ya göç eden İsveçli bir topluluğun serüvenini, Mühendis Andrées'in Uçuşu (Ingenjör Andrées luftfärd, 1982) Kuzey Kutbu'na balonla gitmeyi deneyen İsveçli mühendis August Andrees'in serüvenini, Il capitano (1991) suç ve sorumluluk ilişkisini, Dansen (1994) dans sanatının görselliğini, Hamsun (1996) Norveçli yazar Knut Hamsun'un hayatını ve Kar Beyazı (Så vit som en snö, 2001) ise paraşütle atlarken ölen İsveç'in ilk kadın pilotu Elsa Andersson'un yasam öyküsünü aktardı.[29]
Sven Nykvist
değiştirBaşta Ingmar Bergman olmak üzere ünlü yönetmenlerin çoğuna görüntü yönetmenliği yapan, 120 filmde çalışan ve Çığlıklar ve Fısıltılar ile Fanny ve Alexander filmlerindeki çalışması için iki kez Oscar kazanan Sven Nykvist'in yönettiği Sığır karısının ve çocuğunun karnını doyurmak için efendisinin hayvanını kesmek zorunda kalan yoksul bir köylünün vicdan azabını perdeye getirdi.[30]
Lukas Moodysson
değiştirLukas Moodysson'un ilk filmi Sev Beni (Fucking Åmål, 1998) 15 yaşındaki bir kızın eşcinsel aşk hikâyesini, Birlikte (Tillsammans, 2000) 1970'lerin solcu akımlarını ve Daima Lilya (Lilja 4-Ever, 2002) ise yönetmenin deyişiyle "kalpleri dışında her şeylerini satmak zorunda kalan yoksul insanlarla, hiç bitmeyen bir dostluğu" konu edinir.[31]
Ödüller ve adaylıklar
değiştirKaynakça
değiştir- ^ a b "Table 8: Cinema Infrastructure - Capacity". UNESCO Institute for Statistics. 5 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2013.
- ^ "Table 6: Share of Top 3 distributors (Excel)". UNESCO Institute for Statistics. 16 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2013.
- ^ "Table 1: Feature Film Production - Genre/Method of Shooting". UNESCO Institute for Statistics. 5 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2013.
- ^ a b "Table 11: Exhibition - Admissions & Gross Box Office (GBO)". UNESCO Institute for Statistics. 3 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2013.
- ^ a b Robertson 1991, s. 17.
- ^ a b c d Sundholm 2012, ss. 17-23.
- ^ a b c Sundholm 2012, ss. 24-26.
- ^ a b c d e Nyberg 2005, s. 109.
- ^ a b c d e Qvist & von Bagh 2000, s. 41.
- ^ a b c d Steene 2005.
- ^ Steene 2005, s. 144.
- ^ Steene 2005, s. 188.
- ^ Hubner 2007.
- ^ Hubner 2007, s. 83.
- ^ Macnab 2009, s. 96.
- ^ Macnab 2009, s. 97.
- ^ a b Macnab 2009.
- ^ Hubner 2007, s. 113.
- ^ a b O'Sullivan 2014.
- ^ Nyberg 2005.
- ^ a b Zavarzadeh 1991.
- ^ Nyberg 2005, s. 19.
- ^ Sundholm, John (2012). Historical Dictionary of Scandinavian Cinema. Scarecrow Press. ISBN 0810855240.
- ^ Sultanik 1986, s. 81.
- ^ Balio 2010, s. 128.
- ^ a b c Balio 2010, s. 129.
- ^ Kehr 2017, s. 111.
- ^ Balio 2010, ss. 130-132.
- ^ Martin 2014, s. 233.
- ^ Sundholm 2012, ss. 278-79.
- ^ Sundholm 2012, ss. 318-19.
Kitaplar
değiştir- Brady, Ben; Lee, Lance (1988). "Dialogue, Theme, Values, and Moral Urgency". The Understructure of Writing for Film and Television. Austin: University of Texas Press. ISBN 978-0-292-78515-1.
- Chabrol, Marguerite (2015). "The Return of Theatricality in French Cinema". Alistair Fox; Michel Marie; Raphaelle Moine; Hilary Radner (Ed.). A Companion to Contemporary French Cinema. John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-58536-8.
- Cohen-Shalev, Amir (2009). Visions of Aging: Images of the Elderly in Film. Brighton and Portland: Apollo Books. ISBN 978-1-84519-280-8.
- Gado, Frank (1986). The Passion of Ingmar Bergman. Duke University Press. ISBN 978-0-822-30586-6.
- Gervais, Marc (1999). Ingmar Bergman: Magician and Prophet. Montreal, Kingston, London and Ithaca: McGill-Queen's Press — MQUP. ISBN 978-0-7735-1843-8.
- Haenni, Sabine; Barrow, Sarah; White, John, (Ed.) (2014). The Routledge Encyclopedia of Films (Revised bas.). Routledge. ISBN 978-1-317-68261-5.
- Haverty, Linda (1988). "Strindbergman: The Problem of Filming Autobiography in Bergman's Fanny and Alexander". Literature Film Quarterly. 16 (3).
- Hayes, Jarrod (1997). "The Seduction of Alexander Behind the Postmodern Door: Ingmar Bergman and Baudrillard's 'De la séduction.'". Literature Film Quarterly. 25 (1).
- Hubner, Laura (2007). The Films of Ingmar Bergman: Illusions of Light and Darkness. Springer. ISBN 0230801382.
- Humphrey, Daniel (2013). "Conclusion". Queer Bergman: Sexuality, Gender, and the European Art Cinema. Austin: University of Texas Press. ISBN 0292743785.
- Kael, Pauline (2011). 5001 Nights at the Movies. New York: Henry Holt and Company. ISBN 1250033578.
- Kehr, Dave (2017). Movies That Mattered: More Reviews from a Transformative Decade. University of Chicago Press. ISBN 022649568X.
- Luko, Alexis (2015). Sonatas, Screams, and Silence: Music and Sound in the Films of Ingmar Bergman. Routledge. ISBN 1135022747.
- Macnab, Geoffrey (2009). Ingmar Bergman: The Life and Films of the Last Great European Director. London and New York: I.B.Tauris. ISBN 0230801382.
- Maltin, Leonard (2014). Leonard Maltin's 2015 Movie Guide: The Modern Era. Penguin. ISBN 0698183614.
- Marker, Lise-Lone; Marker, Frederick J. (1992). Ingmar Bergman: A Life in the Theater. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42121-8.
- Nyberg, Viveka (2005). "Shadows of the parental couple: oedipal themes in Bergman's Fanny and Alexander". Francis Grier (Ed.). Oedipus and the Couple. London and New York: Karnac Books. ISBN 1855759225.
- O'Sullivan, Sean (2014). "Ingmar Bergman, Showrunner". Rob Allen; Thijs van den Berg (Ed.). Serialization in Popular Culture. New York and London: Routledge. ISBN 1134492057.
- Perridon, Harry (1998). Strindberg, Ibsen & Bergman: Essays on Scandinavian Film and Drama Offered to Egil Törnqvist on the Occasion of His 65th Birthday. Shaker Publishing. ISBN 9042300310.
- Qvist, Per Olov; von Bagh, Peter (2000). Guide to the Cinema of Sweden and Finland. Greenwood Publishing Group. ISBN 0313303770.
- Robertson, Patrick (1991). Guinness Book of Movie Facts and Feats (4 bas.). New York: Abbeville Press. ISBN 1558592369.
- Rokem, Freddie (2012). "'Has this thing appeared again tonight?': Deus ex Machina and Other Theatrical Interventions of the Supernatural". Dick Houtman; Birgit Meyer (Ed.). Things: Religion and the Question of Materiality. Fordham University Press. ISBN 0823239454.
- Scott-Douglass, Amy (2004). "Dogme Shakespeare". Richard Burt; Lynda E. Boose (Ed.). Shakespeare, The Movie II: Popularizing the Plays on Film, TV, Video and DVD. Routledge. ISBN 1134457006.
- Segrave, Kerry (2004). Foreign Films in America: A History. Jefferson, North Carolina and London: McFarland & Company Publishers. ISBN 0786481625.
- Shargel, Raphael (2007). Ingmar Bergman: Interviews. University Press of Mississippi. ISBN 1578062187.
- Sitney, P. Adams (2014). The Cinema of Poetry. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 0199337047.
- Steene, Birgitta (2005). Ingmar Bergman: A Reference Guide. Amsterdam: Amsterdam University Press. ISBN 9053564063 – Google Books vasıtasıyla.
- Sundholm, John (2012). Historical Dictionary of Scandinavian Cinema. Scarecrow Press. ISBN 0810855240.
- Timm, Mikael (2012). "A Filmmaker in the Borderland: Bergman and Cultural Traditions". Roger W. Oliver (Ed.). Ingmar Bergman: An Artist's Journey. Skyhorse Publishing, Inc. ISBN 1628720034.
- Törnqvist, Egil (1995). Between Stage and Screen: Ingmar Bergman Directs. Amsterdam University Press. ISBN 9053561714.
- Udovic, Ana (2014). Generation Ego: Att fostras i en narcissistisk kultur (İsveççe). Ordfront. ISBN 9174414461.
- Vermilye, Jerry (2006). Ingmar Bergman: His Life and Films. Jefferson, North Carolina and London: McFarland & Company Publishers. ISBN 1476612706.
- Weinstein, Arnold L. (2008). Northern Arts: The Breakthrough of Scandinavian Literature and Art, from Ibsen to Bergman. Princeton University Press. ISBN 0691125449.
- Wood, Robin; Lippe, Richard (2012). "Call Me Ishmael: Fanny and Alexander". Ingmar Bergman: New Edition. Detroit: Wayne State University Press. ISBN 0814338062.
- Wright, Rochelle (2005). "'Immigrant Film' in Sweden at the Millennium". Andrew K. Nestingen; Trevor Glen Elkington (Ed.). Transnational Cinema in a Global North: Nordic Cinema in Transition. Wayne State University Press. ISBN 0814332439.
- Zavarzadeh, Mas'ud (1991). "The Political Economy of Art: Ingmar Bergman's Fanny and Alexander". Seeing Films Politically. State University of New York Press. ISBN 0791405265.