Baskın parti sistemi

Baskın parti sistemi, tek baskın parti sistemi veya hâkim parti sistemi; bir ülke içinde, bir siyasi partinin diğer tüm partilerden baskın ve geniş yetkiye sahip olmasına verilen isimdir. Bu sistem günümüzde birçok ülkede bulunmaktadır.

Belirleyici özellikler

Hâkim parti sistemi, çok partili rejimlere özgü bir uygulamadır. Kesin bir zaman sınırlaması olmasa da bir ülkede bir siyasi parti yaklaşık olarak on yıl ve üzeri iktidarda kalırsa o ülkede baskın parti rejimi vardır denilebilmektedir.

Sistemin işleyişi içerisinde birden çok parti yasal olarak vardır ve kısmen de olsa eşit (veya denk) şartlar altında faaliyet gösterirler. Yani gerçekte çok partili ve çoğulcu bir uygulama vardır. Ancak içlerinden birisi, topladığı oy ve parlamentoda sağladığı çoğunluk bakımından diğerlerine oranla çok daha güçlü ve üstündür. Bu durum bir süreklilik gösterdiğinde ortaya bir “hâkim (baskın/dominant) parti” çıkar. Küçük partiler de muhalefet görevlerini serbestçe yerine getirirler (hegemonyacı sistemin aksine). Fakat baskın partinin gücü nedeniyle iktidar uzun bir süre boyunca değiştirmez. Örneğin Hindistan Ulusal Kongre Partisi.

Bazı hâkim partiler halkın oylarıyla, zorlama veya şiddet olmadan demokratik yollarla iktidarda kalırlar (Örneğin bazı Asya ülkeleri ve çok nadiren birkaç Avrupa ülkesi). Ancak diğer taraftan, bazı ülkelerdeki hâkim partiler, otoriter bir tutum sergileyerek iktidarda kalırlar (Örneğin bazı Asya ve pek çok Afrika ülkesi). Otoriter baskın partiler, hâkimiyetini devam ettirmek için değişik yöntemler kullanabilirler. Örneğin devlet imkânlarını parti etkinliği için kullanmak, devlet fonlarını partiye aktarmak, muhalifleri dışlamak, muhaliflere yönelik denetimleri artırmak hatta daha riskli olan seçimlere şaibe karıştırmak gibi. Ancak bu durum her baskın partinin otoriter olacağı anlamına gelmediği gibi ulusal bütünleşme, ulusal bağımsızlık gibi koşullarda veya kalkınma, çağdaşlaşma gibi değerlerle bir araya gelen ve halkın desteğini alan örnekler çok fazladır. En ilginç örneklerden birisi, küçük bir ada devleti olan Samoa'daki 1982'den beri iktidarda olan İnsan Hakları Koruma Partisi'dir.

Uygulanan ülkeler

19/09/2023 tarihi itibarıyla güncellenmiştir (Kıtalara göre düzenlemiştir.).

Afrika

• Angola: Angola Halk Kurtuluş Hareketi 11 Kasım 1975'ten beri iktidardadır.
• Botsvana: Botsvana Demokrat Partisi 3 Mart 1965'ten beri iktidardadır.
• Burkina Faso: Demokrasi ve İlerleme için Kongre 15 Ekim 1987 yılından beri iktidardadır.
• Kamerun: Kamerun Demokratik Halk Hareketi 6 Kasım 1982 yılından beri iktidardadır.
• Çad: Yurtsever Kurtuluş Hareketi 2 Aralık 1990 beri iktidardadır.
• Ekvator Ginesi: Ekvator Ginesi Demokratik Parti 3 Ağustos 1979 yılından bu yana iktidardadır.
• Etiyopya: Etiyopya Halkın Devrimci Demokratik Cephesi 28 Mayıs 1991'den beri iktidardadır.
• Mozambik: Mozambik Kurtuluş Cephesi 25 Haziran 1975'ten beri iktidardadır.
• Namibya: Güneybatı Afrika Halk Örgütü 21 Mart 1990'dan beri iktidardır.
• Nijerya: Demokratik Halk Partisi 29 Mayıs 1999'dan beri iktidardır.
• Ruanda: Ruanda Vatansever Cephesi 19 Temmuz 1994'ten beri iktidardır.
• Seyşeller: Halk Partisi 5 Haziran 1977'den beri iktidardır.
• Güney Afrika: Afrika Ulusal Kongresi 10 Mayıs 1994'ten beri iktidardır.
• Güney Sudan: Sudan Halk Kurtuluş Hareketi 9 Temmuz 2011'den beri iktidar
• Uganda: Ulusal Direniş Hareketi 29 Ocak 1986'dan beri iktidardır.
• Zimbabve: Zimbabve Afrika Ulusal Birliği - Vatansever Cephe 17 Nisan 1980'den beri iktidardır.

Asya

• Kamboçya: Kamboçya Halk Partisi 1981 yılından beri iktidardır.
• Azerbaycan: Yeni Azerbaycan Partisi 1993 yılından bu yana iktidardadır.
• Kazakistan: Nur Otan partisi 2007 yılından beri iktidardır.
• Singapur: Halk Hareket Partisi 1959 yılından beri iktidardır.
• Suriye: Baas Partisi 8 Mart 1963'ten beri iktidardır.
• Türkmenistan: Türkmenistan Demokratik Partisi 1991 yılından beri iktidar.
• Tacikistan: Tacikistan Halk Demokratik Partisi 1994 yılından beri iktidardır.
• Rusya: Birleşik Rusya 2003 yılından bu yana iktidardır.
• Yemen: Genel Halk Kongresi 1990'dan bu yana iktidardır.
• Japonya: Liberal Demokrat Parti (Japonya) 1958 yılından beri (1993-1996 ve 2009-2012 arası dışında) iktidardadır.

Avrupa

• Almanya: Hristiyan Sosyal Birliği Bavyera'da 1957'den beri iktidardadır.
• Karadağ: Karadağ Sosyalist Demokrat Partisi
• Türkiye: Adalet ve Kalkınma Partisi 3 Kasım 2002'den beri iktidardadır.

Okyanusya

• Samoa: İnsan Haklarının Korunması Partisi 1982 yılından bu yana iktidardır.

Kaynakça

• Parti Sistemleri ve Türkiye'deki Uygulamalar, Murat Yanık, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi
• Mair, Peter, ed. The West European Party System (Oxford University Press, 1990)
• DUVERGER, Maurice, Siyasal Partiler, Çev. Ergun Özbudun, Bilgi Yayınevi, ikinci Basım, Ankara 1974
• Klaus Detterbeck: Parteien und Parteiensystem, Konstanz 2011
• Giovanni Sartori: Parties and Party Systems. A Framework for Analysis, Cambridge 1976, S. 119–216.
• Doorenspleet, Renske; Nijzink, Lia (2014). Party Systems and Democracy in Africa. Basingstoke: Palgrave Macmillan. p. 174. ISBN 978-1-137-01170-1.

Dış bağlantılar

• İNSAN HAKLARININ İKTİDARDA OLDUĞU ÜLKE, Batı Samoa / NAZIM ALPMAN11 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.