Vikipedi

Filipinler

Güneydoğu Asya ülkesi
(Filipinler Cumhuriyeti sayfasından yönlendirildi)

Filipinler (Filipince: Repúbliká ng Pilipinas), resmî adıyla Filipinler Cumhuriyeti, Pasifik Okyanusu'nun batısındaki coğrafyada konumlanan bir Güneydoğu Asya devletidir. Ülke irili ufaklı 7.641[2] adet ada ve adacıktan oluşur. Ancak ülkeyi oluşturan üç ana coğrafi kara parçası vardır. Bunlar Luzon, Visayas ve Mindanao'dur. Ülkenin başkenti Manila iken, en kalabalık şehri Quezon City'tir. Bu iki kent de Büyükşehir Manila yönetimsel birimine bağlıdır.

Filipinler
Republika ng Pilipinas
Filipinler Cumhuriyeti
Slogan
Maka-Diyos, Maka-Tao, Makakalikasan, at Makabansa
("Tanrı, İnsanlık, Doğa ve Ülke İçin")
Millî marş
Lupang Hinirang
("Seçilmiş Ülke")
Filipinler haritadaki konumu
BaşkentManila
14°35′K 121°0′D / 14.583°K 121.000°D / 14.583; 121.000
En büyük şehirQuezon City
Resmî dil(ler)Filipince, İngilizce
Tanınan bölgesel dil(ler)Bikol, Sabuanca, Hiligaynon, Ilokano, Kapampangan, Kinaray-a, Maguindanao, Maranao, Pangasinan, Tagalog, Tausug, Varayca, İspanyolca ve Arapça
Ulusal dilFilipince
DemonimFilipinliler veya Pinoy
HükûmetBaşkanlık sistemi
• Cumhurbaşkanı
Bongbong Marcos
• Başkan Yardımcısı
Sara Duterte[1]
• Başkanlık Senatosu Başkanı
Tito Soto
• Temsilciler Meclisi Başkanı
Lord Allan Velasco
• Anayasa Mahkemesi Başkanı
Diosdado Peralta
Tarihçe 
• İspanya Hâkimiyeti
27 Nisan 1565
12 Haziran 1898
• Tydings-McDuffie Anlaşması
24 Mart 1934
• Manila Antlaşması
4 Temmuz 1946
• İlan Edilişi
2 Şubat 1987
Yüzölçümü
• Toplam
300.000 km2 (72.)
• Su (%)
0,61
Nüfus
• 2020 tahminî
106.651.394 (12..)
• 2015 sayımı
100.981.437
• Yoğunluk
336/km2 (47.)
GSYİH (SAGP)2020 tahminî
• Toplam
933,913 milyar $ (27.)
• Kişi başına
8.573 $ (115..)
GSYİH (nominal)2020 tahminî
• Toplam
367,362 milyar $ (31.)
• Kişi başına
3.484 $ (119.)
Gini (2015)▼ 40.1
orta · 44.
İGE (2019)artış 0.718
yüksek · 107.
Para birimiFilipinler Pesosu (, PHP)
Zaman dilimiUTC+8 (PST)
Trafik akışısağ
Telefon kodu+63
İnternet alan adı.ph

Filipinler'in deniz aşırı komşuları kuzeyde Tayvan ve Çin, batıda ise Vietnam'dır. Filipinler'i kuzeyde Luzon Boğazı, batıda ise Güney Çin Denizi çevrelemektedir. Ülkenin güneybatısında bulunan Sulu Denizi'nin karşı kıyılarında Borneo adası uzanır. Güneyde ise, Celebes Denizi ülkenin diğer adaları ile Endonezya'yı birbirinden ayırır. Filipinler'in doğusunda Filipin Denizi ve Palau ada ülkesi bulunur. Filipinler Pasifik Deprem Kuşağı'nda yer alır. Bunun için ülkede deprem sıklığı ve yıkıcılığı fazladır. Ayrıca ekvatora yakın yerleşim konumu, Filipinler'i tayfun felaketine eğilimli hâle getirmektedir. Bununla birlikte, ülke doğal kaynaklar açısından zengindir. Filipinler, dünyadaki biyolojik çeşitliliğin en fazla olduğu ülkelerden biri olup devlet sınırları dünya yüzeyindeki 342.353 km2'lik alanı kaplar, Filipinler dünyanın en büyük yüzölçümüne sahip 64. ülkesidir.

Ülke yaklaşık 100 milyonluk nüfusuyla,[3] Asya kıtasının en kalabalık 8. ülkesidir.[4][5] Dünyanın ise en çok nüfus barındıran 13. ülkesidir. Ek olarak 12 milyon Filipinlinin yabancı devletlerde yaşadığı tahmin edilmektedir.[6] Bu yönüyle Filipinliler dünyanın en büyük kopuntularından (diaspora) birini oluşturmaktadır. Filipinler çok kökenli ve mozaik kültürlü bir demografik yapıya sahiptir. Tarih öncesi devirlerde, ülkedeki ilk yerleşimleri Ön Avustralya ırklarından olan Negritoların başlattığı düşünülmektedir. Bu boyun başlattığı göç hareketini, diğer Avustronezyan ırktan olan boylar takip etmiş ve Filipinler Avustronezyan ırk için yeni bir yerleşim alanı olmuştur. Ülke topraklarında tarih boyunca, Çinliler ile Malay, Hint ve İslami kökenli hanedanlıkların egemenlik savaşı hüküm sürmüştür. MS 900-1521 yılları arasında ise Filipinlerde Datu, Rajah, Sultan ve Lakan boylarının kurduğu devletler hüküm sürmüştür.

1521'de Filipinler'e Ferdinand Magellan'nın gelmesi, ülkedeki İspanyol sömürgeciliğinin başlangıcı olmuştur. 1543'te İspanyol kâşif Ruy López de Villalobos bu takımadalara İspanyol kralı II. Felipe'nın onuruna Las Islas Filipinas adını vermiştir. Seyahatine Meksika'dan başlayarak 1565'te takımadalara ulaşan Miguel López de Legazpi, buradaki ilk İspanyol yerleşimini kurmuştur. Filipinler 300 yıldan daha fazla bir süre, İspanyol İmparatorluğu'nun bir parçası olarak kalmıştır. Bu durum, ülkede Katolikliğin baskın hâle gelmesiyle sonuçlanmıştır. Bu dönemde, Manila Asya ve Amerika kıtaları arasındaki ticaretin yönetildiği bir stratejik merkez hâline gelmiştir.

19. yüzyılın bitimiyle son dönemlerinde; Filipin Halk Uyanış Hareketi hızlı bir şekilde genişlemiştir. Bu hareket sonucunda ilk Filipin Cumhuriyeti kurulmuştur. Ancak bu devlet uzun ömürlü olmamış; Filipinlilerin bağımsızlık isteğine karşı Amerika Birleşik Devletleri bu ülkeye savaş ilan etmiştir. Filipin-Amerikan Savaşı, ABD'nin kesin galibiyeti ile sonuçlanmış, savaşta yaklaşık 1,5 milyon Filipinli ölmüştür. Bunu takip eden yıllarda, ülke Japon işgaline uğramıştır. Ancak Birleşik Devletler, takımadalardaki egemenliği yeniden sağlamıştır. Ülkedeki Amerikan egemenliği 1945'e kadar sürmüştür. II. Dünya Savaşı'ndan sonra Filipinler'in bağımsızlığı dünya devletleri tarafından tanınmıştır. Bu zamandan beri, ülkede kargaşalı bir demokrasi deneyimi sürecine girilmiştir. 20. yüzyılın ikinci yarısında ülkedeki demokratik düzen bozulmuş ve Ferdinand Marcos ülkedeki tüm gücü ele geçirmiştir. Bunun üzerine 1986'daki "İnsanların Gücü Hareketi" olarak bilinen olaylardan sonra Marcos yönetimi devrilmiştir. Bugün Filipinler, kalabalık nüfusu ve ekonomik potansiyeli ile orta güç devletlerinden biri olarak değerlendirilmektedir. Ülke; Birleşmiş Milletler, Dünya Ticaret Örgütü, ASEAN ve Doğu Asya Zirvesi örgütlerine üyedir.

Etimoloji

değiştir

Ülkeye Filipinler adı, İspanyol kralı II. Felipe'nin onuruna verilmiştir. İspanyol kâşif Ruy López de Villalobos 1542'deki seferi sırasında, Leyte ve Samar adalarını Filipinler olarak adlandırdı. Sonuç olarak, Las Islas Filipinas adlandırması takımadanın tüm adalarını kapsar biçimde kullanılmaya başlandı. Bu ad yaygınlaşmadan önce, Islas del Poniente (Batıdaki Adalar) ve Magellan'ın ada için kullandığı tabir olan San Lázaroda İspanyollar tarafından ada için kullanılmıştır.[7][8][9][10][11]

Filipinlerin resmî adı, ülke tarihi boyunca birçok kez değişmiştir. Filipin Halk Hareketi sürecinde yapılan Malolos Kongresi'nde ülkenin adı República Filipina ya da Philippine Republic olarak adlandırılması kararlaştırılmıştır. İspanyol-Amerikan Savaşı (1898) ve Filipin-Amerikan Savaşı (1899–1902)'ndan İngiliz Milletler Topluluğu'na dâhil olunan 1935-1946 dönemine kadar ülke resmî olarak, Philippine Islands (Filipin Adaları) olarak adlandırılmıştır. Bu adlandırma, ülkenin İspanyolcada kullanılan isminin çevirisi niteliği taşır. 1898 Paris Antlaşması'nda ülke için Filipinler adı kullanılmış ve bu ad günümüze kadar ülke için yaygın olarak kullanılan isim olmuştur. Ülkenin resmî adı, II. Dünya Savaşı'ndan beri "Filipinler Cumhuriyeti"dir.[12]

Tarih

değiştir

Tarih öncesi

değiştir

Ülkede yapılan araştırmalarda Callao (Kalo) adı verilen ön insan modelinin metatarsal kemiklerine rastlanmıştır. Bu kemikler üzerinde Uranyum-toryum tarihlendirme tekniği ile yapılan değerlendirmede; ülkedeki ilk yerleşimlerin 67,000 yıl önceye kadar gittiği saptanmıştır.[13] Bu keşiften önce ülkedeki ilk yerleşim gösteren insanların, Palawan'da bulunarak karbon testiyle 24,000 yıl önceye tarihlendirilen Tabonlar olduğu düşünülüyordu.[14][15] Negritolar da yarımadaya gelen ilk yerleşimcilerdendir. Ancak onların Filipinlere ne zaman geldiğine dair güvenilir bir kaynak yoktur.[16]

Antik Filipinlilerin kökeni hakkında birçok karşıtlık içeren görüş vardır. Dil bilimsel ve arkeolojik kanıtlara dayanarak en yaygın olarak kabul edilen görüş "Tayvan'dan çıkış modeli" olarak bilinir. Bu varsayıma göre, Avustronezyanlar kitle olarak MÖ 4000'den başlayarak Filipinlere göç etmeye başlamıştır. Ancak bundan daha önce takımadaya gelenler de vardır.[17][18] MÖ 1000'e kadar takım adaya yerleşenler, dört ayrı kol toplumsal grup olarak gelişim göstermiştir. Avlayıcı-toplayıcı boylar, savaşçı topluluklar, plütokratlar ve sahil şeridi beylikleridir.[19]

İlk devletler

değiştir
 
Toplumsal sınıfları tasvir eden Maginoolu bir Tagalog çifti (16. yüzyıl).

Ülkedeki bazı topluluklar dağınık bir yapı teşkil ederek kendi adalarında izole bir yaşam sürdürmüştür. Buna karşın, ülkede devlet teşkilatlanması kurarak Doğu, Kuzey ve Kuzeydoğu Asya ile önemli ticari ve kültürel ilişkiler oluşturan yapılanmalar oluştu. Bu dönemde, özellikle Brunei, Çin, Hindistan, Endonezya, Malezya ve Japonya ülkenin dış ilişkilerinde önemli devletlerdir. Bunun yanında bölgedeki küçük ada devletleriyle de ticari ilişkiler gelişmiştir.[20] Birinci binyılda ülkeyi oluşturan deniz beylikleri bu ticari ilişkilerin de yardımıyla önemli bir sosyoekonomik gelişim göstermiştir. Datular tarafından Malay Talassokrasi ile birlikte oluşturulan ittifak ve denizci beyliklerin katılımıyla İspanyolların önderliğinde kurulan bağımsız koloniler olan barangaylar bu gelişimin saç ayaklarını oluşturmuştur. Huanglar tarafından Çin himayesinde kurulan devletçikler.[21] ve Rajahlar tarafından Hindistan hinterlandında oluşturulan krallık da ülkedeki ticari etkinliklerin gelişmesinde etkili olmuştur.[22][23]

Filipinler'in millî devlet yapısındaki boy devleti hikâyesi çok eski değildir. Örneğin, Datu Puti, Atilerin yaşadığı bölgeyi satın alarak (Madja-as) Maca Emirliği'ni yönetmiştir.[24] Maca Emirliği, kurulduğu Panay adasının adını alarak Panay Emirliği ismiyle tarih sahnesine çıkmıştır. Hint kökenli Rajah Sri Bata Shaja önderliğindeki Butuan Emirliği ülkede ticari ayrıcalıklar kazanmıştır.[20] Lakandula hanedanlığının yönettiği Tondo Emirliği ve Cebu Emirliği de Filipinler'deki, Hint kökenli yönetimlere örnektir.[25]

Filipinler'deki İslam bölgelerinin kurularak; ülkenin İslam'dan haberdar olması 14. yüzyılın başlarına rastlamaktadır. 1380'de, Kerîmü'l-Mahdûm ve Şerîfü'l-Hâşim-Ebu-Bekir adlı Johore doğumlu bir Arap, Malakka yoluyla Sulu'ya geldi ve burada Sulu racasının kızıyla evlenerek Sulu Sultanlığı'nı kurdu.[26][27] 15. yüzyılın sonlarında Mindanao adası, Johoreli Şerîf Muhammed Kabungsuvan'ın çalışmalarıyla İslam'ı tanıdı. Şerîf Muhammed, bir İranun prensesi olan Paramisuli ile evlenerek Maguindanao Sultanlığı'nı kurdu. Bu sultanlık yönetimi, Lanao'yu da içerisine alan bir konfederasyon yapısına büründü.[28]

İslam, Mindanao'nun dışına çıkarak, kuzeyde Luzon'un güneyine kadar yayıldı. Manila, 1485-1521^deki Sultan Bolkiah yönetiminde İslamlaşmaya başladı. Tondo Emirliği, Raca Salalila'nın animistik yerli dinden vazgeçerek İslam'ı seçmesiyle Müslümanlığın yayılım alanları içerisine girdi.[29][30][31][32] Ancak buna rağmen, Animist İgorotlar, Malay Madja-aslar, Ma-iler ve Butuanlar gibi topluluklar kendi kültürlerini muhafaza etti. Bunun yanında bazı emirliklerde, İslam'a karşı bir tutum oluştu. Sonuç olarak, datular, racalar, huanglar, sultanlar ve kalanlar arasındaki mücadele, İspanya sömürge yönetimi ülkeye hâkim olana dek sürdü. İspanyol egemenliği yıllarında bu devletler İspanyol İmparatorluğu'na dâhil oldu. Böylece ülkenin İspanyollaşma ve Hristiyanlaşma süreci başlamış oldu.[33]

İspanyol sömürgeciliği

değiştir

1521'de Portekizli kâşif Ferdinand Magellan, Filipinler'e ulaşmıştır.[34] Sömürge kolonileri ise, İspanyol kâşif Miguel López de Legazpi'nin Meksika yoluyla adaya ayak basmasıyla 1565'te kurulmaya başlanmıştır. Ülkedeki en eski İspanyol sömürge yerleşimi Cebu'da kurulmuştur. Buradaki koloni daha sonra Panay adasına taşınmış ve yerli Visayanlar ile İspanyol askerileri arasında kurulan ittifak ülkedeki İspanyol nüfuzunu daha da artırmıştır. Böylece, bazı yerli toplulukların da desteğini alan İspanyollar İslam etkisindeki Manila yerleşimleri kendi etkileri altına almıştır. İslami yapılanmaların Manila'daki gücünü kıran İspanyollar, Manila'yı doğu Hint adalarındaki kolonilerinin yönetim merkezi olarak kullanmaya başlamıştır. Filipinli yerlilerin çıkardığı bir isyan olan Tondo Komplosu'nu bastırmayı başaran sömürge yönetimi, ülke üzerindeki çıkarlarından vazgeçmek istemeyen Çinli diktatör Limahong'u yenilgiye uğratmıştır.[35][36]

İspanyol egemenliği, ülkedeki dağınık yönetim erklerinin İspanyol temelli bir otoritede birleşmesi sonucunu doğurmuştur. Böylece, İspanyol sömürgeciliği, takımadaların siyasi birliklerini kurabilmeleri açısından önemli sonuçlar doğurmuştur. 1565'ten 1821'e kadar, Filipinler Nueva España Genel Valiliği'ne bağlı bir bölge olarak yönetilmiştir. Meksika Bağımsızlık Savaşı'ndan sonra ise ülke doğrudan Madrid'e bağlanmıştır. 16. ve 19. yüzyıllar arasında, Manila kalyonları ve Manila ile bağlantılı diğer donanma gücü, yılda bir ya da iki kez Acapulco'ya seferler düzenlemiştir. Bu sayede Amerika kaynaklı, mısır, domates, patates, biber ve ananas gibi gıdalar; Filipin topraklarında tanınmaya başlanmıştır. Tüm bunlar olurken, Katolik misyonerler; ülkedeki geniş ovalarda yaşayan halkın büyük bölümünü Hristiyanlığa yöneltmiştir. Ülkeye gelen Hristiyan vakıfları, birçok okul, üniversite ve hastane inşa etmiş; böylece halkın Hristiyanlığa girişi hızlanmıştır. İspanyol sömürge yönetimi, 1863'te aldığı bir kararla ülkedeki devlet okullarını parasız hâle getirmiştir. Filipinler'deki büyük eğitim seferberliği ise meyvelerini, Amerikan yönetimi yıllarında vermiştir.[37]

 
Propaganda Hareketi'nin önderleri: José Rizal, Marcelo H. del Pilar ve Mariano Ponce

Takımadadaki İspanyol egemenliği süresince; İspanya birçok dış ve iç sorunla mücadele etmek zorunda kalmıştır. Ülkedeki yerli boyların çıkardığı çokça isyan bastırılmış; özellikle ticaret gemilerine saldıran Çinli korsanlarla mücadele edilmiştir. Bunun yanında İspanyollar için adadaki en büyük dış tehditler Hollanda ve Portekiz yayılmacılığı olmuştur. Yedi Yıl Savaşı'nın bir parçası olarak Büyük Britanya Krallığı, Manila'yı 1762'den 1764'te kadar işgal altında tutmuştur. Ülkedeki İspanyol hakimiyeti Paris Antlaşması ile yeniden tesis edilmiştir.[33][38][39]

19. yüzyılda, Filipin limanları dünya ticaretine açıldı ve ülkede antropolojik sınıflar oluşmaya başladı. Birçok İspanyol ticaret için geldikleri Filipinler'de, aile kurdu. İber Yarımadası devlet geleneğine göre; yeni açılan Latin Amerika yerleşimlerindeki devlet pozisyonlarına sadece İspanyol kökenliler atanabiliyordu. Bu nedenle, özellikle Filipinler'deki Mestizo adı verilen karışık kökenli İspanyollar, yapılan ticaret çalışmalarıyla büyük finansal girdiler elde etti. Ülke ekonomisindeki kalkınma ve yerli halkın özgürlük isteği; Filipinler'deki yenilik hareketlerini güçlendirmeye başladı. 1872'de başarısızlıkla sonuçlanan Cavite İsyanı, Filipin Devrimi'nin öncüsü oldu.[33][40][41][42]

Ülkedeki sömürge yönetimini yıkma düşüncesi, 1872'de Mariano Gómez, José Burgos ve Jacinto Zamora adındaki üç rahibin insanları isyana azmettirmek suçuyla idam edilmesi sonrasında iyice alevlenmiştir.[40][41] Marcelo H. del Pilar, José Rizal ve Mariano Ponce; bu olaydan etkilenerek İspanya'da; Filipinler'de yapılacak yeni bir reform için lobi faaliyetlerine başlamıştır. Bunun sonucunda Rizal, 30 Aralık 1896'da isyan çıkarmaya teşvik suçundan idam edilmiştir.[43] Ancak reform yanlıları Andrés Bonifacio önderliğinde bir araya gelerek gizli bir örgüt olan ve Katipunan olarak adlandırılan yapılanmayı kurmuştur. Örgüt, silahlı isyan yoluyla İspanyol hükûmetinden bağımsızlık taleplerinde bulunmuştur.[42]

Bonifacio yönetimindeki Katipunan, 1896'da, Filipin Devrimi'ni başlatmıştır. Cavite'de Katipunan'dan ayrılan yeni bir grup Bonifacio'yu devirerek yerine Emilio Aguinaldo'yu getirdi. 1898'de Küba'da başlayan İspanya-Amerika Savaşı, Filipinler'e taşındı. Aguinaldo, 12 Haziran 1898'de Filipinler'in İspanya'dan bağımsızlığını Cavite'de ilan etti. Bir sonraki yıl, Birinci Filipin Cumhuriyeti, Barasoain Kilisesi'nde kuruldu.[33]

ABD Dönemi

değiştir
 
Başkan Manuel L. Quezon (Kasım 1942)

İspanya-Amerika Savaşı'nın son Amerikan zaferi olarak; Filipinler İspanya tarafından Amerika Birleşik Devletleri'ne devredilmiştir. Buna karşın ABD, 1898 Paris Antlaşması uyarınca İspanya'ya 20 milyon dolar tazminat ödemiştir.[44] ABD'nin yeni bir kurulum aşamasında olan Birinci Filipin Cumhuriyeti'ni tanımayacağı gittikçe netlik kazanmıştır. Bunun üzerine patlak veren Filipin-Amerikan Savaşı Birinci Cumhuriyet'in yenilgisiyle sonuçlanmıştır. Böylece ABD tarafından kurulan yeni bir hükûmete adayı yönetme yetkisi verilmiştir.[45]

Amerikan yönetimi ülkedeki, Birinci Cumhuriyeti oluşturan alt devletçikleri baskı altına almış ve güçlerini kırmıştır. Başta Sulu Sultanlığı olmak üzere, başkaldıran Tagalog Cumhuriyeti, Negros Cumhuriyeti ve Zamboanga Cumhuriyeti bu politika ile hakimiyet sahalarını kaybetmiştir.[46][47] Ancak bu dönem Filipinler için kültürel bir aydınlanma sürecini başlatmıştır. Filipin sineması ve edebiyatında büyük bir gelişim gözlemlenmiştir.[48][49][50] Daniel Burnham Manila'nın modern bir kente dönüşümü için yeni bir mimari plan hazırlamıştır[51]

1935'te, Filipinler'e dönemin Filipin Devlet Başkanı Manuel L. Quezon'un çabalarıyla İngiliz Milletler Topluluğu statüsü verilmiştir. Quezon, ulusal bir dilin tasarlanması ve kadınlara oy hakkının verilmesi konusunda çalışmalar yapmıştır.[52][53] Ülkenin bağımsızlığına kavuşması için çeşitli planlar yapsa da, ilerleyen yıllarda patlak veren II. Dünya Savaşı bu süreci sekteye uğratmıştır. II. Dünya Savaşı yıllarında ülke Japon İmparatorluğu tarafından işgal edilmiştir. Bunun ardında Japon destekli İkinci Filipin Devleti, José P. Laurel tarafından kurulmuştur. Bu devletin kurulmasının ardından, Manila Savaşı Dönemi'nde birçok katliam yapıldığı ve savaş suçunun işlendiği iddia edilmektedir. Bataan ölüm yürüyüşü ve Manila Katliamı bilinen tarihî vakalar bu iddiaların en önemlileridir.[54] 1944'te Quezon sürgünde olduğu ABD'de ölmüştür ve onun yerine Sergio Osmeña geçmiştir. 1945'te ise Müttefik Devletler Japonları yenilgiye uğratmıştır. II. Dünya Savaşı sonlanana kadar bir milyondan fazla Filipinlinin öldüğü tahmin edilmektedir.[55][56][57]

1986 yılında Japonya imparatoru Hirohito bu yaşananlardan ötürü özür dile getirmiştir.

Soğuk Savaş Dönemi

değiştir
 
Ferdinand ve Imelda Marcos, 1979

24 Ekim 1945'te,[58] Filipinler Birleşmiş Milletler'in kurucu üyelerinden biri olmuştur. Bir yıl sonra (4 Temmuz 1946'da) ise Amerika Birleşik Devletleri Manuel Roxas yönetimindeki Filipinler'in bağımsızlığını tanımıştır.[59] Soğuk Savaş Dönemi'nde Komünist bir gerilla hareketi olan Hukbalahap[60] özellikle ülkenin kırsal kesiminde etkili olmuştur. Başkan Elpidio Quirino'nun halefi Ramon Magsaysay; ülkedeki Hukbalahap propagandasını bastırmıştır.[61][62] Magsaysay'ın halefi Carlos P. Garcia ise ülkenin ilk millî politikalarının geliştirilmesinde önemli bir rol oynamıştır; Garcia, Emilio Aguinaldo'nun bağımsızlık ilanınını bayram ilan etmiştir. Böylece 4 Temmuz ile 12 Temmuz arası, Bağımsızlık Günü olarak kutlanmaya başlanmıştır.[63][64][65] Bunun yanında Filipinler, ülkenin doğusunda kalan Kuzey Borneo üzerinde hak iddia etmeye başlamıştır.[66][67]

1965'te, Macapagal; Ferdinand Marcos ile girdiği başkanlık yarışını kaybetmiştir. Marcos başkanlığının ilk dönemlerinde birçok kamusal projenin mimarı olmuştur. Ancak, halka açık fonlarda yapıldığı iddia edilen banka vurgunu gibi büyük yolsuzluk iddiaları ortaya çıkmıştır.[68] Bu iddiaların ardından, Marcos rejiminin son dönemlerinde, toplum geneline büyük bir kargaşa hâkim olmuştur. Bunun üzerine 21 Eylül 1972'de Marcos ülkede sıkıyönetim ilan etmiştir. Bu dönem ülkede büyük bir politik geri çekilme ortaya çıkmıştır. İnsan hakkı ihlalleri yaşanmış ve basına sansür uygulanmıştır. Marcos'un eşi olan Imelda'nın savurganlıklarının yanında ülkedeki yoksul sayısında büyük bir artış yaşanmıştır.[69]

21 Ağustos 1983'te, muhalif liderlerden Benigno Aquino Jr.'ye Manila Uluslararası Havaalanı'nda bir suikast düzenlenmiş ve Aquino öldürülmüştür. Aquino'nun eşi ise eşinin ölümünden sonra muhalefet cephesinin başına geçmiş ve başkanlık adayı olmuştur. Sonuç olarak, Aquino'nun eşi Maria Corazon Aquino; Marcos'a karşı 1986 devlet başkanlığı seçimlerinde aday olmuştur.[70] Marcos kazandığını açıklasa da muhalefet seçim sonuçlarının şaibeli olduğunu iddia etmiştir. Bunun üzerine halk sokaklara çıkmış ve Halkın Gücü Devrimi olarak bilinen olaylar sonucunda; Marcos rejimi devrilmiştir. Marcos ve onun müttefikleri, Hawaii'ye kaçmıştır. Ülkenin yeni devlet başkanı Corazón Aquino olmuştur.[70][71]

Günümüz

değiştir
 
Başkan Fidel V. Ramos 1998'de Pentagon ziyaretinde

1986'da ortaya çıkan reform hareketlerinden sonra; demokrasinin geri getirilmesi, ulusal borçların azaltılması ve yolsuzlukların önlenmesi için mücadele verilmiştir. Bunun yanında yeni rejimi devirmek için düzenlenen darbe girişimi engellenmiş, Moro'daki ayrılıkçı milislerle mücadele edilmiş, 4362 kişinin ölümüyle sonuçlanan MV Doña Paz feribot kazasının yaraları sarılmaya çalışılmış ve yeniden canlanan Komünist hareketlerin etkinliği azaltılmıştır.[72][73] Corazon Aquino'nun yönetimi Haziran 1991'deki Pinatubo Yanardağı patlamasıyla son bulmuştur.[74][75] 1991'de ABD Üslerinin Süresinin Uzatılması Antlaşması[76][77] parlamentoda kabul edilmemiştir. Bu karar uyarınca, Kasım 1991'de Clark Hava Üssü; Aralık 1992'de ise Subic Bay'daki üs tahliye edilmiştir. Böylece ülkedeki Amerikan askerî üstleri son bulmuştur.[78][79]

Filipinler ekonomisi "Asya Ekonomisinin Kaplanı" olarak adlandırılmaktadır. Mayıs 1992'deki Filipinler başkanlık seçimleriyle başa geçen Fidel V. Ramos'un yönetiminde yıllık ortalama %6'lık bir GSYİH artışı sağlanmıştır.[80] Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi ile sağlanan uzlaşı; ülkedeki ekonomik gelişim ve siyasi istikrara rağmen; 1997 Doğu Asya Mali Krizi ülkenin gelişimini sekteye uğratmıştır.[81][82]

Ramos'tan sonra başkanlık seçimlerini kazanan Joseph Estrada Haziran 1998'de göreve başlamıştır. Estrada döneminde Filipinler, 1997 Doğu Asya Mali Krizi'nin ortasında %-0,6 büyüme oranından % 3.4'lük (1999) bir büyüme oranına kadar ulaşmıştır.[83][84] Hükûmet, Mart 2000'de Moro İslamî Kurtuluş Cephesi 'ne karşı başlatılan operasyonlarda, direnişçilerin karargâhı da dâhil olmak üzere örgüt kampları etkisiz hâle getirilmiştir.[85][86] Ebu Seyyaf ile yapılan savaşın ortasında, hükûmet için yolsuzluk iddiaları gündeme gelmiştir.[87] Bunun üzerine, Estrada rejimi 2001 EDSA Devrimi ile yıkılmıştır. Estrada'nın yerine, Başkan Yardımcısı Gloria Macapagal-Arroyo 20 Ocak 2001, devlet başkanlığı koltuğuna oturmuştur.[88]

Arroyo'nun 9 yıllık yönetiminde, %4'lük GSYİH büyümesi 2002'den 2007'ye kadar %7'ye yükselmiştir ve 2004'te tamamlanan Manila Hafif Raylı Sistemi gibi önemli altyapı projeleri gerçekleştirilmiştir.[89] Küresel Ekonomik Kriz'den en çok etkilenmesi beklenen ülkelerden olan Filipinler; Arroyo yönetiminde krizin etkilerini azaltmayı başarmıştır.[90] Buna rağmen, ülke tarihinde birçok kez olduğu gibi ortaya çıkan rüşvet ve yolsuzluk iddiaları, Arroyo yönetiminin sonunu getirmiştir. 2004 başkanlık seçimlerinde kullanılan oyların yönlendirime uğratılmasıyla ortaya çıkan Hello Garci skandalı; ortaya atılan yolsuzluk iddialarının en çok öne çıkan maddesi olmuştur.[91][92][93][94] 23 Kasım 2009'da 34 gazetecinin öldürülmesine sonuçlanan Ampatuan Katliamı, Arroyo yönetiminin iyice sarsılmasına yol açtı.[95][96]

2010 seçimlerini kazanan Benigno Aquino III, ülkenin 15. devlet başkanı olmuştur. Aquino, ülkenin ilk bekâr devlet başkanı olmuştur.[97] 15 Ekim 2012'de Müslüman azınlığın yaşadığı ayrılıkçı Mindanao bölgesi ile Bangsamoro Çerçeve Antlaşması imzalanmıştır. Bangsamoro adıyla kurulacak özerk yapının temelleri atılmıştır.[98] Buna rağmen, ülkenin doğusundaki Sabah (Malezya) bölgesindeki sınır tartışmaları ve Güney Çin Denizi sorunu daha da kızışmıştır.[99][100][101] Filipinler, mali politikalar açısından başarılı bir dönem yaşamıştır. Özellikle 2013'te gayrisafi yurt içi hasılada sağlanan %7.2'lik büyüme ile Asya'nın en hızlı büyüyen ikinci devleti olmuştur.[102] Aquino 2013 Geliştirilmiş Temel Eğitim Yasası'nı onaylayarak yaygın olarak K-12 programının uygulanmasına başlanmıştır.[103] 8 Kasım 2013'te, Haiyan Tayfunu ülkeyi vurmuş ve özellikle Visayan bölgesinde büyük yıkıma neden olmuştur.[104][105]

Siyaset

değiştir

Filipinler, başkanlık sistemi ile yönetilen demokratik bir anayasal cumhuriyettir.[106] Özerk bir yapıda olan ve ulusal hükûmettin büyük ölçüde özgürler verdiği Müslüman Mindanao Özerk Bölgesi haricinde ülke üniter sistem ile yönetilmektedir. Ülkedeki yönetim sistemi Ramos yönetiminden beri tartışılmaktadır. Federal, tek meclisli ve parlamento sistemi ülkede uygulanması düşünülen yönetim biçimlerinden olmuştur.[107][108]

Filipinler'de başkan; hem devlet başkanı hem de hükûmet başkanıdır. Aynı zamanda başkomutandır. Başkan, halkın oylarıyla altı yıllık bir süre için seçilir. Seçilen başkan bakanlar kurulunu oluşturur ve bakanlar kuruluna başkanlık eder.[109] Ülkede çift meclisli sistem vardır. Meclisin üst kanadı olan senato, halk tarafından altı yıllık süre için seçilen vekillerden oluşur. Ülkedeki alt meclis ise Temsilciler Meclisi'dir. Temsilciler Meclisi için seçimler dört yılda bir yapılır. Vekiller, geniş bir temsili sağlama amacıyla hem belirli seçim bölgelerinden hem de sektörel alanlardan oysal parametrelerle seçilir.[109] Ülkedeki yargı yetkisi Yargıtay'a aittir. Filipinler Yargıtay'ı bir mahkeme başkanı ve raportör ile on dört kurum yargıcından oluşur. Bu üyelerin tamamı, Yargı ve İletişim Kurulunun aday göstermesi ile Başkan tarafından atanır.[109]

Uluslararası ilişkiler

değiştir
 
Washington'daki Filipinler Büyükelçiliği

Filipinler'in uluslararası ilişkileri ticaret ve diğer ülkelerde yaşayan yaklaşık 11 milyon Filipin kökenli yurttaşın korunması üzerine kurulmuştur.[110] Ülke Birleşmiş Milletler'in etkin ve kurucu üyesidir. Filipinler birçok kez Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'ne seçilmiştir. Carlos P. Romulo, Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun eski başkanlarındandır. Filipinler, BM İnsan Hakları Konseyi'nin de etkin üyelerindendir. Bunun yanı sıra ülke, Doğu Timor'daki barış misyonu kuvvetleri içerisinde yer alır.[111][112][113]

Filipinler, ASEAN'ın kurucu ve etkin üyelerindendir. Bu örgüt, Güneydoğu Asya bölgesinde bulunan devletler arasındaki ekonomik, kültürel ve sosyopolitik alandaki ilişkileri kuvvetlendirmek amacıyla kurulmuştur.[114] Ülke, blok ülkelerinin birçok zirvesine ev sahipliği yapmıştır.

Filipinler'in Amerika Birleşik Devletleri ile güçlü ilişkileri vardır.[110] ABD'nin NATO dışı müttefiklerinden olan ülke; Soğuk Savaş ve uluslararası terörizmle mücadele yıllarında Birleşik Devletler'in yanında yer almıştır. Buna rağmen zaman zaman ABD'nin ülkedeki varlığına dair tartışmalar alevlenmektedir. ABD'nin Subic Bay ve Clark'ta bulunan eski askerî üsleri ve güncel olarak bu ülke ile yapılan Askerî Güçlerin Geçişi Anlaşması ülke içinde tartışmalara neden olmaktadır.[110]

Japonya, ülkenin resmî gelişim programlarına yardımcı olan bir ülke olarak bilinmektedir. Ancak iki ülke arasında seks işçisi kadınların durumu gibi bazı tarihî sorunlar vardır. II. Dünya Savaşı'nda karşıt iki cephede yer alan bu iki ülke arasında bu açıdan kayda değer bir husumet yoktur.[115]

Ülkenin yabancı ülkelerle olan ilişkileri genellikle artı yönlüdür. Ortak demokratik değerler Avrupa ülkeleri ve Batı ile Filipinler'in ilişkilerini kolaylaştırmaktadır. Diğer gelişmekte olan ülkelerle benzer bir ekonomik durum çizelgesi gösteren ülke ekonomisi, bu yönden gelişmekte olan ülkelerle kuvvetli bir ekonomik ağ geliştirme misyonunu uygulamaktadır. Tarihî bağlar ve kültürel benzerlikler ülkenin İspanya ile ilişkilerinde köprü görevi üstlenmektedir.[116][117][118] Aile içi şiddet ve yurt dışına çalışmak için giden işçilerin savaşlardan etkilenmeleri gibi sorunlara rağmen,[119][120] Filipinler'in Orta Doğu ülkeleri ile kuvvetli ve iyi bağları vardır. Bu ülkelerde iki milyondan fazla Filipinli işçi çalışmaktadır.[121]

Komünizmin bir tehdit olmaktan çıkmasının ardından, 1950'lerdeki Filipinler ve Çin arasında oluşan düşmanca ilişkiler büyük ölçüde düzelmiştir. Ülke ile Çin arasındaki temel sorunlar Tayvan, Spratly Adası ve Çin'in yayılmacı dış politikasıdır. Bunun için Filipinler hâlâ Çin ile ilişkilerini dikkatli bir seyirde geliştirmeye çalışmaktadır.[115] Ülkenin son yıllarda geliştirdiği uluslararası siyaset şekli, özellikle Kuzeydoğu Asya ve Asya-Pasifik ülkeleri ile ticari ilişkiler kurmak üzerinedir.

Filipinler, Doğu Asya Zirvesi, Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği, Latin Birliği, G-24 ve Bağlantısızlar Hareketi'nin etkin bir üyesidir.[109] Ülke ayrıca İslam ülkeleri ile iş birliğini geliştirebilmek amacıyla İslam İşbirliği Teşkilatı'na gözlemci olarak katılmaktadır.

Ordu

değiştir

Filipinler Silahlı Kuvvetleri, anayasal olarak Filipinler'in korunmasından sorumlu olan ulusal güvenlik kurumudur. Ordu, üç ana koldan oluşur. Bunlar hava kuvvetleri, donanma (sahil güvenlik dâhil) ve kara kuvvetleridir.[122][123][124] Güncel olarak, Filipinler Ordusu istihdam yoluyla askere alınan gönüllülerden oluşmaktadır. Buna rağmen, Filipinler Anayasa'sına göre, belirli durumlarda askerlik zorunlu olabilmektedir.[125] Ülkedeki asayişin sağlanması Filipin Ulusal Polis Dairesinin sorumluluğundadır. Bu daire, İçişleri ve Yerel Yönetimler bakanlığına bağlıdır.[126][127]

Mindanao Müslüman özerk bölgesinde faaliyet gösteren Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi ülkenin en büyük ayrılıkçı gücüdür. Filipinler'in güvenlik siyasetini daha çok bu örgüte karşı mücadele oluşturmaktadır. Ülkedeki komünist Yeni Halk Ordusu ve Ebu Seyyaf gibi örgütler de merkezî yönetim tarafından önlem alınan diğer yapılanmalardır. Bunların yanında özellikle Mindanao'nun güneyindeki adalarda yabancıların fidye için kaçırılması gibi suç teşkil eden şebekeler etkindir.[128][129][130][131][132] Ancak son zamanlarda Filipinler hükûmetinin aldığı tedbirlerle bu şebekeler tarafından işlenen suçlar büyük oranda azaltılmıştır.[133][134]

Filipinler, II. Dünya Savaşı'ndan beri ABD'nin güvenlik ortağıdır. 1951'de bu ülke ile birlikte ikili savunma antlaşması imzalanmıştır. Filipinler Soğuk Savaş boyunca Amerikan politikalarını desteklemiştir. Bunun bir sonucu olarak, Filipinler Kore ve Vietnam savaşlarına katılmıştır. Komünizmin özellikle Güney Asya'ya yayılmasını engellemek amacıyla ABD, Birleşik Krallık, Tayland, Pakistan, Yeni Zelanda ve Avustralya'nın oluşturduğu SEATO'nun üyelerinden biri olmuştur.[135] ABD'nin uluslararası terörizm ile mücadele adı altında yürüttüğü faaliyetlerde ve Irak Savaşı'nda Filipinler koalisyon güçlerinin yanında yer almıştır.[136]

Yönetim birimleri

değiştir

Filipinler üç ada grubuna ayrılır, bunlar: Luzon, Visayas ve Mindanao'dur. Ülke 17 bölge, 81 il, 144 kent ve 1,491 belediyeden meydana gelir.[137] Ek olarak, 5446 sayılı Filipin Takımadaları Karasularının Tanımlanmasına Dair Kanun'un ikinci bendine göre, Filipinler Malezya'ya ait Sabah'ın doğusu hakkında hak iddia etmemektedir.[138][139]

 
Filipinlerin yönetimsel birimleri.
Bölge Tahsis Edilen Hükûmet Merkezi
Ilocos Bölgesi Bölge I San Fernando Şehri, La Union
Cagalay Vadisi Bölge II Tuguegarao Şehri, Cagayan
Merkez Luzon Bölge III San Farnando Şehri, Pampango
Calabarzon Bölge IV-A Calamba Şehri, Laguna
Mimaro Bölge IV-B Calapan Şehri, Oriental Mindora
Bicol Bölge V Lepazpi Şehri, Albay
Batı Visayas Bölge VI Iloilo Şehri
Merkez Visayas Bölge VII Cebu Şehri
Doğu Visayas Bölge VIII Tacloban Şehri
Zamboang Yarımadası Bölge IX Dagadian Şehri
Kuzey Mindanao Bölge X Cagaya del Oro Şehri
Davao Bölgesi Bölge XI Davao Şehri
Soccsksargen Bölge XII Kronodal Şehri, South Cotabato
Müslüman Mindanao Özerk Bölgesi ARMM Cotabato Şehri
Condiller Yönetim Bölgesi CAR Baguio Şehri
Ulusal Başşehir NCR Manila

Coğrafya

değiştir

Filipinler, 7.645 adacıktan oluşan bir takımadadır.[109] Ülkenin yüzölçümü, kara içinde bulunan su kitleleri de dikkate alındığında yaklaşık olarak 300.000 kilometre karedir.[140] 36.289 kilometrelik kıyı şeridi, ülkeyi dünyanın en uzun kıyı şeridine sahip 5. ülkesi yapmaktadır.[109][141] Filipinler, 116° 40' ve 126° 34' doğu boylamları ile 4° 40' ve 21° 10' kuzey enlemleri arasında bulunmaktadır. Ülkenin doğusunda Filipin Denizi, batısında Güney Çin Denizi ve güneyinde Celebes Denizi bulunmaktadır. Borneo adası ülkenin güneyinde bulunurken, ülkenin kuzeyinde Tayvan konumlanmaktadır. Maluku Adaları ve Sulawesi ülkenin güneybatısında iken Palau ülkenin doğusundadır.[109]

Ülkedeki dağlık adaların çoğu volkanik topraklardan oluşan tropik yağmur ormanları ile örtülüdür. Ülkenin en yüksek dağı Apo Dağı'dır. Mindanao adasında bulunan Apo Dağı, deniz seviyesinden 2.954 metre yüksektedir.[142][143] Filipin Çukurluğu'nda bulunan Galate Derinliği ülkenin en alçak noktasıdır. Ayrıca bu derinlik dünyadaki en alçak üçüncü noktadır. Bu çukurluk Filipin Denizi'nde bulunmaktadır.[144]

Ülkenin en uzun akarsuyu Kuzey Luzon'da bulunan Kagayan Nehri'dir. Manila Koyu, başkent Manila'nın kıyı şeridi boyunca uzanmaktadır. Bu koy ülkenin en büyük gölü olan Laguna'ya Pasig Nehri'yle bağlıdır. Subic Koyu, Davao Körfezi ve Moro Körfezi ülkedeki diğer önemli körfez ve koylardır. San Juanico Boğazı, Samar ve Leyte adalarını birbirinden ayırmaktadır. Ancak, San Juanico Köprüsü bu iki karayı birbirine bağlamaktadır.[145]

 
 
Ifugao/Igorot kuzey Filipinler'in dik dağlık bölgelerinde mahsul yetiştirmek için teras çiftçiliğinden yararlandı.

Ülke, Pasifik Deprem Kuşağı'nın batı saçakları üzerinde bulunmaktadır. Bunun için takımadalarda sıkça sismik ve volkanik faaliyetler görülmektedir. Filipin Denizi'nin doğusunda yer alan Benham Platosu, etkin bir deniz altı tektonik dalma kuşağıdır.[146] Filipinler'de günde yaklaşık 20 adet hafif şiddetli-hissedilmeyen deprem saptanmaktadır. Filipinler'deki bilinen son büyük deprem 1990 Luzon Depremi'dir.[147]

Ülkede Mayon, Pinatubo ve Taal gibi birçok aktif volkan vardır. Haziran 1991'deki Pinatubo Yanardağı patlaması, 20. yüzyıldaki en büyük ikinci volkanik patlamadır.[148] Ülkenin en önemli doğal miraslarından biri, Puerta Princesa Doğal Parkı'nın bulunduğu alandır. Burada bulunan yeraltı nehri, ülkenin tanınmış doğal turizm noktalarından birini oluşturmaktadır. Ayrıca Asya'nın en önemli orman ekosistemlerinden birini bölge bitey ve direy çeşitliliği açısından da önemli zenginliklere sahiptir.[149]

Ülkedeki volkanik faaliyetler nedeniyle toprağın mineral seviyesi ve maden çeşitliliği oldukça yüksektir. Tahminlere göre Filipinler, dünyada Güney Afrika Cumhuriyeti'nden sonra en fazla altın rezervine sahip ikinci ülkedir. Bunun yanında dünyadaki en büyük bakır rezervleri, Filipinler'dedir.[150] Ülke; nikel, kromit ve çinko açısından da zengindir. Buna rağmen, yüksek nüfus yoğunluğu, kötü yönetim ve teknik yetersizlikler sonucunda bu kaynakların büyük çoğunluğu işletilememektedir.[150]

Filipinler, jeotermal enerji konusunda önemli yatırımlar yapan ülkelerden biridir. Ülkedeki elektrik ihtiyacının %18'i jeotermal enerjiden sağlanmaktadır. Böylece Filipinler ABD'den sonra dünyadaki en büyük jeotermal enerji üreticisidir.[151]

Yaban yaşamı

değiştir
 
Matinloc Adası El Nido, Palawan
 
Filipin tersiyeri (Tarsius syrichta), En küçük canlılardan biri.

Filipinler'in sahip olduğu yağmur ormanları ve uzun sahili birçok kuş, bitki, hayvan ve deniz canlısına ev sahipliği yapmaktadır.[152] Filipinler dünyadaki on büyük biyoçeşitlilik barındıran ülkeden biridir.[153][154][155] Ülkede yaklaşık 1,1000 omurgalı canlı türü yaşamaktadır. Filipin topraklarında, başka yerlerde yaşamadığı düşünülen 100'den fazla memeli, 170'ten de fazla kuş türü bulunmaktadır.[156] Filipinler, son on yılda yeni keşfedilen 80 kadar memeli tür ile; dünyada en fazla yeni memeli tür keşfedilen ülkedir. Bu nedenle ülkedeki saptanan endemik çeşitlilik artmaktadır.[157]

Filipinler, büyük yırtıcı hayvanlardan yoksundur. Ancak, tuzlu su timsahları, piton ve kobra gibi yılan türleri ve bazı yırtıcı kuşlar bu durumun istisnasıdır. Özellikle, Filipinler'in ulusal kuş türü olarak bilinen Pithecophaga jefferyi; bazı araştırmacılar tarafından dünyanın en büyük kartalı olarak nitelendirilmektedir.[158][159] Ülkede yerel olarak Lolong adı ile bilinen timsah, bugüne kadar dünya üzerinde yakalanan en büyük timsah olarak kayıtlara geçmiştir.[160][161]

Asya palmiye misk kedisi, dugong ve Bohol'da yaşayan Filipin tersiyeri; ülkedeki önemli yerli hayvanlardır. Ülkede tahminen 13,500 bitki türü bulunmaktadır. Bunların 3,200 kadarı adaya özgü bitkilerdir.[156] Filipin yağmur ormanları bitey açısından oldukça zengindir. Orchidaceae ve Rafflesialar bu bitki örtüsünün en nadir türlerindendir.[162][163]

Filipin açıklarındaki deniz suyunun 2.200.000 kilometre karelik bölümünde, endemik ve çeşitli bir deniz yaşamı vardır. Burası Mercan Üçgeni olarak bilinen denizel bölgenin önemli bir parçasıdır.[138] Mercan ve deniz balıklarının toplam sayısının, sırasıyla 500 ve 2,400 civarında olduğu sanılmaktadır.[152][156] Ancak, yeni kayıtlar[164][165] ve keşfedilen türler[166][167][168] Filipin denizlerindeki bilinen türsel çeşitliliğin ve endemik varlığın sürekli bir biçimde artmasını sağlamaktadır. Sulu Denizi'nde bulunan Tubbataha Resifi, 1993'te, Dünya Mirası listesine alınmıştır. Ayrıca Filipin sularında yosun, inci ve yengeç yetiştiriciliği yaygındır.[152][169]

Sık sık yasa dışı kesimler yoluyla ormanların yok edilmesi, Filipinler'de iveğen bir sorundur. 1990'da ülke yüzölçümünün %70'i ormanlarla kaplıyken 1999'da bu oranda %18.3'lük bir azalma söz konusu olmuştur.[170] Ülkedeki birçok tür yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Araştırmacıların söylemlerine göre sadece Filipinler'in egemen olduğu Güneydoğu Asya bölgesinde 21. yüzyılın sonuna kadar türlerin %20'sini kapsayabilecek bir nesil tükenme tehlikesi bulunmaktadır.[171] Uluslararası Koruma Örgütü'ne göre, Filipinler biyoçeşitliliğin en fazla olduğu alanlardandır ve buna bağlı olarak öncelikli korunma alanlarından biridir.[162]

İklim

değiştir
 
Haiyan Tayfunu (Yolanda Tayfunu olarak da bilinir.)

Filipinler genel olarak sıcak ve nemli bir özellik gösteren tropik bir denizel iklime sahiptir. Ülkede üç mevsim yaşanmaktadır. Tag-init olarak bilinen mevsim, sıcak ve kurak yaz mevsimine karşılık gelir. Bu mevsim, marttan mayısa kadar sürmektedir. Tag-ulan, hazirandan kasıma kadar süren yağmurlu bir mevsimdir. Üçüncü mevsim ise tag-lamig adıyla bilinir. Aralıktan şubata kadar süren bu mevsimde kuru-soğuk bir hava ülkeye hâkim olur. Habagat adıyla bilinen ve ekimden mayısa kadar etkili olan rüzgârlar kuzeybatı musonlarıdır; kuru rüzgârlar şeklinde kasımdan nisana kadar kendini gösteren musonlar ise kuzeydoğu musonlarıdır. Bu kuzeydoğu musonlarına yerel dilde amihan adı verilmektedir.[172] Filipinler ülke genelinde genellikle 21 °C (70 °F) ile 32 °C (90 °F) seyretmektedir. Buna rağmen mevsimlere bağlı olarak daha soğuk veya daha sıcak sıcaklıklar da ölçülmektedir. Ülkenin en soğuk ayı ocaktır. En yüksek sıcaklıklar ise mayıs aylarında ölçülmektedir.[109][173]

Ülkenin yıllık sıcaklık ortalaması 26,6 °C (79,9 °F) civarındadır.[172] Ülke içerisindeki yerel sıcaklık değerleri karşılaştırıldığında, enlem ve boylamsal konum sıcaklık üzerinde birincil bir etki yaratmamaktadır. Ülkenin kuzeyi, güneyi, doğusu veya batısı dikkate alındığında, indirgenmiş sıcaklık (deniz seviyesindeki sıcaklık) yakın değerlerde olma eğilimindedir. Ülkedeki sıcaklık değerlerinde en etkili etkenin yükselti olduğu düşünülmektedir. Deniz seviyesinden yüksekliği 1.500 metre olan Baguio'da yıllık sıcaklı ortalaması deniz seviyesinin yaklaşık 18,3 °C (64,9 °F) altındadır. Bu durum Baguio'yu sıcak yaz döneminde önemli bir uğrak noktası hâline getirmektedir.[172]

Temmuzdan ocak ayına kadar, ülkede tayfun kuşağı etkisini göstermektedir. Bu dönem sel felaketlerinin yaşandığı ve sağanakların bastırdığı bir dilimdir.[174] Bu şekilde yağmurlarla birlikte, ülkede yılda yaklaşık olarak 90 kadar tayfun oluşur. Bu tayfunların sekiz ya da dokuzu kara üzerinde etkili olmaktadır.[175][176][177] Ülkedeki yıllık yağış miktarı dağlık doğu sahillerinde 5.000 milimetre kadardır. Ancak bazı korunaklı vadilerde bu değer 1.000 milimetreden daha azdır.[174] Takımadayı vuran bilinen en büyük dönencesel (tropik) kasırga Temmuz 1911'de meydana gelmiştir. Bu kasırgada Baguio'ya 24 saat içinde -birim alana- 1.168 milimetre yağmur düşmüştür.[178] Bagyo, Filipinlerde kasırga için kullanılan yerel bir tabirdir.[178]

Ekonomi

değiştir
 
Filipinler'in kişi başına reel GSYİH gelişimi
 
Filipinler ihracatının orantılı bir temsili, 2019

Filipinler tarımsal alanda, elektronik endüstrisinde ve hizmet sektöründe yeni endüstrileşen ülkedir. "Sonraki Onbir" ekonomilerinde listelenmiştir. Filipinler'in ekonomisinde önemli bir canlılık görülür.

Asya Finansal Krizi sonucunda Filipinler pesosunu bir doları 40 pesodan 26 pesoya düşürerek Filipin ekonomisini son derecede etkiledi. Düşük yabancı sermaye ülkeye girmesiyle temelini tarımın oluşturduğu ekonomide 1999'da %3 ve 2000'de %4 küçülme oldu. 2000'deki politik belirsizlikler peseyu zayıflatmış hatta daha ötesi bir doları 55 pesoya çıkararak pesonun en düşük seviyeye inmesine neden olmuştur.

1990'lardaki Asya finansal krizi, Filipinler'in ekonomisinde deneyim sağlamasına ve 2004'te %6'lık bir büyüme elde etmesini sağladı. Başbakan Gloria Macapagal Arroyo, 2020'lerde ülkesinin gelişmiş ülkeler arasında yer alacağını taahhüt etti. 2005'te Filipin pesosu Asya'nın en işlevsel parası oldu. 2006'da Filipin ekonomisi geçen yıla oranla %5,4'lik bir büyüme sağladı. Hükûmet gayrisafi millî hasılayı artırmak için 2007'de %7'lik, 2008'de %8'lik ve 2009'da %9'luk bir büyüme hedefliyor.

Muz ticaretinin ülke ekonomisine katkısı büyüktür. Bunun yanı sıra turizmin Filipin ekonomisinde önemli bir payı vardır.

Nüfus

değiştir
 
Filipinler'in Manila kentindeki Kara Nasıralı alayı.

Filipinler 105 milyonu aşan nüfusuyla (2012) dünyanın en çok nüfusuna sahip 12. ülkesidir. [1] 19 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. dünyanın en kalabalık 11. başkentidir. Okur-yazarlık oranı %92.5'tir (2003) ve bunda erkeklerin oranı kadınlarınkine hemen hemen eşittir. Yaşam süresi kadınlarda 69.91 ile 72.28 arasında, erkeklerde 66.44 yıldır. Nüfus yılda yaklaşık olarak %1.92 artmaktadır. 1903'ten beri 100 yılda nüfus 11 kat arttı. Bu da gösteriyor ki, büyüme oranı bölgedeki diğer ülkelere göre daha hızlıdır. (Endonezya 9 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. aynı sürede sadece 5 kat büyüdü).

Etnik gruplar

değiştir

Filipinliler çeşitli Avustralyanca kelimelerinin birbirini takip eden bin yıldan daha uzun bir süre boyunca etkisi altında kalmıştır.

Filipinliler şu anda, çeşitli etnik gruplar içeren, fakat sınırlanmayan şu gruplara bölünmüştür: Visayanlar, Tagaloglar, Ilocanolar, Morolar, Kapampangan, Bicolano, Pangasinense, Igorot, Lumad, Mangyan, Ibanag, Chabacano, Bajau, Ivatan ve Palawantribes.

Diller

değiştir

1987 Yasasında 11 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Filipince ve İngilizcenin her ikisi de resmî dil ilan edilmiştir. Birçok Filipinli İngilizceyi, Filipince'yi ve yerel dillerini anlayabilir, yazabilir ve konuşabilir.

On iki büyük bölgesel dil, yerel bölgelerinin yardımcı resmi dillerinin her birine konuşan bir milyondan daha fazla kişiden oluşmuştur. Bu diller: Tagalog, Cebuano, Ilocano, Hiligaynon, Waray-Waray, Kapampangan, Bikol, Pangasinan. Kinaray-a, Maranao, Maguindanao ve Tausug.

Din

değiştir
Filipinler'deki Dinî Yapı (2020)
Dinler/İnançlar
Katolikler
  
 %78.8
İslam
  
 %6.4
Iglesia ni Cristo
  
 %4.2
Filipin Bağımsız Kilisesi
  
 %1.4
Yedinci Gün Adventist Kilisesi
  
 %1.3
Diğer Hristiyanlar
  
 %3.8
Diğer yada Yok
  
 %5.7
Ulusal İstatistik Kurumunun 2020 raporu esas alınmıştır.[179]

Filipinler din ve devlet işlerinin birbirinden ayrıldığı laik bir ülkedir. Ülke, uzun süre İspanyol kültürünün etkisinde kaldığı için Katolik yapı baskındır. Bu yönüyle, eski Portekiz sömürgesi olan Doğu Timor ile birlikte Asya kıtasında Katoliklerin çoğunlukta olduğu iki ülkeden biri'dir. 2020 nüfus sayımına göre nüfusun yaklaşık %88'i Hristiyan; yaklaşık %79'u Katolik Kilisesi'ne, yaklaşık %9'u ise Protestanlığa ve Filipin Bağımsız Kilisesi, Iglesia ni Cristo, Yehova Şahitleri, Yedinci Gün Adventist Kilisesi, Apostolik Katolik Kilisesi, Filipinler Birleşik Mesih Kilisesi, Tanrı'nın Uluslararası Üyeleri Kilisesi (MCGI) ve Pentekostallar gibi mezheplere mensuptur.[179]

Mindanao, Palawan ve Bangsamoro olarak bilinen Sulu Takımadaları Müslüman toplulukların yoğunlaştığı yerlerdir.[180][181] Ancak, bazı Müslüman Filipinliler; bu bölgelerden ülkenin farklı kırsal ve kentsel yerleşimlerine göç etmiştir. Ülkedeki Müslümanlar arasında, Sünni İslam'ın Şafii kolu yaygındır.[30] Ancak ülkede Ahmedîliğe mensup insanlar da vardır.[182]

Filipinler'de ülke nüfusunun yaklaşık %2'sini geleneksel Filipin dinleri oluşturmaktadır.[183] Bu dinler bazı yerli kabilelerde yaygındır. Bu dinler kültürel etkilenme ile Hristiyanlık ve İslam ile uyumlu hâle gelmiştir. Animizm, halk kültü ve Şamanizm inançları; geçmişten günümüze ulaşan inanış biçemleridir. Dinî kanaat liderleri olan albularyo, babaylan ve manghihilotlar, geleneksel dinlerin bugüne ulaşmasında önemli etki sahibidir. Filipinler'de halkın yaklaşık %1'i Budizm ve Taoizm inancına sahiptir.[183][184] Bu dinler ve Çin halk kültlerinin oluşturduğu inançlar; özellikle Çin kökenli toplulukların bulunduğu bölgelerde yaygındır.[181] Ayrıca ülkede, az sayıda Hinduizm, Sihizm, Yahudilik ve Bahailik dinlerinin inanırları vardır.[185] Ülkede, hiçbir dine inanmayanların sayısı yaklaşık 1% ile 11% arasındadır.[183][184][186][187]

Kültür

değiştir
 
Filipin müzik geleneğinin örneği olan vurmalı çalgılar.

Filipin kültürü doğu ve batı uygarlıklarının birleşiminden oluşur. Filipinler, Malay mirasının diğer Asya ülkelerini de etkileyen yönlerini barındırır. Bununla birlikte, Amerikan ve İspanyol kültürü; ülkedeki kültürel varlığın önemli parçalarıdır. Filipinler'de, önemli bir kişinin adına düzenlenen anma veya kutlama şölenleri oldukça yaygındır. Bu şölenler ülkede barrio fiestas adıyla bilinmektedir.

Moriones ve Sinulog festivalleri ülkedeki en bilinen şölenlerdir. Bunun gibi toplumsal kutlamalarda müzik ve dans ön plandadır. Ülkedeki bazı geleneksel değerler değişime uğrarken bazıları adım adım modernleşme nedeniyle yok olmaktadır. Bayanihan Filipin Ulusal Halk Dansları Birliği, ülke genelindeki birçok geleneksel dans türünü koruma altına almak için çalışmalar yürütmektedir. Birliğin yaptığı simgesel çalışmalar; bu oluşumun adını ülke çapında duyurmasını sağlamıştır.

Dış bağlantılar

değiştir
Vikipedi'nin kardeş projelerinden
'
hakkında daha fazla bilgi edinin
  Vikisözlük'te tanımlar
  Commons'ta dosyalar
  Vikihaber'de haberler

Filipinler fotoğrafları

değiştir
  •  
    Intramuros'a giriş kapısı
  •  
    Filipinlerin kahramanı José Rizal'ın heykeli
  •  
    Osmanlı'nın Filipinler'de inşa ettiği yapı:Osmanlı Camii
  •  
    Flipinler Bayrağı

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022. 
  2. ^ "More islands, more fun in PH" (İngilizce). 20 Şubat 2016. 7 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2018. 
  3. ^ "Philippines joyous as baby Chonalyn's arrival means population hits 100m". the Guardian. 15 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2015. 
  4. ^ "Projections". 13 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2015. 
  5. ^ "List of Asian countries by population". 13 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2015. 
  6. ^ "Commission on Filipinos Overseas" (PDF). 20 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2015. 
  7. ^ Scott, William Henry. (1994). Barangay: Sixteenth-century Philippine Culture and Society. Ateneo de Manila University Press. s. 6. ISBN 971-550-135-4. 
  8. ^ Spate, Oskar H. K. (1979). "Chapter 4. Magellan's Successors: Loaysa to Urdaneta. Two failures: Grijalva and Villalobos". The Spanish Lake – The Pacific since Magellan, Volume I. Taylor & Francis. s. 97. ISBN 0-7099-0049-X. 16 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2010. 
  9. ^ Friis, Herman Ralph. (Ed.). (1967). The Pacific Basin: A History of Its Geographical Exploration. American Geographical Society. s. 369. 
  10. ^ Galang, Zoilo M. (Ed.). (1957). Encyclopedia of the Philippines, Volume 15 (3. bas.). E. Floro. s. 46. 
  11. ^ Tarling, Nicholas. (1999). The Cambridge History of Southeast Asia – Volume One, Part Two – From c. 1500 to c. 1800. Cambridge, UK: Cambridge University Press. s. 12. ISBN 0-521-66370-9. 
  12. ^ Quezon, Manuel, III. (28 Mart 2005). "The Philippines are or is?" 30 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Manuel L. Quezon III: The Daily Dose. 20 Aralık 2009.
  13. ^ Henderson, Barney (4 Ağustos 2010). "Archaeologists unearth 67000-year-old human bone in Philippines". Londra: The Daily Telegraph. 5 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2010. 
  14. ^ Fox, Robert B. (1970). "The Tabon Caves: Archaeological Explorations and Excavations on Palawan". National Museum. s. 44. ASIN B001O7GGNI. Erişim tarihi: 16 Aralık 2009. 
  15. ^ Scott, William Henry. (1984). "Prehispanic Source Materials for the Study of Philippine History". Quezon City: New Day Publishers. s. 15. ISBN 971-10-0227-2. 
  16. ^ Scott, William Henry. (1984). "Prehispanic Source Materials for the Study of Philippine History". Quezon City: New Day Publishers. s. 138. ISBN 971-10-0227-2. 
  17. ^ Solheim, Wilhelm G., II. (Ocak 2006). "Origins of the Filipinos and Their Languages" (PDF). 3 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2009. 
  18. ^ Mijares, Armand Salvador B. (2006). The Early Austronesian Migration To Luzon: Perspectives From The Peñablanca Cave Sites 7 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association 26: 72–78.
  19. ^ Legarda, Benito, Jr. (2001). "Cultural Landmarks and their Interactions with Economic Factors in the Second Millennium in the Philippines". Cilt 23. Kinaadman (Wisdom) A Journal of the Southern Philippines. s. 40. 
  20. ^ a b "Timeline of history". 5 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2009. 
  21. ^ * Ibrahim, Ahmad; Sharon Siddique; Yasmin Hussain (1985). Readings on Islam in Southeast Asia. Institute of Southeast Asian Studies. s. 51. ISBN 978-9971-988-08-1. 
  22. ^ Legarda, Benito, Jr. (2001). "Cultural Landmarks and their Interactions with Economic Factors in the Second Millennium in the Philippines". Kinaadman (Wisdom) A Journal of the Southern Philippines. Cilt 23. s. 40. 
  23. ^ "Filipino epic comes to life". 3 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2015. 
  24. ^ Prehispanic Source Materials sayfa 74 by William Henry Scott (NEW DAY PUBLISHERS INC.)
  25. ^ Zhang Xie. (1618) (in Chinese). Dong Xi Yang Kao [A Study of the Eastern and Western Oceans] Volume 5 10 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Çince: 東西洋考). ISBN 7532515931. MID 00024687. Retrieved Aralık 18, 2009.
  26. ^ 100 Events That Shaped The Philippines (Adarna Book Services Inc. 1999 Published by National Centennial Commission) sayfa 72 "The Founding of the Sulu Sultanate"
  27. ^ Bascar, C.M. (n.d.). Sultanate of Sulu, "The Unconquered Kingdom" 1 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved Aralık 19, 2009 from The Royal Hashemite Sultanate of Sulu & Sabah Official Website 22 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Şablon:Verify credibility
  28. ^ "The Maguindanao Sultanate" 26 Ocak 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Moro National Liberation Front web site. "The Political and Religious History of the Bangsamoro People, condensed from the book Muslims in the Philippines by Dr. C. A. Majul." Retrieved January 9, 2008.
  29. ^ Pusat Sejarah Brunei 9 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved February 7, 2009.
  30. ^ a b McAmis, Robert Day (2002). Malay Muslims: The History and Challenge of Resurgent Islam in Southeast Asia. Wm. B. Eerdmans Publishing. ss. 18-24, 53-61. ISBN 0-8028-4945-8. Erişim tarihi: 7 Ocak 2010. 
  31. ^ Munoz, Paul Michel (2006). Early Kingdoms of the Indonesian Archipelago and the Malay Peninsula. Singapore: Editions Didier Millet. s. 171. ISBN 981-4155-67-5. 
  32. ^ U.S. Department of State. Bureau of East Asian and Pacific Affairs. (June 2009). Background Note: Brunei 2 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved Aralık 18, 2009.
  33. ^ a b c d Agoncillo, Teodoro A. (1990). History of the Filipino People (8.8yayımcı=Garotech Publishing bas.). s. 22. ISBN 971-8711-06-6. 
  34. ^ Zaide, Gregorio F. and Sonia M. Zaide (2004). Philippine History and Government (6.6yayımcı=All-Nations Publishing Company bas.). 
  35. ^ Kurlansky, Mark. (1999). The Basque History of the World. New York: Walker & Company. p. 64. ISBN 0-8027-1349-1.
  36. ^ Joaquin, Nick. (1988). Culture and History: Occasional Notes on the Process of Philippine Becoming. Manila: Solar Publishing.
  37. ^ Dolan, Ronald E. (Ed.). (1991). "Education" 13 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Philippines: A Country Study 18 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Washington: GPO for the Library of Congress. Retrieved Aralık 20, 2009 from Country Studies US Website 23 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  38. ^ Halili, Maria Christine N. (2004). Philippine History. Rex Bookstore. ss. 119-120. ISBN 971-23-3934-3. Erişim tarihi: 8 Ocak 2010. 
  39. ^ De Borja, Marciano R. (2005). Basques in the Philippines. University of Nevada Press. ss. 81-83. ISBN 0-87417-590-9. Erişim tarihi: 8 Ocak 2010. [ölü/kırık bağlantı]
  40. ^ a b Nuguid, Nati. (1972). "The Cavite Mutiny" 12 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. in Mary R. Tagle. 12 Events that Have Influenced Philippine History. [Manila]: National Media Production Center. Retrieved Aralık 20, 2009 from StuartXchange Website 28 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  41. ^ a b Joaquin, Nick. A Question of Heroes.
  42. ^ a b Richardson, Jim (Ocak 2006). "Andrés Bonifacio Letter to Julio Nakpil, April 24, 1897". Documents of the Katipunan. 15 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2009. 
  43. ^ Ocampo, Ambeth. (1999). Rizal Without the Overcoat (Expanded bas.). Pasig City: Anvil Publishing, Inc. ISBN 971-27-0920-5. 
  44. ^ Price, Michael G. (2002). Foreword. In A. B. Feuer, America at War: the Philippines, 1898–1913 22 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (pp. xiii–xvi). Westport, Connecticut: Greenwood. ISBN 0-275-96821-9.
  45. ^ Gates, John M. (Kasım 2002). "The Pacification of the Philippines". The U.S. Army and Irregular Warfare. 12 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2010. 
  46. ^ Kho, Madge. "The Bates Treaty". PhilippineUpdate.com. 27 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2007. 
  47. ^ "History of The Republic of Zamboanga (May 1899 – March 1903)". Zamboanga City: Zamboanga. 18 Temmuz 2009. 2 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010. 
  48. ^ "2014 Philippines Yearly Box Office Results". 13 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2015. 
  49. ^ Armes, Roy. "Third World Film Making and the West" 18 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., p.152. University of California Press, 1987. Retrieved on January 9, 2011.
  50. ^ "The Role of José Nepomuceno in the Philippine Society: What language did his silent film speaks?" 12 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Stockholm University Publications. Retrieved on January 28, 2014.
  51. ^ Moore, Charles (1921). "Daniel H. Burnham: Planner of Cities" 18 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Houghton Mifflin and Co., Boston and New York.
  52. ^ Molina, Antonio. The Philippines: Through the centuries. Manila: University of Sto. Tomas Cooperative, 1961. Print.
  53. ^ Manapat, Carlos, et al. Economics, Taxation, and Agrarian Reform. Quezon City: C&E Pub., 2010.Print.
  54. ^ White, Matthew. "Death Tolls for the Man-made Megadeaths of the 20th Century" 2 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved August 1, 2007.
  55. ^ Rottman, Gordon L. (2002). World War 2 Pacific Island Guide – A Geo-Military Study 18 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Westport, Connecticut: Greenwood Press. p. 318 18 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. ISBN 0-313-31395-4.
  56. ^ "Cebu". encyclopedia.com, citing The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 11 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2010. 
  57. ^ Zaide, Sonia M. (1994). The Philippines: A Unique Nation. All-Nations Publishing Co. s. 354. ISBN 971-642-071-4. 
  58. ^ "Founding Member States". United Nations. 7 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015. 
  59. ^ "East & Southeast Asia :: Philippines". The World Factbook. Washington, DC: Author: Central Intelligence Agency. 28 Ekim 2009. 17 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2009. 
  60. ^ Jeff Goodwin, No Other Way Out 18 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Cambridge University Press, 2001, p.119, ISBN 0-521-62948-9, ISBN 978-0-521-62948-5
  61. ^ Molina, Antonio. The Philippines: Through the Centuries. Manila: University of Sto. Tomas Cooperative, 1961. Print.
  62. ^ Carlos P. Romulo and Marvin M. Gray, The Magsaysay Story (1956), is a full-length biography
  63. ^ "Our Vision and Mission". prescarlosgarcia.org. 26 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015. 
  64. ^ Diosdado Macapagal. "Proclamation No. 28 Declaring June 12 as Philippine Independence Day". Philippine History Group of Los Angeles. 18 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2009. 
  65. ^ Manuel S. Satorre, Jr. "President Diosdado Macapagal set RP Independence Day on June 12". positivenewsmedia.net. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2008. 
  66. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 15 Nisan 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015. 
  67. ^ Weatherbee, Donald E.; Ralf Emmers; Mari Pangestu; Leonard C. Sebastian (2005). International relations in Southeast Asia. Rowman & Littlefield. ss. 68-69. ISBN 0-7425-2842-1. 12 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2009. 
  68. ^ What happened to the Marcos fortune? 20 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. BBC News. January 24, 2013.
  69. ^ Tarling, Nicholas (2000). The Cambridge History of Southeast Asia: From World War II to the Present, Volume 4. Cambridge University Press. s. 293. ISBN 0-521-66372-5. Erişim tarihi: 7 Ocak 2010. 
  70. ^ a b Chandler, David P. and David Joel Steinberg (1987). In Search of Southeast Asia: A Modern History (Revised 2nd bas.). University of Hawaii Press. ss. 431-442. ISBN 0-8248-1110-0. Erişim tarihi: 7 Ocak 2010. 
  71. ^ Osborne, Milton E. Southeast Asia: An Introductory History (9.9yıl=2004 bas.). Allen & Unwin. ss. 235-241. ISBN 1-74114-448-5. Erişim tarihi: 7 Ocak 2010. 
  72. ^ "Gov't drafts new framework to guide peace talks with leftist rebels". The Philippine Star. 6 Mayıs 2013. 18 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014. 
  73. ^ Julie Alipala (2 Ekim 2010). "RP terror campaign cost lives of 11 US, 572 RP soldiers—military". Philippine Daily Inquirer. 22 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2012. 
  74. ^ "Tarlac map" 13 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. University of Texas in Austin Library. Retrieved on August 2, 2011.
  75. ^ "Report of the Philippine Commission to the President, 1901 Vol. III" 18 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., pg. 141. Government Printing Office, Washington, 1901.
  76. ^ Shenon, Phillip (16 Eylül 1991). "Philippine Senate votes to Reject U.S. Base Renewal". The New York Times. 6 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2014. 
  77. ^ De Santos, Jonathan (16 Eylül 2011). "Philippine Senators remember day when they rejected US bases treaty". Sun Star Manila. 6 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2014. 
  78. ^ Whaley, Floyd (26 Nisan 2013). "Shadows of an Old Military Base". The New York Times. 9 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2014. 
  79. ^ Drogin, Bob (27 Kasım 1991). "After 89 Years, U.S. Lowers Flag at Clark Air Base". Los Angeles Times. 25 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2011. 
  80. ^ Pempel, T. J. The Politics of the Asian Economic Crisis. Cornell University Press, 1999. s. 163. ISBN 978-0-801-48634-0. 6 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014. 
  81. ^ "Financial Crisis and Global Governance: A Network Analysis". Temmuz 2009. 7 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2012.  by Andrew Sheng, Adj. Prof., Tsinghua University ve University of Malaya
  82. ^ "Analyzing Systemic Risk with Financial Networks During a Financial Crash" (PDF). 8 Mart 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2014.  by Taylan Yenilmez, Tinbergen Institute and Burak Saltoglu, Bogazici University
  83. ^ "THE PHILIPPINES: CONSOLIDATING ECONOMIC GROWTH". Bangko Sentral ng Pilipinas. 13 Mart 2000. 18 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014. 
  84. ^ "Records prove Estrada's achievements". Philippine Daily Inquirer. 7 Ekim 2008. 21 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2014. 
  85. ^ "Speech of Former President Estrada on the GRP-MORO Conflict". Philippine Human Development Network. 18 Eylül 2008. 17 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014. 
  86. ^ "Philippine Military Takes Moro Headquarters". People's Daily. 10 Temmuz 2000. 1 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014. 
  87. ^ "2 US Navy men, 1 Marine killed in Sulu land mine blast". GMA News. 29 Eylül 2009. 2 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2009. Two US Navy personnel and one Philippine Marine soldier were killed when a land mine exploded along a road in Indanan, Sulu Tuesday morning, an official said. The American fatalities were members of the US Navy construction brigade, Armed Forces of the Philippines (AFP) spokesman Lt. Col. Romeo Brawner Jr. told GMANews.TV in a telephone interview. He did not disclose the identities of all three casualties.  and
    Al Pessin (29 Eylül 2009). "Pentagon Says Troops Killed in Philippines Hit by Roadside Bomb". Voice of America. Erişim tarihi: 12 Ocak 2011.  and
    "Troops killed in Philippines blast". Al Jazeera. 29 Eylül 2009. 3 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2009.  and
    Jim Gomez (29 Eylül 2009). "2 US troops killed in Philippines blast". CBS News. 2 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2011. 
  88. ^ Dirk J. Barreveld (2001). Philippine President Estada Impeached!: How the President of the World's 13th Most Populous Country Stumbles Over His Mistresses, a Chinese Conspiracy and the Garbage of His Capital. iUniverse. ss. 476. ISBN 978-0-595-18437-8. 18 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015. 
  89. ^ "Timeline: LRT, MRT construction". The Philippine Star. 19 Temmuz 2013. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2014. 
  90. ^ Dante B. Canlas, Muhammad Ehsan Khan, Juzhong Zhuang (2011). Diagnosing the Philippine Economy: Toward Inclusive Growth. Anthem Press. s. 107. ISBN 0-85728-939-X. 13 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015. 
  91. ^ "Bolante Faces Off with Senators Over Fertilizer Fund Scam". ANC. 13 Kasım 2008. 2 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2008. 
  92. ^ "Arroyo claims hollow victory" 5 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Leslie Davis, Asia Times Online, September 27, 2005.
  93. ^ Dizon, David. "Corruption was Gloria's biggest mistake: survey". ABS-CBN News and Current Affairs. 13 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2012. 
  94. ^ Press, Associated (18 Kasım 2011). "Philippines charges Gloria Arroyo with corruption". The Guardian. 20 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2012. Former president is formally accused of electoral fraud after government rushed to court as she tried to leave country 
  95. ^ Jimenez-Gutierrez, Jason (23 Kasım 2010). "Philippines mourns massacre victims". Philippine Daily Inquirer. 27 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2010. 
  96. ^ Analyn Perez (25 Kasım 2009). "The Ampatuan Massacre: a map and timeline". GMA News. 15 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015. 
  97. ^ Manuel L. Quezon III (19 Haziran 2010). "Trivia on Aquino and Binay". ABS-CBN News and Current Affairs. 23 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014. 
  98. ^ gov.ph (15 Ekim 2012). "Speech of President Benigno Aquino III during the signing of the Framework Agreement on the Bangsamoro". Gov.ph. 28 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2014. 
  99. ^ "The Republic of the Philippines v. The People's Republic of China". Pca-cpa.org. 27 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2013. 
  100. ^ Del Cappar, Michaela (25 Nisan 2013). "ITLOS completes five-man tribunal that will hear PHL case vs. China". GMA News One. 30 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2013. 
  101. ^ Frialde, Mike (23 Şubat 2013). "Sultanate of Sulu wants Sabah returned to Phl". The Philippine Star. 11 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2013. 
  102. ^ "Philippine economy expands 7.2% in 2013". The Philippine Star. 30 Ocak 2014. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014. 
  103. ^ "Aquino signs K-12 bill into law". Rappler. 15 Mayıs 2013. 11 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014. 
  104. ^ Typhoon Haiyan death toll rises over 5,000. BBC. 22 Kasım 2013. 24 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013. 
  105. ^ "Tacloban: City at the centre of the storm". BBC. 12 Kasım 2013. 17 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014. 
  106. ^ "Country description". US State Department Website. US State Department Website. Ocak 2012. 12 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2012. The Philippines is an emerging economy with a democratic system of government. 
  107. ^ Robles, Alan C. (2008). "Civil service reform: Whose service?". D+C. Internationale Weiterbildung und Entwicklung. ss. 285-289. 11 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2008. 
  108. ^ Bigornia, Amante. (17 Eylül 1997). "The 'consultations' on Charter change". The Manila Standard. 3 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2009. 
  109. ^ a b c d e f g h 13 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (older version – as it existed in 2009 – during the presidency of Gloria Macapagal Arroyo), The Official Government Portal of the Republic of the Philippines.
  110. ^ a b c U.S. Department of State. Bureau of East Asian and Pacific Affairs. (Ekim 2009). "Background Note: Philippines". 23 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2009. 
  111. ^ Permanent Mission of the Republic of the Philippines to the United Nations. [c. 2008]. About Us 1 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 13 Ağustos 2010.
  112. ^ Permanent Mission of the Republic of the Philippines to the United Nations. [c. 2008]. Filipinler ve BM Güvenlik Konseyi 12 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 12 Ocak 2008.
  113. ^ United Nations Security Council. (O25 Ekim 1999). Resolution 1272 21 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. [S-RES-1272(1999)]. 21 Mart 2010.
  114. ^ Bangkok Declaration. (August 8, 1967). Retrieved Aralık 20, 2009 from Wikisource.
  115. ^ a b Dolan, Ronald E. (Ed.). (1991). "Relations with Asian Neighbors" 29 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Philippines: A Country Study 18 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Washington: GPO for the Library of Congress. Retrieved January 5, 2010 from Country Studies US Website 23 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  116. ^ Matikas Santos (15 Eylül 2014). "PH-Spain bilateral relations in a nutshell". Philippine Daily Inquirer. 7 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2014. 
  117. ^ "Stock Estimate of Overseas Filipinos As of Aralık 2009" (PDF). Philippine Overseas Employment Administration. 1 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2011. 
  118. ^ "Filipino Among Royal Guards of King of Spain". ABS CBN News. 8 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2009. 
  119. ^ Leonard, John (3 Temmuz 2008). "OFW rights violation worsens under the Arroyo administration". Filipino OFWs Qatar. 7 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2009. 
  120. ^ Olea, Ronalyn (25 Ekim 2008). "Middle East is 'Most Distressing OFW Destination' - Migrant Group". Bulatlat News. 21 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2009. 
  121. ^ Torres, Estrella (22 Ocak 2009). "Saudi Arabia will still need RP medical professionals". Business Mirror. 23 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2009. 
  122. ^ "Shoulder Ranks (Officers)". The Philippine Army. 13 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2014. 
  123. ^ "Philippine Military Rank Insignia". Globalsecurity.org. 16 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2014. 
  124. ^ "AFP Organization". 19 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2008. 
  125. ^ "The Philippine Constitution". 4 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2015. 
  126. ^ "Department of the Interior and Local Government Act of 1990" 26 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Lawphil.net. Retrieved January 30, 2014.
  127. ^ "Republic Act No. 6975". The LAWPHiL Project. 26 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2012. 
  128. ^ Hayden Cooper, May 1, 2012, Australian Broadcasting Corporation, Government urged to help kidnapped Australian 8 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Retrieved September 3, 2014, "...Warren Richard Rodwell from Australia being held captive by this group since Aralık 5, 2011...please do whatever to raise the 2 million US dollars they are asking for my release ..."
  129. ^ RICHARD SHEARS and DANIEL MILLER, January 31, 2013, Daily Mail, 'He will suffer unusual way of death': Islamic terrorists' chilling threat to murder Australian captive unless ransom is paid 21 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Retrieved September 3, 2014, "...Former soldier, 54, seized from his home in the Philippines 13 months ago..."
  130. ^ Florante S. Solmerin, Aralık 7, 2013, Manila Standard, Abu Sayyaf keeping 17 foreigners hostage 6 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Retrieved September 3, 2014, "...17 foreigners, mostly birdwatchers, were being held hostage by the Abu Sayyaf Group..."
  131. ^ Roel Pareño, The Philippine Star, March 24, 2013, Sayyaf releases Aussie hostage 15 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Retrieved September 3, 2014, "...Australian Warren Rodwell emerged early yesterday withered after being held for 15 months by Abu Sayyaf bandits in southern Mindanao...."
  132. ^ Sun Star, April 25, 2014, Abducted tourist, hotel staff now in Sulu 3 Eylül 2014 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi, Retrieved September 3, 2014, "...Abu Sayyaf bandits have brought a Chinese tourist and a Filipino hotel receptionist to their jungle stronghold in southern Philippines after kidnapping the women from a dive resort in eastern Malaysia ..."
  133. ^ "Guide to the Philippines conflict" 15 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (August 10, 2007). BBC News. Retrieved Aralık 16, 2009.
  134. ^ World Bank. Conflict Prevention & Reconstruction Unit. (February 2005). The Mindanao Conflict in the Philippines: Roots, Costs, and Potential Peace Dividend 10 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Salvatore Schiavo-Campo and Mary Judd. Washington, D.C.: World Bank. (Social Development Paper No. 24). Retrieved Aralık 16, 2009.
  135. ^ Liefer, Michael. (2005). Michael Liefer – Selected Works on Southeast Asia 22 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Chin, Kin-Wah & Leo Suryadinata, Eds.). Singapore: Institute of Southeast Asian Studies. ISBN 981-230-270-0.
  136. ^ The White House. (27 Mart 2003). "Coalition Members". 13 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2009. 
  137. ^ Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board. "List of Regions 29 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". (March 2010). Retrieved May 21, 2010.
  138. ^ a b RONALD ECHALAS DIAZ, Office Manager (18 Eylül 1968). "Republic Act No. 5446 – An Act to Amend Section One of Republic Act Numbered Thirty Hundred and Forty-Six, Entitled "An Act to Define the Baselines of the Territorial Sea of the Philippines". Republic of the Philippines". Chan Robles Virtual Law Library. 11 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2013. 
  139. ^ Mohamad, Kadir (2009). "Malaysia's territorial disputes – two cases at the ICJ : Batu Puteh, Middle Rocks and South Ledge (Malaysia/Singapore), Ligitan and Sipadan [and the Sabah claim] (Malaysia/Indonesia/Philippines)" (PDF). Institute of Diplomacy and Foreign Relations (IDFR) Ministry of Foreign Affairs, Malaysia. s. 46. 16 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Mayıs 2014. Map of British North Borneo, highlighting in yellow colour the area covered by the Philippine claim, presented to the Court by the Philippines during the Oral Hearings at the ICJ on 25 June 2001 
  140. ^ "General Profile of the Philippines : Geography". Filipinler Bilgilendirme Ajansı. 21 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2015. 
  141. ^ Central Intelligence Agency. (2009). "Field Listing :: Coastline" 16 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Washington, D.C.: Author. Retrieved 2009-11-07.
  142. ^ "Philippines Mountain Ultra-Prominence". peaklist.org. 17 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2009. 
  143. ^ (2011-04-06). "The World Factbook – Philippines" 19 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Central Intelligence Agency. Retrieved on March 14, 2011.
  144. ^ Bruun, Anton Frederick (1956). The Galathea Deep Sea Expedition, 1950–1952, described by members of the expedition. Macmillian, New York. 12 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2015. 
  145. ^ Republic of the Philippines. Department of Tourism. [c. 2008]. Leyte is Famous For...; Wayback Machine (archived from the original 27 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. on April 27, 2012). Retrieved March 21, 2010 from www.travelmart.net.
  146. ^ "Submissions, through the Secretary-General of the United Nations, to the Commission on the Limits of the Continental Shelf, pursuant to article 76, paragraph 8, of the United Nations Convention on the Law of the Sea of 10 Aralık 1982". United Nations Commission on the Limits of the Continental Shelf. 28 Mayıs 2009. 7 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2009. 
  147. ^ La Putt, Juny P. [c. 2003]. The 1990 Baguio City Earthquake 12 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved Aralık 20, 2009 from The City of Baguio 18 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Website.
  148. ^ Newhall, Chris, James W. Hendley II, and Peter H. Stauffer. (28 Şubat 2005). "The Cataclysmic 1991 Eruption of Mount Pinatubo, Philippines (U.S. Geological Survey Fact Sheet 113-97)". U.S. Department of the Interior. U.S. Geological Survey. 25 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2007. 
  149. ^ "Puerto-Princesa Subterranean River National Park". UNESCO World Heritage Centre. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2013. 
  150. ^ a b Greenlees, Donald. (14 Mayıs 2008). "Miners shun mineral wealth of the Philippines". The New York Times. 28 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2009. 
  151. ^ Davies, Ed and Karen Lema. (29 Haziran 2008). "Pricey oil makes geothermal projects more attractive for Indonesia and the Philippines". The New York Times. 28 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2009. 
  152. ^ a b c "Natural Resources and Environment in the Philippines" 22 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (n.d.). eTravel Pilipinas. Erişim tarihi Ocak 22, 2009.
  153. ^ Chanco, Boo. (7 Aralık 1998). "The Philippines Environment: A Warning". The Philippine Star. 11 Temmuz 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2015.  Retrieved February 15, 2010 from gbgm-umc.org.
  154. ^ Williams, Jann, Cassia Read, Tony Norton, Steve Dovers, Mark Burgman, Wendy Proctor, and Heather Anderson. (2001). "Biodiversity Theme Report: The Meaning, Significance and Implications of Biodiversity (continued)". CSIRO on behalf of the Australian Government Department of the Environment and Heritage. ISBN 0-643-06749-3. 14 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2009. 
  155. ^ Carpenter, Kent E. and Victor G. Springer. (Nisan 2005). "The center of the center of marine shore fish biodiversity: the Philippine Islands". Environmental Biology of Fishes. 74 (2). Springer Netherlands. ss. 467-480. doi:10.1007/s10641-004-3154-4. ISSN 0378-1909. 
  156. ^ a b c Rowthorn, Chris and Greg Bloom. (2006). Philippines (9.9yayıncı=Lonely Planet bas.). s. 52. ISBN 1-74104-289-5. 
  157. ^ "Biological diversity in the Philippines". Eoearth.org. 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2013. 
  158. ^ Tabaranza, Blas R., Jr. (17 Ocak 2005). "The largest eagle in the world". Haribon Foundation. 13 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2012. 
  159. ^ BirdLife International. (2004). Pithecophaga jefferyi. Tehlike altında olan türlerin 2006 IUCN Kırmızı Listesisi. IUCN 2006. 7 Ocak 2009 tarihinde alınmıştır.
  160. ^ ""Lolong" holds world record as largest croc in the world". Protected Areas and Wildlife Bureau. 17 Kasım 2011. 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2012. 
  161. ^ Britton, Adam (12 Kasım 2011). "Accurate length measurement for Lolong". Croc Blog. 26 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2012. 
  162. ^ a b "Hub of Life: Species Diversity in the Philippines". Foundation for the Philippine Environment. 18 Şubat 2014. 16 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2014. 
  163. ^ Taguinod, Fioro. (November 20, 2008). "Rare flower species found only in northern Philippines" 22 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. GMA News. Retrieved Aralık 14, 2009.
  164. ^ Bos, A.R. and Smits, H.M. (2013). "First Record of the dottyback Manonichthys alleni (Teleostei: Perciformes: Pseudochromidae) from the Philippines". Marine Biodiversity Records. 6 (e61). doi:10.1017/s1755267213000365. 16 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2015. 
  165. ^ Bos, Arthur R. and Gumanao, Girley S. (2013). "Seven new records of fishes (Teleostei: Perciformes) from coral reefs and pelagic habitats in Southern Mindanao, the Philippines". Marine Biodiversity Records. 6 (e95). ss. 1-6. doi:10.1017/s1755267213000614. 19 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2015. 
  166. ^ Bos A.R.; Gumanao, G.S.; Salac, F.N. (2008). "A newly discovered predator of the crown-of-thorns starfish". Coral Reefs. Cilt 27. s. 581. doi:10.1007/s00338-008-0364-9. 3 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2015. 
  167. ^ Ocaña O., J.C.; den Hartog, A. Brito; Bos, A.R. (2010). "On Pseudocorynactis species and another related genus from the Indo-Pacific (Anthozoa: Corallimorphidae)". Revista de la Academia Canaria de Ciencias. XXI (3–4). ss. 9-34. 19 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2015. 
  168. ^ Bos A.R. (2014). "Upeneus nigromarginatus, a new species of goatfish (Perciformes: Mullidae) from the Philippines". Raffles Bulletin of Zoology. Cilt 62. ss. 745-753. 3 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2015. 
  169. ^ "About the Philippines" 10 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (October 17, 2009). Retrieved Aralık 20, 2009 from the Philippine History Website.
  170. ^ Peralta, Eleno O. (2005). "21. Forests for poverty alleviation: the response of academic institutions in the Philippines 10 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". In Sim, Appanah, and Hooda (Eds.). Proceedings of the workshop on forests for poverty reduction: changing role for research, development and training institutions (RAP Publication). Food and Agriculture Organization (FAO). Retrieved Aralık 20, 2009.
  171. ^ Kirby, Alex. (Temmuz 23, 2003). SE Asia faces 'catastrophic' extinction rate 1 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. BBC News. Erişim tarihi Aralık 20, 2009.
  172. ^ a b c Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration. (n.d.). "Climate of the Philippines". 22 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2010. 
  173. ^ Lonely Planet. (n.d.). Philippines: When to go & weather 10 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved January 23, 2009.
  174. ^ a b Kongre Kütüphanesi – Federal Research Division. (March 2006). Country Profile: Philippines 14 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved Aralık 17, 2009.
  175. ^ Chong, Kee-Chai, Ian R. Smith, and Maura S. Lizarondo. (1982). "III. The transformation sub-system: cultivation to market size in fishponds". Economics of the Philippine Milkfish Resource System. The United Nations University. ISBN 92-808-0346-8. 19 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2009. 
  176. ^ Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration (PAGASA). (Ocak 2009). "Member Report to the ESCAP/WMO Typhoon Committee, 41st Session" (PDF). 12 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Aralık 2009. 
  177. ^ Monthly Typhoon Tracking Charts 24 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (2010). Retrieved April 24, 2010 from the National Institute of Informatics, Kitamoto Laboratory, Digital Typhoon Website.
  178. ^ a b Glossary of Meteorology. Baguio. 6 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved on June 11, 2008.
  179. ^ a b "Religious Affiliation in the Philippines (2020 Census of Population and Housing)". Philippines in Figures. Quezon City, Philippines: Philippine Statistics Authority. 22 Şubat 2023. 10 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2023. 
  180. ^ RP closer to becoming observer-state in Organization of Islamic Conference 3 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (May 29, 2009). The Philippine Star. Retrieved 2009-07-10, "Eight million Muslim Filipinos, representing 10 percent of the total Philippine population, ...".
  181. ^ a b U.S. Department of State. (2008). Philippines: International Religious Freedom Report 2010 23 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved 2011-05-20, "Islam is the largest minority religion, and Muslims constitute between 5 and 9 percent of the total population."
  182. ^ R Michael Feener, Terenjit Sevea. Islamic Connections: Muslim Societies in South and Southeast Asia. s. 144. 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2014. 
  183. ^ a b c Pew Research Center's Religion & Public Life Project: Philippines 8 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Pew Research Center. 2010.
  184. ^ a b Philippines 19 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., CIA Factbook
  185. ^ The Largest Baha'i Communities 7 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (September 30, 2005). Retrieved April 26, 2010 from www.adherents.com.
  186. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2015. 
  187. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2015. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Filipinler&oldid=34164162" sayfasından alınmıştır