Vikipedi

Kıbrıs Cumhuriyeti-Türkiye ilişkileri

Kıbrıs Cumhuriyeti-Türkiye ilişkileri, Kıbrıs Cumhuriyeti ile Türkiye arasında 1960'ta kurulan ancak 1970'lerde kesilen diplomatik ve ticari ilişkilerdir.

Kıbrıs Cumhuriyeti-Türkiye ilişkileri
Haritada gösterilen yerlerde Cyprus ve Turkey

Kıbrıs Cumhuriyeti
Türkiye

Arka plan

değiştir

1571'de Osmanlı İmparatorluğu'nun egemenliği altına giren ve Kıbrıs Eyaleti adını alan Kıbrıs'ın yönetimi, 1878'de imzalanan Kıbrıs Sözleşmesi ile Britanya'ya devredildi. Kasım 1914'te ise Britanya, adayı kraliyet kolonisi ilan ederek kendi topraklarına kattı.[1] 1925'te Türkiye, Larnaka'da konsolosluk açtı.[2] 1950'de adada düzenlenen ve yalnızca Kıbrıs Rumlarının katıldığı referandumda seçmenlerin %96'sı enosis için oy kullandı.[3][4][5][6] 1955'te silahlı mücadele ile adanın Yunanistan'a katılmasını amaçlayan Rum örgütü EOKA kuruldu. Üç yıl sonra ise Kıbrıs Türkleri, taksim yanlısı Türk Mukavemet Teşkilatı'nı oluşturdu.

Şubat 1959'da Birleşik Krallık, Türkiye ve Yunanistan ile Kıbrıslı Rum ve Türklerin temsilcileri arasında Zürih ve Londra Antlaşmaları imzalandı. Bu antlaşmaların ardından 16 Ağustos 1960'ta Kıbrıs Cumhuriyeti kuruldu. Aynı gün Lefkoşa'da imzalanan Garanti Antlaşması uyarınca Türkiye, diğer iki taraf ülke ile birlikte Kıbrıs Cumhuriyeti'nin garantörü hâline geldi.[7]

Diplomatik ilişkiler

değiştir

1960-1973: İlk yıllar

değiştir

Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilanından bir gün sonra, 17 Ağustos 1960'ta, Emin Dırvana Türkiye'nin ilk Lefkoşa büyükelçisi olarak göreve başladı.[2] 14 Kasım 1960'ta ise Mehmet Ertuğruloğlu, Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilk Ankara büyükelçisi oldu.[8][9][10] 22-26 Kasım 1962'de Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı III. Makarios, Türkiye'ye resmî bir ziyaret gerçekleştirdi.[11][12][13]

1963'te başlayan anayasal tartışmalar nedeniyle önce Akritas Planı gündeme geldi, ardından III. Makarios on üç maddelik bir anayasa değişikliği önerdi.[14][15][16] Türk hükûmeti bu öneriye karşı çıktı.[16] İki toplum arasında çatışmaların başlamasıyla Türkiye, Haziran 1964'te adaya asker gönderme kararı aldı; ancak ABD Başkanı Lyndon B. Johnson'ın girişimiyle bu karardan vazgeçildi.[17]

1974: Kıbrıs darbesi ve Türkiye'nin operasyonu

değiştir

Yunanistan askerî cuntasının desteğiyle gerçekleştirilen 15 Temmuz 1974 Darbesi ile III. Makarios devrildi ve yerine enosis yanlısı Nikos Sampson geçti. Bu gelişmeden sonra Türkiye, 20 Temmuz'da başlattığı Kıbrıs Harekâtı ile adaya asker gönderdi. 14 Ağustos'taki ikinci operasyonun sonunda adanın %40'ı Türkiye'nin kontrolü altındaydı. 1 Ekim'de ise Kıbrıs Türkleri tarafından adanın kuzeyinde Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi kuruldu.

1975-günümüz: İlişkilerin kesilmesi

değiştir
 
Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı müsteşarı Feridun Sinirlioğlu (sol) ve Kıbrıslı Rum diplomat Andreas Mavroyannis (sağ), Kıbrıs müzakereleri kapsamında çarpraz görüşmeler için Ankara’da görüşürken, 2014

Şubat 1975'te kurulan Kıbrıs Türk Federe Devleti, bir ay sonra Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Ankara'daki büyükelçiliğini devraldı. Kıbrıs Cumhuriyeti ise son büyükelçisi Ahmet Zaim'i Ekim 1976'da resmen görevinden aldı.[9][10] Türkiye, Kasım 1983'te kurulan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'ni tanıyan tek devlet konumundadır ve Kıbrıs Cumhuriyeti için "Güney Kıbrıs Rum Yönetimi" tanımını kullanmaktadır.

Kıbrıs Cumhuriyeti, Ocak 1997'de Rusya'dan iki adet S-300 füze hava savunma sistemi satın alacağını duyurduktan sonra füze krizi yaşandı.[18] Türkiye, gerektiği takdirde füzeleri vurabileceğini açıkladı.[19] Aralık 1998'de füzelerin Girit'e gönderilmesine karar verildi ve kriz nedeniyle Kıbrıs'taki koalisyon hükûmeti çöktü.[20]

Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan tarafından önerilen ve adanın birleşmesini öngören Annan Planı, 2004'te yapılan referandumlarda Kıbrıs Türkleri tarafından onaylanmasına rağmen Kıbrıs Rumları tarafından reddedildi. Türkiye, planı desteklemekteydi.[21]

Kıbrıs Cumhuriyeti, dokuz ülkeyle beraber 1 Mayıs 2004'te Avrupa Birliği'ne katıldı. Avrupa Birliği ile gümrük birliği içerisinde olan Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyeti'ni "Kıbrıs" adıyla 2 Ekim 2004'te Resmî Gazete'de yayımlanan karar ile gümrük birliği kararına ekledi.[22] 2005'te yeni üyelerin gümrük birliğine dâhil edilmesi amacıyla ek protokol imzalandı; ancak bunun Kıbrıs Cumhuriyeti'ni tanımak anlamına geleceği gerekçesiyle Türkiye yükümlülüklerini yerine getirmedi. Bunun üzerine Avrupa Birliği, Türkiye'nin Avrupa Birliği üyelik sürecindeki sekiz müzakere başlığını dondurdu.[23] Kıbrıs Cumhuriyeti de Aralık 2009'da yedi müzakere başlığının açılmasını veto edeceğini duyurdu.[24]

Türkiye, 2011'de Kıbrıs Cumhuriyeti adına Akdeniz'de sismik arama yapan Norveç gemisine müdahale etti.[25] Daha sonra RV K. Piri Reis adlı kendi araştırma gemisini bölgeye gönderdi.[26]

Türkiye, 2012'nin ikinci yarısında Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi dönem başkanı olması nedeniyle Avrupa Birliği ile olan ilişkilerini dondurdu.[27]

Kıbrıs Cumhuriyeti, Anadolu'dan Kıbrıs'ın kuzeyine su borusu döşediği gerekçesiyle Mart 2016'da Türkiye'yi Birleşmiş Milletler'e şikayet etti.[28] Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Nikos Anastasiadis, Mayıs 2016'da İstanbul'da düzenlenen Birleşmiş Milletler zirvesi için Türkiye'ye geldi.[29][30]

Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyeti'nin aralarında NATO ve OECD'nin de bulunduğu uluslararası örgütlere katılımını engellemektedir.[31][32] Aynı zamanda Türkiye, adada gerçekleştirilen barış müzakerelerini desteklemektedir.[33] Kıbrıs Cumhuriyeti vatandaşlarından vize talep eden Türkiye, Avrupa Birliği tarafından Türk vatandaşlarına uygulanan vize kaldırıldığı takdirde, aralarında Kıbrıs Cumhuriyeti'nin de bulunduğu ülkelerinin vatandaşlarına uyguladığı vizeyi kaldıracaktır.[34]

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Lozan Antlaşması". 23 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016. 
  2. ^ a b "Evvel Zaman içinde, bir büyükelçi: Emin Dırvana (2)". Haber Kıbrıs. 9 Mayıs 2011. 24 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016. 
  3. ^ Grob-Fitzgibbon, Benjamin (2011). Imperial Endgame: Britain's Dirty Wars and the End of Empire. Palgrave Macmillan. s. 285. ISBN 9780230300385. 
  4. ^ Dale C. Tatum (1 Ocak 2002). Who Influenced Whom?: Lessons from the Cold War. University Press of America. s. 43. ISBN 978-0-7618-2444-2. 12 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2013. 
  5. ^ Kourvetaris, George A. (1999). Studies on modern Greek society and politics. East European Monographs. s. 347. ISBN 978-0-88033-432-7. 
  6. ^ Hoffmeister, Frank (2006). Legal aspects of the Cyprus problem: Annan Plan and EU accession. EMartinus Nijhoff Publishers. s. 9. ISBN 978-90-04-15223-6. 
  7. ^ "Treaty of Guarantee of Republic of Cyprus" (PDF). 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Eylül 2016. 
  8. ^ "Gürsel, Kıbrıs Elçisini dün kabul etti". Milliyet. 15 Kasım 1960. s. 5. 
  9. ^ a b Kanlı, Yusuf (27 Ocak 2013). "Kıbrıs Cumhuriyeti meselesi". 18 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2015. 
  10. ^ a b Korun, Turhan (27 Ocak 2013). "Bir Kıbrıs Büyükelçisi'nin Dramı!". 2 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2015. 
  11. ^ "Makarios yarın Ankara'ya geliyor". Milliyet. 21 Kasım 1962. ss. 1, 7. 
  12. ^ "Makarios Ankara'ya geldi". Milliyet. 23 Kasım 1962. ss. 1, 7. 
  13. ^ "Makarios Kıbrıs'a döndü". Milliyet. 27 Kasım 1962. ss. 1, 7. 
  14. ^ Stephen, Michael (1987). "Cyprus: Two Nations in One Island". 3 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından (TXT) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2013. 
  15. ^ "The Akritas Plan". The Cyprus Conflict. 24 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016. 
  16. ^ a b Kyle, Keith. "The Main Narrative". The Cyprus Conflict. 17 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016. 
  17. ^ "İnönü, Amerika'ya davet olundu". Milliyet. 6 Haziran 1964. ss. 1, 7. 
  18. ^ "Turkey hints at strike on Cypriot missiles". The Independent. 11 Ocak 1997. 28 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016. 
  19. ^ "Missile dispute threatens Cyprus truce". CNN. 10 Ocak 1997. 26 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016. 
  20. ^ "Cyprus transfers controversial S300 missiles to Greece". People's Daily Online. 20 Aralık 2007. 28 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016. 
  21. ^ "Kasımpaşa'dan Çankaya'ya, yoksulluktan yolsuzluk suçlamalarına Erdoğan'ın hayatı". T24. 10 Ağustos 2014. 24 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016. 
  22. ^ "Türkiye ile Avrupa Topluluğu Arasında Oluşturulan Gümrük Birliğinin Uygulanmasına İlişkin Esaslar Hakkında Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar". 13 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  23. ^ "Johannes Hahn: Adaylıkta ilerlemenin net göstergesi". Al Jazeera Türk. 14 Aralık 2015. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016. 
  24. ^ "Turkey-EU relations: time to rebuild trust" (PDF). European Policy Centre. 19 Ekim 2012. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Eylül 2016. 
  25. ^ "Doğu Akdeniz'de sondaj restleşmesi". Deutsche Welle. 20 Eylül 2011. 27 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016. 
  26. ^ "Piri Reis'in rotasında ne var?". Habertürk. 23 Eylül 2011. 7 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016. 
  27. ^ "Güney Kıbrıs'ın AB dönem başkanlığı başladı". BBC Türkçe. 2 Temmuz 2012. 24 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2016. 
  28. ^ "Rumlar, KKTC ile Türkiye arasındaki su boru hattını BM'ye şikayet etti". Deniz Haber Ajansı. 24 Mart 2016. 18 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016. 
  29. ^ "Anastasiadis BM Zirvesi için İstanbul'a gelecek". Hürriyet. 20 Mayıs 2016. 24 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016. 
  30. ^ "Anastasiadis: Size afiyet olsun, ben gidiyorum". Sputnik. 24 Mayıs 2016. 25 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016. 
  31. ^ "Fogh in the Aegean". The Economist. 10 Eylül 2009. 6 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2011. 
  32. ^ "International Organisations – Turkey's attempts to exclude Cyprus' membership" (İngilizce). Cyprus Ministry of Foreign Affairs. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2011. 
  33. ^ "KKTC Meclis Başkanı Siber: 'Türkiye'nin desteği büyüktür'". TGRT Haber. 27 Ocak 2016. 14 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2016. 
  34. ^ "Karar Sayısı : 2016/8828". T.C. Resmî Gazete. 3 Mayıs 2016. 8 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2016. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kıbrıs_Cumhuriyeti-Türkiye_ilişkileri&oldid=29836448" sayfasından alınmıştır