Kozmik çoğulculuk
Kozmik çoğulculuk, Dünya'nın yanı sıra gezegenler, cüce gezegenler ya da doğal uydular gibi sayısız "dünya" üzerinde yaşam olduğuna dair inanış için kullanılan terimdir.
Kozmik çoğulculuk üzerine tartışmalar Dünya'nın sayısız gezegenden yalnızca biri olduğunu bilimsel olarak kanıtlayan Kopernik Devriminden çok önceleri, Anaksimandros (y. M.Ö. 610 - y. M.Ö. 546) zamanında metafiziksel argüman olarak başladı.[2] Farklı biçimler altında günümüze kadar da devam etti.
Antik Yunan dönemi tartışmalar
değiştirAntik Yunan'da tartışma daha çok felsefi temelliydi ve günümüzün kozmoloji kavramları ile örtüşmüyordu. Kozmik çoğulculuk, sonsuzluk ve üzerinde üzerinde sözde yaşam olan dünyaların çokluğu kavramlarının doğal bir sonucuydu ve farklı güneş sistemlerinin varlığından çok ya aynı anda varolan ya da zaman içinde kendini tekrarlayan paralel evrenler kavramına benzerlik gösteriyordu. Anaksimandros evrenin sonsuzluğu ve sonsuz sayıda evrenin varlığı görüşünü ileri sürdükten sonra Leukippos, Demokritos, Epikür ve Lukretius gibi Atomcular tarafından kozmik çoğulculuk güçlü bir şekilde savunuldu. Anaksarkhos, Büyük İskender'e sonsuz sayıda yaşam barındıran sonsuz sayıda dünya olduğunu söylediğinde Büyük İskender'in daha bir dünyaya bile hakim olamadığı için ağladığı söylenir.[3] Bunlar önde gelen düşünürler olsa da karşı görüşte olan Eflatun ve Aristo'nun etkisi daha büyük oldu. Eflatun ve Aristo Dünya'nın tek olduğunu ve dolayısıyla da başka bir dünyalar sistemi olmayacağını savundular.[4][5] Bu görüşün daha sonra Hristiyanlık görüşüyle de örtüşmesi sonucu kozmik çoğulculuk görüşü yaklaşık bin yıl kadar bir süre için etkin bir şekilde bastırıldı.[6]
Orta Çağ İslami düşüncesi
değiştirÇok sayıda Orta Çağ islam düşünürü kozmik çoğulculuk anlayışını destekledi. İmam Muhammed el-Bakır (676-733) "Allah belki yalnızca bu dünyayı yarattı ve belki de sizden başka insan yaratmadı. Vallahi de billahi de Allah binlerce dünya ve de binlerce insanoğlu yarattı." diye yazdı.[7]
Fahreddin er-Râzî (1149-1209) El Metâlib ül Âliyye adlı eserinde fizik kavramı ve fiziksel dünyadan bahsederken Dünya'nın evrenin merkezinde olduğunu ileri süren Aristocu ve İbn-i Sinacı görüşü reddeder ve karşı görüş olarak "bu dünyanın ötesinde, her biri daha büyük ve bu dünya üzerindeki gibi yaşam barındıran binlerce dünya olduğu" görüşünü savunur.[7] Bu teolojik argümanını desteklemek için Kur'an'ın ilk suresi Fatiha Suresinin "Hamd, âlemlerin Rabbi olan Allah'a mahsustur." olan ikinci âyetindeki "âlemler" terimini vurgular.
Kur'an da iki âyet, Fatiha Suresi'nin ikinci âyeti ile Fussilet Suresi'nin dokuzuncu âyetinde Allah'ın çok sayıda dünyanın rabbi olduğunu söyler. Nahl Suresi'nin sekizinci âyeti "Ve daha sizlerin bilmediğiniz neleri yaratacaktır." der.[7] Ancak bazı âlimler âyetlerde bulunan bu ibarenin basitçe "tüm insanların rabbi" anlamına geldiğini savunmuşlardır.[8]
Skolastik düşünürler
değiştirÖnce skolastikler tarafından tereddütle sonradan Kopernik'in takipçileri tarafından daha kesin bir şekilde Batlamyusçu-Aristocu sistemin yanlışlığı öne sürüldü ve komik çoğulculuk yeniden gündeme geldi. Teleskop Dünya dışında yaşamın mantıklı olabileceğini kanıtlar gibi göründü ve bunun Tanrı'nın yaratıcılığının sınırsız olduğunun bir ifadesi olduğu belirtilse de aynı zamanda güçlü teolojik karşı görüş sahipleri Dünya'nın kozmosun merkezinden ayrılmış olabileceği üzerine iddialarını kaydırsalar da Dünya'nın hâlâ Tanrı'nın yaratıcılığının tek odak noktası olduğu konusunda ısrarlarını sürdürdü. Johannes Kepler gibi düşünürler açıkça desteklediklerini belirtmeseler de kozmik çoğulculuğun olası olabileceğini kabul etmeye hazırdılar.
Rönesans
değiştirGiordano Bruno eserleri ile birden çok dünya fikrini ileri atarak bızulmamış, bölünemez Bir'in sonsuz olasılıklarını örneklerle kanıtlamaya çalıştı. Bruno, De l'infinito universo et mondi (1584) adlı eserinde Philotheo'nun ağzından "sayısız göksel cismin, yıldızların, gezegenlerin, güneşlerin ve dünyaların bizim tarafımızdan makul bir şekilde algılanabileceğini ve bunların içindekilerden sonsuz sayıda olanlarının da mantığımızla çıkarsanabileceği"ni iddia etti.[9]
Bunu öğretmesi Engizisyonun Bruno aleyhine yaptığı suçlamalardan biri oldu.[10]
Aydınlanma
değiştirBilimsel devrim sırasında ve sonradan Aydınlanma Çağında kozmik çoğulculuk görüşü yaygınlaştı. Bernard Le Bovier de Fontenelle'in kozmik çoğulculuk üzerine yorumlarda bulunduğu ve yeni Kopernik kozmolojisini anlattığı 1686 yılına ait Entretiens sur la pluralité des mondes adlı kitabı o dönemin önemli eserlerindendir.[11] Kozmik çoğulculuk savunucuları arasında John Locke gibi düşünürler, William Herschel gibi gökbilimciler ve hatta aralarında John Adams ile Benjamin Franklin'in de bulunduğu siyasetçiler sayılabilir. Bilimsel kuşkuculuk ve ciddi çalışmaların uygulanması ile birlikte konu artık yalnızca felsefe ve teolojinin sınırlarından çıkarak daha çok astronomi ve biyoloji alanlarına taşındı.
Fransız gökbilimci Camille Flammarion, ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında kozmik çoğulculuğun önde gelen savunucularından biriydi. İlk kitabı La pluralité des mondes habités (1862) büyük bir popüler başarı kazandı ve ilk yirmi yılında 33 baskı yaptı. Flammarion, dünyadışı varlıkların dünya üzerindeki canlıların basit bir varyasyonu olmadığını, tamamen uzaylı oldukları düşüncesini ilk olarak ileri sürenlerden birisidir.[12]
Günümüz düşüncesi
değiştirOndokuzuncu yüzyılın sonları ile yirminci yüzyılda bilginin, çeşitlenmesi ve dünya dışı yaşam üzerine olan görüşlerin belirli cisimler ve gözlemler üzerine odaklanması ile birlikte "kozmik çoğulculuk" terimi artık kullanılmamaya başladı. Tarihsel tartışma yine de günümüzde paralelleriyle birlikte devam etmektedir; örneğin Carl Sagan ve Frank Drake "kozmik çoğulcu" olarak nitelendirilebilirken Nadir Dünya hipotezi savunucuları ise günümüzün kuşkucuları sayılabilir.
Modern dönemin İslami düşünürlerinden Abdullah Yusuf Ali, Şûrâ Suresinin yirmidokuzuncu âyetine "Göklerin ve yerin yaratılması ile, onlarda her canlıdan türetip-yayması O'nun (mucizevi) ayetlerindendir." dikkat çekerek diğer gezegenlerde yaşam olasılığını öne sürer. Âyette geçen dabbeh sözcüğü bir gezegen üzerinde yaşayan tüm canlıları tanımlar.[7] Herbert Eisenstein gibi diğer biliminsanları ise bu sözcüğün genel olarak tüm hayvanları kastettiğini savunur.[13]
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ Virgilio Salvestrini, Bibliografia di Giordano Bruno, Firenze, 1958
- ^ Simplikios, Commentary on Aristotle's Physics, 1121, 5–9 (İngilizce çevirisi: Simplicius, On Aristotle Physics 8.1-5, Çevirenler István Bodnár, Michael Chase ve Michael Share, New York, Bloomsbury, 2012, s. 22).
- ^ Plutarch. De tranquillitate animi.
- ^ Michael J. Crowe (1999). The Extraterrestrial Life Debate, 1750–1900. Courier Dover Publications. ISBN 0-486-40675-X.
- ^ "David Darling, "Pluralism (plurality of worlds)"". 18 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023.
- ^ Wiker, Benjamin D. (4 Kasım 2002). "Alien Ideas: Christianity and the Search for Extraterrestrial Life". Crisis Magazine. 10 Şubat 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d David A. Weintraub (2014). "Islam," Religions and Extraterrestrial Life (pp 161-168). Springer International Publishing.
- ^ Reynolds, Gabriel Said "The Qur'an and the Bible: Text and commentary" Yale University Press, 2018, p. 30.
- ^ Hetherington, Norriss S., (Ed.) (April 2014) [1993]. Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology. Routledge. s. 419. ISBN 9781317677666. Erişim tarihi: 29 Mart 2015.
- ^ Luigi Firpo, Il processo di Giordano Bruno, 1993.
- ^ Conversations on the Plurality of Worlds 20 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.— Bernard Le Bovier de Fontenelle
- ^ Flammarion, (Nicolas) Camille (1842–1925) 31 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.— The Internet Encyclopedia of Science
- ^ Eisenstein, Herbert "Animal life; Encyclopedia of the Qur'an Vol I" Brill, 2001, p. 94.