Türkiye'de konuşulan diller

Türkiye'de konuşulan diller
Türkiye'de konuşulan diller
Resmi	Türkçe
Azınlık	Kürtçe (Kurmançça); Zazaca; Lazca; Arapça; Azerice; Pomakça; Çerkezce; Balkan Gagavuzcası; Gürcüce; Boşnakça; Ermenice; Rumca; İbranice
Göçmen	Adigece; Arnavutça; Arapça; Kabardeyce; Kırım Tatarcası; Kazakça
Yabancı	İngilizce; Almanca; Fransızca; Arapça; Rusça
İşaret	Türk İşaret Dili; Mardin İşaret Dili; Orta Toroslar İşaret Dili; Osmanlı İşaret Dili (Eskiden)
Klavye düzeni	Türkçe F Klavye düzeni; ; Türkçe Q Klavye düzeni; ;

Türkiye'de konuşulan diller, Türkiye Cumhuriyeti'nde devletin anayasanın üçüncü maddesi uyarınca tek resmî eğitim ve konuşma dili Türkçedir. Ülkede azınlık (bölgesel) ve ülkeye göçler sonrası göçmenler tarafından konuşulan diller de bulunmaktadır.

Türkiye'de başta ülkenin doğusunda bulunan etnik köken olan Kürtlerce konuşulan Kürtçe ve aynı şekilde ülkenin doğusunda başlıca bulunan Zazalar tarafından konuşulan Zazaca ülkedeki yaygın azınlık-bölgesel dillerdendir.

Ayrıca ülkede 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması ile resmi statüdeki azınlık dilleri Ermenice, Rumca, Modern İbranice'dir.^[1]^[2]^[3] 18 Ekim 1925'te imzalanan Türkiye ve Bulgaristan Arasındaki Dostluk Antlaşması ile Bulgarca da ülkede resmi azınlık dili olarak kabul edilmiştir.^[4]^[5]^[6] Ankara 13. İdare Mahkemesi, 18.06.2013 tarih, 2012/1746 esas ve 2013/952 kararla, ilk kez Süryanilerin Lozan’da azınlıklar için tanınan haklardan istifade edebileceği kayıt altına alınmıştır.^[7]^[8] Hükûmet 2014 yılından bu yana Süryanice eğitim veren okullar açtı.^[9]^[10]

Tarihçe

Türkiye'nin mevcut sınırları içerisinde tarihsel olarak birçok nesli tükenmiş dil ve hala konuşulan diller bulunmaktadır. M.Ö. 2.bin yılda Çivi yazısı ile yazılan ve Hint-Avrupa dil ailesinin en eski dili olan Hititçe ülke topraklarındaki en eski dillerden kabul edilmektedir.^[11] Ayrıca Anadolu tarihinde konuşulan diğer diller arasında Luvice, Palaca, Lidce ve Luvi grubu'da bulunan Likçe, Lidca ve Milyanca bulunmaktadır. Ancak bu diller günümüzde dönemin Yunanlaştırma ya da Helenleştirme sonucu bölgedeki yunanca ve lehçelerinin azınlıklara asimilasyon yapılması sonucu dillerin öldüğüne inanılıyor.

Ayrıca Doğu Anadolu'daki Van gölü ve çevresinde konuşulan Hurri-Urartu dilleri ailesinden olan Urartuca, bölgede kurulan Urartu Krallığı tarafından MÖ 9. yüzyıldan 6. yüzyıla kadar kullanılmıştır.

Ayrıca Osmanlı İmparatorluğu döneminde Tanzimat dönemi sonrasında eğitimli insanlar tarafından Fransızca insanlar arasında ortak bir dil haline geldi.^[12]

Resmî dil

Anayasal olarak

Türkiye Cumhuriyeti'nde anayasanın üçüncü maddesinde uyarınca yalnızca Türkçe resmî dil olarak geçmektedir.^[13] Türkçe ülkedeki kullanılan, konuşulan, yazılan resmî dildir. Devlet daireleri, Mahkemeler, Meclis ve diğer kamu kurumlarında anayasa hükmünce Türkçe kullanılmakta olup herhangi bir başka dilin anayasada belirtilmemesi nedeniyle konuşulması yasaktır.

Eğitim

Türkiye'de eğitim ve öğretim kurumlarında ana dil olarak yalnızca Türkçe öğretilmektedir. Ayrıca anayasanın 42. maddesi ile Türkçe dışında Türk vatandaşlarına anadil olarak başka herhangi bir dil öğretilemez fıkrası her düzeyde eğitim dilinin Türkçe olduğunu resmîleştirmektedir.^[14] Azınlık-Bölgesel diller ülkedeki eğitim kurumlarında yalnızca seçmeli ders düzeyinde öğretilirken ülkedeki eğitim ve öğretim kurumlarının genelinde yabancı dil olarak başlıca İngilizce, Almanca, Fransızca, Arapça dilleri öğretilmektedir.

En yaygın diller

Türkiye'de konuşulan dillerin konuşur sayıları çeşitli anketlere ve araştırmalara göre farklılık göstermektedir. Cumhuriyet dönemindeki ilk nüfus sayımı olan 1927 nüfus sayımından kamuoyuna açıklanan son nüfus sayımı olan 1965 nüfus sayımına kadarki veriler aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Diller	1927		1935		1945		1950		1955		1960		1965
Diller	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%	Nüfus	%
Türkçe	11,778,810	86.42	13,899,073	86.02	16,598,037	88.34	18,254,851	87.15	21,622,292	89.85	25,172,535	90.70	28,175,579	89.76
Kürtçe	1,184,446	8.69	1,480,246	9.16	1,476,562	7.9	1,680,043	8.02	1,679,265	6.98	1,847,674	6.66	2,219,599	7.07
Zazaca	1,184,446	8.69	1,480,246	9.16	1,476,562	7.9	174,526	0.70	1,679,265	6.98	1,847,674	6.66	150,644	0.48
Arapça	134,273	0.98	153,687	0.95	247,294	1.3	269,038	1.28	300,583	1.25	347,690	1.25	365,340	1.16
Çerkesçe	95,901	0.70	91,972	0.57	66,691	0.4	75,837	0.36	77,611	0.32	63,137	0.23	58,339	0.19
Yunanca	119,822	0.88	108,725	0.67	88,680	0.47	89,472	0.43	79,691	0.33	65,139	0.23	48,096	0.15
Ermenice	64,745	0.48	57,599	0.36	47,728	0.3	52,776	0.25	56,235	0.23	52,756	0.19	33,094	0.11
Gürcüce	-	-	57,325	0.35	40,076	0.21	72,604	0.35	51,983	0.22	32,944	0.12	34,330	0.11
Lazca	-	-	63,253	0.39	39,323	0.21	70,423	0.34	30,566	0.13	21,703	0.08	26,007	0.08
diğerleri	251,491	1.85	227,544	1.41	185,783	0.99	207,618	0.99	166,537	0.69	151,242	0.54	280,403	0.89
Toplam	13,629.488	100	16,157,450	100	18,790,174	100	20,947,188	100	24,064,763	100	27,754,820	100	31,391,421	100
Kaynaklar:^[15]^[16]^[17]^[18]^[19]

1927 Nüfus Sayımı

Türkçe
Kürtçe (Zazaca dahil)
Arapça
Çerkesçe
Yunanca
Ermenice
Yahudi dili (Yidiş)

1935 Nüfus Sayımı

Türkçe
Kürtçe (Zazaca dahil)
Arapça
Çerkesçe
Yunanca
Lazca
Gürcüce
Pomakça

1965 Nüfus sayımı

Türkçe
Kürtçe
Arapça
Zazaca
Yunanca
Arnavutça
Pomakça
Boşnakça

KONDA

KONDA Araştırma ve Danışmanlık şirketi tarafından 2006 yılında hazırlanan "toplumsal yapı araştırması 2006" raporuna göre Türkiye'de konuşulan ana dil istatistikleri şu şekildedir:

Türkçe – 58 milyon (%84,54)
Kürtçe – 8 milyon (%11,97)
Arapça – 947 bin (%1,38)
Zazaca – 754 bin (%1,38)
Ermenice – %0,07
Yunanca – %0,06
Yahudice – %0,01
Balkan dilleri – %0,23
Kafkas dilleri – %0,07
Lazca – %0,12
Çerkesce – %0,11
Diğer Türk Dilleri – %0,28
Kıptice – %0,01
Batı Avrupa dilleri – %0,03
Diğer diller – %0,12

Coğrafi Dağılım

Akdeniz Bölgesi

Türkiye'nin Akdeniz Bölgesi'nde nüfusun neredeyse tamamı anadil olarak Türkçe konuşmaktadır. Akdeniz Bölgesi'nin Adana Bölümü'nde başta Hatay ve Adana vilayetlerinde olmak üzere az sayıda Arapça anadilli nüfus da bulunmaktadır. Son 50 yılda meydana gelen iç ve dış göç hareketlenmeleri neticesinde Arapça anadilli nüfusun artış eğilimiyle birlikte bölgeye Kürtçe ve Rusça anadilinde konuşan nüfus da yerleşmiştir.

Doğu Anadolu Bölgesi

Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde batı ve kuzeyde yer alan şehirlerde ağırlıklı olarak Türkçe anadil olarak konuşulurken bölgenin orta ve güneydoğusunda yaşayan halkın büyük bir kısmı ise Kürtçe, Arapça ve Zazaca konuşmaktadır. Bölgenin genel dil haritasına bakıldığında ise bölgede en çok Türkçenin anadil olarak konuşulduğu görülmektedir.^[20]

Ege Bölgesi

Türkiye'nin Ege Bölgesi'nde nüfusun neredeyse tamamı Türkçe konuşmaktadır. Azınlık olarak ise Çerkesçe, Yunanca, Pomak, Boşnakça, Arnavutça, Kürtçe ve Yahudi İspanyolcası sonradan bölgeye göçenler tarafından konuşulmaktadır.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi

Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde nüfusun büyük kısmı tarafından Türkçe konuşulmaktadır. Ancak Dicle Bölümü'nde azımsanmayacak sayıda nüfus tarafından Arapça, Kürtçe, Zazaca ve Süryanice dilleri konuşulmaktadır..^[21]

İç Anadolu Bölgesi

Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde nüfusun tamamına yakını tarafından Türkçe anadil olarak konuşulmaktadır. Ayrıca bölgeye göçlerle gelen kimseler tarafından Çerkesce ve Kürtçe konuşulmaktadır.

Marmara Bölgesi

Türkiye'nin Marmara Bölgesi'nde nüfusun neredeyse tamamı Türkçe konuşmaktadır. Bölgede ayrıca Yunanca, Arapça, Kürtçe, Ermenice, Gürcüce, Lazca, Pomakça, Boşnakça, Arnavutça konuşulmaktadır.

Karadeniz Bölgesi

Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nde nüfusun neredeyse tamamı Türkçe konuşmaktadır. Bölgede ayrıca az sayıda Çerkesçe, Hemşince, Gürcüce ve Lazca konuşulmaktadır.

İşaret dili

Türkiye'de sözlü diller yanı sıra işaret dili de kullanılmaktadır. Tarihsel olarak Osmanlı döneminden başlayan ve o dönem Osmanlı işaret dili olarak geçen daha sonralarında cumhuriyetin ilanından itibaren ise Türk işaret diline geçilmiştir. Ülkede ayrıca Türk işaret dili harici Türkiye'nin Mardin ilinde konuşulan Mardin işaret dili ve Toros dağlarındaki köylerde kullanılan Orta Toroslar İşaret Dili diğer işaret dillerini oluşturmaktadır.

Türk İşaret Dili

Türk İşaret Dili (TİD) Türkiye'deki birçok işitme engelli bireyin ana dilidir. TUİK tarafından 2000 yılında yapılan araştırma sonucunda 89.000 kişi tarafından konuşulan işaret dilinde bilenlerin 54 bini erkek 35 bini kadındır.^[22]

Mardin İşaret Dili: Türkiye'nin Mardin ilinde geliştirildi; Dilin tanınmasından sonra bölgede Mardin İşaret Dili kursları ve sertifikaları verilmeye başlandı.
Orta Toroslar İşaret Dili: Türkiye'deki Toros dağlarındaki birkaç köyde geliştirildi; Rabia Ergin tarafından keşfedilen bir dildir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Akbulut, Mustafa; Özer, Zeynep Bağlan; Gürses, Reşide; Taşkın, Banu Karababachapter=TÜRKİYE ERMENİLERİNİN KÜLTÜREL KİMLİKLERİNİ KORUMASINI SAĞLAYAN FAKTÖRLER, (Ed.) (2011). 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), 10-15 Eylül 2007, Ankara, Türkiye: bildiriler: kültürel değişim, gelişim ve hareketlilik =: International Congress of Asian and North African Studies 10-15 September 2007: papers: cultural change, growth and mobility (PDF). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. ISBN 978-975-16-2433-8. 2 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ekim 2023. The legal status of Armenians designed by the Treaty of Lausanne gave them the opportunity to establish their own schools, religious and secular organizations, to teach younger generations the Armenian language, to publish books and newspapers in Armenian, to worship in their churches etc. These regulations helped them to live as a community, to maintain their cultural values, i.e. to prolong Armenian identity.
^ Kaya, Nurcan (24 Kasım 2015). "Teaching in and Studying Minority Languages in Turkey: A Brief Overview of Current Issues and Minority Schools". European Yearbook of Minority Issues Online (İngilizce). 12 (1): 315-338. doi:10.1163/9789004306134_013. ISSN 2211-6117. 25 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2023.
^ Phillips, Thomas James (16 Aralık 2020). "The (In-)Validity of Turkey's Reservation to Article 27 of the International Covenant on Civil and Political Rights". International Journal on Minority and Group Rights. 27 (1): 66-93. doi:10.1163/15718115-02701001. ISSN 1385-4879. 11 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2023. The fact that Turkish constitutional law takes an even more restrictive approach to minority rights than required under the Treaty of Lausanne was recognised by the UN Committee on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination (CERD) in its concluding observations on the combined fourth to sixth periodic reports of Turkey. The CERD noted that “the treaty of Lausanne does not explicitly prohibit the recognition of other groups as minorities” and that Turkey should consider recognising the minority status of other groups, such as Kurds. In practice, this means that Turkey grants minority rights to “Greek, Armenian and Jewish minority communities while denying their possible impact for unrecognized minority groups (e.g. Kurds, Alevis, Arabs, Syriacs, Protestants, Roma etc.)”. Thus, the Turkish reservation purports to grant Turkey the freedom to limit a right intended for all persons belonging to ethnic, religious, or linguistic minorities – in other words, a right which “establishes and recognises a right which is conferred on individuals belonging to minority groups” – to just one elevated subset of one category of minorities, namely particular non-Muslims. [...] Nothing in Turkey’s explanation indicates the level of importance that it attaches to the reservation. However, in its combined second and third periodic reports to the UN Committee on the Rights of the Child, Turkey highlights that the state’s “supreme interests” require minority rights to be used “as a sign of respect for ethnic, linguistic and religious diversity” rather than “as a tool for separatism and secessionism”. To that end, Turkey reports that “it is essential that current practices are sustained”. The report indicates that Turkey considers its current practices relating to minority rights essential to the avoidance of separatism and secessionism, and that its current practice is part of its supreme interests.
^ Bayır, Derya (2013). Minorities and nationalism in Turkish law. Cultural Diversity and Law. Farnham: Ashgate Publishing. ss. 88, 203-204. ISBN 978-1-4094-7254-4. 22 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2023.
^ Toktas, Sule; Aras, Bulent (2009). "The EU and Minority Rights in Turkey". Political Science Quarterly. 124 (4): 697-720. ISSN 0032-3195. 8 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023.
^ Köksal, Yonca (2006). "Minority Policies in Bulgaria and Turkey: The Struggle to Define a Nation". Southeast European and Black Sea Studies (İngilizce). 6 (4): 501-521. doi:10.1080/14683850601016390. ISSN 1468-3857. 12 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023.
^ Erdem, Fazıl Hüsnü; Öngüç, Bahar (30 Haziran 2021). "SÜRYANİCE ANADİLİNDE EĞİTİM HAKKI: SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ". Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 26 (44): 3-35. ISSN 1300-2929. 30 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023.
^ Akbulut, Olgun (19 Ekim 2023). "For Centenary of the Lausanne Treaty: Re-Interpretation and Re-Implementation of Linguistic Minority Rights of Lausanne". International Journal on Minority and Group Rights. –1 (aop): 1-24. doi:10.1163/15718115-bja10134. ISSN 1385-4879. 24 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023.
^ Sabah, Daily (26 Ağustos 2019). "Last 17 years a golden era for minority communities, witnessing period of increased rights". Daily Sabah (İngilizce). 25 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023.
^ "Cumhurbaşkanı Erdoğan: Nefret suçlarına göz yumanlar, farklı kültürlerin bir arada yaşama iradesini dinamitlemektedir". Anadolu Ajansı. 8 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023.
^ "Hitit Dili". corum.ktb.gov.tr. 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2023.
^ Strauss, Johann (2010). "A Constitution for a Multilingual Empire: Translations of the Kanun-ı Esasi and Other Official Texts into Minority Languages". Herzog, Christoph; Malek Sharif (Ed.). The First Ottoman Experiment in Democracy. Würzburg: Orient Enstitüsü- İstanbul. ss. 21-51. 11 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2023. (info page on book 20 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at Martin Luther University)
^ "Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982)/I Kısım - Vikikaynak". tr.wikisource.org. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2023.
^ "Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982)/II. Kısım/III. Bölüm - Vikikaynak". tr.wikisource.org. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2023.
^ Dundar, Fuat. Türkiye Nüfus Sayimlarinda Azinliklar, 2001.
^ "Arşivlenmiş kopya". unstats.un.org. 8 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2024.
^ http://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0015557.pdf 2 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ^{[yalın URL]}
^ https://cdn.teyit.org/wp-content/uploads/2019/11/nufustahriri.pdf 22 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ^{[yalın URL]}
^ Guzgulu, Derya (1 Ocak 2019). "1950 Türkiye genel nüfus sayımının coğrafi analizi".
^ sosyopolitik (10 Şubat 2020). "DOĞU VE GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGE İLLERİNDE ANADİL KULLANIMI ARAŞTIRMASI - Sosyopolitik Saha Araştırmalar Merkezi". 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2023.
^ Haber, Internet (4 Aralık 2005). "G.Doğu'da hangi dil konuşuluyor?". www.internethaber.com/gdoguda-hangi-dil-konusuluyor-1157876h.htm. 8 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2023.
^ "..::Türkiye İstatistik Kurumu Web sayfalarına Hoş Geldiniz::." web.archive.org. 25 Şubat 2018. 25 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2023.

Dış Bağlantılar

Türkiye'de konuşulan diller18 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
Türkiye'de kullanılan diller
Türk Diasporası 19 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Akbulut, Mustafa; Özer, Zeynep Bağlan; Gürses, Reşide; Taşkın, Banu Karababachapter=TÜRKİYE ERMENİLERİNİN KÜLTÜREL KİMLİKLERİNİ KORUMASINI SAĞLAYAN FAKTÖRLER, (Ed.) (2011). 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), 10-15 Eylül 2007, Ankara, Türkiye: bildiriler: kültürel değişim, gelişim ve hareketlilik =: International Congress of Asian and North African Studies 10-15 September 2007: papers: cultural change, growth and mobility (PDF). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. ISBN 978-975-16-2433-8. 2 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ekim 2023. The legal status of Armenians designed by the Treaty of Lausanne gave them the opportunity to establish their own schools, religious and secular organizations, to teach younger generations the Armenian language, to publish books and newspapers in Armenian, to worship in their churches etc. These regulations helped them to live as a community, to maintain their cultural values, i.e. to prolong Armenian identity.

[2] Kaya, Nurcan (24 Kasım 2015). "Teaching in and Studying Minority Languages in Turkey: A Brief Overview of Current Issues and Minority Schools". European Yearbook of Minority Issues Online (İngilizce). 12 (1): 315-338. doi:10.1163/9789004306134_013. ISSN 2211-6117. 25 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2023.

[3] Phillips, Thomas James (16 Aralık 2020). "The (In-)Validity of Turkey's Reservation to Article 27 of the International Covenant on Civil and Political Rights". International Journal on Minority and Group Rights. 27 (1): 66-93. doi:10.1163/15718115-02701001. ISSN 1385-4879. 11 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2023. The fact that Turkish constitutional law takes an even more restrictive approach to minority rights than required under the Treaty of Lausanne was recognised by the UN Committee on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination (CERD) in its concluding observations on the combined fourth to sixth periodic reports of Turkey. The CERD noted that “the treaty of Lausanne does not explicitly prohibit the recognition of other groups as minorities” and that Turkey should consider recognising the minority status of other groups, such as Kurds. In practice, this means that Turkey grants minority rights to “Greek, Armenian and Jewish minority communities while denying their possible impact for unrecognized minority groups (e.g. Kurds, Alevis, Arabs, Syriacs, Protestants, Roma etc.)”. Thus, the Turkish reservation purports to grant Turkey the freedom to limit a right intended for all persons belonging to ethnic, religious, or linguistic minorities – in other words, a right which “establishes and recognises a right which is conferred on individuals belonging to minority groups” – to just one elevated subset of one category of minorities, namely particular non-Muslims. [...] Nothing in Turkey’s explanation indicates the level of importance that it attaches to the reservation. However, in its combined second and third periodic reports to the UN Committee on the Rights of the Child, Turkey highlights that the state’s “supreme interests” require minority rights to be used “as a sign of respect for ethnic, linguistic and religious diversity” rather than “as a tool for separatism and secessionism”. To that end, Turkey reports that “it is essential that current practices are sustained”. The report indicates that Turkey considers its current practices relating to minority rights essential to the avoidance of separatism and secessionism, and that its current practice is part of its supreme interests.

[Bayır2013-4] Bayır, Derya (2013). Minorities and nationalism in Turkish law. Cultural Diversity and Law. Farnham: Ashgate Publishing. ss. 88, 203-204. ISBN 978-1-4094-7254-4. 22 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2023.

[5] Toktas, Sule; Aras, Bulent (2009). "The EU and Minority Rights in Turkey". Political Science Quarterly. 124 (4): 697-720. ISSN 0032-3195. 8 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023.

[6] Köksal, Yonca (2006). "Minority Policies in Bulgaria and Turkey: The Struggle to Define a Nation". Southeast European and Black Sea Studies (İngilizce). 6 (4): 501-521. doi:10.1080/14683850601016390. ISSN 1468-3857. 12 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2023.

[7] Erdem, Fazıl Hüsnü; Öngüç, Bahar (30 Haziran 2021). "SÜRYANİCE ANADİLİNDE EĞİTİM HAKKI: SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ". Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 26 (44): 3-35. ISSN 1300-2929. 30 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023.

[8] Akbulut, Olgun (19 Ekim 2023). "For Centenary of the Lausanne Treaty: Re-Interpretation and Re-Implementation of Linguistic Minority Rights of Lausanne". International Journal on Minority and Group Rights. –1 (aop): 1-24. doi:10.1163/15718115-bja10134. ISSN 1385-4879. 24 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023.

[9] Sabah, Daily (26 Ağustos 2019). "Last 17 years a golden era for minority communities, witnessing period of increased rights". Daily Sabah (İngilizce). 25 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023.

[10] "Cumhurbaşkanı Erdoğan: Nefret suçlarına göz yumanlar, farklı kültürlerin bir arada yaşama iradesini dinamitlemektedir". Anadolu Ajansı. 8 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023.

[11] "Hitit Dili". corum.ktb.gov.tr. 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2023.

[StraussConstp26-12] Strauss, Johann (2010). "A Constitution for a Multilingual Empire: Translations of the Kanun-ı Esasi and Other Official Texts into Minority Languages". Herzog, Christoph; Malek Sharif (Ed.). The First Ottoman Experiment in Democracy. Würzburg: Orient Enstitüsü- İstanbul. ss. 21-51. 11 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2023. (info page on book 20 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at Martin Luther University)

[13] "Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982)/I Kısım - Vikikaynak". tr.wikisource.org. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2023.

[14] "Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982)/II. Kısım/III. Bölüm - Vikikaynak". tr.wikisource.org. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2023.

[15] Dundar, Fuat. Türkiye Nüfus Sayimlarinda Azinliklar, 2001.

[16] "Arşivlenmiş kopya". unstats.un.org. 8 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2024.

[17] ttp://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0015557.pdf 2 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ^{[yalın URL]}

[18] ttps://cdn.teyit.org/wp-content/uploads/2019/11/nufustahriri.pdf 22 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ^{[yalın URL]}

[19] Guzgulu, Derya (1 Ocak 2019). "1950 Türkiye genel nüfus sayımının coğrafi analizi".

[20] sosyopolitik (10 Şubat 2020). "DOĞU VE GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGE İLLERİNDE ANADİL KULLANIMI ARAŞTIRMASI - Sosyopolitik Saha Araştırmalar Merkezi". 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2023.

[21] Haber, Internet (4 Aralık 2005). "G.Doğu'da hangi dil konuşuluyor?". www.internethaber.com/gdoguda-hangi-dil-konusuluyor-1157876h.htm. 8 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2023.

[22] "..::Türkiye İstatistik Kurumu Web sayfalarına Hoş Geldiniz::." web.archive.org. 25 Şubat 2018. 25 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]