Vikipedi

Teleskobun tarihi

(Teleskopun Tarihi sayfasından yönlendirildi)

Teleskopun tarihi, 1608'de Hollanda'da bir gözlük üreticisi olan Hans Lippershey tarafından bir patent sunulduğunda ortaya çıkan bilinen en eski teleskopun icadından öncesine kadar götürülebilir. Lippershey patentini almamış olsa da, buluşla ilgili haberler kısa sürede Avrupa'ya yayıldı. Bu erken tasarımı kırılmalı teleskoplar bir dışbükey objektif lens ve içbükey mercekten oluşuyordu. Galileo ertesi yıl bu tasarımı geliştirdi ve astronomiye uyguladı. 1611'de Johannes Kepler, bir dışbükey mercek ve bir dışbükey mercek merceği ile çok daha kullanışlı bir teleskopun nasıl yapılabileceğini açıkladı. 1655'e gelindiğinde, Christiaan Huygens gibi gök bilimciler, bileşik göz mercekleri olan güçlü ama hantal Kepler teleskopları inşa ediyorlardı.[1]

1624'ten bir "Hollanda teleskopunun" erken tasviri.

Isaac Newton, ışığı teleskopun yan tarafına monte edilmiş bir göz merceğine yansıtmak için küçük bir düz diyagonal ayna içeren bir tasarımla 1668'de ilk reflektörü inşa etmekle tanınır. 1672'de Laurent Cassegrain, ışığı ana aynadaki merkezi bir delikten yansıtmak için küçük bir dışbükey ikincil aynaya sahip bir reflektör tasarımını tanımladı.Aynalı bir teleskop yaptı.

Objektif lenslerdeki renk sapmalarını büyük ölçüde azaltan ve daha kısa ve daha işlevsel teleskoplara izin veren akromatik lens, ilk olarak Chester Moore Hall tarafından yapılan ve onu tanıtılmayan 1733 yılındaki teleskopunda ortaya çıktı. John Dollond, Hall'un icadını[2][3] öğrendi ve 1758'den başlayarak ticari miktarlarda kullanarak teleskoplar üretmeye başladı.

Yansıtıcı teleskoplardaki önemli gelişmeler, John Hadley'nin 1721'de daha büyük paraboloid aynalar üretmesi; 1857'de Léon Foucault tarafından tanıtılan cam aynaların gümüşlenmesi işlemesi;[4] ve 1932'de reflektör aynalarda uzun ömürlü alüminize kaplamaların benimsenmesidir.[5] Cassegrain reflektörünün Ritchey-Chretien çeşidi ise 1910 civarında icat edildi, ancak 1950'den sonraya kadar yaygın olarak benimsenmedi; Hubble Uzay Teleskobu dahil birçok modern teleskop, klasik bir Cassegrain'den daha geniş bir görüş alanı sağlayan bu tasarımı kullanır.

1850–1900 döneminde, reflektörler spekulum metal aynalarla ilgili sorunlardan muzdaripti ve 60 cm ila 1 metre açıklık arasında önemli sayıda "Büyük Refrakter" inşa edildi. 1897'de Yerkes Gözlemevi refraktöründe reflektörler son açıklık noktasına ulaştı; bununla birlikte, 1900'lerin başlarından başlayarak, Mount Wilson 60 inç (1,5 metre), 100 inç (2,5 metre) Hooker Teleskopu (1917) ve 200 inç (5 metre) dahil olmak üzere, cam aynalı, giderek daha büyük bir dizi reflektör inşa edildi. Hale teleskopu (1948); 1900'den beri esasen tüm büyük araştırma teleskopları yansıtıcı olmuştur. 1975-1985 döneminde Hawaii ve Şili çölü de dahil olmak üzere daha yüksek irtifa bölgelerine bir dizi 4 metrelik (160 inç) teleskop inşa edildi. 1970'lerde bilgisayar kontrollü alt-azimut yuvasının ve 1980'lerde aktif optiklerin geliştirilmesi, 1993/ 1996'da 10 metrelik (400 inç) Keck teleskoplarından başlayarak ESO Çok Büyük Teleskop, İkizler Gözlemevi ve Subaru Teleskobu dahil 8 metrelik teleskoplar gibi yeni nesil daha da büyük teleskopları mümkün kılmıştır.

Karl Guthe Jansky 'ın şans eseri 1931 yılında bir astronomik radyo kaynağının keşfi ile radyo teleskop (radyo astronomi) dönemi başladı. 20. yüzyılda radyodan gama ışınlarına kadar çok çeşitli dalga boyları için birçok teleskop türü geliştirildi. 1960'tan sonra uzay gözlemevlerinin gelişimi, X-ışınları ve daha uzun dalga boylu kızılötesi bantlar da dahil olmak üzere, yerden gözlemlenmesi imkansız olan çeşitli bantlara erişime izin verdi.

Optik teleskoplar

değiştir

Optiğin temelleri

değiştir
Ana madde: Optik tarihi
Ana madde: Mercek
 
Roger Bacon, De multiplicatione specierum'dan, suyla dolu küresel bir cam kap içinde ışığın kırıldığını gösteren optik diyagram

Merceklere benzeyen nesneler 4000 yıl öncesinden başlayarak tam olarak bilinmemesine karşın optik özellikleri için veya sadece dekorasyon olarak kullanılmıştır.[6] Su dolu kürelerin optik özelliklerinin Yunan hesapları (MÖ 5. yy), ardından yansıma, kırılma ve renk dahil olmak üzere ışığın özellikleri hakkında yazan Optics'teki Ptolemy (2. yüzyıl) da dahil olmak üzere İbn Sehl (10. yüzyıl) ve İbnü'l-Heysem (11. yüzyıl) gibi bilim adamları tarafından optik üzerine yüzyıllarca yazılar yazdı. .

Lenslerin fiili kullanımı, 13. yüzyılın sonlarında Kuzey İtalya'da gözlüklerin yaygın olarak üretilmesine ve kullanılmasına kadar uzanır.[7][6][8][9][10] Yakını görememeyi düzeltmek için içbükey merceklerin kullanılmasının icadı 1451'de Cusa'lı Nicholas'a atfedilir.

Buluş

değiştir
 
Hans Lippershey'nin 1608'de teleskopla ilgili başarısız bir patent talebinde bulunmasıyla ilgili notlar

Bir teleskopun ilk kaydı 1608'de Hollanda'dan gelir. Middelburg gözlük yapımcısı Hans Lippershey tarafından 2 Ekim 1608'de Hollanda Eyaletleri Genel Müdürlüğü'ne "uzaktaki şeyleri yakınlardaymış gibi görme " aracı için verilen bir patentte yer almaktadır.[11] Birkaç hafta sonra başka bir Hollandalı enstrüman yapımcısı Jacob Metius da bir patent başvurusunda bulundu. Genel Devlet, cihaz bilgisi zaten her yerde mevcut göründüğü için bir patent vermedi[12][13] ancak Hollanda hükümeti , tasarımının kopyaları için Lippershey'e bir sözleşme verdi.

Orijinal Hollanda teleskopları bir dışbükey ve bir içbükey mercekten oluşuyordu; bu şekilde yapılan teleskoplar görüntüyü tersine çevirmez. Lippershey'in orijinal tasarımı sadece 3x büyütmeye sahipti. Görünüşe göre bu "buluş" tarihinden kısa bir süre sonra Hollanda'da önemli sayıda teleskoplar yapılmış ve hızla tüm Avrupa'da yapım yollarını bulmuşlardır.[kaynak belirtilmeli]

Önceki buluşun iddiaları

değiştir
 
1841'de Zacharias Snijder'in iddia ettiği dört optik cihazdan birinin kopyası, Zacharias Janssen tarafından inşa edilen ilk teleskoplardı. Gerçek işlevi ve yaratıcısı yıllar boyunca tartışıldı.[14]

1655'te Hollandalı diplomat William de Boreel, teleskobu kimin icat ettiği konusundaki gizemi çözmeye çalıştı. Middelburg'da, Boreel'in çocukluğu ve teleskopun mucidi olarak hatırladığı "Hans" adlı bir gözlük yapımcısının erken yetişkin anılarını takip eden yerel bir sulh hakimi vardı. Yargıç, o zamanlar bilinmeyen bir davacı olan Middelburg gözlük yapımcısı Johannes Zachariassen temasa geçti ve babası Zacharias Janssen'in teleskopu ve mikroskobu 1590 gibi erken bir tarihte icat ettiğini söyledi. Bu tanıklık, Zacharias ve babası Hans Martens'in hatırladığı kişi olması gerektiğini şimdi hatırlayan Boreel'e inandırıcı geldi.[15] Boreel'in Zacharias Janssen'in teleskopu başka bir gözlük yapımcısı Hans Lippershey'den biraz önce icat ettiğine dair vardığı sonuç, Pierre Borel tarafından 1656 tarihli De vero telescopii mucit kitabında benimsendi.[16][17] Boreel'in soruşturmasındaki ve Zachariassen'in ifadesindeki (Zachariassen'in doğum tarihini ve buluştaki rolünü yanlış sunması dahil) çelişkiler, bazı tarihçilerin bu iddiayı şüpheli bulmasına neden oldu.[18] "Janssen" iddiası yıllar içinde devam edecek ve 1841'de Zacharias Snijder'in içlerinde mercekli 4 demir boru sunması ile Janssen'in teleskopunun 1590 örneği olduğu iddiasıyla ve tarihçi Cornelis de Waard'ın 1906 iddiasıyla buna eklenecektir. 1608 Frankfurt Kitap Fuarı'nda astronom Simon Marius'a bozuk bir teleskop satmaya çalışan adam Janssen olmalı.[19]

1682'de,[20] Londra'daki Royal Society'nin tutanakları, Robert Hooke, Thomas Digges'in 1571 Pantometria isimli kitaba (kısmen de babası Leonard Digges'in notlarına ve gözlemlerine dayanan bir ölçüm kitabı) kaydetti. Roger Bacon'un bir iddiasona dayanarak, Leonard'ı 1500'lerin ortalarında bir uzak görme camına sahip olarak tanımlıyordu.[21][22] Thomas, bunu " orantılı camlar tarafından uygun açılara uygun şekilde yerleştirmekle kalmayıp, sadece uzaktaki şeyleri keşfetmekle kalmayıp, mektupları okumak, sikkeleri ve bazı arkadaşları tarafından açık alanlardaki sahiplerinin üzerinden belli amaçla atılan üst yazılarıyla birlikte numaralandırılmış para parçalarını, ama aynı zamanda yedi mil ötede, o anda özel yerlerde neler yapıldığını açıkladı ." Orantılı veya "perspektif cam" kullanımına ilişkin yorumlar da John Dee (1575) ve William Bourne (1585)'in yazılarında yapılmıştır.[23] Bourne'dan 1580'de Kraliçe I. Elizabeth'in baş danışmanı Lord Burghley tarafından Diggs aygıtını araştırması istendi. Bourne'unki bunun en iyi açıklamasıdır ve onun yazısından, büyük bir mercek tarafından üretilen görüntüyü yansıtan büyük, kavisli bir aynaya bakmaktan ibaretmiş gibi görünüyordu.[24] Bir "Elizabeth Teleskobu" fikri, 1990'larda bu yansıtıcı/kırıcı teleskopun 1540 ve 1559 yılları arasında Leonard Digges tarafından yapıldığı sonucuna varan astronom ve tarihçi Colin Ronan da iddiaları da dahil olmak üzere yıllar içinde ortaya atıldı.[25][26][27] Bu "geri" yansıtıcı teleskop hantal olurdu, çalışması için çok büyük aynalara ve merceğe ihtiyaç duyardı, gözlemci baş aşağı bir görüntüye bakmak için geriye doğru durmak zorundaydı ve Bourne, çok dar bir görüş alanına sahip olduğunu ve bunun için askeri amaçlar uygun olmadığını belirtti.[24] Yedi mil ötedeki tarlalarda veya özel etkinliklerde yatan madeni paraların ayrıntılarını görmek için gereken optik performans, zamanın teknolojisinin çok ötesinde görünüyordu[28] ve açıklanan "perspektif camı" çok daha basitti. Uzak bir görüntüyü büyütmek için gözün önünde tutulan tek bir merceğin kullanılması Bacon'dan gelen fikirdir.[29]

Leonardo da Vinci ve Girolamo Fracastoro'nun defterlerinin çevirileri, Ay'ı büyütmek için hem su dolu kristaller hem de merceklerin bir kombinasyonunu kullandığını gösteriyor, ancak açıklamalar, bu projenin bir teleskop gibi düzenlenip düzenlenmediklerini belirlemek için çok yetersizdir.[30][31][32]

Simon de Guilleuma'nın 1959 tarihli bir araştırma makalesi, ortaya çıkarıp gösterdiği kanıtlarla, Fransız doğumlu gözlük yapımcısı Juan Roget'i (1624'ten önce öldü) Hans Lippershey'in patent başvurusundan önce gelen erken bir teleskopun olası bir yapımcısı olduğunu iddia etti.[33]

Buluşun yayılması

değiştir

Lippershey'nin patent başvurusu, Siyam Kralı Ekathotsarot tarafından Siam Krallığı'ndan Hollanda'ya gönderilen bir büyükelçiliğe ilişkin diplomatik raporun sonunda belirtilmiştir: Ambassades du Roy de Siam envoyé à l'Excellence du Prince Maurice, arrivé à La Haye le 10 Eylül 1608 (Siyam Kralı'nın elçisi Ekselansları Prens Maurice'e gönderildi, 10 Eylül 1608'de Lahey'e geldi). Bu rapor Ekim 1608'de yayınlandı ve Avrupa'ya dağıtıldı, bu da raporu Kasım ayında alan İtalyan Paolo Sarpi ve 1609 yazında aydaki özellikleri gözlemlemek için altı güçlü bir teleskop kullanan İngiliz matematikçi ve astronom Thomas Harriot gibi diğer bilim adamlarının deneylerine yol açtıı.[34]

 
Galileo Galilei'nin 1609'da teleskopunu Leonardo Donato'ya gösterdiğini gösteren 19. yüzyıl resmi.

İtalyan bilgin Galileo Galilei 1609 Haziranında[35] Venedik'teydi ve orada uzaktaki nesnelerin daha yakın ve daha büyük görünmesini sağlayan askeri bir dürbün olan "Hollanda perspektif camı"nı[36] duymuştu. Galileo, Venedik'ten Padua'ya döndükten sonraki ilk gece bir teleskop yapım problemini çözdüğünü ve ertesi gün kurşun bir tüpün bir ucunda dışbükey bir mercek ve diğer ucuna içbükey bir merceği kullanarak ilk teleskopunu yaptığını belirtiyor. Bu düzenleme Galile teleskopu olarak adlandırıldı.[37] Birkaç gün sonra, ilkinden daha iyi bir teleskop yapmayı başardıktan sonra, onu Venedik'e götürdü ve burada icadının ayrıntılarını halka anlattı ve aletin kendisini, tam mecliste oturan doge Leonardo Donato'ya sundu. Buna karşılık senato onu ömür boyu Padua'daki okutmanlığına yerleştirdi ve maaşını iki katına çıkardı.

 
Galileo Galilei'nin Portresi

Galileo zamanını teleskopu geliştirmek için harcadı, daha güçlü teleskoplar üretti. İlk teleskopunun 3x büyütme gücü vardı, ancak kısa süre sonra 8x ve son olarak, yaklaşık bir metre uzunluğunda, 37mm'lik bir objektif (16mm veya 12mm'ye kadar durduracaktı) ve 23x büyütme sağlayan aletler yaptı.[38] Bu son enstrüman ile o bir dizi astronomik keşfe başladı, Ekim veya Kasım 1609 yılında Jüpiter uyduları a, Ay'daki tepeler ve vadiler, Venüs'ün evreleri[39] ve doğrudan gözlemden ziyade projeksiyon yöntemi kullanılarak gözlemlenen güneş noktaları bu keşifler arasındadır. Galileo, Jüpiter'in uydularının devrimi, Venüs'ün evreleri, Güneş'in dönüşü ve noktalarının yılın bir bölümünde izlediği eğik yolun, güneş merkezli Kopernik sisteminin doğruluğu diğer Ptolemy'nin düşüncelerin aksine Dünya merkezli sistemler üzerindeki iddiaların geçersizliğine işaret ettiğini kaydetti. önerdiği gibi.

Galileo'nun aleti "teleskop" adı verilen ilk alet oldu. Adı, Galileo Galilei'yi Accademia dei Lincei'nin bir üyesi yapmak için 14 Nisan 1611'de Prens Federico Cesi tarafından düzenlenen bir ziyafette Yunan şair/teolog Giovanni Demisiani tarafından icat edildi.[40] Kelime Yunanca tele = 'uzak' ve skopein = 'bakmak veya görmek' kelimelerinden oluşturulmuştur; teleskopos = 'uzak görüş'.

1626'da Alman Cizvit ve astronom Johann Adam Schall von Bell, Yuan jing shuo'yu (Teleskopun Açıklaması) Çince ve Latince yayınladığında, teleskop bilgisi Çin'e yayıldı.[41]

Diğer iyileştirmeler

değiştir

Kırılmalı teleskoplar

değiştir
Ana madde: Kırılmalı teleskop

Johannes Kepler ilk olarak Catoptrics'inde (1611) iki dışbükey mercekten yapılmış bir teleskopun teorisini ve pratik avantajlarından bazılarını açıkladı. Bu biçimde bir teleskop yapan ilk kişi , Rosa Ursina (1630) adlı eserinde teleskopun bir tanımını veren Cizvit Christoph Scheiner'dir.[37]

William Gascoigne, Kepler tarafından önerilen teleskop biçiminin başlıca avantajını gösteren ilk kişiydi: küçük bir maddi nesne, nesnenin ve göz merceğinin ortak odak düzlemine yerleştirilebilir. Bu, mikrometreyi icat etmesine ve teleskopik görüş tahmininde hassas astronomik aletlere uygulamasına yol açtı. 17. yüzyılın ortalarına kadar Kepler'in teleskobu Gascoigne'nin işaret ettiği avantajlardan dolayı değil , görüş alanı Galileo teleskobundan çok daha büyük olduğu için genel kullanıma girmedi.[37]

Kepler teleskop yapımının ilk güçlü teleskopları, erkek kardeşinin ona yardım ettiği uzun bir çalışmanın ardından Christiaan Huygens tarafından yapıldı. Bunlardan biri olan 224 inç (5.700 mm) ve 12 fit (3,7 m) odak uzaklığı olan teleskopla,[42] 1655'te Satürn'ün en parlak uydularını (Titan ) keşfetti; 1659'da, ilk kez aynı aletle yapılan gözlemlere dayanan Satürn'ün halkasının gerçek bir açıklamasını veren "Systema Saturnium" adlı eserini yayınladı.[37]

Uzun odak uzunluklu refraktörler
değiştir
 
1673'te yayınlanan "Machina coelestis " (birinci bölüm) adlı kitabından bir çizim: Johannes Hevelius tarafından inşa edilen odak uzaklığı 45 m (148 ft) olan Kepler astronomik kırılma teleskopu. .

Kepler'in teleskobundaki görüntünün keskinliği, objektif merceğin tek biçimli olmayan kırılma özelliklerinin getirdiği renk sapması ile sınırlıydı. Yüksek büyütme güçlerinde bu sınırlamayı aşmanın tek yolu, çok uzun odak uzunluklarına sahip objektifler oluşturmaktı. Giovanni Cassini, Satürn'ün beşinci uydusunu (Rhea) 'yı 1672'de 35 fit (11 m) uzun odaklı teleskopla keşfetti. Johannes Hevelius gibi gök bilimciler 150 fit (46 m) uzunluğa sahip teleskoplar inşa ediyorlardı. Gerçekten uzun tüplere sahip olmanın yanı sıra, bu teleskoplar, onları tutmak için iskele veya uzun direkler ve vinçlere ihtiyaç duyuyordu. Teleskobun çerçevesi "tüpü" en ufak bir esintide esneyip titreştiği ve bazen de tamamen çöktüğü için araştırma araçları olarak değerleri çok azdı.[43][44]

Hava teleskopları
değiştir
Ana madde: Hava teleskobu

1675'ten sonra yapılan çok uzun kırılmalı teleskopların bazılarında hiç tüp kullanılmadı. Objektif, bir direğin, ağacın veya mevcut herhangi bir yüksek yapının üzerindeki döner bir rotil üzerine monte edildi ve ip veya biyel ile hedeflendi. Mercek elde tutuldu veya odaktaki bir stand üzerine monte edildi ve görüntü deneme yanılma yoluyla bulundu. Bunlar sonuç olarak hava teleskopları olarak adlandırıldı.[45] Christiaan Huygens'e ve kardeşi Constantijn Huygens, Jr.'a bu buluş atfedilse de[43][46] onların ilk icat eden olup olmadığı net değildir.[47] Christiaan Huygens ve erkek kardeşi 85 inç (2.200 mm) çap[42] ve 210 fit (64 m) odak uzaklığı ve Adrien Auzout 600 fit (180 m) kadar olan teleskoplar yaptı . Bu kadar uzun teleskopların kullanımı doğal olarak zordu ve gözlemcilerin beceri ve sabrını sonuna kadar zorlamış olmalıdır.[37] Hava teleskopları diğer bazı gök bilimciler tarafından kullanıldı. Cassini, Satürn'ün üçüncü ve dördüncü uydularını 1684'te Giuseppe Campani tarafından yapılan 100 ve 136 fit (30 ve 41 m) odak uzaklığındaki teleskoplarla keşfetti.

Yansıtmalı teleskoplar

değiştir
Ana madde: Yansıtmalı teleskop

Kavisli bir aynanın bir görüntü oluşturma yeteneği, Öklid'den [48] beri biliniyor olabilir ve 11. yüzyılda Alhazen tarafından kapsamlı bir şekilde çalışılmıştı. Galileo, Giovanni Francesco Sagredo ve diğerleri, kavisli aynaların merceklere benzer özelliklere sahip olduğu bilgisinden yola çıkarak, görüntü oluşturma amacı olarak bir ayna kullanarak bir teleskop inşa etme fikrini tartıştılar.[49] İtalyan bir Cizvit astronom ve fizikçi olan Niccolò Zucchi , 1652 tarihli Optica philosophia adlı kitabında, 1616'da kırılmalı bir teleskopun merceğini bronz bir içbükey aynayla değiştirmeyi denediğini yazdı. Zucchi, elde tutulan bir içbükey mercekle aynaya bakmayı denedi, ancak muhtemelen aynanın kalitesiz olması, eğildiği açı veya ayna kafasının görüntüyü kısmen engellemesi nedeniyle tatmin edici bir görüntü alamadı.[50]

 
Newton teleskopunda ışık yolu.

1636'da Marin Mersenne, görüntüyü izleme problemini çözerek, görüntüyü birincildeki bir delikten sektiren paraboloid birincil ayna ve paraboloidal ikincil aynadan oluşan bir teleskop önerdi.[51] James Gregory , Optica Promota (1663) adlı kitabında, konik bir bölümün parçası gibi şekillendirilmiş bir aynaya sahip bir yansıtıcı teleskopun, refraktörlerde görülen renk sapmalarının yanı sıra küresel sapmayı da düzelteceğine işaret ederek daha fazla ayrıntıya girdi. Ortaya çıkardığı tasarım kendi adını taşıyordu: " Gregoryen teleskopu "; ancak kendi itirafına göre, Gregory'nin pratik bir yeteneği yoktu ve fikirlerini gerçekleştirebilecek bir optikçi bulamayınca, bazı sonuçsuz denemelerden sonra, teleskobunu pratik kullanıma sokma umudunu bırakmak zorunda kaldı.

 
Cassegrain teleskopunda ışık yolu.
 
1672'de Kraliyet Cemiyeti'ne sunulan Newton'un ikinci yansıtıcı teleskobunun bir kopyası.[52]

1666'da Isaac Newton, kırılma ve renk teorilerine dayanarak, kırılma teleskobunun kusurlarının, bir merceğin kusurlu şeklinden çok, bir merceğin farklı renklerde ışığın değişen kırılmasından kaynaklandığını algıladı. O yanlış bazı kaba deneyler neticesinde her ne kadar o ışık, renk dağılımlarıyla neden olmadan bir lens aracılığıyla kırılan edilemedi sonucuna[53] bütün kırmaları maddeler onların ortalama kırılma sabit bir oranda prizmatik renkleri sapmak söyledi. Bu deneylerden Newton, kırılma teleskopunda hiçbir iyileştirme yapılamayacağı sonucuna vardı.[54] Aynalarla Newton'un deneyleri onlar ışık tüm renkleri için, lenslerin kromatik hataları muzdarip olmadığını gösterdi geliş açısının bir aynaya eşit olduğu yansıyan yansıma açısına Newton yapı için yola yüzden onun teorilerine bir kanıtı olarak, yansıtan bir teleskop.[55] Newton ilk teleskopunu 1668'de tamamladı ve bilinen en eski işlevsel yansıtmalı teleskoptur.[56] Birçok deneyden sonra, objektif aynası için en uygun malzeme olarak bir kalay ve bakır alaşımı (spekulum metali) seçti. Daha sonra onları taşlamak ve cilalamak için araçlar tasarladı, ancak yapımı basitleştirmek için aynası için bir parabol yerine küresel bir şekil seçti. Reflektörüne, görüntüyü teleskobun yan tarafına monte edilmiş bir göz merceğine 90° açıyla yansıtmak için birincil aynanın odağına yakın ikincil bir "diyagonal" ayna olan "Newton teleskobu " tasarımının ayırt edici özelliği olan şeyi ekledi. Bu benzersiz ekleme, görüntünün nesnel aynanın minimum tıkanmasıyla görülmesine izin verdi. Ayrıca tüm boruyu, montajı ve bağlantı parçalarını da yaptı. Newton'un ilk kompakt yansıtıcı teleskobu 1.3 ayna çapına sahipti. inç ve f/5 odak oranı.[57] Bununla Jüpiter'in dört Galilean ayını ve Venüs gezegeninin hilal evresini görebildiğini buldu. Bu başarıdan cesaret alarak, Aralık 1672'de Londra Kraliyet Cemiyeti'ne sunduğu 38x büyütme gücüne sahip ikinci bir teleskop yaptı. Bu tür teleskoplara hala Newton teleskopu denir.

Yansıtıcı teleskopun üçüncü bir biçimi olan " Cassegrain reflektörü " 1672'de Laurent Cassegrain tarafından tasarlandı. Teleskop, ışığı ana aynadaki merkezi bir delikten yansıtmak için ana odağın yanına yerleştirilmiş küçük bir dışbükey hiperboloidal ikincil aynaya sahipti.

John Hadley (en çok oktantın mucidi olarak bilinir) hassas asferik ve parabolik spekulum metal aynalar yapmanın yollarını geliştirene kadar, bir 50 yıl daha yansıtıcı teleskopların tasarımında veya yapımında daha fazla pratik ilerleme kaydedilmemiş gibi görünüyor. 1721'de Royal Society'ye [58] 6 inç (15 cm) çap,62+3⁄4 inç (159 cm) odak uzaklığı spekulum metal objektif aynası olan ilk parabolik Newton reflektörünü gösterdi. Enstrüman James Pound ve James Bradley tarafından incelenmiştir.[59] Newton'un teleskobunun elli yıldır ihmal edildiğini belirttikten sonra, Hadley'nin buluşun çıplak teoriden oluşmadığını yeterince gösterdiğini belirttiler. 7,5 inç (190 mm) çapındaki orijinal olarak Constantijn Huygens, Jr. tarafından Kraliyet Cemiyeti'ne sunulan hava teleskobu ile karşılaştırdılar. Hadley'nin reflektörünün "gerekli yükü ile nesneyi nesneyi defa kere büyütmesini sağlayacak kadar bir yeteneğinin olduğunu" buldu ve uzaktaki nesneleri tamamen net ve parlak olmasa da gösterdiğini belirttiler.

Hadley tarafından spekulum metalini parlatma yöntemleri konusunda talimat alan Bradley ve Samuel Molyneux 8 fit (2,4 m) olan, kendilerine ait büyük yansıtıcı teleskoplar üretmeyi başardılar. . Aynaları imal etmenin bu yöntemleri, Molyneux tarafından teleskop imalatı işine başlayan iki Londralı gözlükçüye —Scarlet ve Hearn'e— aktarıldı.[60]

İngiliz matematikçi, gözlükçü James Short, 1730'larda Gregory'nin tasarımlarına dayanan teleskoplar inşa etmeye başladı. İlk önce aynalarını Gregory'nin önerdiği gibi camdan yapmayı denedi, ancak daha sonra orijinal tasarımcıların parabolik ve eliptik şekilde Gregoryen teleskopları yaratarak spekulum metal aynalara geçti. Kısa süre sonra teleskop yapımını meslek olarak benimsedi ve ilk olarak Edinburgh'da ve daha sonra Londra'da çalıştı. Short'un tüm teleskopları Gregoryen biçimindeydi. Short, 1768'de Londra'da teleskop satarak hatırı sayılır bir servet kazanarak öldü.

Spekulum ikincil metal ayna veya çapraz aynalar göz merceğine ulaşan ışığı büyük ölçüde azalttığından, birçok yansıtıcı teleskop tasarımcısı bunları ortadan kaldırmaya çalıştı. 1762'de Mikhail Lomonosov , Rusya Bilimler Akademisi forumunda yansıtıcı bir teleskop sundu. Bu teleskobun birincil aynasını teleskop eksenine dört derece eğik tuttu, böylece görüntü, gözlemcinin kafası gelen ışığı engellemeden teleskop tüpünün önüne monte edilmiş bir göz merceği aracılığıyla görülebildi. Bu yenilik 1827'ye kadar yayınlanmadı, bu nedenle William Herschel'in benzer bir tasarımından sonra bu tip Herschelyan teleskopu olarak adlandırıldı.[61]

 
1789'da William Herschel'in 49 inç (1.200 mm) "40 fit" boyutundaki teleskopu. 1797'de yayınlanan Encyclopædia Britannica Üçüncü Baskıdan çizim.

Yaklaşık 1774 yılında William Herschel (o zamanlar Bath, İngiltere'de müzik öğretmeniydi) boş zamanlarını reflektörlü teleskop aynalarının yapımıyla geçirmeye başladı ve sonunda kendini tamamen bunların yapımına ve astronomik araştırmalarda kullanımına adadı. 1778 yılında bir 6+1⁄4 inç (16 cm) odak açıklığı bulunan yansıtıcı ayna yaptı (yaptığı yaklaşık 400 teleskop aynasının içinde en iyisidir) ve bu aynayı kullanıp 7 fit (2,1 m) odak uzaklığı olan teleskop imal etti. Bu teleskopu kullanarak, ilk parlak astronomik keşiflerini yaptı. 1783'te Herschel, yaklaşık 18 inç (46 cm) çapında ve 20 fit (6,1 m) odak uzaklığı olan bir teleskop imal etti. Aynayı birkaç kez değiştirerek yirmi yıl kadar bu teleskopla gökleri gözlemledi. Sonrası 49 inç (120 cm) bir aynaya sahip ve odak uzaklığı 40 fit (12 m) olan (genelde 40 feet teleskopu olarak bilinir) en büyük yansıtıcı teleskopunu inşa etmeyi bitirdi. Bu teleskop olarak bilinir)İngiltere'deki Slough daki Gözlemevi'ndedir. O günün spekulum aynalarının zayıf yansıtıcılığından kaynaklanan ışık kaybını azaltmak için Herschel, küçük diyagonal aynayı tasarımından çıkardı ve oluşan görüntüyü doğrudan görebilmesi için birincil aynayı eğimli yaptı. Bu tasarım Herschelian teleskopu olarak adlandırıldı. Satürn'ün bilinen altıncı ayı Enceladus'u, kullandığı ilk gece (28 Ağustos 1789) ve 17 Eylül'de bilinen yedinci ayı olan Mimas'ı keşfetti. Bu teleskop, 50 yılı aşkın bir süredir dünyanın en büyük teleskopu olarak kaldı. Bununla birlikte, bu büyük teleskobun kullanımı zordu ve bu nedenle en sevdiği 18.7 inçlik reflektörden daha az kullanıldı.

1845 yılında 3. Earl Rosse Kontu William Parsons, 72 inç (180 cm) Newton reflektörü inşa etti, bununla galaksilerin sarmal formunu keşfetti, teleskobunu " Parsonstown'lu Leviathan " olarak adlandırdı.

Bu sırada daha büyük reflektörlerin tümü, spekulum metal aynalarının zayıf yansıtıcılığından ve hızlı kararan doğasından muzdaripti. Bu, aynaların sık sık çıkarılması ve yeniden parlatılması gerektiğinden, teleskop başına birden fazla aynaya ihtiyaçları olduğu anlamına geliyordu. Parlatma işlemi aynanın eğrisini değiştirebileceğinden, çok zaman alıcıydı, bu nedenle genellikle aynanın doğru şekle göre "yeniden şekillendirilmesi " gerekiyordu.

Renksemez kırılma teleskopları

değiştir
Ana madde: Renksemez mercek
 
Bir renksemez mercekten geçen ışık yolu.

İlk kırıcı teleskopların icadından beri, genellikle lenslerde görülen renk hatalarının (kromatik aberasyon), yüzeylerinin küresel şeklindeki hatalarından kaynaklandığı varsayılmıştır. Optikçiler, bu hataları düzeltmek için çeşitli eğrilik biçimlerine sahip lensler oluşturmaya çalıştılar.[37] Isaac Newton 1666'da kromatik renklerin aslında ışığın cam ortamdan geçerken eşit olmayan kırılmasından ortaya çıktığını keşfetti. Bu, optisyenleri, her bir cam türü tarafından üretilen hataları ortadan kaldırmak için birden fazla cam türünden yapılmış lenslerle deneyler yapmaya yöneltti. Bunun bir üm renkleri tek bir noktaya odaklayacak ve çok daha kısa odak uzaklığına sahip enstrümanlar üretecek bir lens " renksemez mercek " yaratacağı umuluyordu.

Pratik bir akromatik (renksemez) kırılma teleskopu yapmayı başaran ilk kişi , İngiltere, Essex'ten Chester Moore Hall oldu.[kaynak belirtilmeli] İnsan gözünün farklı tabakalarının, retina üzerinde renksiz bir görüntü üretmek için ışık ışınlarını kırdığını ve buna göre farklı mercekleri birleştirerek kısacası farklı kırılma ortamı yaratarak benzer bir sonuç üretmenin mümkün olabileceğini makul bir şekilde savundu. Araştırmaya biraz zaman ayırdıktan sonra, farklı cam türlerinden oluşan iki merceği birleştirerek, iki rengin (kırmızı ve mavi) eşit olmayan kırılmalarının etkilerinin düzeltildiği akromatik bir mercek yapabileceğini buldu. 1733'te, çok daha az renk sapması sergileyen teleskop lensleri yapmayı başardı. Aletlerinden birinin 2+1⁄2 inç (6,4 cm) objektifi buna karşın nispeten kısa odak uzaklığı 20 inç (51 cm) odak uzaklığı vardı .

Hall, bağımsız başına buyruk bir adamdı ve görünüşe göre şöhret konusunda da çabası yoktu; en azından icadını dünyaya duyurmak için hiçbir zahmete girmedi. Westminster Hall'da John Dollond'a verilen patent haklarıyla ilgili bir davada (Watkin v. Dollond), Hall, akromatik teleskopun ilk mucidi olarak kabul edildi. Bununla birlikte, Lord Mansfield tarafından, böyle bir buluştan faydalanması gerekenin asıl mucit değil, onu insanlığın yararına ortaya çıkaran kişi olduğuna hükmedildi.

1747'de Leonhard Euler, Prusya Bilimler Akademisi'ne bir merceğin hem kromatik hem de küresel sapmalarını düzeltme olasılığını kanıtlamaya çalıştığı bir makale gönderdi. Gregory ve Hall gibi, insan gözünün çeşitli tabaklarının mükemmel bir görüntü üretecek şekilde bir araya geldiğinden, mükemmel bir teleskop objektifioluşturmak için farklı kırılma ortamlarına sahip lenslerin uygun kombinasyonları ile de bunun mümkün olması gerektiğini savundu. Farklı renkteki ışık ışınlarının dağılımının varsayımsal bir yasasını benimseyerek, analitik olarak cam ve su merceklerinden oluşan akromatik bir nesne oluşturma olasılığını kanıtladı.

Euler'in bu yapının gerçek bir objetif üretmeye yönelik tüm çabaları ne yazık ki sonuçsuz kaldı - bu başarısızlığı yalnızca gerekli eğriliğe sahip tam olarak çalışan lensleri sağlamadaki zorluğa bağladı.[62] John Dollond, Euler'in analizinin doğruluğu ile hemfikirdi, ancak hipotezine, bunun tamamen teorik bir varsayım olduğu gerekçesiyle itiraz etti: Teori, Newton'un ışığın kırılması üzerindeki deneylerinin sonuçlarına karşıydı ve sadece analitik bir akıl yürütmeden fizik kanunlarının belirlenemeyeceği düşüncesindeydi.[63]

1754'te Euler, Berlin Akademisi'ne, ışığın, esnek bir sıvıda ışık saçan cisimler tarafından uyarılan belirli bir zamanda titreşimlerden oluştuğu ve ışığın rengindeki farklılığın, bunların frekansının az ya da çok olmasından kaynaklandığı hipotezinden yola çıkan bir başka makale gönderdi. - önceki sonuçlarını çıkardı. Dollond tarafından alıntılanan Newton deneylerinin doğruluğundan şüphe duymuyordu.

Dollond buna cevap vermedi, ancak kısa bir süre sonra İsveçli matematikçi ve astronom Samuel Klingenstierna'nın bir makalesinin özetini aldı ve bu makale Newton'un kırılan ışığın dağılımı hakkında çıkardığı sonuçların doğruluğundan şüphe etmesine neden oldu. Klingenstierna, tamamen geometrik değerlendirmelerden Newton'un deneylerinin sonuçlarının, evrensel olarak kabul edilen diğer kırılma gerçekleriyle uyumlu hale getirilemeyeceğini gösterdi. (Dollond tarafından bu makale tam olarak takdir edildi.)

 
Dollond teleskopu.

Pratik bir adam olarak Dollond, şüphelerini hemen deney testine soktu: Klingenstierna'nın sonuçlarını doğruladı, renklerin farklılığına göre farklı cam türlerinin kırılma niteliklerinde umduğunun çok ötesinde bir fark keşfetti ve böylece bu hızla ilk önce renk sapmalarının ve ardından küresel sapmaların düzeltildiği merceklerin yapımına yol açtı.[64]

Dollond, kırılmalı teleskoplarda akromatizmanın elde edilmesi için gerekli koşulların farkındaydı, ancak Newton tarafından yapılan deneylerin doğruluğuna güveniyordu. Yazıları, cesareti dışında, zihninin tamamen hazır olduğu bir keşfe daha erken varacağını gösteriyor. Dollond'un makalesi,[64] Hall'un önceki icadından bağımsız olarak keşfine ulaştığı ardışık adımları ve bu adımların atılmasının sağlandığı mantıksal süreçleri anlatıyor.

1765'te Peter Dollond (John Dollond'un oğlu), iki dışbükey mercek camından yapılan merceğin arkasında içbükey kristal cam merceğin birleşiminden oluşan üçlü objektifi tanıttı. Bu tür birçok teleskop yaptı.[kaynak belirtilmeli]

Uygun saflık ve homojenliğe sahip cam diskleri (özellikle kristal camdan) temin etmenin zorluğu, akromatik teleskopta bulunan merceklerin çapını ve ışık toplama gücünü sınırladı. Fransız Bilimler Akademisi'nin optik kristal camdan yapılmış büyük mükemmel diskler için ödüller vermesi boşunaydı.

Yansıtıcı teleskopların pratik olmayan metal aynalarıyla ilgili zorluklar, büyük kırılmalı teleskoplarının yapımına yol açtı. 1866'da kırılma teleskopları 18 inç (46 cm) açıklıka ulaşmıştı. Bunlardan çok daha büyük " Büyük refrakterler " 19. yüzyılın ortalarından sonlarına kadar inşa edilmiştir. 1897'de, Yerkes Gözlemevi'nin inşası ile bir araştırma teleskopunda refrakter 40 inç (100 cm) maksimum pratik sınırına ulaştı. (her ne kadar daha büyük bir refrakter 1900 yılındaki Paris 1900 Fuarı'nda, Büyük Paris Sergi Teleskobu olarak 49,2 inç (1,25 m) çapla geçici olarak sergilense de sergi sonrası sökülmüştür). Yerçekiminin lens üzerindeki etkisi nedeniyle daha büyük refraktörler yapılması son derece zordur. Bir mercek yalnızca kenarından yerinde tutulabileceğinden, büyük bir merceğin merkezi yerçekimi nedeniyle sarkacak ve ürettiği görüntüyü bozacaktır.[65]

Büyük yansıtıcı teleskoplar

değiştir
 
200 inç (5,1 m) Palomar Dağı'ndaki Hale teleskopu

1856-57'de Karl August von Steinheil ve Léon Foucault, cam teleskop aynaları üzerine bir gümüş tabakası yerleştirme işlemini başlattı. Gümüş tabaka, spekulum aynalarındaki ciladan çok daha fazla yansıtıcı ve daha uzun ömürlü olmakla kalmayıp, cam alt tabakanın şeklini değiştirmeden çıkarılıp yeniden yerleştirilebilme avantajına da sahipti. 19. yüzyılın sonlarına doğru çok büyük gümüş cam üzerine ayna yansıtan teleskoplar yapılmıştır.

20. yüzyılın başında, hassas fotoğrafik görüntüleme için tasarlanmış ve her ikisi de Mount Wilson Gözlemevinde bulunan 1908'deki 60 inçlik Hale teleskopu[66] 1917'de Hooker teleskopu 100 inç (2,5 m) gibi "modern" büyük araştırma reflektörlerinin ilkinin yapımına tanık olundu.[67] Bu boyuttaki bu ve diğer teleskopların, birkaç ayda bir yeniden gümüşleme için ana aynalarının çıkarılmasına izin verecek özelliklere sahip olması gerekiyordu. California Institute of Technology'de genç bir fizikçi olan John Donavan Strong, termal vakum buharlaştırma kullanarak bir aynayı çok daha uzun ömürlü alüminyum kaplamayla kaplamak için bir teknik geliştirdi. 1932'de bir aynayı "alüminize eden" ilk kişi oldu; üç yıl sonra 60 inç (1.500 mm) ve 100 inç (2.500 mm) teleskoplar, aynaları alüminize edilen ilk büyük astronomik teleskoplar oldu.[68] Palomar Gözlemevinde1948 de 200 inç (510 cm) lik Hale reflektörü yirmi yedi yıl sonra Rusya'da masif 605 santimetre (238 in) BTA-6 teleskobu tamamlanmasına kadar dünyadaki ı en büyük teleskop oldu . Hale reflektörü, çok düşük sürtünme için hidrostatik yataklar, tüp yerçekimi altında sarkarken iki aynanın eşit sapmaları için Serrurier kafes kirişi ve aynalar için Pyrex düşük genleşmeli cam kullanımı da dahil olmak üzere gelecekteki teleskoplarda kullanılan birçok teknik yenilik getirdi. Büyük ölçüde daha büyük teleskopların gelişi, aynanın uygun şeklini korumak için camın sertliği dışındaki yöntemlerin bulunup kullanılmasını beklemek zorunda kaldı.

Aktif ve uyarlanabilir optikler

değiştir
Ana madde: Uyarlanabilir optik

1980'ler, daha büyük teleskoplar inşa etmek ve görüntü kalitesini iyileştirmek için aktif optik ve uyarlanabilir optik olarak bilinen iki yeni teknolojinin tanıtımını gördü. Aktif optikte, bir görüntü analizörü, bir yıldız görüntüsünün sapmalarını dakikada birkaç kez algılar ve bir bilgisayar, optiği en uygun şekil ve hizada tutmak için birincil ayna ve ikincil aynanın konumu üzerindeki birçok destek kuvvetini ayarlar. Bu, atmosferik bulanıklık efektlerini düzeltmek için çok yavaştır, ancak 8 m çapında veya daha büyük parçalı aynalar kadar 8'ye kadar ince tek aynaların kullanılmasını da sağlar.  Bu yönteme 1980'lerin sonlarında ESO Yeni Teknoloji Teleskobu öncülük etti.

1990'lar 10 metre (390 in) iki teleskoptan ilkinin inşasıyla başlayarak, aktif optik kullanan yeni nesil dev teleskopların ortaya çıktığını gördü. Bunlardan ilki 1993 yılında inşa edilen Keck teleskoplarıdır. O zamandan beri inşa edilen diğer dev teleskoplar şunlardır: iki Gemini teleskopu , Çok Büyük Teleskopun dört ayrı teleskopu ve Büyük Binoküler Teleskop .

 
ESO'nun VLT'si, Dünya atmosferinin bulanık etkilerini ortadan kaldıran gelişmiş uyarlanabilir optik sistemlere sahiptir.

Uyarlanabilir optik (UO) benzer bir ilke kullanır, ancak Dünya atmosferindeki türbülansın hareketinden dolayı hızla değişen optik bozulmanın etkilerini telafi etmek için saniyede birkaç yüz kez düzeltmeler uygular. Uyarlamalı optikler, bir dalga cephesindeki bozulmaları ölçerek ve daha sonra küçük bir deforme olabilir aynaya veya bir sıvı kristal dizi filtresine uygulanan aktüatörlerin hızlı değişiklikleriyle bunları telafi ederek çalışır. UO ilk olarak 1953 yılında Horace W. Babcock tarafından tasavvur edildi, ancak 1990'larda bilgisayar ve dedektör teknolojisindeki gelişmeler, ihtiyaç duyulan kompanzasyonu gerçek zamanlı olarak hesaplamayı mümkün kılana kadar astronomik teleskoplarda yaygın olarak kullanılmadı.[69] Uyarlanabilir optikte, gereken yüksek hızlı düzeltmeler, ilgilenilen hedefe çok yakın oldukça parlak bir yıldıza ihtiyaç duyulduğu anlamına gelir (veya bir lazer tarafından yapay bir yıldız oluşturulur). Ayrıca, tek bir yıldız veya lazer ile düzeltmeler yalnızca çok dar bir alanda (onlarca yay saniyesi) etkilidir ve birkaç 8-10metrelik teleskopta çalışan mevcut sistemler, tek nesne gözlemleri için esas olarak yakın kızılötesi dalga boylarında çalışır.

Uyarlanabilir optik geliştirmeler arasında, daha geniş bir düzeltilmiş alan üzerinde birden çok lazere sahip sistemler ve/veya görünür dalga boylarında iyi düzeltme için kiloHertz oranlarının üzerinde çalışan sistemler vardır; bunlar üzerinde çalışmalar devam etmekle birlikte 2015 itibarıyla henüz rutin işletimde değildir.

Diğer dalga boyları

değiştir

Yirminci yüzyıl, Karl Jansky'nin astronomik nesnelerin radyo emisyonları yaydığını keşfettiği 1931'de başlayarak, görünür ışık dışındaki dalga boylarını kullanarak görüntüler üretebilen teleskopların yapımına tanık oldu; bu, II. Dünya Savaşı'ndan sonra, elektromanyetik spektrumun radyodan gama ışınlarına kadar diğer bölümleri için geliştirilen teleskoplarla yeni bir gözlemsel astronomi çağını başlattı.

Radyo teleskoplar

değiştir
Ana madde: Radyo teleskop
Ana madde: Radyo astronomi
 
250 fit (76 m) Jodrell Bank Gözlemevi'ndeki Lovell radyo teleskopu.

Radyo astronomi, 1931'de Karl Jansky'nin bir yön anteni ile karasal statiği araştırırken Samanyolu'nun bir radyo emisyon kaynağı olduğunu keşfetmesiyle başladı. Jansky'nin çalışmalarını temel alan Grote Reber 31,4 fit (9,6 m) çanak ile daha sofistike amaca yönelik bir radyo teleskopu yaptı; bunu kullanarak, gökyüzünde açıklanamayan çeşitli radyo kaynakları keşfetti. Radyo astronomiye olan ilgi, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra çok daha büyük çanaklar inşa edildiğinde arttı: 250 fit (76 m) Jodrell banka teleskobu (1957), 300 fit (91 m) Green Bank Teleskobu (1962) ve 100 metre (330 ft) Effelsberg teleskopu (1971). 1.000 fit (300 m)lik devasa Arecibo teleskobu (1963). Arecibo teleskobu o kadar büyüktü ki, yerdeki doğal bir çöküntüye sabitlenmişti; merkezi anten, teleskopun zenitten yirmi dereceye kadar olan nesneleri incelemesine izin verecek şekilde yönlendirilebilir. Ancak, her radyo teleskop çanak tipinde değildir. Örneğin, Mills Cross Teleskobu gökyüzünü araştırmak için 1.500 fit (460 m) uzunluktaki antenin iki dikey hattını kullanan bir dizinin erken bir örneğiydi.

Yüksek enerjili radyo dalgaları mikrodalgalar olarak bilinir ve bu, 1964'te kozmik mikrodalga arka plan radyasyonunun keşfinden bu yana astronominin önemli bir alanı olmuştur. Yer tabanlı birçok radyo teleskopu mikrodalgaları inceleyebilir. Kısa dalga boylu mikrodalgalar en iyi şekilde uzaydan incelenir çünkü su buharı (yüksek irtifalarda bile) sinyali güçlü bir şekilde zayıflatır. Kozmik Arka Plan Gezgini (COBE) (1989), mikrodalga arka plan radyasyonu çalışmasında devrim yarattı.

Radyo teleskopları düşük çözünürlüğe sahip olduklarından, iki veya daha fazla birbirinden ayrı enstrümanın aynı kaynağı aynı anda gözlemlemesine izin veren interferometri kullanan ilk enstrümanlardı. Çok uzun taban çizgisi interferometrisi, bu tekniği binlerce kilometrenin üzerine çıkardı ve çözünürlüklerin birkaç mili-yay saniyesine kadar düşmesine izin verdi.

Büyük Milimetre Teleskop (2006'dan beri aktif) gibi bir teleskop, 085 ila 4 milimetre (85.000 ila 4.000 µm) dalga boyunda, uzak-kızılötesi/ milimetre-altı teleskoplar ise 1.000 milimetre (1,0 m) ile 1 milimetre (1.000 µm) arası mikrodalga bandı da dahil olmak üzere daha uzun dalga boylu radyo teleskopları arasında köprü kurar.

Kızılötesi teleskoplar (700 nm/ 0.7 µm – 1000 µm/1 mm)

değiştir
Ana madde: Kızılötesi astronomi

Kızılötesi radyasyonun çoğu atmosfer tarafından absorbe edilmesine rağmen, belirli dalga boylarında kızılötesi astronomi, atmosferik su buharı tarafından çok az absorpsiyonun olduğu yüksek dağlarda yürütülebilir. Uygun dedektörler kullanıma sunulduğundan beri, yüksek irtifalardaki çoğu optik teleskop, kızılötesi dalga boylarında görüntü alabiliyor. 3,8 metre (150 in) gibi bazı teleskoplar UKIRT ve 3 metre (120 in) IRTF - her ikisi de Mauna Kea'da - özel kızılötesi teleskoplardır. IRAS uydusunun 1983'te fırlatılması, uzaydan kızılötesi astronomide devrim yarattı. 60 santimetre (24 in) bir aynaya sahip bu yansıtıcı teleskop ayna, soğutucu (sıvı helyum) kaynağı bitene kadar dokuz ay boyunca çalıştırıldı. Daha önce bilinen sayının 100 katından fazla.245.000 kızılötesi kaynağı tespit ederek tüm gökyüzünü araştırdı.

Ultraviyole teleskoplar (10 nm – 400 nm)

değiştir
Ana madde: Ultraviyole astronomisi

Optik teleskoplar yakın ultraviyoleyi görüntüleyebilse de, stratosferdeki ozon tabakası 300 nm'den daha kısa ultraviyole radyasyonu emer.Bu nedenle çoğu ultraviyole astronomi uydularla yürütülür. Ultraviyole teleskoplar optik teleskoplara benzer, ancak geleneksel alüminyum kaplı aynalar kullanılamaz bunun yerine magnezyum florür veya lityum florür gibi alternatif kaplamalar kullanılır. 1962 gibi erken bir tarihte Yörüngeli Güneş Gözlemevi uydusu, morötesi ışıkta gözlemler yaptı. Uluslararası Ultraviyole Kaşifi (1978), gökyüzünü on sekiz yıl boyunca 45 santimetre (18 in) iki spektroskoplu açıklıklı teleskopla inceledi. Aşırı ultraviyole astronomi (10–100) nm) başlı başına bir disiplindir ve X-ışını astronomisinin birçok tekniğini içerir; Extreme Ultraviolet Explorer (1992) bu dalga boylarında çalışan bir uyduydu.

X-ışını teleskopları (0.01 nm – 10 nm)

değiştir

Uzaydan gelen X-ışınları Dünya yüzeyine ulaşmaz, bu nedenle X-ışını astronomisinin Dünya atmosferinin üzerinde yapılması gerekir. İlk X-ışını deneyleri , Güneş'ten gelen X-ışınlarının (1948) ve ilk galaktik X-ışını kaynaklarının ilk tespitini sağlayan yörünge altı roket uçuşlarında yapıldı: Scorpius X-1 (Haziran 1962) ve Yengeç Bulutsusu (Ekim 1962). O zamandan beri, X-ışını teleskopları (Wolter teleskopları), X-ışınlarını bir dedektöre saptıran iç içe yer aynaları kullanılarak yapılmıştır. OAO uydularından bazıları, 1960'ların sonlarında X-ışını astronomisi gerçekleştirdi, ancak ilk özel X-ışını uydusu, 300 tane ışın kaynağı keşfeden Uhuru (1970) idi. Daha yeni X-ışını kaynağı uydular arasında: EXOSAT (1983), Rosat (1990), Chandra (1999) ve Newton (1999) vardır.

Gama ışını teleskopları (0,01 nm'den az)

değiştir

Gama ışınları Dünya atmosferinde yüksek oranda emilir, bu nedenle çoğu gama ışını astronomisi uydularla yapılır . Gama ışını teleskopları, parıldama sayaçları , kıvılcım odaları ve daha yakın zamanda katı hal dedektörlerini kullanır. Bu cihazların açısal çözünürlüğü tipik olarak çok zayıftır. 1960'ların başında balonla taşınan deneyler vardı, ancak gama ışını astronomisi gerçekten 1967'de OSO 3 uydusunun fırlatılmasıyla başladı; İlk özel gama ışını uyduları SAS B (1972) ve Cos B (1975) idi. Compton Gama Işını Gözlemevi (1991), önceki araştırmalara göre büyük bir gelişmeydi. Çok yüksek enerjili gama ışınları (200 GeV'in üzerinde) , Dünya atmosferindeki gama ışınlarının geçişi ile üretilen Cerenkov radyasyonu yoluyla yerden tespit edilebilir. HEGRA (1987), STACEE (2001), HESS (2003) ve MAGIC (2004) dahil olmak üzere dünya çapında birkaç Cerenkov görüntüleme teleskopu inşa edilmiştir.

İnterferometrik teleskoplar

değiştir

1868'de Fizeau, geleneksel bir teleskoptaki aynaların veya cam merceklerin düzenlenmesinin amacının, teleskopa giren optik dalga alanının Fourier dönüşümüne bir yaklaşım sağlamak olduğunu belirtti. Bu matematiksel dönüşüm iyi anlaşıldığından ve matematiksel olarak kağıt üzerinde gerçekleştirilebildiğinden, bir dizi küçük alet kullanarak, bir yıldızın çapını tek bir teleskopla aynı hassasiyetle ölçmenin mümkün olacağını kaydetti. Bütün bu iddialar—daha sonra astronomik interferometri olarak bilinecek bir tekniğin önünü açtı. 1891 yılına kadar Albert A. Michelson, astronomik açısal çapların ölçümü için bu tekniği başarıyla kullandı: Jüpiter'in uydularının çapları (Michelson 1891). Otuz yıl sonra, sonunda Michelson & Francis G. Pease (1921) tarafından Wilson Dağı'ndaki 100 inçlik Hooker Teleskopu üzerine monte edilmiş 20 ft (6,1 m) lik interferometre ile bir yıldız çapının doğrudan interferometrik ölçümü gerçekleştirildi.

Bir sonraki büyük gelişme 1946'da Ryle ve Vonberg'in (Ryle ve Vonberg 1946) Michelson interferometresinin bir radyo analogunu oluşturarak bir dizi yeni kozmik radyo kaynağı bulmasıyla geldi. Parazit oluşturmak için iki radyo anteninden gelen sinyaller elektronik olarak eklendi. Ryle ve Vonberg'in teleskopu, gökyüzünü tek boyutta taramak için Dünya'nın dönüşünü kullandı. Daha büyük dizilerin ve gerekli Fourier dönüşümlerini hızla gerçekleştirebilen bilgisayarların geliştirilmesiyle birlikte, Fourier dönüşümünü gerçekleştirmek için dev bir parabolik yansıtıcıya ihtiyaç duymadan yüksek çözünürlüklü görüntüler elde edebilen ilk açıklık sentezi görüntüleme araçları çok geçmeden geliştirildi. Bu teknik artık çoğu radyo astronomi gözleminde kullanılmaktadır. Radyo astronomları kısa süre sonra, genellikle birden fazla kıtaya yayılmış çok daha büyük teleskop dizilerini kullanarak Fourier açıklık sentezi ile görüntüleme gerçekleştirmek için matematiksel yöntemler geliştirdiler. 1980'lerde, açıklık sentezi tekniği, yakın yıldızların ilk çok yüksek çözünürlüklü optik ve kızılötesi görüntülerini sağlayarak kızılötesi astronominin yanı sıra görünür ışığa da genişletildi.

1995'te bu görüntüleme tekniği bir dizi ayrı optik teleskopta ilk kez gösterildi, çözünürlükte daha fazla gelişme sağlandı ve ayrıca yıldız yüzeylerinin daha da yüksek çözünürlüklü görüntülenmesine izin verildi. Aynı teknikler, şu anda, Donanma Prototipi Optik Girişimölçeri, CHARA dizisi ve IOTA dizisi dahil olmak üzere bir dizi başka astronomik teleskop dizisinde uygulanmıştır.[70]

2008'de Max Tegmark ve Matias Zaldarriaga, bilgisayarlar gerekli tüm dönüşümleri gerçekleştirecek kadar hızlı hale geldiğinde merceklerden ve aynalardan tamamen vazgeçilebileceği bir " Hızlı Fourier Dönüşümlü Teleskop" tasarımı önerdiler.

Ayrıca bakınız

değiştir

Atıflar

değiştir
  1. ^ The history of the telescope Henry C. King, Harold Spencer Jones Publisher Courier Dover Publications 0-486-43265-3, 978-0-486-43265-6
  2. ^ Lovell, D. J.; 'Optical anecdotes 26 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.', pp.40-41
  3. ^ Wilson, Ray N.; 'Reflecting Telescope Optics: Basic design theory and its historical development 26 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.', p.14
  4. ^ "Inventor Biographies – Jean-Bernard-Léon Foucault Biography (1819–1868)". madehow.com. 11 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013. 
  5. ^ "Bakich sample pages Chapter 2" (PDF). s. 3. 10 Eylül 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013. John Donavan Strong, a young physicist at the California Institute of Technology, was one of the first to coat a mirror with aluminum. He did it by thermal vacuum evaporation. The first mirror he aluminized, in 1932, is the earliest known example of a telescope mirror coated by this technique. 
  6. ^ a b The history of the telescope by Henry C. King, Harold Spencer Jones Publisher Courier Dover Publications, 2003 Pgs 25-27 0-486-43265-3, 978-0-486-43265-6
  7. ^ Bardell (May 2004). "The Invention of the Microscope". BIOS. 75 (2): 78-84. doi:10.1893/0005-3155(2004)75<78:TIOTM>2.0.CO;2. 
  8. ^ Atti Della Fondazione Giorgio Ronchi E Contributi Dell'Istituto Nazionale Di Ottica, Volume 30, La Fondazione-1975, page 554
  9. ^ "galileo.rice.edu The Galileo Project > Science > The Telescope by Al Van Helden". 23 Haziran 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2021. 
  10. ^ "The History of the Telescope By Henry C. King, page 27, "(spectacles) invention, an important step in the history of the telescope"". 10 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2021. 
  11. ^ "Osservatorio Astronomico di Bologna - TELESCOPES". 13 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2021. 
  12. ^ "Osservatorio Astronomico di Bologna - TELESCOPES "The request however was turned down, also because other spectacle-makers had made similar claims at the same time."". 13 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2021. 
  13. ^ "The Hague discussed the patent applications first of Hans Lipperhey of Middelburg, and then of Jacob Metius of Alkmaar... another citizen of Middelburg galileo.rice.edu The Galileo Project > Science > The Telescope by Al Van Helden 23 Haziran 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  14. ^ Dutch biologist and naturalist Pieter Harting claimed in 1858 that this shorter tube was an early microscope which he also attributed to Janssen, perpetuating the Janssen claim to both devices.
  15. ^ The Origins of the Telescope. Amsterdam University Press. 2010. ss. 21-2. ISBN 978-90-6984-615-6. 11 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2021. 
  16. ^ King, Henry C. The History of the Telescope. Courier Dover Publications. 1955/2003.
  17. ^ The Origins of the Telescope. Amsterdam University Press. 2010. s. 25. ISBN 978-90-6984-615-6. 9 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2021. 
  18. ^ The Origins of the Telescope. Amsterdam University Press. 2010. ss. 32-36, 43. ISBN 978-90-6984-615-6. 14 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2021. 
  19. ^ Albert Van Helden, Sven Dupré, Rob van Gent, The Origins of the Telescope, Amsterdam University Press - 2010, pages 37-38
  20. ^ July 26, 1682
  21. ^ Peter D. Usher, Shakespeare and the Dawn of Modern Science, Cambria Press, 2010, page 28-29
  22. ^ Biographia Britannica: Or, The Lives of the Most Eminent Persons who Have Flourished in Great Britain and Ireland, from the Earliest Ages, Down to the Present Times, Volume 5, W. Innys - 1760, page 3130
  23. ^ Henry C. King, The History of the Telescope, Courier Corporation - 1955, page 28-29
  24. ^ a b Patrick Moore, Eyes on the Universe: The Story of the Telescope, Springer Science & Business Media - 2012, page 9
  25. ^ "Did the reflecting telescope have English origins?". The Digges Telescope. 2002. 29 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2012. 
  26. ^ Ronan (1991). "Leonard and Thomas Digges". Journal of the British Astronomical Association. 101 (6). 27 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2012. 
  27. ^ Stargazer: The Life and Times of the Telescope. Londra: Allen & Unwin. 13 Haziran 2006. ss. 38-43. ISBN 9780306814839. [ölü/kırık bağlantı]
  28. ^ Fred Watson, (2007), Stargazer: The Life and Times of the Telescope 26 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., page 40. Allen & Unwin
  29. ^ Henry C. King, The History of the Telescope, Courier Corporation - 1955, page 28
  30. ^ Taylor, Pamela, (Ed.) (1971). The Notebooks of Leonardo da Vinci. New American Library. s. 129. 
  31. ^ The Notebooks of Leonardo Da Vinci, Litres, 2019, page 856
  32. ^ Vincent Ilardi, Renaissance Vision from Spectacles to Telescopes American Philosophical Society, 2007, pages 207-209
  33. ^ "Controversy over telescope origin". BBC News. 16 Eylül 2008. 30 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2009. 
  34. ^ "Old Moon Map Corrects History". News.aol.com. 14 Ocak 2009. 19 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013. 
  35. ^ Galileo at Work. 20 Şubat 2003. s. 137. ISBN 978-0-486-49542-2. 26 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013. 
  36. ^ On the Brink of Tomorrow: Frontiers of Science. Washington D.C.: National Geographic Society. 1982. s. 16. 
  37. ^ a b c d e f adapted from the 1888 edition of the Encyclopædia Britannica.
  38. ^ Jim Quinn, Stargazing with Early Astronomer Galileo Galilei, Sky & Telescope, July 31, 2008
  39. ^ Palmieri (2001). "Galileo and the discovery of the phases of Venus". Journal for the History of Astronomy. 21 (2): 109-129. doi:10.1177/002182860103200202. 
  40. ^ Rosen, Edward, The Naming of the Telescope (1947)
  41. ^ Schreier (4 Haziran 2013). "Head-On Intersection of East and West: The Overlooked History of Galileo in China". Intersect: The Stanford Journal of Science, Technology, and Society. 6 (2). 26 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2021. 
  42. ^ a b "Largest optical telescopes of the world". Stjarnhimlen.se. 17 Kasım 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013. 
  43. ^ a b "The First Telescopes", Cosmic Journey: A History of Scientific Cosmology, Center for History of Physics, a Division of the American Institute of Physics, 9 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 26 Kasım 2021 
  44. ^ "How Telescopes Improved", History of Telescopes, Cartage, 11 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi 
  45. ^ "The Telescope". Angelfire.com. 21 Mart 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013. 
  46. ^ The history of the telescope, Courier Dover Publications, 2003, ISBN 978-0-486-43265-6, 26 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 26 Kasım 2021 
  47. ^ "Christian Huygens and the Development of Science in the Seventeenth Century", Nature, 162 (4117), 1948, ss. 472-473, doi:10.1038/162472a0 
  48. ^ Reading Euclid by J. B. Calvert, 2000 Duke U. 8 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. accessed 23 October 2007
  49. ^ Stargazer. 2007. s. 108. ISBN 978-1-74176-392-8. 2 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013. 
  50. ^ Stargazer. 2007. s. 109. ISBN 978-1-74176-392-8. 26 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013. 
  51. ^ [1] 26 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Mirror Mirror: A History of the Human Love Affair With Reflection by Mark Pendergrast Page 88
  52. ^ The History of the Telescope. 1955. s. 74. ISBN 978-0-486-43265-6. 26 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013. 
  53. ^ Isaac Newton, Optics, bk. i. pt. ii. prop. 3
  54. ^ Treatise on Optics, p. 112
  55. ^ Isaac Newton By Michael White. 1999. s. 170. ISBN 978-0-7382-0143-6. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013. [ölü/kırık bağlantı]
  56. ^ "Isaac Newton: adventurer in thought, by Alfred Rupert Hall, page 67". 18 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2021. 
  57. ^ "Reflecting telescopes: Newtonian, two- and three-mirror systems". Telescope-optics.net. 27 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013. 
  58. ^ "Hadley's Reflector". amazing-space.stsci.edu. 11 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013. 
  59. ^ Pound reported upon it in Phil. Trans., 1723, No. 378, p. 382.
  60. ^ Smith, Robert, Compleat system of opticks in four books, bk, iii. ch. I. (Cambridge, 1738)
  61. ^ "On an optic pipe improvement" — Lomonosov M.V. Selected works in two volumes. Volume I: Natural sciences and philosophy. Moscow: Nauka (Science) publishing house, 1986 (Rusça). Name in Russian: «Об усовершенствовании зрительных труб» — М. В. Ломоносов. Избранные произведения. В двух томах. Т. 1. Естественные науки и философия. М.: Наука. 1986
  62. ^ Mem. Acad. Berlin, 1753.
  63. ^ Phil. Trans., 1753, p. 289
  64. ^ a b Phil. Trans., 1758, p. 733
  65. ^ Physics Demystified. Mcgraw-hill. 1 Ağustos 2002. s. 515. ISBN 0-07-138201-1. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013 – Internet Archive vasıtasıyla. the largest telescope lens sag. 
  66. ^ "Building the 60-inch Telescope". Mtwilson.edu. 2008 [Written in 1984]. 5 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013. 
  67. ^ Pettit (1956). "Pettit, E., Astronomical Society of the Pacific Leaflets, Vol. 7". Astronomical Society of the Pacific Leaflets. Articles.adsabs.harvard.edu. 7: 249. 
  68. ^ "New Mexico Institute of Mining and Technology - "Resurfacing the 100-inç (2.500 mm) Telescope" by George Zamora". nmt.edu. 13 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013. 
  69. ^ "Telescopes Have Grown from Huge to Humongous [Slide Show]". www.scientificamerican.com. 18 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2015. 
  70. ^ Astronomik optik interferometri gelişiminin ayrıntılı bir açıklaması burada bulunabilir [ https://web.archive.org/web/20091018192226/http://geocities.com/CapeCanaveral/2309/page1.html]

Kaynaklar

değiştir
  • Bu makale, artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içermektedir: Taylor, Harold Dennis; Gill, David (1911). "Teleskop". Chisholm'da Hugh (ed.). Ansiklopedi Britannica. 26 (11. baskı). Cambridge Üniversitesi Yayınları. s. 557–573
  • Crawford, David Livingstone, (Ed.) (1966), The Construction of Large Telescopes, International Astronomical Union. Symposium no. 27, London, New York: Academic Press, s. 234 
  • Electromagnetics, McGraw-Hill, 1966 
  • Fizeau, H. 1868 CR Hebd. Seanc. Acad. bilim Paris 66, 932
  • King, Henry C., (Ed.) (1955), The History of the Telescope, Londra: Charles Griffin & Co. Ltd 
  • Lindberg, DC (1976), El Kindi'den Kepler'e Görme Teorileri, Chicago: University of Chicago Press
  • Michelson, AA 1891 Yayın. Astron. Soc. Pac. 3, 274
  • Michelson, AA & Pease, FG 1921 Astrofizik. 53, 249
  • Encyclopedia of the History of Arabic Science, 1 & 3, Routledge, 1996, ISBN 0-415-12410-7 0-415-12410-7
  • Ryle, M. & Vonberg, D., 1946 175Mc/s'de güneş radyasyonu, Nature 158 pp 339
  • "The eye as an optical instrument: from camera obscura to Helmholtz's perspective", Perception, 30 (10), 2001, ss. 1157-1177, doi:10.1068/p3210, PMID 11721819 
  • Van Helden, Albert (1977), "Teleskopun İcadı", Amerikan Felsefe Derneği İşlemleri, Cilt. 67, No. 4 – 2008'de düzeltmelerle yeniden basıldı
  • Van Helden, Albert; Dupre, Sven; van Gent, Rob & Zuidervaart, Huib, ed. (2010), The Origins of the Telescope, Amsterdam: KNAW Press [= Hollanda'da Bilim ve Burs Tarihi, cilt. 12] pdf bağlantısı 23 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Watson, Fred, (Ed.) (2004), Star Gazer: The Life and History of the Telescope, Sydney, Cambridge: Allen & Unwin, Da Capo Press 

Dış bağlantılar

değiştir
Optik makalelerinin tarihi
Teleskop makalelerinin tarihi
Diğer medya
Diğer olası teleskop mucitleri
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Teleskobun_tarihi&oldid=33804402" sayfasından alınmıştır