Trabzon Bombardımanı
Trabzon Bombardımanı, I. Dünya Savaşı, 17 Kasım sabahı 1914'te Rus İmparatorluğu tarafından Trabzon şehrine başlatılan bombardımandır. Bombardıman 5 zırhlı, 2 kruvazör, 6 destroyer ve 6 torpidodan oluşan 19 parçalık Rus filosu tarafından yapıldı.[1]
1914 Yılında Yapılan Saldırılar
değiştir17-18 Kasım 1914
değiştirİlk saldırı; sabah 8'de başladı ve bir buçuk saat sürdü.[1] Saldırıda 3'ü resmi, 18 özel bina ağır hasar aldı ve 3 kişi öldü, 20 (veya daha az) kişi yaralandı.[2] Bombardımanı bizzat yaşayan Muzaffer Lermioğlu'nun iddiasına göre bombardımanda bir kiliseye isabet sonucu, çoğu Hristiyan Rum olmak üzere 10 ağır yaralı hastaneye kaldırıldı ve 48 sivil öldü.[3] Trabzon’u bombardıman etmekle kalmayan Amiral Eberhard komutasındaki Rus donanması, 18 Kasım 1914 günü; Osmanlı donanmasının yegane ikmal limanlarından olan Polathane, Trabzon ve Samsun limanlarının önüne mayın döktü.[4] Bu mayınlara çarpan 1 yelkenlinin batması sonucu limanlar kapatıldı ve mayın temizleme operasyonu başlatıldı.[5]
20-28 Kasım 1914
değiştirTrabzon’un bombardımanından sonra aynı Rus donanması, Trabzon’un doğu tarafında bulunan Araklı’yı 20 Kasım 1914 tarihinde bombardıman ile vurdu.[6] Araklı çarşısı ve çarşıdaki cami isabet aldı. Ruslar, Karadere yolunun önemi nedeniyle Araklı’ya çıkarma yapmaya hazırlandılar ama siviller ellerindeki eski tüfeklerle, sahile çıkmaya çalışan Rus askerlerine karşılık vererek çıkartmayı engellediler. Sahile çıkamayan Rus askerleri bunun üzerine, Araklı limanındaki demirlemiş olan çift direkli 48 kayık ve kotrayı yağlı paçavra ile tutuşturarak yaktılar 18. Bombardımanı sürdüren Rus donanmasına ait başka bir filo ise 28 Kasım 1914’te Trabzon’u yeniden bombaladı.[7]
4-10 Aralık 1914
değiştir4 Aralık 1914 tarihinde Trabzon-Akçaabat arasında mayın arama tarama operasyonu için 2 subayla Giresun’a kadar olan iskelelerdeki iş görür haldeki tekneler Trabzon’a gönderildi. Bu çabalar sürerken, 10 Aralık 1914 tarihinde bir Rus filosu Trabzon’u tekrar bombardıman ile vurdu.[8]
1915 Yılında Yapılan Saldırılar
değiştir25-31 Ocak 1915
değiştirPeygamberin Doğum Günü'nde (Mevlüd-i Nebevi’ye / Dini Bayram) şehirde kutlamalar varken bir Rus torpidosu şehre saldırdı. Değirmendere'den açılan ateş sonucu zor durumda kalan Rus torpidosu yapay sis kullanarak uzaklaştı.[8] Rus deniz filosu 31 Ocak 1915 tarihinde Trabzon’u tekrar bombardımana tuttular.[5]
8 Şubat 1915
değiştirPazar günü Akçaabat açıklarında görülen Rus gemileri, Kavaklı Köyü’nden Akçaabat’a doğru giden bir yelkenliyi top ateşine tutarak batırdı. Rus donanması, Yıldızlı Köyü önünde bir yelkenliyi batırdıktan sonra Akçaabat limanına girdi. Limanda barınan 13 parça yelkenli ile bütün kayıkları, sandalları ve mavnaları yaktı.[8] 8 Şubat’ta Akçaabat’a yönelik bombardımandan sonra Trabzon’u da ağır bir bombardımana tabi tuttu. Öğle vaktinde Trabzon’a gelen iki Rus torpidosu, şehri bombardımana başladı. Türk topçular karşılık vermeye çalıştı ama topların menzilleri gemilere yetişmiyordu. Rus gemileri, çok ciddi bir direniş görmeden Trabzon Akçaabat arasındaki yerleşim yerlerine ve deniz araçlarına bomba yağdırdı. Aynı gün Yoroz’dan geri dönen Rus gemileri Trabzon’u tekrar top ateşine tuttular. İki Rus kruvazörü, Trabzon’un Ayasofya hizasına geldiklerinde tüm toplarıyla hiçbir ayrım yapmadan şehre yangın bombaları ile ateş açtılar. 1000 kişi öldü, 300 kişi yaralandı[9]
10-28 Şubat 1915
değiştir10 Şubat 1915’te tekrar Trabzon açıklarında görüldü. Aynı gün bir Rus savaş uçağı ilk defa Trabzon üzerinde uçtu ve Trabzon’a bomba attı. Yine Rus gemileri Akçaabat limanını bombalamak için Akçaabat limanına geldiyse de, limanın boş olduğunu görünce geri döndüler.[10] Fakat, Rus donanması 21 Şubat 1915’te Trabzon’u yine bombaladı.[7] Trabzon’un şehir merkezine 28 Şubat 1915’de yapılan bombardımanda ise; 2 kişi öldü, 2 kişi yaralandı ve bir erzak ambarı ile iki kahvehane ve bir dükkân ufak hasar aldı.[11]
17 Mart 1915
değiştir17 Mart 1915’te Of bombalandı.[7]
8 Temmuz 1915
değiştir8 Temmuz 1915 tarihinde Ramazan ayının ilk günü sabah saatlerinde ise Polathane’ye saldırdı. Akçaabat limanındaki demirli birkaç kotra ile sahile çekilmiş kayık ve sandalları topa tuttular. Bombardımanda limandaki dokuz kotra ve dört kayık parçalandı. Akçaabat Belediye Oteli’nin bir köşesi ile telefon ve telgraf direklerinden ikisi yıkıldı. Buradaki bombardımanı bitiren Rus torpidoları, Trabzon istikametine doğru limandan ayrıldılar. 26 Ağustos 1915’te Rus gemileri, tekrar Akçaabat ilçesine bağlı Akçakale, Mersin koylarındaki birçok balıkçı kayığını, sahillere çekili kayıkları ve şosa üzerindeki köprüleri bombardıman etti.[9]
2 Ekim 1915
değiştir2 Ekim 1915’te, nakliye açısından büyük önem taşıyan Polathane Motoru, Ahanda (Kavaklı Köyü) sahilinde Rusların eline geçti. Ruslar, motoru ele geçirmek için karaya çıkmak istedikleri sırada etrafta bulunan mısır tarlalarını da mitralyöz ateşiyle biçti ve bir değirmeni bombaladı.[1]
30 Aralık 1915
değiştir30 Aralık 1915 tarihinde sabah saatlerinde bir Rus torpidosu Of ve Sürmene kasabalarını bombardımana tutu.[12]
1916 Yılında Yapılan Saldırılar
değiştir9 Şubat 1916
değiştir9 Şubat 1916 tarihinde Vakfıkebir’e gelen iki Rus savaş torpidosu buraya kırk kadar mermi attı. Bombardımanda bir kahvehane ve bir mağaza tahrip olurken, mültecilerden (Batıya doğru göç eden Müslüman muhacirler) 1 kadın öldü, 1 erkekle 6 çocuk yaralandı.[13]
1 Mart 1916
değiştir1 Mart 1916 tarihinde sabah saat 10.00’da bir grup Rus savaş gemisi Trabzon’a yanaştı ve şehre rastgele ateş açtı. Boztepe’deki Türk topçu bataryalarının karşılık vermesiyle Ruslar Trabzon’dan ayrıldı.[9]
15-19 Nisan 1916
değiştirRus bombardımanı, Müslüman halkın 15-16 Nisan 1916’da Trabzon’u terk etmesi sıralarında dahi devam etti. Trabzon’un Ruslarca işgal tarihi olan 18 Nisan 1916’dan üç gün önce 18 parça Rus donanması Trabzon’a geldi. Bunlardan birkaçı, Türk topçu bataryalarına ve en ziyade resmi binalara ateş ettiler. Bu bombardımanla şehirde oldukça büyük hasar meydana geldi.[1] 18 Nisan’da Rus torpidoları yine Polathane’yi ağır bombardımana uğrattı.[14] Aynı gün, Vakfıkebir’deki bombardımanda 4 kişi öldü, 1 kadın yaralandı, diğer bir kadın korkusundan öldü ve 4 hane harap oldu.[15] 18 Nisan’da Trabzon Rumları, Rus İşgal Kuvvetleri Komutanı General Liahoff’a bir delege göndererek, Trabzon’un Türkler tarafından boşaltıldığını belirtip, fazla tahribat olmaması için Rus ordusunun kenti topa tutmamasını rica ettiler.[16] Trabzon’un işgaline rağmen, bombardıman devam etti. 19 Nisan’da sabah saat 06.30’da Vakfıkebir önlerine gelen iki Rus torpidosu, kasabanın muhtelif yönlerine elli kadar mermi attı. Mermilerin isabeti neticesinde bir askeri depo hasar gördü, üç mülteci vefat etti. Aynı gemiler Şarli sahilini de bombaladı.[17] 19 Nisan 1916 günü batıya doğru göç eden Müslüman muhacirler, Rus deniz topçusunun ateş açması üzerine kafile içinde bulunan kadın, çocuk, yaşlı 182 kişi bombardıman vahşetine uğradı. Ruslar aynı gün, Vakfıkebir ve Şarli taraflarını şiddetli bombardıman ettiler.[9]
14 Mayıs 1916
değiştir14 Mayıs 1916 tarihinde İskefiye cihetinden Vakfıkebir’e yanaşan dört Rus torpidosu burayı dört saatlik bombardımana tabi tuttu, İskefiye iskelesine 15 mermi attı.[18]
4 Haziran 1916
değiştir4 Haziran 1916 sabahı bir düşman torpidosu Şarli sahillerindeki kayıkları bombardımana tutarak, 10 kayık, 1 ahır ve kahvehaneyi tahrip etti.[19]
15 Temmuz 1916
değiştir15 Temmuz 1916 sabahı Vakfıkebir’e giden Rus torpidosu buraya kırk kadar mermi attıktan sonra, 1 kayıkhane, 1 mağazayı tahrip ettiği gibi, mültecilerden bir kadını şehid etti ve bir erkekle altı çocuğu yaraladı.[19]
11 Ağustos 1916
değiştir11 Ağustos 1916’da Yoroz Burnu’na gelen iki Rus torpidosu ise buraya otuz kadar mermi atarken diğer torpido da Yoroz’un batı taraflarına sekiz on top mermisi attı.[20]
Kaynakça
değiştir- ^ a b c d Mehmet Akif BAL (7 Kasım 2011). Trabzon’un Rus Donanmasınca Bombardımanı ve Bombardımanın Trabzon’a Etkileri (1914-1916). Dergi Park. ss. 5-15.
- ^ Sebahattin Özel, Milli Mücadele’de Trabzon, Ankara 1991, s. 2.
- ^ Muzaffer Lermioğlu, Akçaabat-Akçaabat Tarihi ve Birinci Genel Savaş-Hicret Hatıraları, İstanbul 1949. s. 196.
- ^ Kemal Arı, Birinci Dünya Savaşı Kronolojisi, Ankara 1997, s. 76
- ^ a b Enis Şahin, “İngiliz The Times Gazetesi’ne Göre Trabzon’un Ruslar Tarafından İşgali”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Güz 2009, S. 7, s. 120-121.
- ^ Her Yönüyle Araklı, (Hazırlayanlar: Sinan Durmuş, Hasan Suiçmez, Zeki Dilek), Trabzon 1996, s. 29.
- ^ a b c Kemal Arı, Birinci Dünya Savaşı Kronolojisi, Ankara 1997.
- ^ a b c Mehmet Akif BAL (7 Kasım 2011). Trabzon’un Rus Donanmasınca Bombardımanı ve Bombardımanın Trabzon’a Etkileri (1914-1916). Dergi Park. s. 9-11.
- ^ a b c d Muzaffer Lermioğlu, Akçaabat-Akçaabat Tarihi ve Birinci Genel Savaş-Hicret Hatıraları, İstanbul 1949. s. 204-222.
- ^ Haydar Gedikoğlu, Akçaabat, Trabzon 1996. s. 96.
- ^ Trabzon Vilayeti’nden Dahiliye Nezareti Celilesi’ne gönderilen 19 Nisan 1915 tarihli telgraf; BOA DH EUM 5. Şube, nr. 22/5.
- ^ Trabzon Vilayeti’nden Dahiliye Nezareti’ne gönderilen 30 Aralık 1915 tarihli telgraf; BOA DH EUM 5. Şube, nr. 17/29.
- ^ Trabzon Valisi Cemal Azmi Bey’den Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi’ne gönderilen 9 Şubat 1915 tarihli telgraf; BOA DH EUM 5. Şube, nr. 81/23
- ^ Trabzon Vilayeti’nden Dahiliye Nezareti’ne gönderilen 18 Nisan 1916 tarihli telgraf; BOA DH EUM 2. Şube, nr. 4/50
- ^ Vakfıkebir Kazasından Dahiliye Nezareti’ne gönderilen 18 Nisan 1916 tarihli telgraf; BOA DH EUM 2. Şube, nr. 20/27.
- ^ N. Monastarev, Birinci Dünya Harbinde Karadeniz Cephesi, (Çeviren: Afif Ertuğrul), Ankara 1948. s. 42.
- ^ Vakfıkebir Kazasından Dahiliye Nezareti’ne gönderilen 19 Nisan 1916 tarihli telgraf; BOA DH EUM 5. Şube, nr. 81/23.
- ^ Ordu Kazasından Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi’ne gönderilen 15 Temmuz 1916 tarihli telgraf; BOA DH EUM 5. Şube, nr. 81/23.
- ^ a b Vakfıkebir Kazasından Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi’ne gönderilen 4 Haziran 1916 tarihli telgraf; BOA DH EUM 5. Şube, nr. 81/23.
- ^ Trabzon Valisi Cemal Azmi Bey’den Dahiliye Nezareti Celilesi’ne gönderilen 11 Ağustos 1916 tarihli telgraf; BOA DH EUM 5. Şube, nr. 21/44.