Yusuf Hikmet Bayur
Yusuf Hikmet Bayur[1] (1891, İstanbul - 6 Mart 1980, İstanbul), Türk siyasetçi ve tarihçi. Türk devrim tarihi konusundaki çalışmalarıyla tanınmıştır. 1933–1934 yılları arasında İsmet İnönü tarafından kurulan hükûmette Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanı olarak yer almıştır. Bu görevinden önce 1932–1933 ve 1927–1928 yılları arasında Türkiye Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği görevini sürdürmüştür. 1925–1927 yılları arasında Yugoslavya, 1928–1931 yılları arasında ise Afganistan Büyükelçisi olmuştur.
1935, 1939 ve 1943 Türkiye genel seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) listesinden Manisa milletvekili olarak meclise girmiştir. 1946'da CHP'den ayrılmıştır ve siyasi yaşamını CHP'nin muhalifi olarak sürdürmüştür. Millet Partisi'nin kurucu üyeleri arasında yer almıştır. 1952 yılında bu partiden ayrılmıştır ve Demokrat Parti'ye katılarak 1954 ve 1957 seçimlerinde Demokrat Parti'den (DP) bağımsız Manisa milletvekili olarak meclise girmiştir. 1960 Darbesi'nden sonra 4 yıl 2 ay hapis cezasına hüküm giymiştir fakat 1963 affıyla özgürlüğüne kavuşmuştur. 6 Mart 1980 tarihinde İstanbul'da ölmüştür.
Yaşamı
değiştirSon Osmanlı sadrazamlarından Kıbrıslı Kâmil Paşa'nın oğlu Haşmet Bey'in oğludur.[2][3] Mekteb-i Sultani'yi (Galatasaray Lisesi) bitirdi. Yükseköğrenimini Fransa'da, Paris Üniversitesi Fen Fakültesi'nde tamamlayarak Türkiye'ye döndü ve bir süre Mekteb-i Sultani'de öğretmenlik yaptı (1914-20). Türk Kurtuluş Savaşı'nın başlarında Anadolu'ya geçerek Salihli cephesinde Kuvâ-yi Milliye'ye katıldı.
Türkiye Büyük Millet Meclisinin (TBMM) açılmasından sonra, 1 Ekim 1920'de Dışişleri Bakanlığı siyasi işler genel müdürü oldu (1920-22). Londra ve Lozan konferanslarında Türk kuruluna danışmanlık etti. 1923'te Londra büyükelçiliği danışmanlığına, 1925'te siyasal temsilci olarak Belgrad ortaelçiliğine atandı. 1927'de Cumhurbaşkanlığı genel sekreterliği, 1928'de Kabil büyükelçiliği, 1932'de ikinci kez Cumhurbaşkanlığı genel sekreterliğine getirildi.
1933 ara seçimlerinde Manisa milletvekili seçildi ve Ekim 1933-Temmuz 1934 arasında Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı görevini üstlendi. 1933 Üniversite Reformu'yla bütün üniversite ve yüksekokullara zorunlu ders olarak konulan Türk inkılap tarihini okutmakla görevlendirildi. Daha sonra Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde Hint tarihi ordinaryüs profesörü oldu.[4] 1942'de emekli oldu.
1935, 1939 ve 1943 genel seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) listesinden Manisa milletvekili seçildi. 1946'da CHP'den ayrıldı. Siyasi yaşamını CHP'nin muhalifi olarak sürdürürken, Mareşal Fevzi Çakmak ile birlikte Millet Partisi'nin (MP) kurucu üyeleri arasında yer aldı (Temmuz 1948). MP'nin iki yıl genel başkanlığını (1948-50) yaptı, bu partinin yayın organı olan Kudret gazetesinin de başyazarlığını yaptı. 1952'de partiden ayrıldı. 1954 ve 1957 seçimlerinde Demokrat Parti'den (DP) bağımsız Manisa milletvekili seçildi. 27 Mayıs Darbesi'nden (1960) sonra DP'lilerle Yassıada'da yargılanıp dört yıl iki ay hapis cezasına hüküm giydi. 1963 affıyla özgürlüğüne kavuştuktan sonra siyasal yaşamdan çekilerek yalnız tarih alanındaki çalışmalarına bağlandı.
6 Mart 1980 tarihinde İstanbul'da öldü.
Yapıtları
değiştirBaşlıca yapıtları aşağıdaki gibidir:
- Türkiye Devleti'nin Dış Siyasası (1934)
- Türk İnkılabı Tarihi (1940-67, 10 kitap, 3 cilt)
- Hindistan Tarihi (1946-50, 3 cilt)
- Atatürk, Hayatı ve Eseri (1963)
- XX. Yüzyılda Türklüğün Tarih ve Acun Siyasası Üzerindeki Etkileri (1974)
Kaynakça
değiştir- ^ a b "TBMM Albümü 2. Cilt (1950-1980)" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü. 12 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Aralık 2021.
- ^ Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi
- ^ "Yusuf Hikmet Bayur (1891-1980)". Atatürk ansiklopedisi. ataturkansiklopedisi.gov.tr. 30 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2021.
- ^ Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition
Konuyla ilgili yayınlar
değiştir- Kolektif yazarlar (1985). Ord. Prof. Yusuf Hikmet Bayur’a Armağan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Ada, Turhan; Çeçen, Seyithan (Mayıs-Haziran 2019). "Çok Partili Siyasal Hayata Geçişte Yusuf Hikmet Bayur'un Önemi". Türk Dünyası Araştırmaları. 122 (240).
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Refik Saydam |
Türkiye Millî Eğitim Bakanı 27 Ekim 1933 - 8 Temmuz 1934 |
Sonra gelen: Zeynel Abidin Özmen |
| Hükûmet görevi | ||
| Önce gelen: Tevfik Bıyıklıoğlu |
Türkiye Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri 27 Mart 1932 - 21 Ekim 1933 |
Sonra gelen: Ruşen Eşref Ünaydın |
| Önce gelen: Tevfik Bıyıklıoğlu |
Türkiye Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri 20 Kasım 1927 - 4 Kasım 1928 |
Sonra gelen: Tevfik Bıyıklıoğlu |
| Diplomatik görevi | ||
| Önce gelen: Ömer Fahreddin Türkkan |
Türkiye'nin Afganistan Büyükelçisi 1928-1931 |
Sonra gelen: Memduh Şevket Esendal |
| Önce gelen: Yeni makam |
Türkiye'nin Yugoslavya Büyükelçisi 1926-1928 |
Sonra gelen: İnayetullah Cemal Özkaya |